Korpusfil: P. A. Munch: The chronicle of Man and the Sudreys, Christiania, 1860

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2018

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med

Incipiunt chronica regum Manniæ et Insularum et episcoporum et quorundam regum Angliæ, Scotiæ, Norwegiæ.

Anno ab incarnatione Domini m o. (1017) Rex Cnutus filius Suani 1 totius Angliæ suscepit imperium. Postea, occiso Edwino clitone germano 2 regis Edmundi 3 , filios regis ejusdem Edmundum et Edwardum ad Regem Suauorum occidendos misit. Qui nolens occidere pueros innocentes eos ad regem Hungariæ Salomonem misit, Edmundus autem processu temporis ibidem vitam finivit: Edwardus vero Agatham, filiam germani imperatoris Henrici, in matrimonium accepit, ex qua Margaretam, postea Scotorum reginam, et Christinam, sanctimonialem virginem, et clitonem Edgarum suscepit. Cnutus Rex duxit uxorem Emmam, ex qua suscepit Hardecnutum postea Danorum et Anglorum regem, et Gunnildam filiam quæ nupsit postea Henrico Romanorum Imperatori.
M o ij o. (1019) Cnutus rex Anglorum et Danorum Danmarc adiens ibidem per totam hyemem mansit gloriose.
Anno m oiij o. (1020). Rex Cnutus Angliam rediens magnum concilium apud Cyrecestrem in pascha tenuit.
Anno m oxi o. (1028). Rex Cnutus, cum .1. magnis navibus Norwegiam devectus Olavum regem de illa expulit, sibique eam subjugavit.
[2] Anno m oxij o. (1029). Cnutus rex Anglorum Danorum et Noreganorum rediit.
Anno m oxiij o. (1030). Sanctus Olavus rex, Haraldi regis filius, quem Cnutus expulerat, reversus est in Norwegiam, et injuste peremtus a Noreganis, glorioso coronatus martyrio, migravit ad Dominum.
Anno m oxiij o. (1031). Rex Cnutus magno cum honore Romam profectus est, et ingentia munera in auro et argento Sancto Petro obtulit, et ut schola Anglorum libera esset a Johanne papa impetravit.
Anno m oxv o. (1032). Ecclesia sancti Edmundi regis et martyris dedicata est, in qua rex Cnutus communi consilio præsulum et optimatum suorum ejectis presbyteris sæcularibus monachos imposuit. Eodem anno ignis inexstinguibilis multa per Angliam loca cremavit.
Anno m oxvij o. (1034). Malcolm Rex Scotorum obiit, cui Duncan successit in regnum.
Anno m o xviij o. (1035). Cnutus rex Anglorum ante suum obitum super Noreganos Suuanum filium suum constituit, super Danos Hardecnutum filium et Emmæ reginæ filium regem locavit; super Anglos vero Haraldum filium suum ex Hamtunensi Elfiva procreatum. Postea vero Cnutus rex Idus Novembris apud Sceaftesburiam præsenti vita decessit. Wintoniæ in veteri monasterio satis honorifice tumulatur. Non multo post tamen regnum Angliæ inter Haraldum et Hardecnutum dividitur. Eodem anno Robertus dux Normanniæ obiit, cvi successit filius ejus Willelmus Bastard puer.
Anno m oxx oij o. (1037). Haraldus, rex Merciorum et Norhumorum (!), eligitur ut per totam Angliam regnaret, spreto fratre suo Hardecnuto, quia nimium in Danmarc morabatur.
Anno m oxx oiij o. (1040). Obiit Haraldus rex Lundonis, et in Uestmuster sepelitur, cvi Hardecnutus successit.
Anno m oxx ovij o. (1046). Magnus rex Norwegiæ sancti Olaui regis filius, fugato rege Danorum Suano, Danmarc sibi subjugavit.
Anno m oxx oviij o. (1047). Magnus Rex cum Suano prælium commisit, illum de Dannemarc expulit, et in illa regnavit, ac nun multo post obiit.
[3] Anno m oxx oix o. (1048). Suanus Danmarchiam iterum recepit, et Haraldus Harphagre regis Sywardi filius Norwegiam recepit. Ipse vero ex parte matris frater sancti Olavi erat, patruus scilicet Magni regis. Hic cum Anglorum rege per nuncios suos pacem fecit. Eodem anno terræ motus magnus exstitit.
Anno m oxxx ov o. (1054). Dux Norhymbriorum Sywardus jussu regis Eduuini Scotiam cum multo exercitu intrans prælium cum rege Scotiæ Mactheath (!) commisit, illumque fugavit, et Malcolmum, ut rex jusserat, regem constituit.
Anno m oxxx ovi o. m oxxx ovij. m oxxx oviij o. m oxxx oix o. m ox ol o. m ox oli o. m oxl oij. m oxl oiij o. m oxl oiv o. nihil memoriæ.
Anno m oxl ov. (1064). Norualorum rex Grifinus a suis interficitur, caputque ejus cum ornatura comiti Haraldo mittitur, quod mox ille regi Edwardo detulit. Rex vero Edwardus terram ipsius duobus fratribus suis concessit.
Anno m oxl ovi o.
Anno m oxl ovij o. (1066). Obiit piæ memoriæ Edwardus rex Angliæ, de quo dicitur, quod erat honor et gloria Anglorum dum vixit, et eorundem ruina dum moritur. Cui successit in regnum Haraldus filius Goduini, contra quem Haraldus Harfager rex Norwegiæ prælium commisit apud Stamfordbrige; et Angli victores existentes maximam cladem Norwegientium fecerunt, et omnes in fugam compulerunt. De qua fuga quidam Godredus cognomento Crouan filius Haraldi nigri de Ysland fugiens venit ad Godredum filium Sytric qui tunc regnavit in Mannia, et honorifice susceptus est ab eo. Eodem anno Willelmus Bastard Angliam debellavit, Haraldum regem occidit, et pro eo regnavit, et Anglos perpetuæ servituti subdidit. Præfuit autem genti Anglorum annis .xxti, mensibus .xi, cvi successit filius ejus.
Anno m ol oi o. (1070). Malcolmus rex Scotiæ Angliam vastavit usque Clibland et Margaretam in matrimonium accepit. Eodem anno obiit Godredus filius Sytric rex Manniæ, cui successit filius ejus Fingal.
Anno autem m ol ovi o. (1075) Godredus Crouan collegit multitudinem navium et venit ad Manniam, prælium cum populo terræ commisit, sed superatus et fugatus est. Iterum exercitum et naves coadunavit, venit ad Manniam, pugnavit cum Mannensibus, victus [4] et fugatus est. Tertio congregavit multitudinem copiosam et venit noctu ad portum, qui vocatus est Ramsa, et trecentos viros occultavit in silva, quæ erat in devexo montis supercilio, qui vocatur Scacafel. Orto lucis sidere, Mannenses construxerunt aciem suam, et magno impetu facto congressi sunt cum Godredo. Cumque pugna vehemens esset, trecenti viri, surgentes de insidiarum loco a tergo, Mannenses debilitare coeperunt et in fugam compellere. Cum autem vidissent se superatos, nec aliquem diffugii sibi locum patere, — nam reuma maris Ramso amnis alveum impleverat — et hostes ex altera parte constantes se persequentes, qui tunc remanserant, clamore miserabili postulabant a Godredo vitam sibi donari. Ille autem flexus misericordia et miserans calamitatem eorum, quum apud ipsos per aliquod tempus nutritus fuerat, revocavit exercitum, et prohibuit ne eos diutius persequerentur. Godredus sequenti die optionem exercitui suo dedit, vel si mallent Manniam inter se dividere et in ea habitare, vel cunctam substantiam terræ accipere, et ad propria remeare. Illis autem magis placuit totam insulam vastare et de bonis illius ditari, et sic ad propria reverti. Godredus autem paucis qui secum remanserant de insulanis australem partem insulæ, et reliquiis Mannensium aquilonarem tali pacto concessit, ut nemo eorum aliquando auderet jure hæreditario sibi aliquam partem terræ usurpare. Unde accidit ut usque in hodiernum diem tota insula solius regis sit, et omnes redditus ejus ad ipsum pertineant.
Igitur Godredus subjugavit sibi Dubliniam et magnam partem de Laynestir. Scotos vero ita perdomuit, ut nullus qui fabricaret navem vel scapham ausus esset plus quam tres clavos inserere. Regnavit autem sexdecem annos et mortuus est in insula quæ vocatur Yle. Reliquit sane tres filios, Lagmannum, Haraldum, et Olavum. Lagmannus major natu, regnum arripiens, septem annos regnavit. Rebellavit autem contra eum Haraldus frater ejus multo tempore. Sed tandem captus a Lagmanno, genitalibus et oculis privatus est. Post hæc Lagmannus poenitens, quod fratris svi oculos eruisset, sponte regnum suum dimisit, et signo crucis dominicæ insignitus, iter Jerosolimitanum arripuit, quo et mortuus est.
[5] Anno m ol oxx oiij o. (1093). Occisus est Malcolmus rex Scotiæ ab Anglis, cui successit Duncanus. Eodem anno obiit piæ memoriæ Margareta regina Scotiæ.
Anno m ol oxx ov o. (1095). Omnes proceres insularum audientes mortem Lagmanni, miserunt legatos ad Murecardum Obrien regem Yberniæ, postulantes ut aliquem virum industrium de regali stirpe in regem eis mitteret, donec Olavus filius Godredi cresceret. Annuit eis Rex libentissime, et quendam Dompnaldum filium Tadc ad eos misit, monens et præcipiens ei, quatinus cum omni benignitate et modestia regnum, quod sibi non debebatur, gubernaret. Sed ille postquam ad regnum pervenit, parvi pendens præcepta domini sui, cum magna tyrannide abusus est regno, et multis sceleribus perpetratis, tribus annis enormiter regnavit. Tunc omnes principes insularum una conspiratione commoti, adversus eum congregati sunt, et expulerunt a finibus suis. Ille autem fugiens ad Yberniam, non est ultra reversus ad eas.
Anno m ol oxx ovij o. (1097). Quidam Ingemundus missus est a rege Norwegiæ, ut regnum insularum arriperet. Cumque ad insulam Leodus pervenisset, misit nuncios ad omnes principes insularum, præcipiens quatinus in unum convenirent et constituerent eum regem. Interim vero ipse cum sociis suis rapinis et comessationibus vacabat, mulierum et puellarum pudicitiam violabat, et ceteris voluptatibus et carnis illecebris operam dabat. Cumque hæc nunciata fuissent principibus insularum, jam in unum ad constituendum eum regem congregatis, nimio succensi furore properaverunt ad eum, et supervenientes nocte, domum in qua erat combusserunt, et eum cum omnibus suis partim ferro, partim flammis exstinxerunt.
Anno m oxc oviij o. (1098). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Cystercii 4 . Antiochia a Christianis capta est et cometa apparuit. Cometa est stella, quæ non omni tempore, sed maxime autem in obitu regis aut in excidio religionis apparet. Eodem anno commissum est prælium inter Mannenses apud Santwat, et aquilonares victoriam obtinuerunt. In quo bello occisi sunt Other comes, et Macmaras, principes ambarum partium.
[6] Eodem anno Magnus rex Norwegiæ filius Olavi filii Haraldi Harfagre, volens explorare incorruptionem sancti Olavi regis & martyris, præcepit ut ejus mausolium (!) aperiretur. Episcopo autem et Clero resistente, ipse rex audacter accessit, et vi regia aperiri sibi scrinium fecit. Cumque et oculis vidisset, et manibus attrectasset incorruptum corpus, subito timor magnus irruit in eum, et cum magna festinatione discessit. Sequenti nocte Olavus rex et martyr ei per visum apparuit, dicens: «Elige tibi, in«quam, unum ex duobus, vel vitam cum regno infra triginta dies «amittere, vel a Norvegia decedere, et eam amplius nunquam «videre.» Expergefactus rex a somno, vocavit ad se principes et majores natu, et exposuit eis visionem. Illi autem conterriti, hoc consilium dederunt ei, ut cum omni festinatione de Norvegia exiret. Ille sine mora coadunari fecit classem centum sexaginta navium, et ad Orcades insulas transfretavit, quas sibi statim subjugavit et transitum faciens per universas insulas easque sibi subjiciens pervenit usque ad Manniam. Cumque applicuisset ad insulam sancti Patricii, venit videre locum pugnæ, quam Mannenses paulo ante inter se commiserant, quia adhuc multa corpora occisorum inhumata eraut (sic! s. 6, s. 48 pdf). Videns autem insulam pulcherrimam, placuit in oculis ejus, eamque sibi in habitationem elegit, munitiones in ea construxit, quæ usque hodie ex ejus nomine nuncupantur. Galwedienses ita constrinxit, ut cogeret eos materias lignorum cædere et ad litus portare ad munitiones construendas. Ad Moiniam (!) insulam Walliæ navigavit, et duos Hugones comites invenit in ea; unum occidit, alterum fugavit, et insulam sibi subjugavit. Wallenses vero multa munera ei præbuerunt, et valedicens eis ad Manniam remeavit. Murecardo regi Yberniæ misit calceamenta sua, præcipiens ei ut ea super humeros suos in die natalis Domini per medium domus suæ portaret in conspectu nunciorum ejus, quatinus intelligeret se subjectum esse Magno regi. Quod audientes Ybernenses, ægre ferebant, et indignati sunt nimis. Sed rex saniori consilio usus, non solum, inquit, calceamenta ejus portare, verum etiam manducare mallem, quam Magnus rex unam provinciam in Ybernia destrueret. Itaque complevit præceptum et nuncios honoravit. Multa [7] quoque munera per eos Magno regi transmisit, et foedus composuit. Nuncii vero redeuntes ad dominum suum narraverunt ei de situ Yberniæ et amoenitate, de frugum fertilitate et aeris salubritate. Magnus vero hæc audiens, nihil cogitabat quam totam Yberniam sibi subjugare. Itaque præcepit classem congregare, ipse vero cum sexdecim navibus procedens, explorare volens terram, cum incaute a navibus discessisset, subito ab Ybernensibus circumvallatus, interiit cum omnibus fere qui secum erant. Sepultus est autem juxta ecclesiam Sancti Patricii in Dun. Regnavit autem in regno insularum sex annis. Quo mortuo, miserunt principes insularum propter Olavum filium Godredi Crouan, de quo superius mentionem fecimus, qui tunc temporis degebat in curia Henrici regis Angliæ filii Willelmi, et adduxerunt eum.
Anno m oc oij o. (1102). Olavus filius Godredi Crouan coepit regnare super omnes insulas, regnavitque .xl.ta annis. Erat autem vir pacificus, habuitque omnes reges Yberniæ et Scotiæ ita sibi confoederatos, ut nullus auderet perturbare regnum insularum omnibus diebus ejus. Accepit autem uxorem Affricam nomine filiam Fergus de Galwedia, de qua genuit Godredum. Habuit et concubinas plures, de quibus filios tres, scilicet Reignaldum, Lagmannum et Haraldum, et filias multas generavit, quarum una nupsit Sumerledo regulo Herergaidel, quæ fuit causa ruinæ totius regni insularum. Genuit namque ex ea filios .iiij., Dubgallum, Raignaldum, Engus et Olavum, de quibus latius in sequentibus dicemus.
Anno m oc oxij o. (1112). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Sauiniensis.
Anno m oc oxx ovj o. (1126). Obiit Alexander Rex Scotiæ, cui successit David frater ejus. Eodem anno fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Furnes.
Anno m oc oxxx oiij o (1133). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Riuallis. Eodem anno eclipsis solis facta est quarto nonas Augusti, feria quarta, ita ut dies in noctem verteretur aliquamdiu.
Anno m oc oxxx oiv o. (1134). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Caldra. Eodem anno Olavus rex dedit Yvoni abbati de [8] Furnes partem terræ suæ in Mannia ad Abbatiam constituendam, in loco qui vocatur Russin; deditque ecclesiis insularum terras et libertates; et erat circa cultum divinum devotus et fervidus, tam deo quam hominibus acceptabilis, præter quod plus isti domestico vitio regum indulgebat.
Anno m oc oxxx ovj o. (1135). Obiit Henricus rex Angliæ, et Stephanus comes Boloniæ nepos ejus successit in regnum, et in die coronationis suæ ad missam oblita est pax dari populo.
Anno m oc oxxx oix o. (1139). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Malros. Eodem anno commissum est bellum de Standarath inter Anglos et Scotos, et Scoti victi fugerunt.
Anno m oc oxl o. (1140). Obiit sanctus Malachias episcopus et legatus Yberniæ apud Claram Vallem, sepultusque est in oratorio beatæ virginis Mariæ, in quo sibi bene complacuit.
Anno m oc oxli o. (1141). Fundata est abbatia Sanctæ Mariæ de Holm Coltran.
Anno m oc oxl oij o (1142). Godredus filius Olavi transfretavit ad regem Norvegiæ, cui nomen erat Hinge, et hominium suum ei fecit, et moratus est apud eum, honorifice susceptus ab eo. Eodem anno tres filii Haraldi fratris Olavi, qui nutriti fuerant apud Dubliniam, congregantes magnam turbam hominum et omnes profugas regis, venerunt ad Manniam postulantes ab eodem rege medietatem totius regni insularum sibi dari. Rex autem cum audisset, placare eos volens, respondit super hoc consilium se habiturum; cumque diem et locum constituissent, ubi concilium haberi debuisset, interim illi nequissimi de morte regis inter se tractabant. Constituta autem die convenerunt utræque partes in portu, qui vocatur Ramsa, sederuntque seriatim rex cum suis ex una parte, illi vero cum suis ex altera. Regnaldus autem medianus frater, qui eum percussurus erat, stabat seorsim loquens cum quodam viro de principibus terræ. Cumque vocatus venisset ad regem, vertens se ad eum quasi salutans eum, securim fulgentem in altum levavit, et caput regis uno ictu amputavit. Perpetrato autem tanto scelere statim terram diviserunt inter se. Paucis diebus transactis, congregata classe, transfretaverunt ad Galwediam, volentes sibi subjugare. Galwedienses autem conglobati et magno impetu facto, congressi sunt cum eis. Illi statim [9] terga vertentes, fugerunt cum magna confusione ad Manniam, omnesque Galwedienses, qui in ea habitabant, quosdam jugulaverunt, alios expulerunt.
Anno m oc oxl oiij o. (1153). Obiit beatæ memoriæ Bernardus primus Abbas Clarevallis. Eodem anno obiit David rex Scotiæ, cui successit Malcolm nepos ejus, more regio in regem sullimatus. Ipso anno occisus est Olavus rex, sicut supra diximus, in die sanctorum apostolorum Petri et Pauli. In proximo autumno venit Godredus 5 filius ejus de Norvegia cum quinque navibus, et applicuit apud Orcadas. Omnes autem principes insularum, audientes eum venisse, gavisi sunt, et convenientes in unum, ipsum unanimiter elegerunt sibi regem. Godredus igitur ad Manniam veniens tres filios Haraldi comprehendit, et in ultionem patris sui digna morte multavit. Fertur etiam, quod duorum oculos eruit, et unum occidit.
Anno m oc oxl oiv o. (1154) Coepit regnare Godredus et .xxxta tribus annis regnavit. De quo multa memoriæ digna narrari potuissent, quæ nos brevitatis causa omisimus. Tertio anno regni sui miserunt propter illum Dublinienses, ut regnaret super se. Qui, collecta navium multitudine et copioso exercitu, Dubliniam venit, et gratanter a civibus cum magno tripudio susceptus est. Paucis vero diebus interjectis, communi consilio et consensu eum in regem sullimarunt. Quod cum audisset Murcardus rex Yberniæ, collecta innumerabili multitudine Hyberniensium, properavit versus Dubliniam, ut Godredum expelleret et eam sibi subjugaret. Cum venisset prope civitatem quæ vocatur Cortcelis 2, ibidem fixis tentoriis permansit. Crastino die elegit tria millia equitum, quibus præfecit fratrem suum couterinum nomine Osiblen, et misit eum cum prædictis equitibus ad civitatem ut colloquium cum civibus haberet, simul etiam ut virtutem eorum exploraret. Cum autem appropinquarent civitati, Godredus cum suis et omnes cives Dubliniæ grandi cum strepitu exeuntes et magno impetu facto irruerunt in eos, et tanto imbre telorum eos debilitare coeperunt, ut continuo eos terga vertere [10] coegissent. Osiblen autem frater Regis, cum audaciter resistere conaretur, circumseptus ab hostibus cum multis aliis interiit. Ceteri beneficio cornipedum evaserunt. Cum ad dominum suum revertissent, totum 6 ordine ei retulerunt. Rex autem cum audisset fratrem suum esse occisum, inconsolabili dolore luxit eum, et præ nimia tristitia præcepit exercitibus suis ut redirent unusquisque ad loca sua. Godredus vero post paucos dies reversus est in Manniam, dimisitque omnes principes insularum redire ad propria. Cumque vidisset regnum confirmatum esse sibi, nullumque ei posse resistere, coepit tyrannidem exercere contra principes suos; nam quosdam eorum exhæreditavit, alios de dignitatibus ejecit, quorum unus nomine Thorfinus filius Oter, ceterisque potentior, accessit ad Sumerledum, et postulavit ab eo Dubgallum filium suum ut constitueret eum regem super insulas. Audiens hæc Sumerledus gavisus est valde, et tradidit ei Dubgallum filium suum, qui assumens eum circumduxit per omnes insulas, et subjugavit ei universas, accipiens obsides de singulis. Unus vero princeps Paulus nomine clam fugiens venit ad Godredum, et narravit ei omnia quæ gesta fuerant. Audiens hæc Godredus consternatus est mente, et continuo præcepit suis naves præparare, et festinanter ire eis obviam. Sumerledus vero cum suis collegit classem octoginta navium, et properavit obviam Godredo.
Anno m oc ol ovi o. (1156). Commissum est navale prælium inter Godredum et Sumerledum in nocte epiphaniæ Domini, et magna strages hominum ex utraque parte facta est. Cum autem dies illucesceret, pacificati sunt; et diviserunt inter se regnum insularum, factumque est regnum bipartitum a die illa usque in præsens tempus; et hæc fuit causa ruinæ regni insularum, ex quo filii Sumerledi occupaverunt illud.
Anno m oc ol oviij o. (1158). Venit Sumerledus in Manniam cum quinquaginta tribus navibus, et commisit prælium cum Godredo, et fugavit eum, et totam insulam vastavit, et abiit. Godredus vero transfretavit ad Norwegiam quærere auxilium contra Sumerledum.
Licet hic introserere quoddam miraculum de sancto Machuto confessore Domini.
