CODEX DIPLOMATARIUS
MONASTERII SANCTI MICHAELIS,
BERGENSIS DIOECESIS,
vulgo Munkalif dicti.
CONSCRIPTUS ANNO CHR. MCCCCXXVII.
Ex originali libro membraneo,
qui in bibliothecâ academiæ Hafniensis asservatur
(Additamentorum No. 98 qu.)
unâ cum
REGISTRO PRÆDIORUM
AD IDEM MONASTERIUM PERTINENTIUM
et ipso in eâdem bibliothecâ asservato
(Addit. No. 99 qu.)
nunc primum in lucem editus
a
P. A. Munch,
Historiarum professore in academiâ Christianiensi
Accedunt tres tabulæ lithographicâ arte expressæ.
CHRISTIANIÆ.
Typis Christophori Gröndahl.
MDCCCXLV.
Oblata mihi occasione, unum ex paucis illis codicibus, antiquiorem patriæ nostræ historiam
illustrantibus, qui nobis adhuc asservati manent, typorum ope ab interitu servandi,
dignus visus est hic liber, cuius ita publici juris redditi omnibus patriæ historiam
accuratius investigantibus volvendi scrutandique liberam copiam facerem. Plerasque
literas ceteraque diplomata continens, unde justos titulos opum suarum et possessionum
petebat unum ex opulentissimis Norvegiæ monasteriis, non solum huius ipsius originibus
& incrementis, sed etiam historiæ tum generali patriæ, tum imprimi personali, quam
vocant, singulorum hominum, magnam lucem affundit.
Quo anno erectum sit monasterium Munkalivense, incertum est. Tum in «Noregs konunga
sögur» * tum in literis Erici regis infra in codice nostro (Pag. 6) allatis, ab Eysteino
rege I
mo (1103 — 1122) fundatum esse dicitur; demonstravit tamen in libro nuper edito «de
norske Klostres Historie», Pag. 53—56 satis luculenter doctissimus CHR. LANGE, exstitisse
hoc monasterium jam antea, et arctissime junctum fuisse monasterio Seljensi, cui ab
Olao regi pacifico præfectus est episcopi titulo Bjarnvardus, e Saxonia oriundus,
qui postea Bergas se recepit, scilicet coloniam monachalem seu filiam Munkalivensem
eo deduoens. Ostendit 1. c. etiam vir supra laudatus, verosimiliter ex ambobus his
monasteriis clerum Bergensis ecciesiæ antiquissimis temporibus esse sumtum, seu, quod
rectius forte, ante erecta in Norvegiâ capitula canonicorum clericos Bergenses canonicam
vitam ex regulâ S
ti Benedicti (et in domo Munkalivensi?) egisse putandos. Atque ita, quæ de hac re narrant
Noregs kon. sögur», disertaque verba, quæ l. c. Eysteino ipsi tribuuntur, ** hoc forte
sensu possunt explicari, quasi monasterium privatis solum opibus Bjarnvardi & monachorum
in Selja erectum regiis ille donis ædificiisque auxerit & literis suis aut saltem
jussis publicatis (literæ enim, in codice nostro non allatæ, nunquam forte exstitere)
confirmaverit.
Ex literis in codice nostro allatis facile patebit, verum nomen monasterii nostri
fuisse «monasterium Sancti Michaëlis» vel «in monte S
ti Michaelis», «Mikjals klaustr», «Mikjals kirkja». Nomen «Munklifi» lingua patriâ nihil
aliud proprie significat nisi «convictum monachorum», ideoque appellativum est, quo
sensu etiam in libris classicis linguæ nostræ antiquæ occurrit. Ineunte autem, aut
saltem medio sæculo decimo tertio sensu illo proprio jam usurpata esse videtur hæc
vox, * qua posthac nominatum est monasterium usque ad exitum suum. Per tria sæcula
pertinebat ad ordinem sancti Benedicti, donec ad instantiam Erici regis Pomerani,
ut e literis Pag. 17—25 allatis patet, nuper erecto ordini Sanctæ Birgittæ (rectius
«sanctarum Mariæ & Birgittæ ord. sancti Augustini sancti Salvatoris nuncupato») anno
c. 1426 traditum est. Postea variis casibus concussum, magis magisque in decrepitudinem
labi coepit. Anno 1455 a mercatoribus Hanseaticis, præfectum regium Olaum Nicolai,
qui hic præsidium quæsierat, infestis armis persequentibus, expugnatum & igni absumtum
est. Brevi itaque post extorres sorores & fratres Munkalivenses in monasterio Hovedöensi
prope Asloiam sedem fixere, donec, restitutis ædibus, in priorem domum c. 1479 redierunt.