Eodem tempore, cum adhuc Sumerledus esset in Mannia in portu [11] quæ vocatur Ramso, nuntiatum est exercitui eius ecclesiam Sancti Machuti multis pecuniis esse refertam; hic enim locus omnibus ad se confugientibus propter reverentiam sanctissimi confessoris sui Machuti cunctis periculis tutum refugium existebat. Unus autem ex principibus ceteris potentior, Gillocolmus nomine, suggessit Sumerledo de prædictis pecuniis, nihilque pertinere asserebat ad sancti Machuti pacem, si ea animalia, quæ extra ambitum coemiterii pascebantur, ad victum exercitus ducerentur. At Sumerledus negare coepit, dicens se nullo modo posse permittere sancti Machuti pacem violari. E contra Gillocolmus instabat magnis precibus, postulans ut sibi cum suis daretur licentia eundi illuc, et reatum sibi imputari concessit. Quo audito Sumerledus, licet invitus, permisit ei et dixit: «Inter te et sanctum Machutum sit, ego et exercitus meus innocentes erimus, nec prædæ vestræ participationem curamus.» Tunc Gillocolmus lætus effectus venit ad suos, convocatisque tribus filiis suis et universis suis clientibus, præcepit ut ea nocte omnes essent parati, quatinus primo diluculo, facto impetu, irruerent ex improviso super ecclesiam sancti Machuti, quæ inde ad duo milliaria distabat. Rumor interim pervenit ad ecclesiam de adventu hostium; qui omnes tanto terrore perculit, ut multi ex populo qui ibi erant fugerent de ecclesia, et in abditis rupium et specubus se occultarent. Cetera mutitudo (sic! s. 11, s. 53 pdf), infinitis clamoribus, tota nocte misericordiam dei per merita sancti Machuti implorabant. Sexus vero infirmior, dissolutis crinibus, ejulantes, discurrebant circa parietes ecclesiæ, magnis vocibus clamantes: «Ubi es modo Machute, ubi sunt miracula tua quæ usque nunc operabaris in loco isto? numquid propter peccata nostra nunc discedes, et derelinques populum tuum in tali angustia? Et, si non propter nos, saltem propter honorem nominis tui hac vice nos adjuva!» His, et hujuscemodi vocibus, motus, ut credimus, sanctus Machutus, eorum miseriis misertus, eos de instanti periculo liberavit, et hostem eorum atroci genere mortis damnavit. Nam prædictus Gillo-Colmus cum se sopori dedisset in tentorio suo, apparuit ei sanctus Machutus toga candida præcinctus, baculumque pastoralem manu tenens. Cumque ante lectum ejus astaret, his eum verbis [12] aggreditur: «Quid», inquit, mihi et tibi est Gillo-Colme? Quid tibi aut tuis nocui quia nunc disponis locum meum prædari?» Ad hæc Gillo-Colmus respondit : «Quis», inquit, «es tu?» At ille ait: «Ego sum servus Christi Machutus, cujus tu ecclesiam contaminari conaris, sed non proficies.» Quo dicto, baculum, quem manu tenuerat, in sublime erexit, et punctum ei per cor illius transfixit. At ille miser diro clamore emisso omnes qui circumquaque in papilionibus erant somno excussit. Iterum Sanctus eum transfixit, iterum ipse clamavit. Tertio Sanctus idem fecit, tertio ille clamavit. Filii vero ejus et omnes sui his clamoribus turbati accurrunt ad eum, sciscitantes quidnam ei acciderat. At ille vix linguam movere valens, cum gemitu dixit: «Sanctus Machutus hic affuit, meque tribus ictibus baculo suo transfigens occidit. Sed ite citius ad ecclesiam ejus, et adducite baculum et presbyteros et clericos, ut intercedant pro me ad sanctum Machutum, si forsitan indulgeat mihi quæ adversus eum facere diposui.» Qui celeriter jussa complentes rogaverunt clericos ut sumpto baculo sancti Machuti secum visitarent dominum suum qui jam in extremis esse videbatur. Narraverunt autem eis omnia quæ ei contigerant. Audientes hæc presbyteri et clerici et cetera multitudo, gavisi sunt gaudio magno, miseruntque cum eis quosdam ex clericis cum baculo. Qui cum coram eo stetissent, videntes eum jam pene exanimem, nam paulo ante loquelam amiserat, unus clericorum imprecatus est dicens: «Sanctus Machaldus», inquit, «qui te coepit punire, non desistat donec te ad interitum ducat, ut ceteri videntes et audientes discant locis sanctis majorem reverentiam præbere.» Quibus dictis clerici ad sua sunt reversi, post quorum discessum coepit tanta multitudo muscarum grandium et tetrarum circa faciem ejus et ora volitare, ut non poterant nec ipse nec qui ei assisterant (!) eas abigere. Sic cum magnis tormentis et cruciatibus circa sextam diei horam expiravit. Quo defuncto tantus terror invasit Sumerledum et exercitum ejus, ut statim, accedente maris reumate, et navibus fluitantibus, amoverent classem de portu illo, sicque cum summa festinatione ad proprias terras sunt reversi.
Anno m oc olx oiv o. (1164). Sumerledus collegit classem centum [13] sexaginta navium, et applicuit apud Rinfriu, volens totam Scotiam sibi subjugare. Sed ultione divina a paucis superatus, cum filio suo et innumerabili populo ibidem occisus est. Eodem anno bellum fuit apud Ramso inter Reginaldum fratrem Godredi et Mannenses; et propter dolum cujusdam Vicecomitis, Mannenses in fugam conversi sunt et Reginaldus coepit regnare. Quarto autem die supervenit Godredus de Norwegia cum magna multitudine armatorum, et fratrem suum Reginaldum comprehendit, et oculis et genitalibus privavit. Eodem anno obiit Malcolmus Rex Scotiæ, et frater ejus Willelmus ei successit in regnum.
Anno m oc olx ovi o (1166). Duo cometæ apparuerunt ante solis ortum mense Augusti, unus ad austrum, altera ad aquilonem.
Anno m oc olxx oi o. (1171). Richardus comes de Penbroc transfretavit in Yberniam, et Dubliniam cum magna parte Yberniæ subjugavit.
Anno m oc olxx oi o. (1171). Henricus rex Angliæ fecit coronari filium suum Henricum puerum in regem apud Lundoniam .xi. kal. Junii, et in die Dominica consecrari a Rogero usurpatore Eboracensi archiepiscopo; qui in alienam provinciam jus et officium alienum contra canones per regis et propriam tyrannidem, vivente venerabili Thoma Archiepiscopo Cantuariæ et in Galliis exulante, sibi usurpavit. Eodem anno, in festivitate apostolorum Petri et Pauli, subito terræ motus ingens et horrendus factus est.
Anno m oc olxx oi o. (1171). Beatæ memoriæ Thomas Cantuariæ Archiepiscopus et apostolicæ sedis legatus, Primas totius Angliæ, verus Christi martyr, pro justitia in ecclesia suæ sedis detruncatus est.
Anno m oc olxx ovi o. (1176). Johannes de Cursi sibi subjugavit Ultoniam. Eodem anno Vivianus, apostolicæ sedis legatus Cardinalis, venit in Manniam, et legationis suæ officium complens Godredum regem legitime desponsari fecit cum uxore sua nomine Phingola, filia Mac Loclen filii Murkartac regis Yberniæ, matre scilicet Olavi qui tunc triennis erat. Desponsavit autem eos Silvanus Abbas de Rieualis. Ipsa die Godredus rex dedit in oblationem venerabili Abbati Silvano partem terræ apud Mirescog, [14] ubi mox monasterium construxit; sed processu temporis terra tota cum monachis concessa est abbatiæ Sanctæ Mariæ de Russin.
Anno m oc olxxx oij o. (1182). Reginaldus filius Eacmarcat in Manniam veniens, quidam scilicet vir de regali genere, cum magna turba hominum, absente rege, primo congressu quosdam qui litora custodiebant fugavit, et occidit ex iis circiter .xxti homines. Postea vero eadem die congregati Mannenses in unum ei viriliter occurrerunt, ipsumque cum omnibus pene suis occiderunt.
Anno m oc ol oxxx oiij o. (1183). Obiit Fogolt Vicecomes de Mannia.
Anno m oc ol oxxx ov o. (1185). Sol passus est eclipsim in die apostolorum Philippi et Jacobi ita ut stellæ apparerent.
Anno m oc olxxx ovij o. (1187). Capta est Ierusalem a paganis, et Sancta Crux sublata est Damascum. Eodem anno obiit Godredus rex insularum .iiij o. idus Novembris in insula Sancti Patricii in Mannia. Prima vero æstate translatum est corpus ejus ad insulam quæ vocatur Hy. Reliquit sane tres filios, Reginaldum, Olavum et Yvarum. Reginaldus robustus tunc juvenis fuit in insulanis partibus, Olavus vero tenellus adhuc puer morabatur in Mannia.
Godredus, dum adhuc viveret, Olavum filium suum regni hæredem constituit, quia ad ipsum jure spectabat hæreditas, nam de legitimo matrimonio natus fuit, præcepitque omni Manensi populo, ut eum post suum obitum, sicut decebat, regem constituerent, atque irrefragabile conservarent ei suæ fidei juramentum. Sed mortuo Godredo Mannenses legatos suos ad insulas propter Reginaldum miserant, quia vir strenuus et fortioris ætatis fuerat, et eum sibi regem constituerunt. Timebant vero imbecillitatem 7 Olavi, utpote decennis pueri, et arbitrabantur, quod is qui se propter ætatis teneritudinem regere nesciebat, subjectum sibi populum gubernare minime potuisset. Et hæc fuit causa pro qua Mannensis populus Reginaldum sibi regem constituit.
[15] Anno m oc olxxx oviij o. (1188). Reginaldus filjus Godredi coepit regnare super insulas. Eodem anno occisus est Murcardus vir potens et strenuus in omni regno insularum.
Anno m oc olxxx oix o. (1189). Obiit Henricus rex Angliæ, cui successit Ricardus filius ejus. Eodem anno obiit Rodolfus, Abbas de Furnes, in Mellefonte.
Anno m oc oxc o. (1190). Philippus rex Franciæ et Ricardus rex Angliæ profecti sunt Ierusalem cum magnis exercitibus.
Anno m oc oxc oij o. (1192). Commissum est bellum inter filios Sumerledi Reginaldum et Engus, in quo bello multi vulnerati corruerunt. Engus tamen victoriam obtinuit. Eodem anno Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin translata est ad Dufglas, ibique per quatuor armos habitantes iterum ad Russin reversi sunt.
Anno m oc oxc oiij o. (1193). Ricardus rex Angliæ reversus est ab Jerosolimis, et in Almannia captus est; pro cujus redemptione Anglia persolvit centum millia marcharum.
Anno m oc oxc oiij o. (1193). Obiit Michael episcopus insularum apud Fontanas, cvi successit Nicholaus in episcopatum.
Anno m occ oiiij o. (1204). Hugo de Lacy venit cum exercitu Ultoniam et commisit bellum cum Johanne de Cursi, eumque comprehendit et vinculis mancipavit, et Ultoniam sibi subjugavit. Postea vero Johannem liberum ire permisit. Qui cum dimissus esset venit ad regem Reginaldum, a quo honorifice susceptus est, quia erat gener ejus. Johannes quidem de Cursi habuit filiam Godredi, nomine Affricam, in matrimonium, quæ fundavit Abbatiam Sanctæ Mariæ de Jugo Dei, quæ ibidem sepulta est.
Anno m occ ov o. (1205). Johannes de Cursi iterum resumptis viribus congregavit copiosam multitudinem, sed et Reginaldum regem Insularum cum centum ferme navibus secum duxit ad Ultoniam. Cumque applicuissent in portum qui vocatur Stranfeord, segniter obsederunt castellum de Rath. Supervenit autem Walterus de Lacy cum exercitu magno, et eos cum magna confusione fugavit, ex quo tempore Johannes de Cursi nunquam terram suam recuperavit.
Anno m occ ox o. (1210). Engus filius Sumerledi cum tribus filiis suis occisus est. Eodem anno Johannes rex Angliæ classem [16] quingentarum navium ad Yberniam duxit, eamque sibi subjugavit, et mittens partem exercitus sui cum comite quodam nomine Fulco ad Manniam, eam in una quindena fere omnino devastaverunt, et suscipientes obsides ex ea reversi sunt in patriam suam. Reginaldus autem rex et optimates ejus non erant in Mannia.
Anno m occ oxvii o. (1217). Obiit Nicolaus episcopus insularum, et sepultus est in Ultonia in domo de Benchor, cui successit Reginaldus in episcopatu.
Libet adhuc, ad ædificationem legentium, de gestis Reginaldi et Olavi fratrum aliquid compendiosius retexere.
Reginaldus dedit fratri suo Olavo insulam quandam quæ vocatur Lodhus, quæ ceteris insulis latior esse dicitur, sed raris colitur incolis, quod montuosa et saxosa sit, et tota fere inarabilis. Incolæ vero illius plerumque de venatione et piscatura vivunt. Ad hanc ergo insulam possidendam Olavus profectus est, et habitavit in ea, pauperem ducens vitam. Cumque vidisset eam ad sustentationem suam et sui exercitus minime sufficere, accessit fiducialiter ad Reginaldum fratrem suum, qui tunc morabatur in insulis, et sic allocutus est eum; «Frater», inquit, «et domine mi rex, tu nosti quod regnum insularum ad me jure hæreditario pertinuit, sed quia Dominus ad hoc gubernandum te elegerat, non invideo tibi, nee moleste fero, te esse in regali culmine sullimatum. Nunc ergo te deprecor, ut provideas mihi aliquam portionem terræ in insulis, in qua honeste cum meis possim vivere; nam insula Lodhus, quam mihi dedisti, me sustentare non valet.» Quod cum audiisset frater ejus Reginaldus, habiturum se cum suis super hoc promittebat consilium; et crastina die ei super hac petitione sua responsurum. Cum crastina dies illuxisset, et Olavus vocatus venisset ad colloquium Reginaldi, iussit eum Reginaldus comprehendi et catenis vinciri, vinctumque duci ad Willelmum regem Scotiæ, ut penes ipsum in carcere servaretur; quod ita factum est, fuitque Olavus catenatus in carcere regis Scotiæ fere septem annis. Septimo autem anno obiit Willelmus rex Scotiæ, cui successit Alexander filius eius, qui antequam moreretur, jussit ut omnes vincti, qui [17] apud eum carceribus tenebantur, liberarentur. Olavus igitur liberatus a vinculis et suæ redditus libertati venit ad Manniam ad Reginaldum fratrem suum, moxque cum non modico comitatu virorum nobilium ad Sanctum Jacobum profectus est; rediensque de peregrinatione venit iterum ad Reginandum (!) fratrem suum, et pacifice susceptus est ab eo. Ipso tempore fecit Reginaldus Olavum fratrem suum desponsare uxorem filiam cujusdem nobilis de Kentyre, germanam uxoris suæ, nomine Lauon, deditque ei Lodhus prædictam insulam in possessionem, profectusque est Olavus cum uxore sua, valedicens fratri suo, et habitavit in Lodhus.
Post aliquantos autem dies Reginandus (!) episcopus insularum, qui successit Nicholao Episcopo, venit ad insulanas partes ut visitaret ecclesias. Cvi occurrens Olavus cum gaudio, et lætus de adventu ejus, utpote filii sororis suæ, jussit magnum convivium præparari. Reginandus vero dixit ad Olavum: «non communicabo tecum, frater, donec ab illiciti matrimonii vinculo canonice catholica te solvat ecclesia;» et addidit: «an ignoras quia consobrinam mulieris, quam nunc habes uxorem, ante habuisti?« Nec abnuit Olavus, quod verum fuerat, et consobrinam ejus se multo tempore concubinam habuisse testatus est. Congregata igitur synodo, Reginaldus episcopus Olavum Godredi filium et Lauon uxorem suam canonice separavit. Post hæc Olavus Scristinam (!) filiam Ferkkar Comitis de Ros duxit in matrimonium.
Dolens autem uxor Reginaldi regis, regina Insularum, tunc temporis super disjunctione sororis suæ et Olavi, et mota felle amaritudinis, totius quoque discordiæ seminatrix inter Reginaldum et Olavum, misit literas latenter sub nomine Reginaldi regis ad Godredum filium suum ad insulum Ski, ut Olavum comprehenderet et occideret. Godredus mox, auditis litteris, collegit exercitum, et revera perversam matris peracturus voluntatem, si posset, venit ad Lodhus. Olavus vero cum paucis viris ascendens scapham modicam, et vix fugiens a facie Godredi, venit ad socerum suum Comitem de Ros. Godredus autem, tota fere destructa insula et occisis quibusdam hominibus, redit ad propria.
[18] Eo tempore Vice-Comes de Ski vir strenuus et potens in omni regno insularum Pol filius Boke fugit a facie Godredi, eo quod neci Olavi consentire noluit, et habitavit cum comite de Ros una cum Olavo. Paucis transactis diebus Olavus et prædictus Vicecomes amicitiæ foedus inierunt, mediante utriusque juramento, et venerunt pariter cum una navi ad Ski et occultaverunt se in abditis locis aliquantis diebus. Denique missis exploratoribus didicerunt, quod Godredus in quadam insula, quæ vocabatur insula sancti Columbæ, secure cum paucis hominibus moraretur. Et coadunantes sibi omnes amicos et notos suos, et eos qui se sponte sibi jungere voluerunt, intempestæ noctis silentio tractis quinque navibus de proximo maris litore, quod ad duorum stadiorum spatium distabat a prædicta insula, insulam circumdederunt. Godredus autem et qui cum ipso fuerant surgentes primo diluculo et videntes se undique circumceptos (!) ab hostibus obstupuerunt. Sed armis induti bellicis viriter resistere conati sunt, sed frustra, nam circa horam diei nonam Olavus et Pol prædictus Vicecomes cum omni suo exercitu, insulam ingressi sunt; et occisis omnibus, quos extra cepta (!) ecclesiæ repererunt, Godredum comprehensum oculis et genitalibus privaverunt. Quo (!) tamen facto Olavus non concessit, nee resistere potuit propter filium Boke prædictum Vicecomitem. Factum est hoc anno gratiæ m occ oxx oiij o.
In proxima æstate, acceptis obsidibus ab universis magnatibus insularum, Olavus cum classe triginta duarum navium venit ad Manniam, applicuitque apud Rognalswaht. Ipso tempore Reginaldus et Olavus diviserunt inter se regnum insularum, data Mannia Reginaldo super portione sua cum regali nomine. Olavus vero acceptis cibariis ab populo Manniæ, cum comitatu suo ad portionem suam insularum rediit. Sequenti anno Reginaldus, assumpto secum Alano domino Galwediæ, cum Mannensibus ad insulanas partes profectus est, ut partem terræ quam dederat Olavo fratri suo auferret ab eo, et eam iterum suo dominio subjugaret. Sed quia Mannensibus contra Olavum vel insulanos pugnare non libuit, eo quod diligerent eos, Reginaldus et Alanus Dominus Galwediæ nihil perficientes ad propria reversi sunt.
[19] Post modicum temporis Reginaldus sub occasione eundi ad curiam Domini Regis Angliæ accepit a populo Manniæ centum marchas et profectus est ad curiam Alani domini Galwediæ. Eodem tempore dedit filiam suam filio Alani in matrimonium. Quod audientes Mannenses indignati sunt valde, et mittentes propter Olavum constituerunt eum sibi Regem.
Anno gratiæ m occ oxx ovi o. Recuperavit Olavus hæreditatem suam, regnum videlicet Manniæ et insularum, quod Reginaldus frater ejus gubernaverat per .xxx ta. et .viij. annos, et regnavit secure duobus annis.
Anno m occ oxx oviij. vo. Olavus cum omnibus optimatibus Manniæ et fortiori parte populi transfretavit ad insulas. Paulo post Alanus dominus Galwediæ et Thomas Comes Etholice, (!) et Reginaldus rex venerunt ad Manniam cum magno exercitu, et totam australem partem Manniæ vastaverunt, et ecclesias spoliaverunt, et viros quotquot capere poterant occiderunt, et redacta est australis pars Manniæ fere in solitudinem. Et post hæc reversus est Alanus cum exercitu suo in terram suam, et reliquit balivos suos in Mannia, qui redderent ei tributa patriæ. Supervenit autem Olavus rex et fugavit eos, et recepit regnum suum. Et coeperunt Mannenses, qui antea circumquaque dispersi fuerant, congregari et confidenter habitare.
Eodem anno inopinate, media nocte, hyemali tempore, venit Reginaldus rex de Galwedia cum quinque navibus, et in eadem nocte combussit omnes naves Olavi fratris sui et omnium optimatum Manniæ apud insulam Sancti Patricii, et circumiens terram pacemque petens a fratre suo mansit apud portum qui dicitur Rognalswath fere .xl. diebus. Interim vero adtraxit animos omnium Insulanorum, qui erant in australi parte Manniæ, ad se, et associabat eos sibi. Quidam autem eorum juraverunt ei se animas suas in mortem posituros pro ipso, donec dimidium regnum insularum sortiretur. E contra Olavus rex omnes aquilonares Manniæ adunavit ad se et in tantum eis loquens prævaluit, quod conglutinata est anima eorum cum ipso; factumque est in quarta decima die mensis Februarii, in festo scilicet Sancti Valentini martyris. Venit Olavus rex ad locum qui dicitur Tyngvalla [20] cum populo suo et ibi paululum exspectabat. Appropinquante autem Reginaldo fratre ejus ad locum, et populum per turmas disponente, ut cum fratre dimicaret, accessit Olavus cum suis obviam eis; et subito irruens in eos fugavit eos quasi oves, et venientes viri impii ad regem Reginaldum interfecerunt eum in eodem loco, nesciente tamen fratre ejus; quod cum audisset graviter tulit, nunquam tamen in vita sua vindictam sumpsit de morte ejus. Et multis ibidem interfectis venientes prædones ad australem partem Manniæ vastaverunt eam, et fere absque habitatore reliquerunt. Monachi autem de Russin transtulerunt corpus Reginaldi regis ad Abbatiam Sanctæ Mariæ de Furnes, ibique sepultus est in loco quem sibi vivens elegerat.
Post hæc Olavus adiit curiam regis Norvegiæ, sed antequam illuc perveniret, Hacho rex Norvegiæ virum quendam nobilem de regali genere nomine Husbac filium Owmundi regem super Soderenses insulas constituit, vocavitque nomen ejus Haconem. Venit autem idem Haco cum Olavo et Ghotdredo (!) Don filio Reginaldi, et cum multo comitatu Norwegiensium ad Soderenses insulas. Cumque venissent ad Insulam, quæ vocatur Both, et castellum, quod in ea est, expugnare voluissent, prædictus Haco ictu lapidis percussus interiit, sepultusque est in Iona insula.
Anno domini m occ oxxx o. Venit Olavus cum Gotdredo Don et Norwegiensibus ad Manniam, diviseruntque inter se regnum 8 Manniæ et Insularum, scilicet Olavus et Gotdredus. Olavus Manniam obtinuit; Godredus vero ad insulanas partes profectus in insula quæ vocatur Lodws occisus est. Quo mortuo, Olavus regnum Manniæ et Insularum usque ad obitum . . . . .
Anno m occ oxxx ovij o., xij o. kal. Junii obiit Olavus Godredi filius rex Manniæ et Insularum apud Insulam Sancti Patricii, sepultusque est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin. Undecim annis regnavit Olavus in Mannia, duobus annis regnavit vivente Reginaldo fratre suo, et .ix. annis post mortem ejus regnum obtinuit. Quo mortuo, coepit Haraldus filius ejus regnare pro eo. Quatuordecim annorum erat Haraldus cum regnare coepisset, [21] et .xii. annis regnavit. In ipsa igitur æstate qua regnare coepit in Mannia ad insulanas partes cum omnibus optimatibus suis transfretavit, constituitque Loglennum quendam de consanguineis suis custodem Manniæ, donec rediret de insulis, veniensque ad insulas gaudenter et honorifice ab insulanis susceptus est. In sequenti auptumpno (!) misit Haraldus tres filios Nel, Dufgaldum, Thorquellum, Molmore, et quendam amicum suum, Joseph nomine, ad Manniam, et applicuerunt apud insulam Sancti Patricii. Facta est igitur in vicesima quinta die mensis Octobris, quæ fuit tertia dies adventus filiorum Nel ad Manniam, congregatio totius Mannensis populi apud Tingualla, ad quam congregationem venerunt tres filii Nel cum omnibus viris, quos secum de insulanis partibus adduxerant. Venit et prædictus Loglennus custos Manniæ cum omnibus amicis suis et universis, quos ipsa die sibi associare potuerat, ad locum concionis, timebant enim filios Nel eo quod inimicitiæ essent inter eos. In ipsa igitur concione, cum diu in alterutrum inimicitiæ verba jactarent, et acri verborum certamine litigarent, nullatenus ad concordiam flecti possent, de conventu populi exilierunt, et in alterutrum hostiliter irruerunt; prævaluerunt quoque viri, qui cum Loglenno fuerant, et occiderunt in eodem loco duos filios Nel, Dufgaldum et Mormore (!), et prædictum Joseph amicum Haraldi regis; ceteri vero fugerunt. Quo facto, concio populi dissoluta est, et unusquisque in domum suam reversus est. In sequenti vernali tempore venit Haraldus de insulanis partibus ad Manniam, applicuitque apud portum qui dicitur Rognalwac (!). Eodem die Loglennus cum omnibus suis a facie Haraldi fugiens, ad partes Valliæ navigaverat; tulitque secum Godredum Holavi (!) filium alumpnum suum, puerum bonæ indolis. Peracta igitur ipsa die navigando, et ampliori parte noctis, finibus Valliæ appropinquabant. Cumque voluntatis suæ portum cuperent introire, subito factus est illis ventus contrarius; et orta tempestate valida a desiderato portu repulsi sunt, et in eisdem finibus, in quodam scopuloso loco, naufragium pertulerunt. Loglennus igitur cum fere primus terram ascenderet, et Godredum alumpnum suum clamantem post tergum exaudisset, resiluit in navem, volens dare animam [22] suam pro puero. Cumque puerum amplexaretur, et summo conamine eum ad aridam vellet deducere, a superioribus tabulis navis ad inferiora delapsi ambo pariter submersi sunt. Erat enim navis tota usque ad superiores tabulas impleta fluctibus; ita ut non tam navis inter undas, quam undæ jam intra navem esse viderentur. Submersi sunt cum eis alii circiter xl. ta viri, vix totidem liberatis.
Anno m occ oxxx oviij o. Gospatricius et Gillescrist (!) filius Murkerthac, missi a rege Norwegiæ, venerunt ad Manniam, et expulso Haraldo a regno Manniæ, eo quod curiam regis Norwegiæ adire recusavit, totius patriæ principatum obtinuerunt, tributa regalia ad opus regis Norwegiæ capientes. Venit igitur semel et iterum Haraldus ad Manniam, et obsistentibus ei in littore prædictis principibus Gospatricio et Gillescrist cum exercitu suo, nec terram ascendere permissus est, nec quicquam ei necessarium concessum est ministrari. Rediensque ad Insulas ibidem moratus est.
Anno m occ oxxx oix o. Haraldus, sano et utili accepto consilio, adiit curiam domini regis Norwegiæ et ibidem duobus annis et amplius morabatur; peracto igitur tanto tempore apud regem Norvegiæ invenit tandem gratiam in conspectu ejus, et constituit eum regem super omnes insulas, quas Godredus, Reginaldus, et Olavus antecessores ejus possidebant, et eas sub sigilli sui munimine ei et successoribus, suis hæredibus, in perpetuum confirmavit.
Anno m occ oxl o. Obiit Gospatricius apud ecclesiam Sancti Michaelis sepultusque in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin.
Anno m occ ox olij o. Haraldus Olavi filius, confirmato sibi regno Manniæ et Insularum a domino rege Norvegiæ, rediit de Norvegia ad insulanas partes, ubi collecta navium multitudine venit ad Manniam cum magno exercitu; et applicuit apud insulam Sancti Patricii, venitque universus populus Manniæ obviam illi in pace, et eum cum magno gaudio susceperunt. Videns autem Haraldus quod eum tam benigne Mannenses susceperunt, omnes quos secum de insulis adduxerat, datis illis cibariis, remisit ad propria, coepit quoque ex isto tempore quiete et pacifice [23] regnare in Mannia, habuitque pacem firmissimam cum rege Angliæ et rege Scotiæ, et confoederatus est illis in amicitia.
Anno m occ oxl ovij o. Haraldus miles factus est a Domino Henrico rege Angliæ, a quo et pater ejus; et cum multo honore et magnis muneribus ab eo dimissus, venit ad propria.
Eodem anno misit rex Norwegiæ propter Haraldum, ut ejus curiam adveniret. Qui statim tempore autumpnali iter arripiens per Angliam venit Norvegiam, et honorifice suscepit eum Dominus rex Norvegiæ, deditque ei filiam suam in matrimonium; et addidit ut magnificaret eum et exaltaret thronum regni ejus super omnes qui ante eum regnabant in partibus insulanis.
Eodem anno obiit beatæ memoriæ Symon Soderensis episcopus pridie kal. Martii apud ecclesiam Sancti Michaelis Archangeli, sepultusque est in insula Sancti Patricii in ecclesia scilicet Iermani (!) quam ipse ædificare ceperat. Mortuus est autem anno pontificatus sui octavodecimo in senectute bona. Quo mortuo communi consilio et assensu totius Mannensis Capituli Laurentius quidam, qui tunc Archidiaconus fuit in Mannia, in Episcopum electus est. Qui statim ad Norwegiam profectus est, ut se Haraldo regi et Nidrosiensi Archiepiscopo, a quo consecrari debuerat, præsentaret. Sed Haraldus, propter quasdam literas, quæ contra illum de Mannia transmissæ fuerant, nullatenus electioni ejus assensum præbere voluit, donec iterum cum eo rediret ad Manniam, et ipso præsente ab omni clero et populo eligeretur.
Anno m occ oxl oix o. Haraldus Olavi filius rex Manniæ et Insularum cum uxore sua filia regis Norvegiæ et cum prædicto Laurentio electo Manniæ et Insularum, et cum multis aliis nobilibus viris, venit de Norvegia circa festum Sancti Michaelis Archangeli, redire volens ad propria; cumque venisset prope fines Iadlandie, exorta tempestate valida, naufragium pertulit, et cum omni comitatu suo submersus est; cujus interitus causa doloris extitit omnibus qui noverant eum. Cui successit Reginaldus frater ejus in regnum.
Anno m occ oxl oix o. Coepit Reginaldus Olavi filius regnare in Mannia pridie nonas Maji; et tricesima die mensis ejusdem, [24] tertio videlicet kal. Junii, occisus est ab Yuaro milite, et a suis, in prato quodam prope ecclesiam Sanctæ Trinitatis in Russin ad australem partem ejusdem ecclesiæ, sepultusque est in ecclesia Sanctæ Mariæ de Russin. Quo mortuo, Haraldus filius Godredi Don cepit regnare in Mannia.
Eodem tempore Alexander rex Scotiæ coadunavit navium multitudinem copiosam, subjicere sibi volens regnum omnium insularum; cumque pervenisset ad insulam, quæ vocatur Kerwaray, ibi febre correptus mortuus est. Cujus corpus ad monasterium Melrosense translatum, ubi honorifice traditum est sepulturæ. Coepitque Alexander filius ejus, cum adhuc puer esset, regnare pro eo.
Haraldus igitur filius Godredi Don nomen regis et dignitatem sibi usurpans in Mannia, omnes fere principes Haraldi regis Olavi filii exules fecit; et profugos ejus principes et optimates pro eis constituit.
Miraculum de Sancta Maria.
Fuit quidam Princeps Dofnaldus nomine vir grandævus et nobilis, qui præ ceteris specialis exstitit Haraldo Olavi filio. Hic igitur insecutionem Haraldi filii Godredi Don fugiens, venit cum filio suo puerulo ad monasterium Sanctæ Mariæ de Russin. Venit et prædictus Haraldus post eum ad monasterium; et quia vim ei in loco sancto inferre non potuit, blandis ac deceptoriis verbis eum allocutus est dicens: «Ut quid sic fugere voluisti? Nihil mali tibi inferre cogito,» et mediante juramento promisit ei securitatem, et ut libere quocunque vellet iret per patriam persuasit. Credidit homo juramento regis et fidei, et secutus est eum de monasterio. Post modicum temporis rex iniquo usus consilio. sui et juramenti oblitus et fidei, prædictum hominem comprehendi fecit et vinciri, ac vinctum duci in insulam quandam, quæ sita est in bosco de Mirescohc, deputatis ei multis custodibus. Erat igitur prædictus princeps fiduciam magnam habens in Domino. Quotiens vero opportune potuit, genua flectebat Domino ut eum intercessione beatæ Mariæ virginis matris ejus, de cujus monasterio fraudulenter ereptus fuerat, a vinculis liberaret. Nec defuit ei divinum auxilium. Quadam nempe die, [25] cum sederet in domo cum duobus solis hominibus, ceteris egressis ad negotia sua, subito catena de pede ejus cecidit, et liberam ei fugiendi tribuit facultatem, sed cogitans secum, quod expeditius in nocte dormientibus custodibus fugere potuisset, in catenam pedem reponere cogitabat, sed minime potuit. Perpendens igitur quod hoc divino nutu gestum esset, strinxit se tunica et chlamyde, et foras exiliens fugam petiit. Videns alter eum custodum, qui pistoris gerebat officium, surrexit subito et secutus est eum; cumque paululum processisset, cupiens comprehendere fugientem, cecidit super quendam truncum ligni, et semifracto crure, qui paulo ante currere conabatur, manifesta dei virtute nunc stare non potuit. Homo autem per dei gratiam liberatus venit tertia die ad monasterium Sanctæ Mariæ de Russin, gratias agens deo et misericordissimæ matri ejus pro liberatione sua. Hæc sicut ab ore ejus didicimus, scripsimus.
Anno m occ ol o. Haraldus filius Godredi Don vocatus per literas adiit curiam domini regis Norwegiæ, iratusque est ei rex eo quod regnum sibi non debitum usurparet arripere, detinuitque eum in Norwegia; in proposito habens, ut ei ad Soderenses partes ultra redire non permitteret. Eodem anno Magnus Olavi filius et Johannes filius Dugaldi et quidam Norvegienses venerunt ad Manniam, applicueruntque apud portum, qui dicitur Rognalswaht; misitque Johannes filius Dugaldi nuntios ad populum Manniæ, qui dicebant: «Hæc et hæc mandat vobis Johannes rex insularum.,, Quod cum audissent Mannenses, Johannem regem insularum nominari, et non Magnum, filium Olavi, indignati sunt valde; et ultra verba nuntiorum audire noluerunt. Reversi nuntii indicaverunt hæc domino suo Johanni, qui statim, indignatus non modice, fecit omnem suum armari exercitum, et armatum insulam Sancti Michaelis ascendere, dispositumque per turmas seriatim sedere fecerat, quasi mox profecturi essent ad prælium, jussitque omnibus ut subsequentis diei primo diluculo parati forent congredi cum Mannensibus, nisi quicquid ab eis petierint ultro spoponderint se daturos. Mannenses igitur contra se directas cernentes acies, audaciter ad littus accesserant; et se e contra per turmas disponentes eventum rei viriliter exspectabant. [26] Recedente autem maris rheumate, quo insulæ aditus claudebatur, prædictus Johannes et qui cum ipso fuerant navibus suis recepti sunt, multis tamen adhuc per insulam evagantibus, aliis vero quæ victui necessaria fuerant præparantibus. Advesperascente autem die, ecce quidam juvenis, qui Yuarum militem comitabatur, cum multis de populo Insularum ingressi sunt et quosdam in ipso impetu homines occiderunt. Multi vero ad naves fugientes enatando submersi sunt. Hoc eis evenisse non ambigo merito superbiæ et magnanimitatis suæ, quia oblatam sibi pacem a populo terræ recusabant accipere. Mandavit enim eis populus Manniæ prima hora diei per internuntios dicens: «Quotquot a latere Domini regis Norwegiæ missi estis literas ejus nobis ostendentes terram securi ascendite, et quicquid nobis a sua clementia mandatum fuerit libenti animo faciemus.» Sed ipsi nec literas ostenderunt, nec responsum pacis dederunt, nec quicquam, quod iis a populo terræ oblatum fuerat, recipere voluerunt; crastina autem die cum indignatione magna de Mannia recedentes multos nobiles exorta tempestate naufragio perdiderunt.
Anno m occ ol oij o. Venit iterum Magnus filius Olavi ad Manniam, et susceperunt eum omnes Mannenses cum gaudio regemque sibi constituerunt.
Anno m occ ol oiij o. Magnus Olavi filius profectus est ad curiam domini regis Norwegiæ et honorifice susceptus est ab eo, mansitque apud eum uno anno.
Anno m occ ol oiv o. Haco rex Norvegiæ constituit Magnum filium Olavi regem super omnes insulas, quas antecessores ejus jure hæreditario possidebant, et eas ei et successoribus suis hæredibus, ut melius Haraldo fratri ejus, sigilli sui munimine in perpetuum confirmavit. Audiebant et videbant hæc adversarii ejus, et consternati animo contabescebant pereunte spe illorum. Magnus igitur rex Manniæ et Insularum constitutus a domino rege Norvegiæ cum magno honore dimissus venit ad propria.
Anno m occ ol ovi o. Magnus rex Manniæ et Insularum adiit curiam domini regis Angliæ, quem dominus rex Angliæ gratanter [27] et honorifice susceptum militem fecit, et cum multo honore ac preciosis muneribus dimisit ad propria.
Anno m occ olvij o. Dedicata est ecclesia Sanctæ Mariæ de Russin a venerabili domino ac patre Ricardo, Soderensi Episcopo, anno pontificatus ejus quinto, præsente Domino Magno rege Manniæ et Insularum anno regni ejus quinto, Abbate autem domino Symone.
9 Anno domini m occ olx oiij o. Venit Haco rex Norwegiæ ad partes Scotiæ, et nihil expediens reversus est ad Orcades, et ibidem apud Kyrkewa mortuus, et sequenti vernali tempore delatus est in Norvegiam, et sepultus est in ecclesia Sanctæ Trinitatis apud Bergam.
Anno domini m occ ol oxv o. .viii kal. Decembris obiit Magnus, filius Olavi regis Manniæ et Insularum, apud Castellum de Russyn, et sepultus est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin.
Anno m occ olx ovi. Translatum est regnum Manniæ et Insularum ad Alexandrum regem Scottorum.
Anno m occ olxx oiiij. Coronatus est Edwardus rex Angliæ apud Londoniam. Eodem anno celebratum est consilium generale apud Lugdunum sub Gregorio decimo. Eodem anno obiit Margareta regina Scottiæ, filia Henrichi regis Angliæ, soror Edwardi regis. Jacet apud Dunfermeri (!).
10 Anno domini m occ ol oxxv o. Septima die mensis Octobris applicuit navigium Domini Alexandri regis Scottiæ apud Rognalwath; et sequenti die, ante solis ortum, commissum est prælium inter Mannenses et Scottos; et Scotti victores existentes occiderunt de Mannensibus in illo conflictu quingentos et triginta septem viros, unde quidam versificator:
L. decies .x. ter, et penta duo cecidere, Mannica gens de te dampna futura cave.
Anno domini in m occc oxiii o. Dominus Robertus rex Scotiæ applicuit apud Ramsa videlicet xviij o die Maji, cum multitudine navium; et die dominica sequenti transivit ad Moniales de Dufglas, [28] ubi pernoctavit; et die Lunæ sequenti fecit obsessionem circa castrum de Russyn, quod castrum dominus Dungalli (!) Mac Dowyl tenuit contra prædictum Dominum regem usque diem Martis proximam post festum Sancti Barnabæ apostoli, et ipsa die dictus Dominus rex dictum castellum recepit.
11 Anno domini m occc oxvi o. Die ascensionis Dominicæ mane ad ortum solis Ricardus le Mandevile et fratres ejus cum aliis magnatibus et malefactoribus de Hybernia applicuerunt ad portum de Ranaldwath cum navium multitudine; et exercitum ad terram imposuerunt cum armis et vexillis et magno apparatu et terram petierunt vel sibi ministrari subsidium de victualibus, animalibus et argento, quia deprædati erant per hostes super eos continue debellantes. Sub hac forma ad terræ communitatem nuntios miserunt talia petentes. At communitas respondit se eisdem nihil velle dare sed eis in campo obviare debellando. Hi vero qui erant ab Hybernicis revertentes retulerunt qualiter Mannenses responderunt. Tunc irati Hybernici cantum subito cecinerunt, et confestim paraverunt se ad prælium, et fecerunt sibi duas turmas processeruntque erga Mannenses quousque venerunt sub latere montis de Warchfel (!) in campo ubi quidam manebat nomine Johannes Mandevil, et ibi adinvicem obviaverunt et commissum est bellum. In prima vero aggressione adinvicem terga verterunt Mannenses, et ceciderunt in illo conflictu fere .xl. viri. Et Hybernici persecuti sunt eos in pedibus et in equis, et occiderunt et vulneraverunt magnam multitudinem, et spoliaverunt terram de melioribus bonis omnibus, et argentum multum diu absconditum in pluribus locis pace invenerunt. Post hæc venerunt ad Abbatiam de Russyn, et eam spoliaverunt tam de supellectilibus quam de bobus et ovibus, nihil omnino relinquentes; et cum taliter per mensem perendinassent, impleverunt naves suas de melioribus rebus terræ, et ad propria sunt reversi.
Hi fuerunt Episcopi qui episcopalem cathedram in Mannia susceperunt a tempore Godredi Crouan et aliquanto tempore ante.
Primus exstitit antequam Godredus Crouan regnare coepisset Roolwer Episcopus qui jacet apud ecclesiam Sancti Machuti. Multi [29] quidem a tempore beati Patricii, qui primus fidem catholicam prædicasse fertur Mannensibus, exstiterunt episcopi, sed ab ipso sufficit episcoporum memoriam inchoasse. Sufficit, dicimus, quod qui vel quales ante ipsum episcopi exstiterunt penitus ignoramus, quia nec scriptum invenimus, nec certa relatione seniorum didicimus.
Post Roolwer exstitit Willelmus Episcopus.
Post Willelmum in diebus Godredi Crouan Hamondus filius Iole Mannicus genere episcopalem suscepit cathedram.
Huic successit in episcopatum Gamaliel Anglicus genere qui jacet apud Petarborch in Anglia.
Post hunc Ragnaldus Norwegiensis genere Mannensem ecclesiam gubernandam suscepit. Huic primo tertiæ ecclesiarum Manniæ a personis concessæ fuerunt, ut deinceps liberi ab omni episcopali exactione fore potuissent.
Huic successit in episcopatum Cristinus Archadiensis genere qui jacet in Benchorensi monasterio.
Post hunc Michael Mannensis genere vir vitæ venerabilis, et clarus mitis monachus quidem actu et habitu, pontificatum susceperat; et hic ultimum vitæ diem in bona senectute finiens apud Fontanas honorifice jacet.
Huic successit Nicolaus Erchadiensis genere qui jacet in monasterio Bencorensi.
Post hunc Reginaldus vir nobilis de regali genere consecratus episcopus, strenue gubernabat ecclesiam, qui et diuturna infirmitate fatigatus sed in languore continuo non deficiens, sed gratias agens Deo ultimum in confessione bona exhalavit spiritum, sepultusque est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin.
Huic successit Johannes filius Hefare in Episcopatum qui per quoddam miserabile ignis infortunium et per incuriam servientium suorum vitam finiens jacet apud Jerewos in Anglia.
Post hunc Symon Erchadiensis genere vir magnæ discretionis et in sacris scripturis peritus Sodorensem rexit ecclesiam; et hic apud ecclesiam Sancti Michaelis in senectute bona defunctus, et jacet in ecclesia Sancti Germani quam ipse ædificare coeperat, post cujus obitum vacabat episcopatus ferme sex annis.
[30]  12 Post Symonem vero venerabilem Sodorensem episcopum Ricardus genere Anglicus Romæ ab Archiepiscopo Nidrosiensi consecratus Sodorensem rexit ecclesiam per viginti tres annos. Et hic veniens a generali concilio a. d. mcclxxiiij. obiit apud Langalyver in Coplandia sepultusque est in monasterio Sanctæ Mariæ de Furness.
Post hunc Marcus genere Galuadiensis Sodorensem rexit ecclesiam per viginti quatuor annos nobilissime. 13 Exulatus tum erat per Mannenses ob quam causam interdicta erat terra per tres annos. Postea autem rediit revocatus, et pro relaxatione dictæ sententiæ dederunt de qualibet domo fumigante unum denarium, quod tamen donarium adhuc redditur antiqua ex consvetudine cuilibet antistiti succedenti redeunti de insulis. Prædictus autem Marcus dapsilis et urbanus in senectute bona obiit; cæcus erat ac sepultus in ecclesia Sancti Germani in insula de Holm.
14 Post hunc Alanus genere Galvediensis Sodorensem rexit ecclesiam honorifice, qui obiit .xv. die mensis Februarii a. d. mcccxx. et sepultus est in ecclesia beatæ Mariæ de Rothersay in Buth.
Cui successit Gillebertus Mac Lelan Galvediensis genere. Episcopus fuit Sodorensis per duos annos et dimidium et sepultus in ecclesia prædicta de Both.
Postea successit Bernardus natione Scotus et sepultus est in monasterio de Kilwynyn in Scotia. Vixit in episcopatu quatuor annis.
Huic successit Thomas genere Scotus. Vixit in episcopatu octodecim annos et sepultus est in Scona in Scotia; obiit autem vigesimo die mensis Septembris a. d. mcccxlviii.
15 Hic primus viginti solidos nomine procurationum de ecclesiis Manniæ extorsit.
Hic fuit primus qui decimas omnium alienorum de piscatura alecum rectoribus extorsit insulæ prælibatæ.
Anno domini .mcccxlviij. Wilhelmus Russell natione Mannicus [31] Abbas monasterii Sanctæ Mariæ de Russyn electus. est per clerum insulæ Manniæ in pastorem ecclesiæ Sodorensis in ecclesia cathedrali Sancti Germani in Mannia in Holmo et consecratus est Avinione a Clemente Papa .vi to., atque primus electus Sodorensis ecclesiæ fuit consecratus per sedem apostolicam et confirmatus; nam omnes sui antecessores ab archiepiscopo Nidrosiensi videlicet metropolitano confirmari et consecrari assueverunt.
Obiit autem vigesimo primo die mensis Aprilis .mccclxxiv. apud Ramsheved et sepultus est in monasterio Sanctæ Mariæ de Furness, qui quidem fuit Abbas de Russyn .xviij. annis et vixit episcopus Sodorensis .xxvi. annis.
Pridie mensis Junii die Jovis, festo videlicet corporis Christi, in ecclesia cathedrali Sancti Germani in Mannia a. d. mccclxxiv. Johannes Donkan Mannensis quidam per clerum Manniæ est electus in pastorem et episcopum Sodorensem. Et in festo scilicet Sancti Leonardi proximo sequenti est Avenione per papam Gregorium .xi. confirmatus; et in festo Sanctæ Catherinæ proximo sequenti apud fratres prædicatores per Cardinalem Prænestinum dudum Archiepiscopum Cantuariensem 16 est solemniter cum aliis octo Episcopis consecratus. In festo autem conversionis Sancti Pauli a. d. .mccclxxvi. et suæ consecrationis tertio, in dicta sua ecclesia cathedrali fuit solempniter installatus, maximis oblationibus dicto die in sua prima missa pontificali acquisitis, nam interim fuit apud Boloniam in [Pic]ardia strictis carcere et vinculis f . . . captus sed postea .d. marchis redemptus . . . . . .