Valde tamen debilitatæ erant opes eorum, & quum inciperet reformatio Lutherana annis
c. 1520—30, insolentiæ & aviditati magnatum Danorum, qui religionis specie omnia turbare
sibique opes quærere studebant, facilis præda esse debuit. De his rebus, quæ plenius
exponendi hic non locus est, præsertim propediem appariturâ continuatione operis doctissimi
Lange, ubi accuratissima horum omnium enarratio exspectanda est, vide literas complures
in opere «Samlinger til det norske Folks og Sprogs Historie» Vol. I & II. allatas.
Quum anno 1531 mensi Febr. Esgo Bilde, præfectus castelli Bergensis tradi sibi fecisset
ecclesiam cathedralem Bergensem, ut eam solo æquaret, metuens ne hostes munitissimum
hunc locum occuparent, in compensationem traditæ sunt episcopo & capitulo domus &
ecclesia conventus Munkalivensis, sororibus autem has hactenus habitantibus oblata
est ecclesia omnium sanctorum cum domo adjacente. Invitæ, ut videtur, parebant his
jussis sorores, quin et abbatissa & quatuor sorores plane negabant sese migraturas;
sed brevi post, ut ex Diario Vazstenensi comperimus, moniales e monasterio ejectæ
sunt (Mense Jun. 1531). Haud multo post ædes Munkalivenses eidem, cui ecclesia cathedralis,
fato succubuere (1534). Metum prætexens, ne magister Gebelius (qui postea episcopus
factus est) hunc locum archiepiscopo Olao, Danis
infesto, traderet, Thordo Rud, unus e satellitibus Vincentii Lunge, præfecti castri
Bergensis, claustrum invasit ignique omnino delevit, fundamentis exceptis, quæ adhuc
exstare dicuntur. Possessiones etiam & fundi eversi monasterii, quas per sæcularisationem
corona sibi assumsit, ad magnam partem dilapidati sunt. Complures arripuisse videtur
Johannis Spliet Palnonis filius (Jens Pallesön Spliet), Danus, qui jampridem in dilapidatione
monasterii Utsteinensis sedulus, post mortem Vincentii Lunge, qui claustrum «Nunnesæter»
(cl. Monialium) Bergense sibi paraverat, viduam eius Margaritam, filiam Nicolai Henrici
(Gyldenlöve) & Ingegerdæ Ottonis (Römer) uxorem duxit, & acquisitis jam opibus & possessionibus
plures æque faciliter addere verosimiliter conabatur.*
Conscriptus est codex noster, ut ex intimatione patet, anno 1427. Dubium non est,
quin hæc collectio & confirmatio omnium titulorum facta sit eadem occasione, ubi monasterium
mutatum novis habitatoribus, fratribus & sororibus ordinis sanctæ Birgittæ tradebatur.
Re ipsa & verbis bullarum Martini papæ cum diario Vazstenensi comparatis, satis elucere
videtur, maximam partem novi conventus Danicæ vel potius Svecanæ originis fuisse.