APPENDIX.

No. 1. (December 9, 1203.)

Innocentius episcopus s. s. dei dilectis filiis Celestino abbati Sancti Columbe de Hy Insula eiusque fratribus tam presentibus quam futuris religiosam uitam professis in perpetuum salutem et apostolicam benedictionem. Religiosam uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito reuocet aut robur, quod absit, sacre religionis eneruet. Eapropter dilecti in domino filij, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium Sancti Columbe, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, in primis siquidem statuentes, ut ordo monasticus, qui in eodem loco secundum deum et beati Benedicti regulam institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter conseruetur. preterea quascunque possessiones, quecunque bona in presentiarum iuste et canonice possidetis aut in futurum concessione pontificum, liberalitate regum, largitione principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, prestante domino, poteritis adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus sub propriis duximus exprimenda uocabulis. locum ipsum in quo prefatum monasterium situm est cum omnibus pertinentijs suis. ecclesias de Insegal. de Mule. de Coluansei. de Cheldubsenaig. de Chelcenneg. et de Jle. Jnsulas Hy. Mule. Coluansei. Oruansei. Canei. et Calue. Terra de Magenburg. de Mangecheles. de Herilnean 17 . de Sotesdal. Terras Abberade in Yle. de [153] Markarna. et de Camusnanesre 18 . Sane noualium uestrorum que propriis sumptibus colitis, de quibus aliquis hactenus non percepit, siue de uestrorum animalium nutrimentis nullus a uobis decimas exigere vel extorquere presumat. Sepulturam quoque illius loci liberam esse decernimus, ut eorum deuotioni et extreme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte excommunicati et interdicti fuerint, aut etiam publici usuarij, nullus obsistat, salua tamen iustitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te nunc eiusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu uiolentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu vel fratrum pars consilij sanioris secundum dei timorem et beati Benedicti regulam prouiderint eligendum. Ad indicium autem huius a sede apostolica protectionis percepte duos bizantios gratis oblatos solueris nobis nostrisque successoribus annuatim. Decernimus ergo ut nulli omnino hominj liceat prefatum locum temere perturbare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et diocesanorum episcoporum canonica iustitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit, secundo tertioue commonita, si non reatum suum congrua satisfactione correxit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Ihesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. Amen. Amen. Amen. Datum Agnanie per manum Johannis Sancte Romane ecclesie subdiaconi et notarij .v. Jdus Decembris Jndictione .vij. Incarnationis dominice anno m occ oiij o. pontificatus uero domini Innocentij pape .iij. anno sexto. (Regest. Innocentii III. T. II. ann. 6. ep. 180. Arch. secr. Vatican.)
[154] 

No. 1. b. (May 16, 1212.)

Omnibus Christi fidelibus, præsentem cartam inspecturis, Reginaldus Rex Insularum, salutem. Sciatis quod deveni homo ligius domini Regis Angliae Johannis contra omnes mortales quamdiu vixero, et inde ei fidelitatem et sacramentum præstiti. Et in hujus rei testimonium hanc chartam meam inde feci. Testibus, Domino P. Winton' episcopo. W. comite Sarum. G. filio Petri comite Essex. S. comite Winton'. Willielmo Briwerr. Guarino filio Geroldi. Apud Lameh', xvj. die Maij.
(Rymer Foedera I. 1. p. 105.)

No. 2. (September 24, 1219.)

Rex omnibus ballivis et fidelibus suis has litteras inspecturis, salutem. Sciatis nos suscepisse in salvum et securum conductum dilectum et fidelem nostrum Reginaldum Regem de Man, et homines suos, quos secum duxerit, per totam potestatem nostram, in eundo versus terram suam de Man. Et ideo vobis mandamus, firmiter præcipientes, quod nec eidem Reginaldo Regi de Man, nec suis, malum, dampnum, aut impedimentum aliquid faciatis, aut fieri permittatis. Durabit autem conductus iste usque ad instans natale Domini, anno regni nostri quarto. Et in hujus rei testimonium, etc. Teste domino Petro Wintoniensi episcopo, apud Novum Templum London, vicesimo quarto die Septembris, anno, etc. tertio. (Rymer Foedera I. 1. 156.)

No. 3. (September 24, 1219.)

Rex omnibus, ad quos præsentes litterae pervenerint, salutem. Sciatis quod dilectus et fidelis noster Reginaldus Rex de Man venit ad fidem et servitium nostrum, et nobis homagium suum fecit. Et ideo vobis mandamus, quod in terram ipsius Reginaldi Regis de Man salvo et secure veniatis, et negotia vestra ibidem expediatis, quamdiu fuerit ad fidem et servitium nostrum. Et in hujus, etc. Teste ut supra, anno, etc. tertio. (Rymer 1. c.)
[155] 

No. 4. (April 12, 1228.)

Olavus Rex Manniae et Insularum habet litteras de salvo conductu veniendi in Angliam, cum hominibus suis quos secum duxerit, pro pace formanda inter ipsum, et Reginaldum fratrem suum. Duraturas a festo sancti Michaelis, anno regni nostri duodecimo, usque in xv. dies. Teste Rege, apud Westmonasterium, xii. die Aprilis, anno regni nostri xii.
(Rymer Foedera I. 1. 190.)

No. 5. (April 13, 1235.)

Rex omnibus ballivis et fidelibus suis, etc. salutem. Sciatis quod recepimus in salvum et securum conductum nostrum dilectum amicum nostrum Olavum, Regem Manniae et Insularum, in veniendo in Angliam ad loquendum nobiscum, ibi morando et inde recedendo. Et ideo vobis mandamus quod prædicto Regi et hominibus suis, quos secum duxerit in veniendo in Angliam, ibidem morando, et inde recedendo, sicut prædictum est, nullum faciatis, aut fieri permittatis impedimentum, dampnum, aut gravamen. In cujus rei testimonium has litteras nostras fieri fecimus, duraturas usque ad festum sancti Petri ad vincula. Anno regni nostri decimo nono. Teste Rege, apud Windesor', decimo tertio die Aprilis. Per ipsum Regem. (Rym. Foed. I. 1. 207. Langeb. Scr. III. 280. not.)

No. 6, (July 11, 1235.)

Rex dilecto et fideli suo M. filio Geroldi, justiciario suo Hiberniae, salutem. Sciatis nos dedisse, et carta nostra confirmasse dilecto et fideli nostro Olavo, Regi Manniae et Insularum, pro homagio suo et servitio custodiendi, ad custum suum, costeram maris Angliae versus Hiberniam, et versus insulam de Mannia, et similiter costeram maris Hiberniae versus Angliam, et versus prædictam insulam de Man' ne dampnum prædictis terris nostris Angliae et Hiberniae, pro posse suo, per mare in costeris illis possit evenire, quadraginta marcas, et centum crannocos frumenti, et quinque dolia vini, singulis annis percipienda in terra nostra Hiberniae, ad terminum Paschae, per manus justiciarii nostri Hiberniae, [156] quamdiu prædictus Rex Manniae bene et fideliter nobis serviret, prædictas costeras custodiendo. Et ideo vobis mandamus, quod prædictas quadraginta marcas, et prædictos centum crannocos frumenti, et prædicta quinque dolia vini, singulis annis ei habere faciatis, sicut prædictum est; incipientes primum terminum ad Pascha proximo venturum, anno regni nostri xx. In cujus rei testimonium has litteras nostras patentes vobis mittimus. Teste Rege, apud Westmonasterium, undecimo die Julii. (Rymer Foedera I. 1. 218. Langebek III. 230.)

No. 7. (May 24, 1236.)

Rex omnibus ballivis et fidelibus suis, præsentes litteras inspecturis, salutem. Sciatis nos suscepisse in protectionem et defensionem nostram homines, terras, res, redditus, et omnes possessiones dilecti et fidelis nostri Olavi Regis Manniae et Insularum, qui, pro negotiis suis, ad partes Norwegiae de mandato Regis Norwegiae profecturus est. Et ideo vobis mandamus quod homines, terras, res, redditus, et omnes possessiones ipsius Regis Manniae et Insularum manuteneatis, protegatis, et defendatis. Nullum ei inde inferentes, etc. Et, si quid ei inde fuerit forisfactum, etc. Teste Rege, apud Merewell, vicesismo quarto die Maii.
(Rymer Foedera I. 1. 227. Langebek III. 231.)

No. 8. (February 16, 1244).

Innocentius episcopus . . archiepiscopo Eboracensi. Ex parte dilectorum filiorum abbatis et conventus monasterii de Furnesio Cistercien.
ordinis Eboracensis diocesis fuit propositum coram nobis, quod licet ipsi, ad quos solummodo ius eligendi episcopum in ecclesia cathedrali de Mannia de antiqua et approbata consuetudine hactenus pacifice observata pertinet, virum idoneum ad eam quotiens ipsam vacare contingit eligant in pastorem, pro eo tamen quod electum ipsum oportet cum ad suam consecrationem accedit, quem interdum Eboracensis, alioquin vero Nidrosiensis archiepiscopus consecrare pro varietate temporum consvevit, mare periculosum et longum non absque apparenti et inevitabili dispendio [157] transmeare, vix aut nunquam inveniunt qui prebere velit, pro eo maxime quod ecclesia Nidrosiensis multum est ab eadem ecclesia periculosissimi maris interiectione remota, electioni de se facte consensum, sicque prefata ecclesia remanens occasione huiusmodi viduata, sustinet maximum in spiritualibus detrimentum. Quare prefati abbas et conventus nobis humiliter supplicarunt, ut ne pro defectu pastoris gregem dominicum lupus rapax invadat, obviare tanto discrimini paterna providentia curaremus. Quia vero ex huiusmodi vacationibus gravia dampna consveverunt ecclesiis provenire, fraternitatem tuam rogandam duximus attentius et hortandam per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus, si est ita, de assensu venerabilis fratris nostri [Sigurdi] archiepiscopi Nidrosiensis, cui super hoc dirigimus scripta nostra, quotiens tibi electionem presentari ab eisdem contigerit, ipsam, si eam inveneris canonice de persona idonea celebratam, confirmare ac electo munus consecrationis impendere non postponas. Datum Laterani xv. Kal. Martii, anno primo. (Diplomatarium Norvegicum I. No. 28.)

No. 9. (April 17, 1247).

Innocentius etc. Duibgaldo domino de terra Machumel in Kyntire Lismorensis diocesis salutem. Sacrosancta Romana ecclesia etc. personam tuam cum omnibus bonis que impresentiarum racionabiliter possides, sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus et presentis scripti pagina communimus, districcius inhibentes, ne quis te in deuocione sancte Romane ecclesie persistentem super eisdem bonis temere molestare presumat. Nulli ergo etc. — Datum Lugduni .xv. kal. Maii pont. nostri anno quarto. (Reg. Innoc. IV. in Arch. secr. Vat. ann. IV. ep. 522.)

No. 10. (April 22, 1247.)

Innocentius episcopus seruus seruorum dei dilecto filio Abbati venerabilis monasterij sancti Columbe Ordinis sancti Benedicti Sodreyensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. A longinqua nobis Norwegie regione in qua tuum sicut asseris est monasterium constitutum [158] personaliter ad presentiam nostram accedens, tibi ac monasterio ipsi ad eiusdem decorem super quibusdam insignibus ecclesie dignitatibus a nobis gratiam exhiberi suppliciter postulasti. Cum igitur Romana ecclesia sibi subiectis humiliter uenientibus ad eandem consueuit esse pie matris affectu fauorabilis ac benigna, et dignum existat, ut tanti labor itineris munere compensetur gratie specialis, tue deuotionis supplicationibus inclinati tibi et successoribus tuis anuli et in diuinis officiis, diebus, horis ac locis competentibus, mitre usum, quodque in predicto et alijs monasterijs ordinis beati Benedicti ac etiam ecclesiis secularibus monasterio memorato subiectis Clero et populo, legato sedis apostolice aut archiepiscopo vel episcopo non presente, benedictionem possis dare sollempnem, auctoritate presentium duximus concedendum. Nulli ergo etc. nostre concessionis etc. Datum Lugduni. kal. Maii pontificatus nostri anno quarto. (Regest. Innoc. IV. in arch. secr. Vatican. an. IV. ep. 551.)

No. 11 (December 28, 1249).

Rex omnibus, salutem. Sciatis quod licentiam dedimus dilecto et fideli nostro Artaldo, illustri Regi de Mannia, veniendi ad nos in Angliam, ad loquendum nobiscum, et faciendum nobis quod facere debet. Et ideo vobis mandamus quod ei Regi, in veniendo ad nos in Angliam, vel ibi morando, vel inde redeundo, nullum faciatis aut fieri permittatis dampnum, injuriam, molestiam, aut gravamen; vel etiam hominibus suis, quos secum ducet. Et, si quid eis forisfactum fuerit, id eis, sine dilatione, faciatis emendari. In cujus etc. duraturas usque ad festum sancti Michaelis, anno regni nostri xxxiv. Teste Rege, apud Winton', xxviii. die Decembris. (Rymer Foedera I. 1. 272.)

No. 12. (March 14, 1253.)

Innocentius episcopus seruus seruorum dei dilectis filijs capitulo ecclesie Sodorensis salutem et apostolicam benedictionem. Racionis oculis intuentes comoda que uacantibus ecclesijs de salubri prouisione proueniunt, reddimur corde soliciti, ut circa prouisionem huiusmodi faciendam fructuose [159] attentionis studium habeatur. Sane Sodorensis ecclesia pastoris solatio destituta venerabilis frater noster Serlo Nidrosiensis archiepiscopus loci metropolitanus de mandato nostro Richardum tunc capellanum dilecti filii nostri Johannis tit. sancti Laurentii in Lucina presbyteri Cardinalis, Canonicum Sancti Andree in Scotia, cui testimonium perhibetur quod sit in spiritualibus et temporalibus circumspectus, prefecit eidem ecclesie in episcopum et pastorem, ac ei apud sedem apostolicam munus consecrationis impendit. Rogamus itaque uniuersitatem vestram et hortamur attente, per apostolica vobis scripta mandantes, quatinus eundem episcopum ad ipsius ecclesiam accedentem admittentes illariter (!) et honorifice pertractantes, sibi tanquam patri et pastori animarum uestrarum impendatis obedientiam et reuerentiam debitam, ac eius salubribus mandatis et monitis efficaciter intendatis, alioquin sententiam etc. Datum Perusii, ii. id. Mart. pontificatus nostri anno xmo.
In eundem modum clero ciuitatis et diocesis Sodorensis.
In eundem modum populo ciuitatis et diocesis Sodorensis.
(Registr. Innoc. IV. in arch. secr. Vatic. ann. X. ep. 545.)

No. 13. (March 23, 1262).

Rex Angliæ Regi Scotiæ salutem et sinceræ dilectionis affectum. Accedens ad nos Johannes de Londors, clericus et nuncius vester, negotia, quæ sibi per vos fuerant injuncta, nobis laudabiliter exposuit et diligenter; quibus auditis et plenius intellectis, ea jussimus expleri, prout ipse vobis referre poterit viva voce. Scripsimus namque Regi Norwagiæ pro nunciis vestris vobis remittendis, et pro facto quod vertitur inter vos et ipsum. Similiter etiam domino Papæ pro vestris negotiis scripsimus, veluti pro nostris. Pro facto autem ecclesiæ de Salkhull, ad nos vocari fecimus episcopum Karliolensem usque ad unum mensem post pascha futurum, ut negotio, quod inter vos agitur, per viam pacis seu justitiæ, quatenus poterimus, consilium apponamus. Cæterum, quia vestra negotia nostra non minus reputamus, et in hiis, quæ vel ad securitatem vestram, vel ad commodum pertinent, vestris desideriis annuere vellemus, libenter præfatum nuncium vestrum nobiscum tam diu retinuimus, ut vobis solutionem illius pecuniæ, quam satis nostis, si ad hoc [160] nobis via pateret, fieri provideremus. Verum quia pro variis et urgentibus negotiis nostris, quæ vos credimus non latere, multa nos oportuit effundere, et impensas intolerabiles facere anno præsenti, nec exitus, seu proventus, nobis debitos, recepimus, prout temporibus aliis fieri consuevit; et insuper cum jam dilecto nobis Alexandro, senescallo Scotiæ, de quingentis marcis, nomine vestro, satisfecerimus prout rogastis (per quod nobis pecunia non extat ad manus) sinceritatem vestram requirimus et rogamus, quatenus molestum non habeatis, si vobis, ad præsens, non satisfecimus de pecunia supradicta; et quia nollemus vobis terminum vel terminos ulterius assignare, nisi eos observari faceremus in totum, rogamus ut unam medietatem pecuniæ prædictæ in festo sancti Michaelis proximo futuro, et aliam medietatem ad Pascha, absque mentis vestræ tædio vel gravamine, recipere velitis; hujusmodi nobis rogatum concedendo benigne, quia terminos prædictos vobis faciemus modis omnibus plenius observari. Teste Rege, apud Windlesoram, xxiii die Martii.
(Rymer Foedera I. 1. 417.)

No. 14. (November 15, 1262).

Henricus, Dei gratia, Rex Angliae, Dominus Hiberniae, egregio principi H. eadem gratia, Regi Norwegiae illustri, salutem et felices ad vota successus. Literas vestras, nuper nobis transmissas, benigne recepimus, ut decebat, ex quarum tenore perpendimus, quod vestrae non extitit voluntatis exercitum ducere in regnum Scotiae: vel aliquam guerram movere regi Scotiae, affini nostro karissimo; nec etiam nuncii ejusdem Regis, in terra vestra arestati, contra honestatem regiam tractati fuerunt, sicut ex gravi querela quorundam nobis extitit plenius intimatum; super quo mansuetudinem regiam plurimum commendamus. De eo etiam, quod eosdem nuncios, ad preces ipsius Regis, liberari fecistis liberaliter et benigne, sicut in prædictis literis vestris perpendimus contineri, serenitati vestrae gratiarum referimus actiones. Et quia nollemus, sicut nec deceret, aliquam dissensionis materiam inter vos, et præfatum Regem suboriri, sed potius pristinae dilectionis foedera, inter progenitores vestros, et suos dudum inita, ad honorem Dei, necnon et utriusque regni commodum et quietem, in posterum feliciter continuari; præfatum [161] Regem Scotiae rogabimus, et diligenter inducemus quod, si per ipsum, vel suos, dampnum, vel injuria vobis, vel vestris fuerit illata, vobis ea, qua convenit, amicitia et vicinitate faciat emendari. Quapropter serenitatem vestram rogandum duximus cum affectu, quatenus erga præfatum Regem et gentem suam tam curialiter et modeste vos habere velitis, quod mutuo honori vestro conveniat, et circumspectionem vestram pacificam merito commendare possimus. Teste meipso, apud Rem', xv die Novembris, anno regni nostri quadragesimo septimo.
(Rymer Foedera I. 1. 422.)

No. 15. (1263.)

Venerabili viro, et amico reverendo, domino W. de Merton, cancellario domini Regis, suus R. de Nevill, salutem, et paratam ad beneplacita voluntatem. Literas domini Regis nuper recepi, continentes quod me capitaneum suum constituit in comitatibus suis ultra Trentam, ad pacis suae conservationem contra quosdam rebelles suos, ac pacis suae perturbatores; et insuper custodiam comitatus Eborum, et castri ejusdem michi commisit; quae quidem in omnibus pro viribus adimplere paratus sum. Verum, quia talia assumere non possum, sine maximis sumptibus, dilectioni vestrae dignum duxi supplicare, quatenus, si placet, consilium vestrum et auxilium præsens domino Regi velitis apponere, ut michi significet ubi, et de quo sive de quibus, potero denarium perquirere ad custodiam tam comitatus et castri prædictorum, quam castri de Bamburgh', quod in mea est custodia, faciendam. Dicitur enim pro certo quod Rex Dacyae, una cum Rege Norewaijae, cum magna multitudine navegii, in forencisis insulis Scotiae applicuit; set quo proponant divertere nondum certum, unde periculum in partibus illis eminere formidandum. Dilectioni etiam vestrae significo, quod quidam, quos fideles domini Regis esse credebam, jam per prædicationem suorum rebellium ad ipsos penitus sunt conversi; propter quod majus auxilium aliorum perquirere, majoresque sumptus facere oportebit. Valeat semper in domino.
(Rymer Foedera I. 1. 429.)
[162] 

No. 16. (April 27, 1349.)

Clemens episcopus s. s. dei dilecto filio Willelmo electo Sodorensi salutem et cetera. Apostolatus officium, quamquam insufficientibus meritis nobis dispositione superna commissum, quo ecclesiarum omnium regimini presidem utiliter exequi adiuuante domino cupientes mente reddimur uigiles et solertes, ut cum de ipsarum ecclesiarum regiminibus agitur committendis, quantum ab eo permittitur, cuius uices gerimus in terris, eis in pastores tales preficere studeamus, de quibus, consideratis uirtutibus de super sibi traditis, presumimus uerisimiliter et tenemus, quod creditas sibi animas uerbo instruere debeant pariter et exemplo, et ecclesias eorum commissas custodie spiritualiter et temporaliter augmentare. Olim siquidem ecclesia Sodorensis per obitum bone memorie Thome episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solatio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis, ad quos electio episcopi Sodorensis cum pro tempore imminebat facienda de antiqua et approbata et hactenus pacifice obseruatata consuetudine dicitur pertinere, die ad eligendum prefixa ut moris est conuenientes in vnum, spiritus sancti gratia inuocata, te tunc abbatem monasterij de Russin ordinis Cisterciensis Sodorensis diocesis quasi per inspirationem diuinam in episcopum Sodorensem vnanimiter et concorditer elegerunt, et electionem huiusmodi fecerunt populo solenniter publicari, tuque presentate tibi electioni huiusmodi ad instantiam predictorum cleri prius a dilecto filio . . . abbate de Furnesio dicti ordinis Eboracensis diocesis patre abbate dicti et de Russi monasteriorum superiore tuo super hoc petita et obtenta licentia consensit, in hijs omnibus statutis a iure temporibus obseruatis, et deinde tu dubitans quod prouisio ipsius ecclesie esset dispositioni apostolice reseruata, propter hoc ad sedem eandem personaliter accessit, et huiusmodi electionis negotium proponi fecisti in consistorio coram nobis, et ipsius electionis nobis presentato decreto a nobis suppliciter postulasti ut electionem huiusmodi confirmare de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur electionem ipsam, tueque persone merita per venerabilem fratrem nostrum Petrum Episcopum Penestrinum et dilectos filios nostros Guillelmum tit. sanctorum Quatuor coronatorum presbyterum, et Galhardum sancte Lucie in Silice diaconum cardinales examinari fecimus diligenter, et facta nobis ab eisdem episcopo Penestrino ac cardinalibus super hijs relatione plenarie (sic) et fideli, quia [163] predictam electionem inuenimus de te uiro religionis honeste, uite laudabilis, literarum scientia predito ac morum honestate decoro, in spiritualibus prouido et in temporalibus circumspecto, canonice celebratam, electionem ipsam non obstante si eiusdem ecclesie Sodorensis prouisio per nos vel predecessores nostros Romanos Pontifices eidem sedi sit specialiter uel generaliter reseruata, de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmauimus, teque ipsi Sodorensi ecclesie in episcopum preficimus et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, firma spe fiduciaque conceptis quod ipsa ecclesia Sodorensis, dextera domini tibi assistente propitia, per tue industrie et circumspectionis fructuosum studium regetur utiliter et prospere dirigetur. Jugum itaque domini tuis impositum humeris prompta deuotione suscipiens et suavi eius oneri humiliter colla flectens, curam et administrationem predictas sic geras sollicite, fideliter et prudenter, quod ipsa ecclesia gubernatori prouido et fructuoso administratori gaudeat se commissam, ac bone fame tue odor ex laudabilibus tuis actibus latius diffundatur, tuque proinde preter eterne retributionis premium nostram et dicte sedis benedictionem uberius consequi merearis. Datum Auinione .v. kal. Maij pontificatus nostri anno septimo.
In eodem modo Dilectis filijs clero ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem et cetera apostolatus et cetera usque dirigetur. Quocirca vniuersitati vestre per apostolica scripta mandamus quatinus eidem electo tanquam patri et pastori animarum uestrarum humiliter intendentes et exhibentes ei obedientiam et reuerentiam debitam et deuotam ipsius monita et mandata salubria curetis deuote suscipere et efficaciter adimplere, alioquin sententiam quam idem electus rite tulerit in rebelles ratam habebimus et faciemus auctore domino usque ad satisfactionem condignam inuiolabiliter obseruari. Datum ut supra.
In eo. mo. Dilectis filijs Populo Civitatis et diocesis Sodorensis salutem etc. Apostolatus et cetera usque dirigetur. Quocirca et cetera usque quatinus eundem electum tanquam patrem et pastorem animarum uestrarum suscipientes deuote, et deuota honorificentia prosequentes, ipsius monitis et mandatis salubribus humiliter intendatis, ita quod ipse in uobis deuotionis filios et uos in eo per consequens patrem inuenisse beniuolum gaudeatis. Datum ut supra.
[164] 
In eo. mo. Venerabili fratri Arnoni Archiepiscopo Nidrosiensi salutem etc. Ad cumulum tue cedit salutis et fame si personas ecclesiasticas presertim pontificali dignitate preditas diuine propitiationis intuitu oportuni presidij et fauoris gratia prosequaris. Olim siquidem et cetera usque dirigetur. Cum igitur ut idem Wilhelmus electus in commissa sibi ecclesie Sodorensis predicte cura facilius proficere valeat, tuus fauor sibi esse noscitur plurimum oportunus, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente, per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum electum et ecclesiam Sodorensem predictos iure metropolitico tibi subiectos habens pro nostra et ipsius sedis reuerentia propensius commendatos ipsum in ampliandis et conseruandis iuribus suis sic tui fauoris presidio prosequaris, quod ipse tuo fultus auxilio in commisso sibi ecclesie Sodorensis prefate regimine se possit utilius exercere, tuque diuinam misericordiam et benedictionem dicte sedis exinde ualeas uberius promereri. Datum ut supra.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Villelmo de Monteacuto domino terre Mannie Sodorensis diocesis salutem etc. Ad cumulum et cetera ut in superiori que dirigitur Archiepiscopo usque oportuni fauoris presidio prosequaris et cetera usque dirigetur. Cum igitur ut idem electus in commissa sibi dicte Sodorensis ecclesie cura facilius præficere ualeat tuus fauor sibi esse noscatur plurimum oportunus, discretionem tuam rogamus et hortamur attente, quatinus eundem Electum et commissam sibi dictam ecclesiam habeas pro nostra et dicte sedis reuerentia propensius commendatos in ampliandis et conseruandis eiusdem ecclesie iuribus se possit utilius exercere, tuque proinde diuinam misericordiam et beniuolentiam ualeas uberius promereri. Datum ut supra.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Roberto Stiward dicto Senescallo Scocie domino Jnsule de Bote Sodorensis diocesis salutem etc.
Ad cumulum etc. ut in superiori que dirigitur Villelmo usque ad finem.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Johanni Mac Dofnald domino de Jle Sodorensis diocesis. Ad cumulum etc.
(Clement. VI. commun. an. 7. 1. 3. fol. 131. ep. 368. In arch. secr. Vat.)
[165] 

No. 17. (April 27, 1349).