Quare mirum non est, ipsum notarium, qui præmisso instrumento codicem seu collectionem
suo signo & nomine confirmaverit vel verificaverit, Svecum fuisse. Appellat sese Petrum
Simonis, clericum vexionensis dioecesis; et quamquam diserte dicit (Pag. 3) librum
per alium esse scriptum, verosimile tamen est, hunc «alium» etiam Svecum, i. e. unum
e novis fratribus, fuisse. Hoc testantur complures Svecismi, hine inde occurrentes,
ut «før» pro «fyrr», «bryggiomen, brødromen» pro «bryggionum, brøbronum» (Pag. 29)
«fran» pro «fra» &c., erroresque aliquot, defectui accuratioris peritiæ linguæ antiquioris
Norvegicæ aut saltem characterum in antiquioribus literis usitatorum tribuendi. Ita
facile perspici potest, literas Haquini regis, quæ bis occurrunt, priori loco ubi
ex originali descriptæ sunt, mendis compluribus laborare, quæ posteriori, ubi transscriptum
Petri abbatis sequutus est scriba, non inveniuntur, scilicet quod hanc manum facilius
legerit characteresque eius comprehenderit, quam illam; v. c. «ryfur logsamda pa»
(Pag. 93) pro «r. logh pau» (Pag. 134); «munkar at muncliuis kirkiu» (Pag. 94) pro
«munkar at michials kirkiu» (Pag. 134). Tamen bene exscriptus est codex, manu nitidâ
& sibi ipsi constante. Quin etiam, Norvegorum more, in literis norvegicis signo «f»
usus est scriba quamvis
in Sveciâ et Daniâ nonnisi «ƒ» usitatum erat. Ceterum ex ipsius libri natura sequitur,
puritatem linguæ in tanta diplomatum, tot annorum spatio inter se distantium, copiâ
eandem esse non posse, majoremque esse vel minorem pro cuiusvis ætate. Ita in literis
anno 1350 antiquioribus sermo bonus & purus est; in literis autem post 1400 valde
depravatus, inprimis, quod mirandum, in literis inclytum archiepiscopum Aslacum Bolt
tractantibus. Peculiare codici nostro, quod imprimis Svecismo referri posse videtur,
hoc est, quod verborum exitus «r», «ur» & «er» prope semper, & «ar» sæpissime in «ir»
mutati sunt, ut «Æirikir», «brødhir», «Bardhir» &c.
Codex est formæ quartæ pergamenus, et membrana ipsa adhuc satis alba, paullulum modo
flavescens. Scripta sunt manu illa principali omnia ipsa diplomata, etiam instrumentum
confirmatorium, per paginas 164 cum quadrante (2–167), lineis transversis et verticalibus,
non sine quaclam elegantia, atramento ductis. In talem ordinem redacta sunt diplomata,
ut post instr. confirmatorium sequantur literæ protectoriæ & privilegiorum, datæ a
regibus Magno IV, Erico II, Haquino V, Magno V, Haquino VI, Olao V & Alfo episcopo
Grönlandiæ (5–12); tum bullæ papales & literæ fundatoriæ & protectoriæ Eugenii III,
Erici regis pomerani, & Martini V, (14–22); et deinde ipsa diplomata, titulos exhibentia,
in alphabeticum ordinem secundum primam cuiusque fundi nominis literam, adjecto breviter
in margine cuiusque diplomatis tenore. Eâdem etiam manu ad calcem codicis per paginas
21 (171–191) scriptus est index alphabeticus fundorum, quos eodem anno 1427 possidebat
monasterium, adjuncto cuiusvis fundi censu & regione ubi situs est. Postea autem,
locis vacuis passim per totum librum, adscripta sunt quædam manibus recentioribus.
Harum antiquissima est ea, quâ paucula quædam annotata occurrunt Pag. 86, 172, 173,
175, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 188, 189, characterem temporis c.