Clemens episcopus seruus seruorum dei. Venerabili fratri Arnoni Archiepiscopo Nidrocensi salutem et apostolicam benedictionem. Ad cumulum tue cedit salutis et fame si personas ecclesiasticas, presertim pontificali dignitate preditas, diuine propiciationis intuitu oportuni presidij et fauoris gratia prosequaris. Olim siquidem ecclesia Sodorensis per obitum bone memorie Thome episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solacio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis, ad quos Electio Episcopi Sodorensis, cum tempore imminebat facienda, de antiqua et approbata et hactenus pacifice obseruata consuetudine dicitur pertinere, die ad eligendum prefixa ut moris est conuenientes in vnum, spiritus sancti gratia inuocata, dilectum filium Wilhelmum Electum Sodorensem, tunc Abbatem monasterij de Russin ordinis Cisterciensis, Sodorensis diocesis, quasi per inspirationem diuinam in Episcopum Sodorensem vnanimiter et concorditer elegerunt, et electionem huiusmodi fecerunt populo solenniter publicari, idemque Wilhelmus Electus presentate sibi electioni huiusmodi ad instanciam predictorum Cleri, prius a dilecto filio . . . Abbate de Furnesio dicti ordinis, Eboracensis diocesis, patre Abbate dicti et de Russi monasteriorum superiore suo super hoc petita et obtenta licentia, consensit, in hiis omnibus statutis a iure temporibus obseruatis; et deinde idem Wilhelmus Electus dubitans quod prouisio ipsius ecclesie esset dispositioni apostolice reseruata, propter hoc ad sedem eandem personaliter accessit, et huiusmodi electionis negotium proponi fecit in consistorio coram nobis, et ipsius electionis nobis presentato decreto a nobis suppliciter postulauit ut electionem huiusmodi confirmare de benignitate dignaremur. Nos igitur electionem ipsam, eiusdemque Wilhelmi Electi persone merita per venerabilem fratrem nostrum Petrum Episcopum Penestrinum et dilectos filios nostros Guillelmum tituli sanctorum Quatuor coronatorum, presbyterum, et Galhardum Sancte Lucie in Silice diaconum Cardinales examinari fecimus diligenter, et facta nobis ab eisdem Episcopo Penestrino ac Cardinalibus super hiis relatione plenaria et fideli, quia predictam electionem inuenimus de ipso uiro religionis honeste, uite laudabilis, litterarum scientia predito ac morum honestate decoro, in spiritualibus prouido et in temporalibus circunspecto, canonice celebratam, electionem ipsam non obstante si eiusdem ecclesie Sodorensis prouisio [166] per nos uel predecessores nostros Romanos Pontifices eidem sedi sit specialiter vel generaliter reseruata, de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmamus, eundemque Wilhelmum Electum ipsi Sodorensi ecclesie in Episcopum preficimus et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, firma spe fiduciaque conceptis quod ipsa ecclesia Sodorensis dextera domini sibi assistente propicia, per ipsius industrie et circunspectionis fructuosum studium regetur utiliter et prospere dirigetur. Cum igitur ut idem Wilhelmus in commissa sibi ecclesie Sodorensis predicte cura facilius proficere ualeat, tuus fauor sibi esse noscitur plurimum oportunus, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente, per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum Electum et ecclesiam Sodorensem predictos iure metropolitico tibi subiectas habens pro nostra et ipsius sedis reuerentia propensius commendatos, ipsum in ampliandis et conseruandis iuribus suis sic tui fauoris presidio prosequaris, quod ipse tuo fultus auxilio in commisso sibi ecclesie Sodorensis prefate regimine se possit utilius exercere, tuque diuinam misericordiam et benedictionem dicte sedis exinde ualeas uberius promereri. Datum Auinione .v. kal. Maij pontificatus nostri anno septimo.
In eundem modum dil. filio Wilhelmo Electo Sodorensi — dilectis filiis Clero Ciuitatis et diocesis Sodorensis — dilectis filiis Populo Ciuitatis et diocesis Sodorensis — dilecto filio Nobili viro Willelmo de Monteacuto
domino terre Mannie Sodorensis diocesis — dilecto filio nobili viro Roberto, Stuvard dicto, Senescallo Scocie, domino Insule de Bote, Sodorensis diocesis — dilecto filio nobili viro Johanni Moac Dofnald, domino de Ile, Sodorensis diocesis.
(Clementis VI. commun. in arch. secr. Vat. an. VII. lib. 3. fol. 131. ep. 268.)

No. 18. (May 6, 1349).

Clemens etc. Uenerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc. Pridem Sodorensis ecclesia solacio destituta pastoris nos ad personam tuam claris virtutum titulis insignitam nostre mentis aciem dirigentes, te de fratrum nostrorum consilio eidem ecclesie in episcopum preficimus et pastorem, curam et administrationem ipsius tibi in spiritualibus [167] et temporalibus plenarie committendo prout in nostris inde confectis litteris plenius continetur. Cum autem postmodum per venerabilem fratrem nostrum Bertrandum Episcopum Ostiensem te fecerimus munus consecrationis impendi, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatinus apostolice sedis beneplacitis te conformans apud predictam ecclesiam Sodorensem cum nostre benedictionis gratia te personaliter conferens sic te in administratione ipsius diligenter et sollicite gerere studeas, vt vtilis administratoris industrie non inmerito gaudeat se commissam ac laudabilis fame tue odor ex tuis probabilibus actibus latius diffundatur, et preter retributionis eterne premium nostre beniuolentie gratiam et fauorem exinde vberius consequaris. Datum Auinione .ij. non. Maij pontificatus nostri anno septimo.
(Clement. VI. commun. in arch. secr. Vatican. ann. 7. lib. 3. ep. 1106.)

No. 19. (May 7, 1349.)

Clemens episc. s. s. d. Venerabili fratri Guillelmo Episcopo Sodarensi salutem etc. Cum sicut pro parte tua fuit expositum coram nobis tam pro tuis expensis necessarijs quam ecclesie Sodarensis negocijs apud sedem apostolicam et alibi expediendis vtiliter te subire oporteat magna onera expensarum, nobis humiliter supplicasti, ut usque ad summam mille ducentorum florenorum auri mutuum contrahendi sub modis et formis infrascriptis, sine quibus creditores te putas invenire non posse tibi, largire (sic) tibi licenciam dignaremur; Nos igitur de tua tam in hijs quam in alijs circa eadem tua et ipsius ecclesie vtiliter promouenda et expedienda negocia circumspeccione ac diligencia plenius in domino confidentes, nec volentes quod propter expensarum ipsarum defectu indigenciam patiaris, uel quod eadem negocia inexpedita remanere contingat, tuis supplicationibus inclinati fraternitati tue contrahendi mutuum propter hoc vsque ad predictam summam mille ducentorum florenorum auri nomine tuo et ipsius ecclesie Sodarensis, ac te et successores tuos episcopos Sodarenses et predictam ecclesiam ac tua et eorundem bona mobilia et immobilia, presencia et futura, usque ad summam predictam propterea dictis creditoribus, vsuris omnino cessantibus, obligandi, et renunciandi de duabus dietis edite (sic) in concilio generali fecis [168] recordacionis Bonifacii pape octaui predecessoris nostri, qua cauetur ne quis extra suam ciuitatem et diocesim nisi in certis exceptis casibus et in illis ultra vnam dietam a fine sue diocesis ad iudicium euocetur
et quibuscunque alijs constitucionibus a predecessoribus nostris Romanis Pontificibus super hoc editis, et beneficio restitucionis in integrum ac omnibus litteris et indulgencijs apostolicis impetratis ac eciam impetrandis, omni iuris canonici et ciuilis auxilio ac conuencioni iudicum et locorum si eorundem creditorum nomine super hijs apostolicis litteris contigerit impetrari, nec non et omnibus alijs excepcionibus per quas contra creditores eosdem tu dictique successores possetis imposterum vos tueri, plenam auctoritate apostolica concedimus facultatem. Volumus insuper et concedimus iuxta quod postulasti a nobis, quod tu et successores predicti creditoribus ipsis huiusmodi peccuniam de bonis dicte ecclesie soluere ac dampna, expensas et interesse reficere teneamini, si in termino qui ad hoc de tuo et ipsorum creditorum consensu fuerit constitutus eadem pecunia non fuerit persoluta, quodque ipsis creditoribus pretextu alicuius constitutionis canonice uel ciuilis aut cuiuscunque priuilegij vel indulgencie sedis predicte, de quibus in nostris litteris plenam et expressam, ac de uerbo ad uerbum oporteat fieri mencionem, ac per que tu et successores prefati valeatis vlterius uos tueri, dictam pecuniam in iam dicte ecclesie vtilitatem conuersam fore probandi necessitas non incumbat, sed sola tui fatentis confessio in instrumentis conficiendis super mutuo huiusmodi quantitatis inserta, sufficiens plena et efficax probacio irrefragabiliter habeatur. Ceterum ne in hec vorago locum sibi uendicet vsurarum, nostre intencionis existit et volumus, quod tu et hijdem successores dictam ecclesiam Sodarensem tua seu sua vel ipsius bona per ipsas nostras litteras per cuiuspiam fraudis seu calliditatis astucia sub quouis pallio seu colore uerborum ad usuras aliquas obligare nullatenus valeatis, easdem litteras, concessiones, cauciones et recogniciones seu promissiones per eas seu earum auctoritate uel occasione factas quoad obligaciones vsurarum huiusmodi decernentes irritas et inanes et nullius penitus existere firmitatis, eis nicholominus quoad premissa omnia, que vsurarum prauitatem non sapiant, in suo robore duraturis, nec usurarum pretextu maliciose aliquatenus inpugnandis. Volumus insuper quod dicta ecclesia ac bona ipsius pretextu nostre concessionis huiusmodi vltra biennium ab obligacionis huiusmodi tempore [169] numerandum nullatenus remaneant obligata presentes litteras et earum effectum quoad ipsam ecclesiam ac bona eiusdem ex tunc omnino carere viribus decernentes. Datum Auinione nonis Maij, pontificatus nostri anno septimo. (Clement. VI. commun. an. 7. 1. 5. p. 2. fol. 126. ep. 470. In arch. secr. Vat.)

No. 20. (June 14, 1349.)

Clemens etc. venerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc. Prouenit ex tue deuotionis affectu quo nos et Romanam ecclesiam reuereris, ut petitionibus tuis quantum cum deo possumus fauorabiliter annuamus. Cum itaque sicut ex parte tua fuit propositum coram uobis frequenter contingat nonnullas religiosas personas ad mensam tuam tuumque hospitium declinare, et ex eis aliquos tecum etiam residere quibus secundum statuta et consuetudines suorum ordinum est esus carnis interdictus,
nos tuis supplicationibus inclinati ut tu eisdem personis possis auctoritate apostolica uescendi carnibus in hospitio tuo illis diebus duntaxat quibus a sacris canonibus esus carnium communiter prohibitus non existit, licentiam concedere et cum eis dispensare super hijs cum hoc uideris expedire, super quo tuam conscientiam oneramus, predictis statutis seu consuetudinibus ac priuilegijs apostolicis contrarijs nequaquam obstantibus, dummodo ipsi iuramento vel uoto speciali ad abstinentiam esus huiusmodi minime sint astricte, fraternitati tue tenore presentium indulgemus. Nulli ergo etc. Datum Auinione .xviij. kal. Julij pontificatus nostri anno octauo. (Clement. VI. commun. in arch. secr. Vatic. ann. 8, lib. 4, part 2, fol. 228 vs. ep. 936.)

No. 21. (February 3, 1353).

Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri . . Episcopo Ergadiensi, ac dilectis filijs . . Abbati de Sagadal in Kentire, ac
. . Priori de Orwansay, Ergadiensis et Sodorensis diocesium, salutem et apostolicam benedictionem. Cupientibus vitam ducere regularem apostolicum debet adesse presidium, ut eorum pium propositum possint ad laudem diuini nominis adimplere. Cum itaque dilectus filius Gillegehanan, [170] natus quondam Johannis Scriptoris de Mule, Acolitus Sodorensis diocesis, cupiat, sicut accepimus, in Monasterio Sancte (sic) Columbe de Hy ordinis Sancti Benedicti dicte diocesis vna cum dilectis filijs . . Abbate et conuentu dicti monasterii sub regulari habitu virtutum domino famulari, Nos volentes eundem Gillegehanan, cum quo dudum, ut non obstante macula seu defectu, quam seu quem partitur in oculo dextro, posset ad subdiaconatus et diaconatus ordines promoueri et beneficium ecclesiasticum sine cura obtinere, fuit auctoritate apostolica dispensatum, in huiusmodi suo laudabili proposito confouere, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus vos uel duo aut vnus vestrum per vos uel alium seu alios eundem Gillegehanan, si sit ydoneus et aliud canonicum non obsistat, in dicto monasterio, si in eo certus monachorum numerus non habetur, uel etiam si huiusmodi numerus ibidem forsan existat, et de ipso numero aliquis deest ad tempus exnunc, alioquin quam primum aliquem deesse continget, recipi faciatis auctoritate nostra in monachum et in fratrem, sibique iuxta ipsius monasterii consuetudinem regularem habitum exhiberi, ac de communibus ipsius monasterii prouentibus sicut vni ex aliis prefati monasterij monachis integre prouideri, ipsumque ibidem sincera in domino caritate tractari, non obstantibus quibuscunque statutis et consuetudinibus monasterii et ordinis predictorum contrarijs, iuramento, confirmatione apostolica uel quacunque firmitate alia roboratis, aut si pro aliis scripta forsan apostolica ibidem sint directa, seu si eisdem Abbati et Conuentui vel quibusuis aliis communiter vel diuisim a prefata sit sede indultum, quod ad receptionem uel prouisionem alicuius minime teneantur et ad id compelli, aut quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint per literas apostolicas non facientes plenam et expressam ac de uerbo ad uerbo de indulto huiusmodi mentionem, et qualibet alia dicte sedis indulgentia, generali uel speciali, cuiuscunque tenoris existat, per quam presentibus non expressam uel totaliter non insertam effectus earum impediri valeat quomodolibet uel differri, et de qua cuiusque toto tenore habenda sit in nostris literis mentio specialis; contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Datum Auinione .iij. Non. Februar. pontificatus nostri anno primo.
(Innocent. VI. cod. chart. in arch. Vat. T. V. fol. 556.)
[171] 

No. 22. (November 28, 1354.)

Universis presentes literas inspecturis Stephanus miseratione diuina archiepiscopus Tholosanus domini nostri pape Camerarius salutem in domino. Ad vniuersitatis uestre notitiam deducimus tenore presentium, quod reuerendus in Christo pater dominus Willelmus episcopus Sodorensis in prouincia Nidrosiensi pro parte partis sui communis seruitij, in quo est Camere domini nostri summi pontificis obligatus, ducentos et .xv. florenos auri prefate camere, nec non pro parte partis .iiij or seruitiorum familiarium et officialium dicti domini nostri Pape quadraginta octo florenos auri et .xvi. denarios monete Auinionensis currentis clericis camere supradicte pro dictis familiaribus et officialibus recipientibus per manus fratris Thome de Cakan et Alexandri de Carlis familiaris sui die date presentium solui fecit. de quibus sic solutis ipsum dominum Episcopum, Sodorensem ecclesiam et successores suos ac eorum bona absoluimus tenore presentium et quitamus. Verum intellecta mole grauaminum pro parte ipsius domini Episcopi coram nobis exposita, que ipsum ad soluendum suum complementum communis seruitij et seruitiorum, quod sub certis penis et sententiis ac termino nondum elapso soluere tenebatur, reddebant et adhuc reddunt uerisimiliter impotentem, auctoritate nobis in hac parte commissa vsque ad festum Sancti Michaelis proxime venturum terminum sibi duximus prorogandum, ita tamen quod si in dicto termino sibi prorogato non satisfecerit de premissis, penis et sententijs quibus tenebatur antea sit astrictus. Insuper ipsum dominum Episcopum a suspensionis, excommunicationis et interdicti sententijs, ac reatu periurij et aliis penis, quod et quas incurrit propter solutionem premissorum non factam in termino sibi prefixo, auctoritate qua fungimur in hac parte duximus absoluendum, secum super irregularitate si quam contraxerit interea sic ligatus se immiscendo diuinis uel alias, non tamen in contemptum clauium, eadem auctoritate misericorditer dispensantes. In quorum testimonium presentes literas fieri fecimus et sigilli Camerariatus nostri appensione muniri. Datum Auinione die xxviij mensis Novembris anno domini Millesimo ccc mo. liiij o. Indictione .vij. pontificatus sanctissimi patris et domini nostri domini Innocentii diuina prouidentia pape .vj ti. anno secundo.
(Innoc. VI. Liber quitanciarum arch. Vat. fol. xlv.)
[172] 

No. 23. (May 12, 1357).

Uniuersis presentes etc. Stephanus etc. salutem in domino. Ad vniuersitatis uestre notitiam deducimus, quod rev. in Christo pater dominus Guillelmus episcopus Sodorensis in prouincia Nidrociensi pro complemento sui communis seruitij in quo erat Camere domini nostri summi Pontificis obligatus, quadraginta quinque florenos auri prefate Camere, nec non et pro complemento quatuor seruitiorum familiarium et officialium dicti domini nostri Pape .xvj. florenos auri, duos solidos, .viij denarios monete Auinionensis currentis clericis camere supradicte pro dictis familiaribus et officialibus recipientibus per manus Lambertesqui de societate Albertorum tempore debito solui fecit, de quibus sic solutis ipsum dom. Episcopum, Sodorensem ecclesiam et successores suos ac eorum bona absoluimus tenore presentium et quitamus. In quorum testimonium presentes literas fieri fecimus et sigilli Camerariatus nostri appensione muniri. Datum Auinione, die .xij. mensis Maii anno domino millesimo ccc mo. lvij. indict .x. et pontif. domini nostri pape Innocentii .vj. anno quinto. (Innoc. VI. Liber quitanciarum. arch. Vat. fol. cxvij.)

No. 24. (March 17, 1363.)

Urbanus episc. s. s. dei uenerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc. Intra solicitudines uarias, quibus assidue premimur illud angit precipue mentem nostram ut uiduatis ecclesijs et monasterijs prouisio auctore domino proueniat fructuosa. Dudum siquidem felicis recordacionis Clemens papa sextus predecessor noster prouisiones certarum ecclesiarum cathedralium et monasteriorum omnium tunc apud sedem apostolicam quocunque modo uacancium et inantea uacaturorum ordinacioni et disposicioni sue reseruauit, decernendo extunc irritum et inane si secus super hijs per quoscunque quauis auctoritate scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum uero, ecclesia tua Sodorensi per obitum bone memorie Thome Episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solacio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis, ad quos electio Episcopi Sodorensis. de antiqua et approbata et hactenus pacifice obseruata consuetudine dicitur pertinere, te tunc Abbatem monasterij de Russyn, ordinis [173] Cisterciensis, tue diocesis, in Sodorensem Episcopum elegerunt, idemque predecessor electionem huiusmodi, non obstante si eiusdem ecclesie prouisio per eum uel predecessores suos Romanos pontifices esset disposicioni dicte sedis specialiter uel generaliter reseruata, de fratrum suorum sancte Romane ecclesie Cardinalium, qui tunc erant, consilio auctoritate apostolica confirmauit, teque tunc apud sedem constitutum eandem ecclesie Sodorensi predicte prefecit in episcopum et pastorem, ac subsequenter dictus predecessor tibi apud sedem predictam munus fecit consecracionis impendi. Cum itaque dictum monasterium secundum premissa apud sedem uacauit et uacare noscatur eandem, de cuius prouisione dictus Clemens et pie memorie Jnnocencius papa sextus eiusdem Clementis successor predecessor noster, qui uno mense a die obitus Clementis non elapso prouisiones ecclesiarum Cathedralium et monasteriorum omnium tunc apud dictam sedem uacancium et uacaturorum imposterum ordinacioni et disposicioni sue cum similis interposicione decreti eciam reseruauit, minime ordinarunt, nos licet immeriti ad apicem summi apostolatus assumpti cum a nonnullis reuocaretur in dubium an post dicti Jnnocencij predecessoris obitum aliquis preter Romanum pontificem de abbatialibus et alijs dignitatibus et benificijs ecclesiasticis per eundem predecessorem dispositioni seu reseruatis et tempore sui obitus uacantibus disponere potuisset seu posset, ad huiusmodi ambiguitatis tollendum dubium declarauimus abbatiales et alias dignitates et beneficia huiusmodi per reseruacionem et decreta dicti Jnnocencij predecessoris affecta nullumque de illis preter Romanum pontificem en uice potuisse uel posse disponere quoquo modo, ac decreuimus irritum et inane quicquid in contrarium a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter attemptatum forsan erat tunc uel contingeret imposterum attemptari, ac deinde intellecto quod dilectus filius Rogerus de Bolton monachus monasterij de Furnesio dicti ordinis Eboracensis dictum ordinem ipsum expresse professus in sacerdocio et etate legitima constitutus, cui eciam de religionis zelo uite ac morum honestate alijsque multiplicium uirtutum meritis apud nos fidedigna testimonia perhibentur, utilis esset ad regimen dicti monasterii de Russyn, de quo nullus preter Romanum pontificem hac uice se intromittere potuit neque potest, reseruacione declaracione et decretis obsistentibus supradictis ac cupientes eidem monasterio ad huc ut prefertur uacanti licet in eo sicut accepimus dilectus filius Willelmus [174] de Cokerham qui se gerit pro monacho monasterij de Furnesio predicto se intruserit illudque detineat indebite occupatum ne ulterioris uacacionis incommoda patiatur celeriter et salubriter prouidere, fraternitati tue de qua in hijs et alijs fiduciam gerimus in domino specialem per apost. scripta committimus et mandamus, quatinus si uocatis dicto Willelmo et alijs qui fuerint euocandi tibi constiterit eundem Willelmum uel alium in monasterio de Russyn canonicum titulum non habere de persona dicti Rogeri hac uice eidem monasterio sic uacanti auctoritate nostra prouideas ipsumque illi preficias in Abbatem, curam et administracionem eiusdem monasterii sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo faciens ei amoto exinde dicto Willelmo et quolibet alio detentore a suis subditis obedienciam et reuerenciam debitam exhiberi,
sibique nichilominus impendas uel per alium antistitem graciam et communionem dicte sedis habentem facias munus benedictionis impendi, Contradictores per censuram ecclesiasticam appellacione postposita compescendo. Volumus autem quod tu uel idem Antistes qui prefatum munus impendet postquam illud sibi impenditur ab eodem Rogero nostro et ecclesie Romane nomine fidelitatis debite solitum recipias uel recipiat iuramentum iuxta formam quam sub bulla nostra mittimus interclusam ac formam iuramenti quod dictus Rogerus prestabit nobis de uerbo ad uerbum per eius patentes literas suo sigillo signatas per proprium nuncium quantocius destinare procures seu procuret. Datum Auinione .xvj. kal. Aprilis pont. nostri anno primo.
(Urban V. Cod. Chart. in arch. Vat. T. VI. f. 445.)

No. 25. (January 10, 1364.)

Urbanus episcopus s. s. d. Uenerabili fratri Willelmo Episcopo Sodorensi salutem etc. Ex suscepto seruitutis officio uigilijs assiduis angimur et meditationis assiduitate pulsamur ut vacantibus ecclesijs et monasteriis vniuersis de celeris et salubris prouisionis remedio succuramus. Dudum siquidem in monasterio de Russyn Cisterciensis ordinis tue Sodorensis diocesis tunc apud sedem apostolicam vacante licet ut asserebatur quondam Willelmus de Cokerham qui se gerebat pro monacho
[monasterii de Furnesio, dicti ordinis, Eboracensis diocesis 19 , se in eo intrusisset illudque detineret indebite occupatum. Nos intellecto quod dilectus filius Rogerus de Boltoun monachus dicti monasterij de Furnesio ordinem ipsum expresse professus et in sacerdocio constitutus vtilis esset ad regimen monasterij supradicti tibi per alias literas dedimus in mandatis, ut si, uocatis dicto Willelmo et alijs qui forent euocandi, tibi constaret eundem Willelmum uel alium in dicto monasterio canonicum titulum non habere, de persona dicti Rogeri ea uice dicto monasterio auctoritate apostolica prouideres, ipsumque illi preficeres in abbatem prout in dictis literis plenius continetur. Cum autem postmodum, sicut pro parte dicti Rogeri fuit propositum in consistorio coram nobis, dictus Willelmus prefatis literis tibi minime presentatis de Romana curia, ad quam pro quibusdam suis negocijs promouendis accesserat, recedendo in loco de Montili (sic) Ademarij Valentine diocesis a ciuitate Auinionensi, ubi tunc cum dicta Curia residebamus sicut ad huc residemus ultra duas dietas legales non remoto, viam fuerit vniuerse carnis ingressus, nos, qui diu ante ipsius Willelmi obitum prouisiones omnium monasteriorum per obitum quorumcunque pro quibuscunque negotijs ad dictam curiam venientium seu recedentium ab eadem, si in locis ultra duas dietas a prefata Curia non remotis iam forsan obierant uel eos inantea contingeret de medio summoueri, ordinationi et dispositioni nostre duximus reseruandas, decernendo extunc irritum et inane si secus super hijs per quoscunque quauis auctoritate scienter uel ignoranter contingerat attemptari cupientes eidem monasterio, ne prolixioris vacationis subiaceat detrimentis celeriter et salubriter prouidere, fraternitati tue, de qua in hijs et alijs fiduciam gerimus in domino specialem, per apostolica scripta committimus et mandamus, quatinus eciam si prefatum monasterium per obitum dicti Willelmi uacare repereris de persona dicti Rogeri eidem monasterio auctoritate nostra prouideas, ipsumque illi preficias in abbatem, curam et administrationem ipsius monasterii de Russyn sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, ac faciendo sibi a suis subditis obedientiam et reuerenciam debitam et deuotam exhiberi, ac nichilominus impendas uel per alium antistitem gratiam et communionem dicte sedis habentem impendi facias munus benedictionis; Contradictores per [176] censuram apostolicam appellatione postposita compescendo. Volumus aut quod tu uel idem antistes qui dicto Rogero prefatum munus [impendes uel] impendet postquam illud sibi impenderis [uel impenderit] ab eodem Rogero nostro et ecclesie Romane nomine de fidelitatis debite solitum recipias uel recipiat iuramentum iuxta formam quam sub bulla nostra mittimus interclusam ac formam iuramenti quod dictus Rogerus prestabit nobis de uerbo ad uerbum per patentes literas suo sigillo signatas per proprium nuncium procures seu procuret quamtocius destinare. Datum Auinione .iiij. Jdus Januar, pontif. nostri anno secundo.
(Urban. V. cod. chart. in arch. Vat. T. VII. fol. 113.)

No. 26. (January 23, 1367).

Urbanus episcopus s. s. dei dilecto filio Johanni Donnegan Archidiacono Dunensi salutem et apostolicam benedictionem. Probitatis et virtutum merita super quibus apud nos fidedignorum commendaris testimonio, nos inducunt, ut tibi reddamur ad gratiam liberales. Cum itaque Archidiaconatus ecclesie Dunensis quem venerabilis frater Willelmus episcopus Conuerensis tempore promotionis per nos facte de ipso ad Conuerensem ecclesiam tunc vacantem obtinebat, per huiusmodi promocionem et munus consecrationis de mandato nostro apud sedem apostolicam impensum eidem apud sedem eandem vacauerit et uacare noscatur ad presens, nullusque preter nos hac vice de illo disponere potuerit neque possit, pro eo quod nos diu ante vacationem huiusmodi omnes dignitates personatus et officia ceteraque beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura tunc ap. dictam sedem vacantia et imposterum vacatura collationi et dispositioni nostre duximus reseruanda, decernentes extunc irritum et inane si secus super hijs a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter contingeret attemptari, nos volentes tibi, qui ut asseris in presbiteratus ordine constitutus et in jure canonico peritus existis, premissorum meritorum intuitu gratiam facere specialem, dictum Archidiaconatum, qui dignitas curata existit, consueta alijs quam canonicis ipsius ecclesie Dunensis assignari, sic vacantem, cuius fructus et prouentus quadraginta markarum Sterlingorum valorem annuum ut asseris non excedunt, cum omnibus juribus et pertinentijs suis apostolica tibi auctoritate [177] conferimus et de illo etiam prouidemus, decernentes prout est irritum et inane si secus super hiis etc. Non obstantibus quibuscunque statutis et consuetudinibus ipsius ecclesie Dunensis contrarijs, etc. etc. Seu si venerabili fratri nostro episcopo et dilectis filijs capitulo Dunensibus uel quibusuis aliis communiter uel diuisim a prefata sit sede indultum quod ad receptionem uel prouisionem alicuius minime teneantur et ad id compelli non possent etc. etc. — Seu si presens non fueris ad prestandum de obseruandis statutis et consuetudinibus ipsius Dunensis ecclesie solitum juramentum, dummodo in absentia tua per procuratorem ydoneum, et cum ad ecclesiam ipsam accesseris corporaliter illud prestes, aut quod parrochialem ecclesiam de Camelino Dunensis diocesis nosceris obtinere; volumus autem quod quamprimum vigore presentium dictum archidiaconatum fueris pacifice assecutus, prefatam parroch. ecclesiam, quam extunc vacare decernimus omnino, prout etiam ad id te sponte obtulisti, dimittere tenearis. Nulli ergo etc. — Datum apud Montempessulanum Magalonensis diocesis, x. kal. Febr. pontificatus nostri anno quinto.
In eodem modo Venerabili fratri . . Episcopo Lismorensi et dilectis filijs Abbati monasterij de Jnys, Dunensis diocesis, ac decano ecclesie sancti Agricoli Auinionensis, salutem etc. Probitatis etc. usque teneretur. Quocirca mandamus, quatinus uos vel duo aut vnus vestrum per uos uel alium seu alios eundem Johannem uel procuratorem suum eius nomine in corporalem possessionem Archidiaconatus et iurium et pertinentiarum predictorum inducatis auctoritate nostra et defendatis inductum, amoto exinde quolibet detentore, etc. etc. Datum ut supra.
(Urban. V. cod. chart. T. xv. fol. 110. in Arch. secr. Vat.)

No. 27. (May 13, 1367.)

Urbanus episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri (Willelmo) Episcopo Sodorensi salutem et apostolicam benedictionem. Oblate nobis nuper pro parte nobilis viri Lacolanni Johannis dicti Macguilleon domicelli et nobilis mulieris Marie de Insulis nate dilecti filij nobilis viri Johannis domini Insularum tue diocesis peticionis series continebat, quod olim idem Lacolannus non ignorans se et dictam Mariam quarto consanguinitatis [178] gradu fore coniunctos et prefata Maria huiusmodi consanguinitatis gradum penitus ignorans, cupientes diuturnis guerris et scandalis que inter vtriusque parentes ipsorum et amicos uigebant, quarum occasione nonnulla homicidia, incendia, spolia et rapine in locis sacris et non sacris fuerant multipliciter subsecuta, obuiare parentum et maioris partis amicorum suorum ad id interueniente tractatu, pariter et assensu, matrimonium per uerba legitime de presenti nullis tamen bannis edictis timore quorumdam emulorum suorum, guerram huiusmodi magis quam pacem desiderantium, clandestine inuicem contraxerunt, propter quod Lacolannus a Canone tam ipse quam et Maria predicta per prouinciales seu synodales constituciones promulgatas excommunicacionis sentencias incurrisse noscuntur, iidemque Lacolannus et Maria matrimonium huiusmodi postmodum carnali copula consumarunt et prolem exinde procrearunt, quodque ex eorum separacione, si fieret, scandala peiora prioribus possent verisimiliter exoriri. Quare pro parte Lacolanni et Marie predictorum nobis extitit humiliter supplicatum, ut prouidere eis de absolucionis beneficio ab huiusmodi excommunicacionis sentencijs, quas propter premissa incurrerunt, ut prefertur, et dispensacionis gracia de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur, qui salutem querimus singulorum, et libenter Christi fidelibus quietis et pacis commoda procuramus, uolentes Lacolannj et Marie predictorum super premissis animarum prouidere saluti, ac cupientes huiusmodi scandalis quantum cum deo possumus salubriter obuiare, fraternitati tue, de qua in hijs et alijs specialem in domino fiduciam obtinemus, per apostolica scripta committimus et mandamus, quatinus, si est ita et tibi expediens uideatur, quod dicta dispensacio concedatur, super quo tuam conscienciam oneramus, Lacolannum et Mariam prefatos ab huiusmodi excommunicacionis sentencijs quas, ut prefertur, incurrerunt, auctoritate nostra iuxta formam ecclesie absoluas iniunctis eis inter alia sub uirtute iuramenti prestandi, quod de cetero talia non committant nec facientibus prebeant auxilium, consilium uel fauorem, et eciam penitencia salutari, ac alijs que de iure fuerint iniungenda, et demum cum iisdem Lacolanno et Maria, ut impedimento quod ex consanguinitate huiusmodi prouenit non obstante, dummodo dicta Maria propter hoc rapta non fuerit, et ad id parentum predictorum et maioris partis consanguineorum Lacolanni et Marie predictorum citra tercium gradum accedat assensus, in sic contracto matrimonio licite remanere [179] ualeant, auctoritate predicta dispenses, prolem susceptam huiusmodi et ex dicto matrimonio suscipiendam legitimam decernendo. Volumus autem quod idem Lacolannus, si eidem Marie superuixerit, perpetuo remaneat innuptus. Datum Massilie .iij. Idus Maij pontificatus nostri anno quinto. (Urban. V. cod. chart. T. XIII. f. 445. Arch Vat.)

No. 28. (December 7, 1367.)

Urbanus etc. uenerabili fratri episcopo Sodorensi salutem etc. Intenta salutis operibus apostolice sedis benignitas circunspecta [votis] 20 illorum qui diuina preuenti gracia augmentum cultus diuini nominis intentis desiderijs affectantes ad id eorum opem et operam impendere cupiunt, libenter apostolicum impertitur assensum eaque fauoribus prosequitur graciosis. Sane peticio pro parte dilectorum filiorum prioris prouincialis et fratrum ordinis minorum prouincie Ybernie sed in morem dicti ordinis ac dilecti filij nobilis viri Guillelmi de Monte acuto comitis Saresbiriensis peticio continebat, quod in diocesi Sodorensi nullus locus ad [usum] ordinis minorum fore dinoscitur, quodque idem Comes de salute propria cogitans, ac cupiens terrena in celestia et transitoria in eterna felici commercio commutare ad omnipotentem dei laudem et gloriam, ac pro sue et aliorum Christi fidelium animarum salute, vnum locum ad opus et vsum dictorum fratrum in villa sancte (sic) Columbe in Jnsula Mannie dicte diocesis cuius idem Comes dominus existit, consistente assignare proponit. Quare pro parte dictorum prioris et fratrum ac comitis nobis fuit humiliter supplicatum, ut ipsis priore et fratribus recipiendi locum huiusmodi et in eo construendi seu edificandi ecclesiam seu oratorium cum campanili campana cimiterio domibus et alijs necessarijs officinis licenciam concedere de benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque huiusmodi supplicationibus inclinati fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatinus si est ita, eisdem priori et fratribus recipiendi locum huiusmodi si sit congruus et honestus et ibidem edificandi seu construendi ecclesiam seu oratorium cum campanili campana cimiterio domibus et alijs necessarijs officinis predictis, dum modo duodecim fratres dicti ordinis in loco ipso degentes pro tempore [180] ibidem congrue et honeste sustentari valeant, jure tamen parrochialis ecclesie et cuiuslibet alterius in omnibus semper saluo, constitutione felicis recordationis Bonifacij pape .viij. predecessoris nostri, prohibente ne religiosi ordinis mendicancium loca de nouo recipiant absque licencia sedis apostolice speciali faciente plenam et expressam de prohibitione huiusmodi mentionem nequaquam obstante, auctoritate apostolica licenciam largimur. Datum Rome apud Sanctum Petrum .vj. Idus Decembris pontificatus nostri anno sexto.
(Urban. V. commun. in arch. secr. Vat. ann. 6. fol. 156. ep. 88.)

No. 29. (April 17, 1368.)

Urbanus episcopus seruus seruorum dei. Dilecto filio Johanni Donnegan Archidiacono Dunensi salutem etc. Laudabilia probitatis et virtutum merita, super quibus apud nos fidedignorum commendaris testimonio, nos inducunt ut te fauore apostolico prosequamur. Dudum siquidem de Archidiaconatu ecclesie Dunensis, quem venerabilis frater noster Willermus episcopus Conuerensis tempore promocionis per nos de ipso facte ad Conuerensem ecclesiam tunc vacantem obtinebat, per huiusmodi promocionem et munus consecracionis de mandato nostro, ut asserebatur, apud sedem apostolicam impensum eidem, apud sedem eandem, ut asserebatur, vacante, et per nos antea disposicioni apostolice reseruato tibi duximus per nostras litteras prouidendum, prout in eisdem litteris plenius continetur, tuque deinde, sicut asseris, vigore litterarum earundem ipsius Archidiaconatus extitisti possessionem assecutus; Cum autem, sicut exhibita nobis postmodum pro parte tua peticio continebat, ad tuam de nouo peruenit noticiam, quod eidem episcopo non apud sedem prefatam sed extra Romanam curiam extitit munus consecracionis huiusmodi de speciali mandato nostro impensum, nos, qui eciam diu ante vacacionem huiusmodi omnes dignitates, personatus et officia, ceteraque beneficia ecclesiastica, que promouendi per nos ad quarumlibet ecclesiarum cathedralium regimina tempore promocionum huiusmodi obtinebant et imposterum obtinerent, cum ea vacarent, cum similis interposicione decreti duximus reseruanda, volentes te premissorum meritorum tuorum intuitu fauore prosequi gracioso, tuis in hac parte supplicationibus inclinati [181] volumus et apostolica tibi auctoritate concedimus, quod littere prefate ac processus habiti per eosdem et quecunque inde secuta valeant et plenam roboris firmitatem obtineant, non obstantibus premissis et omnibus alijs que in dictis prioribus litteris voluimus non obstare. Nulli ergo etc. Datum Rome apud Sanctum Petrum, xv. kal. Maij pontificatus nostri anno sexto.
(Urban. V. cod. chart. T. XIX. fol. 345. arch. secr. Vatic.)

No. 30. (December 22, 1368.)

Urbanus episcopus s. s. d. dil. fil. Archidiacono Mannie in ecclesia Sodorensi salutem etc. exhibita nobis pro parte dilecti filij Johannis Hugonis perpetui vicarij parrochialis ecclesie sancti Lupi in Mania Sodorensis diocesis peticio continebat, quod fructus dicte ecclesie, quam dilecti filij Abbas et conuentus monasterij de Russyn Cisterciensis ordinis dicte diocesis in proprios vsus detinent, .xl. librarum sterlingorum et ultra secundum communem extimationem valent et valere consueuerunt annuatim, et quod porcio pro perpetuo vicario dicte ecclesie assignata sex marchas dicte monete annuatim non excedit, quodque dudum, dum dicta porcio pro perpetuo vicario dicte ecclesie, qui tunc erat, pro sex marchis dicte monete melius viuere poterat, quam dictus Johannes vicarius nunc possit pro uiginti. Quare pro parte dicti vicarij nobis fuit humiliter supplicatum, ut cum cura dicte ecclesie propter nouos habitatores infra eius parrochiam venientes quam plurimum creuerit, dictusque vicarius ex porcione predicta non possit congrue sustentari et ei incumbencia onera supportare, et propter quod eidem ecclesie non possit sicut deberet in diuinis seruire, ac parrochialis ipsius ecclesie sacramenta ecclesiastica ministrare, ac Abbas et conuentus predicti, licet super hoc per dictum vicarium fuerint requisiti, porcionem huiusmodi augmentare recusent, uenerabilisque frater noster episcopus Sodorensis, ad quem vicarius predictus super hijs recursum habuit, de hoc se intromittere non curauerit, prouidencie tue per apost. scripta mandamus, quatinus vocatis qui fuerint euocandi, et auditis hinc inde propositis, quod canonicum fuerit, appellacione remota decernas, faciens quod decreueris per censuram ecclesiasticam firmiter obseruari, testes autem qui fuerint nominati, [182] si se gracia, odio uel timore subtraxerint, censura simili, appellacione cessante, compellas ueritati testimonium perhibere, non obstante si eidem ordini a dicta sit sede indultum, quod persone ipsius ordinis ad iudicium trahi aut suspendi vel excommunicari, seu ipse aut dicti ordinis loca interdici non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de uerbo ad uerbum de indulto huiusmodi mencionem, et qualibet alia dicte sedis indulgencia generali uel speciali, cuiuscunque tenoris existat, per quam presentibus non expressam uel totaliter non insertam tue jurisdiccionis in hac parte explicacio valeat quomodolibet impediri que quoad hoc nolumus aliquatenus suffragari. Datum Rome apud Sanctum Petrum .xi. kal. Januarij pontificatus nostri anno septimo.
(Urban. V. cod. chart. T. XX. fol. 432. arch. secr. Vatic.)

No. 31. (March 13, 1369).

Urbanus etc. dilecto filio Johanni Doncan Archidiacono Dunensi, apostolice sedis nuncio capellano nostro salutem etc. Benigno sunt tibi illa concedenda fauore per que sicut pie desideras conscientie pacem et salutem anime deo propitio consequi merearis. Hinc est quod nos tuis deuotis supplicationibus inclinati tibi apostolica auctoritate indulgemus ut quamdiu nostris et ecclesie Romane seruicijs institeris aliquem ydoneum et discretum in tuum possis eligere confessorem qui quotiens tibi fuerit oportunum confessionibus tuis diligenter auditis pro commissis debitam tibi absolucionem impendat et iniungat penitenciam salutarem, nisi forsan talia fuerint propter que sedes apostolica sit merito consulenda. Nulli ergo etc. Datum Rome apud Sanctum Petrum .iij. Idus Martij, pontificatus nostri anno septimo.
(Urban. V. commun. in arch. secr. Vat. an. 7. fol. 58. ep. 279.)

No. 32. (December 1, 1371.)

Gregorius etc. Dilecto filio Johanni Doncan Archidiacono Dunensi, apostolice sedis nuncio, salutem etc. Discretioni tue tenore presentium mandamus quatinus de pecunijs ex prouentibus et iuribus quibuscunque [183] ad cameram apostolicam pertinentibus in partibus in quibus es nuncius apostolicus deputatus per te et succollectores a te seu a predecessoribus tuis deputatos recollectis et predicte camere seu alijs pro ea nondum assignatis dilectis filijs Raynerio Dominici, Petro Marci, Bartholo Johannis et Talento Andree de Florencia de societate Albertorum antiquorum et Angelo Johannis et Bernardo Nicolai factoribus et procuratoribus Albertorum antiquorum sex milia florenorum auri in ciuitate Londoniensi tradas realiter et assignes, etc. Datum Auinione kal. Decembr. pontificatus nostri anno primo.
(Gregor. XI. Secr. de Curia, in arch. secr. Vat. ann. I. fol. 245.)

No. 33. (September 10, 1372.)

Gregorius episcopus s. s. dei Venerabili fratri Episcopo Ergadiensi ac dilectis filiis decano sancti Petri Auinionensis ac Archidiacono Ergadiensis ecclesiarum salutem et apostolicam benedictionem. Vite ac morum honestas aliaque probitatis merita super quibus apud nos dilectus filius Mactyr Johannis Judicis clerici Sodorensis diocesis fidedignorum commendatur testimonio nos inducunt ut sibi reddamur ad gratiam liberales. Cum itaque sicut accepimus parrochialis ecclesia Sancti Columbe de Hey dicte diocesis quam quondam Dominicus Kenniti vltimus ipsius ecclesie Rector dum viueret obtinebat per ipsius Dominici obitum qui extra Romanam curiam diem clausit extremum vacet ad presens et tanto tempore vacauerit quod eius collatio est iuxta statuta Lateranensis concilij ad sedem apostolicam legitime deuoluta, nos volentes dicto Mactyr premissorum etc. intuitu gratiam f. specialem, discr. v. per ap. scr. m. q. vos etc. si premissa repereritis ueritate fulciri, dictam parrochialem ecclesiam, cuius fructus redditus et prouentus decem marcharum sterlingorum secundum communem extimacionem valorem annuum, ut idem Mactyr asserit, non excedunt, dummodo tempore dat. presencium non sit in ea alicui specialiter ius quesitum, eciam si ecclesia ipsa sit disp. sedis apost. specialiter reseruata, eidem Mactyr cum omnibus iuribus etc. auctoritate nostra conferre et assignare curetis etc. contradictores auct. nostra appellacione postposita compescendo, non obstante etc. - seu si uen. fr. nostro Episcopo Sodorensi uel quibusuis aliis communiter uel [184] diuisim a dicta sit sede indultum quod ad recepcionem etc. minime teneantur etc. - Datum apud Villamnouam Auiniensis diocesis quarto Id. Sept. pontificatus nostri anno secundo.
(Gregor. XI. cod. chart. T. XII. fol. 87. arch. secr. Vat.)

No. 34. (November 6, 1374.)

Gregorius episcopus seruus seruorum dei Johanni Electo Sodorensi salutem et apostolicam benedictionem. Suscepti cura regiminis cor nostrum continua pulsat instantia ut solicitudinis debitum, ad quod vniuersis orbis ecclesijs nos apostolice seruitutis necessitas obligat, earum singulis prout ex alto conceditur exoluamus in eo potissime, ut illarum Regimina, que propriis sunt destitute pastoribus, personis talibus committantur, per quarum solertiam circumspectam ecclesie ipse in spiritualibus et temporalibus valeant adaugeri. Dudum siquidem bone memorie Willermo episcopo Sodorensi regimini Sodorensis ecclesie presidente nos cupientes eidem ecclesie, cum eam vacare contingeret, per operationis nostre ministerium utilem et ydoneam presidere personam, prouisionem eiusdem ecclesie ordinationi et dispositioni nostre ea vice duximus specialiter reseruandam, decernendo extunc irritum et inane si secus super hoc a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum uero prefata ecclesia per obitum eiusdem Willermi episcopi, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solatio destituta, nos vacatione huiusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad prouisionem eiusdem ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos hac vice se intromittere potuit neque potest, reseruatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ipsa ecclesia prolixe vacationis exponeretur incommodis, paternis et solicitis studijs intendentes, post deliberationem, quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te Archidiaconum Dunensem, in sacerdotio constitutum, cui de litterarum scientia, vite munditia, honestate morum, spiritualium prouidentia et temporalium circumspectione aliisque uirtutum meritis apud nos laudabilia testimonia perhibentur, pro quo etiam dilecti filij clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis per eorum patentes litteras nobis super hoc humiliter [185] supplicarunt, direximus oculos nostre mentis, quibus omnibus debita meditatione pensatis, de persona tua, nobis et eisdem fratribus ob dictorum tuorum exigentiam meritorum accepta, ipsi Sodorensi ecclesie de predictorum fratrum consilio auctoritate apostolica prouidemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, in illo qui dat gratias et largitur premia confidentes, quod eadem ecclesia per tue circumspectionis industriam et prouidentiam circumspectam sub tuo felici regimine, dextera domini tibi assistente propitia, salubriter et prospere dirigetur, et grata in eisdem spiritualibus et temporalibus suscipiet incrementa. Jugum igitur domini tuis impositum humeris prompta deuotione suscipiens, curam et administrationem predictas sic exercere studeas solicite, fideliter et prudenter, quod ecclesia ipsa gubernatori prouido et fructuoso administratori gaudeat se commissam, tuque preter eterne retributionis premium beniuolentie nostre gratiam exinde uberius consequi merearis. Datum Auinione .viij. Jdus Novembris pontificatus nostri anno quarto.
In eodem modo Dilectis filijs Capitulo ecclesie Sodorensis salutem etc. curam etc. (mutatis mutandis, vid. No. 16).
In eodem modo Dilectis filijs Clero Ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem etc. Suscepti cura etc. (mutatis mutandis).
In eodem modo. Dilectis filijs Populo Ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem etc. Suscepti cura etc. (mutatis mutandis).
In eodem modo Dilectis filijs vniuersis vassallis ecclesie Sodorensis salutem etc. Suscepti cura etc. Quocirca uniuersitati uestre per apostolica scripta mandamus, quatinus eundem electum suscipientes deuote et debita honorificentia prosequentes, ei fidelitatem solitam necnon consueta seruitia et jura a vobis debita exhibere integre studeatis, alioquin sententiam siue penam, quam idem Electus rite tulerit seu statuerit in rebelles, ratam habebimus et faciemus auctore domino usque ad satisfactionem condignam inuiolabiliter obseruari. D. u. s.
In e. m. Carissimo in Chr. filio Roberto Regi Scotie illustri salutem etc. Gratie diuine premium et humane laudis preconium acquiritur, si per seculares principes prelatis, presertim ecclesiarum cathedralium regimini presidentibus, oportuni fauoris presidium et honor debitus impendatur. Dudum siquidem etc. usque incrementa. Cum itaque fili [186] carissime sit uirtutis opus dei ministros benigno fauore prosequi, ac eos uerbis et operibus pro regis eterni gloria uenerari, Serenitatem Regiam rogamus et hortamur attente, quatinus eundem electum et prefatam ecclesiam Sodorensem sue cure commissam habens pro nostra et apostolice sedis reuerentia propensius commendatos, ipsos benigne fauoris auxilio prosequaris, ita quod idem Electus tue celsitudinis fultus presidio in commissis sibi cure pastoralis officio possit deo propitio prosperari, ac tibi exinde a deo perennis vite premium et a nobis condigne proueniat actio gratiarum. D. u. s.
In e. m. Carissimo in Chr. filio Wilhelmo Regi Minauie illustri salutem etc. Gratia etc. (ut supra).
In e. m. Venerabili fratri Archiepiscopo Nidrosiensi salutem etc. Ad cumulum tue cedit salutis et fame, si personas ecclesiasticas, presertim pontificali dignitate preditas, diuine propitiationis intuitu oportuni fauoris gratia prosequaris. Dudum siquidem etc. usque incrementa. Cum igitur ut idem electus in commissa sibi dicte ecclesie cura facilius proficere valeat, tuus fauor sibi esse noscatur plurimum oportunus, fraternitatem tuam rogamus, monemus et hortamur attente, per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum electum et ecclesiam sue cure commissam, suffraganeam tuam, habens pro nostra et apostolice sedis reuerentia penitus commendatos, in ampliandis et conseruandis ipsius ecclesie juribus sic eum tui fauoris presidio prosequaris, quod ipse per tue auxilium gratie in commisso sibi dicte ecclesie regimine se possit utilius exercere, tuque exinde diuinam misericordiam et nostram ac dicte sedis gratiam valeas uberius promereri. Dat. u. s.
(Gregor. XI. de curia, ann. IV. fol. 96. arch. secr. Vat.)

No. 35. (September 20, 1375.)

Gregorius episcopus s. s. dei Uenerabili fratri . . Episcopo Lismorensi salutem etc. Exhibita nobis pro parte dilecti filij Ayg' Mac Petri perpetui vicarij parrochialis ecclesie sancte Columbe de Kerepol Sodorensis diocesis peticio continebat quod olim dilecto filio Nigello Macfinilaich qui se gerit pro presbitero dicte diocesis falso suggerente nobis quod bone memorie Willelmus Episcopus Sodorensis eundem Ayg' suis [187] exigentibus demeritis perpetua vicaria dicte parrochialis ecclesie auctoritate ordinaria priuauerat et quod propterea dicta vicaria vacabat et tanto tempore vacauerat, quod eius collacio iuxta statuta Lateranensis concilij erat ad sedem apost. legitime deuoluta, licet idem Ayg' eam ad huc detineret indebite occupatam, Nos dil. filio archidiacono Mannie in eccles. Sodorensi et duobus alijs eius in hac parte collegis nostris dedimus litteris in mandatis quod ipsi uel duo aut vnus eorum per se uel alium seu alios, si, vocatis dicto Ayg' et alijs qui forent euocandi, reperirent ita esse, predictam vicariam, dummodo tempore date dictarum litterarum non esset in eadem vicaria alicui specialiter jus quesitum, prefato Nigello cum omnibus iuribus et pertinenciis suis auctoritate nostra conferre et assignare cur(ar)ent, contradictores etc.; prefatus quoque Archidiaconus ad instanciam dicti Nigelli solus in huiusmodi procedens negocio nulla super premissis suggestis cognicione prehabita, quanquam sibi de suggestis ipsis aliquatenus non constaret prout nec constare poterat, cum ea non essent notoria neque vera, dictoque Ayg' non vocato ad hoc sed absente non per contumaciam, forma eciam dictarum litterarum non seruata, prefatam vicariam nec de iure nec de facto vacantem vtpote quam dictus Ayg' canonice fuerat assecutus et eam pacifice et canonice possidebat prout superius est expressum predicto Nigello contulit, eumque in ipsius vicarie corporal. possessionem mandauit et fecit induci, in contradictores quoslibet et rebelles diuersos suspensionis, excommunicacionis et interdicti sentencias promulgando; a quibus quidem collacione, induccione in possessionem, et processibus predictis pro parte prefati Ayg', quam primum ad eius noticiam peruenerunt sencientis ex eis indebite se grauari, fuit ad sedem ap. appellatum ac nobis deinde humiliter supplicatum ut prouidere sibi in premissis de benignitate ap ca. dignaremur. Nos itaque huiusmodi supplicacionibus inclinati fraternitati tue, cum dictus Ayg', sicut asserit, potenciam dicti Nigelli merito perhorrescens infra ciuitatem et diocesim Sodorensem nequeat conuenire secure, per ap. scr. mand. quat. vocatis etc., quod canonicum fuerit, appellacione remota decernas, faciens quod decreueris per censuram ecclesiasticam firmiter obseruari; Testes autem etc. si se gracia, odio uel amore etc. — Non obstante etc. — Datum apud Pontemsorgie Auinionensis diocesis .xij. kal. Octobr. pontif. nostri anno quinto.
(Gregor. XI. cod. chart. T. XXIV. f. 33. arch. secr. Vatic.)
[188] 

No. 36. (May 26, 1377).

Gregorius etc. dilecto filio Malcolmo Ysaye presbitero Sodorensi salutem etc. Vite ac morum honestas aliaque probitatis et virtutum merita super quibus apud nos fidedignorum commendaris testimonio nos inducunt ut te fauore apostolico presequamur. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte tua petitio continebat quod olim parrochiali ecclesia sancti Moliwe Sodorensis diocesis per obitum quondam Dampnaldi (sic) Nigelli ipsius ecclesie rectoris qui extra Romanam curiam diem clausit extremum vacante, dilectus filius nobilis uir Johannes dominus loci de Yle dicte diocesis uerus patronus eiusdem parrochialis ecclesie in pacifica possessione uel quasi juris presentandi Rectorem ad eandem ecclesiam existens, te ad eandem parrochialem ecclesiam uenerabili fratri nostro Willelmo Episcopo Sodorensi infra tempus legitimum presentauit, idemque episcopus te uigore presentationis huiusmodi in Rectorem ecclesie instituit antedicte canonice, nisi apostolice reseruationes obstarent, aut dicta ecclesia ex eo, quod quondam Martinus Martini eiusdem ecclesie Rector se non fecerat infra tempus debitum cessante impedimento legitimo nullaque super hoc canonica dispensatione obtenta ad sacerdotium promoueri, vacauisset, ac propterea tanto tempore vacauisset quod eius collatio esset ad sedem apostolicam iuxta statuta Lateranensis consilij (sic) legitime deuoluta, tuque vigore presentationis et institutionis huiusmodi dictam parrochialem ecclesiam assecutus fuisti illamque extunc tenuisti et possedisti prout tenes et possides pacifice et quiete. Cum autem sicut eadem petitio subiungebat tu dubites dictam ecclesiam tempore presentationis seu institutionis huiusmodi fore dispositioni apostolice specialiter reseruatam aut ex eo vacauisse quod predictus Martinus se non fecerat ad sacerdotium ut premittitur promoueri, et propterea eiusdem ecclesie collationem ad sedem predictam iuxta statuta prefata fore deuolutam, tuque propterea posse super ea imposterum molestari, Nos uolentes te in presbiteratus ordine constitutum premissorum meritorum tuorum intuitu prosequi gratiose, tuis in hac parte supplicationibus inclinati volumus et tibi apostolica auctoritate concedimus quod presentatio et institutio predicte et quecumque inde secuta perinde a datis presentium, dummodo dictus Dampnaldus dum viueret familiaris noster non fuerit, valeant et plenam obtineant roboris firmitatem, ac si de dicta parrochiali ecclesia nulla per sedem eandem specialis reseruatio facta [189] foret, aut ex eo ecclesia ipsa, quod dictus Martinus se non fecit ut prefertur ad sacerdotium promoueri, non vacauisset, et propterea eiusdem parrochialis ecclesie collatio iuxta statuta prefata ad sedem predictam ut prefertur deuoluta minime extitisset. Nulli ergo etc Datum Auinione vij. kal. Junij pontificatus nostri anno .vj to.
(Gregor. XI. de indult. et privil. in arch. secr. Vatic. an. 6. fol. 89. ep. 463.)

No. 37. (May 9, 1380.)

Urbanus etc. dilectis filiis Johanni de Karlellis Cancellario Dublinensi et Willelmo Pyroim Rectori parrochialis in Dounbing ecclesiarum Ardmachane diocesis in partibus Ibernie apostolice sedis nuncijs salutem et cetera. Ad audienciam nostram fidedigna relatione peruenit quod uenerabilis fratres nostri Wilhelmus Yniglacensis et Johannes Sodorensis Episcopi in partibus Jbernie nuncij apostolici et collectores fructuum prouentuum et obuencionum ad Cameram apostolicam spectancium deputati multas pecunias racione huiusmodi officij collectorie receperunt de quibus gentibus Camere nostre uel aliis earum nomine nullam reddiderunt racionem seu computum aliquale jpsasque pecunias presumpcione temeraria occupant et detinent occupatas in apostolice sedis contemptum et suarum periculum animarum. Quare discrecioni uestre presencium tenore committimus et mandamus quatinus uos aut vnus vestrum per uos uel alium seu alios dictos episcopos peremtorie citari curetis ut cum eorum computis et racionibus compareant personaliter coram nobis uel Camerario nostro ad reddendum de gestis per eos racionem, et aliqua reddendum, die seu termino quem eisdem duxeritis prefigendum, super cuius prefixione uobis damus tenore presencium potestatem. Non obstante etc. Diem vero citacionis predicte et quicquid in premissis feceritis nobis per uestras litteras harum seriem continentes liquide rescribatis. Datum Rome apud sanctum Petrum, vij. Jdus Maij pontificatus nostri anno tercio.
(Urbani VI. Secr. in arch. secr. Vatic. ann. 3 — 5. lib. 1. fol. 16.)


1. Correctum in Ms; antea «Suiorth».
2. Sic emendatum a nobis sec. Chron. de Mailros. In ms. prave: «Edwino et Clitone germanis».
3. «et» prave addit Ms.
4. In margine delinatio domus cum duabus turribus.
5. in Cod. «Dodredus.» 2) Aut «Cortcehs». Recentiori manu scriptum, priori nomine, quidquid fuerit, eraso.
6. Vacuum spatiolum.
7. Spatiolum vacuum.
8. Quæ hic sequuntur usque ad «obitum» non in ipso textu sed in inferiori margine scripta sunt.
9. Hic alia manus ac ea, quæ anteriora scripsit, in Ms. incipit.
10. Hic iterum alia manus incipit, literis cursivis.
11. Iterum alia manus incipit.
12. Incipit alia manus.
13. Incipit alia manus.
14. Incipit etiam alia manus.
15. Incipit manus alia recentior.
16. Sic emendatum, in codice ipso prave: Carocuviacum.
17. Aut «Herilneam.»
18. Aut «Camusnamesre.»
19. [Originaliter scriptum «monacho dicti monasterii», sed postea in margine correctum.
20. Errore vel incuria omissum in Reg.