1450 præ se ferentia; ætate ei proxima est ea, quâ exarata sunt nomina «ewind gutormsson
ok maghnildh toralz dotter» tertiâ pagina ante principium ipsius libri, appendix de
possessionibus monasterii in Hjaltland et Færeyar (Pag. 167–168) et annotatiunculæ
quædam Pag. 171, 184, 189; quæ omnia ratione sermonis ductusque literarum ad exiens
sæculum XV
tum referenda sunt (quasi 1480). Notandum est, eâdem manu etiam exaratum esse parvum
codicem, registrum prædiorum monasterii Munkalivensis continentem, quem hic ad calcem
codicis nostri principalis excudi curavimus. Excipit manus non multo recentior, occurrens
solummodo in quibusdam annotationibus Pag. 167 & Pag. 168. Sequitur postremo manus
ad tempora reformationis seu potius medium sæculum XVI
tum pertinens, quâ adjecta sunt passim, inprimis in
indice alphabetico, annotatiunculæ quædam, & Pag. 190 & 191 registrum fundorum quorundam,
«de quibus investigandum sit», postremo, post intervallum 6 paginarum, nomina duorum
fundorum, quos possidere dicitur Jens Spliet. Hæc etiam manus in parvo codice registrum
continente passim occurrit. Octavâ pagina ante initium ipsius libri scripta est annotatiuncula
illa infra allata de libro a Baltasaro quo dam Lundt scriptori (forte episcopo Johanni
Schjelderup?) anno 1561 tradito. Hæc tamen annotatiuncula non eâdem, quâ illa supra
allata ad sæc. XVI
tum pertinentia, manu exarata est. Neque supervacaneum erit annotasse, etiam manu Arnæ
Magnæi nonnulla in margine passim esse annotata, inprimis annos confectionis plerumque
diplomatum. Lacunæ in codice non occurrunt, nisi pagg. 123 — 130, ubi frustula nonnulla
foliorum, madore, ut videtur, exesa, desunt.
E literis, quæ in hoc codice continentur, omnes ante annum 1300 editæ jam antea in
secundo volumine Diplomatarii Arnamagnæani a Thorkelino editi publici juris factæ
sunt, sed male & mendosissime exscriptæ. E reliquis aliquot, sed paucæ tamen, apud
Suhmium (Historie af Danmark) afferuntur. Ceteræ hactenus ineditæ sunt. Hanccine editionem
factam secundum exemplar, quod ipse accuratissime anno 1837 de ipso originali Hafniæ
exscripsi, ita redegi, ut, quoad fieri posset, originalem codicem redderet supervacaneum.
Quare paginæ sic expressæ sunt, ut singulæ singulis in originali plane congruant,
nec plus nec minus continentes; orthographia ipsius codicis, et quoad singulas literas
spectat, scrupulose reddita est, ita tamen, ut omnes notæ & abbreviationes secundum
normam orthographiæ, quam ipse secutus esse scriba accuratâ comparatione verborum
non abbreviatorum perspici potest, solutas exscripserim, & in annotatiunculis gravissimas
solum mendas correxerim obscuraque quædam explicuerim. Diem et annum, quibus unumquodque
diploma editum sit, recte computatum in margine annotavi, sed uncis inclusum. Ceterum,
ut clarius perspiciatur character & habitus codicis nostri, accurata adjeci specimina
(“facsimile» vocant) paginarum 89 & 167 unâ cum specimine paginæ codicis parvi, registrum
continentis. Iconem signi notarialis Petri Simonis, quæ Pag. 3 occurrit, ligno incisam
ipsi textui inserendam curavi. In membranâ cuique paginæ ea alphabeti litera, qua
incipiunt nomina fundorum ibi nominatorum, superinscripta est, quod ego non feci nisi
initio cuiusvis portiunculæ ad singulas literas pertinentis. Ut accuratius distinguatur
inter singulas manus in codice occurentes, diversis typis eas excudi curavi diversisque
notis signavi:
Manum ipsius textus signavi . . . . . . . . . . I.
Manus aliquanto recentior uncis [ ] inclusa est, et signata I. b.
Manus anni c. 1480 expressa est literis gothicis aliquanto latioribus, signata II.
Manus hac paullo recentior, expressa literis quas Svabacanas dicunt, signata III.
Manus medii sæc. XVI
ti, expressa vulgaribus literis gothicis, signata . . IV.
Asservatur codex in bibliothecâ Academiæ Hafniensis, sed non inter Arnamagnæana. Pertinet
ad «Additamenta», quæ dicunt, signatus 98 in quarto, ligatus in corio fusco seu pæne
nigro. Quomodo Hafniam venerit, incertum. Codex pergamenus minor, registrum continens,
etiam ad eadem «Additamenta» pertinet, signatus 99 in quarto, et in schedulâ adjectâ
testatur Arnas Magnæus, sese eum accepisse a Sperlingo quodam (Monsr Sperling) qui
eam acceperat a Johanne Rosenkrantz (Etatsraad Jens Rosenkrantz); atque ab hoc acquisitum
esse librum «post» Oligerum Parsberg (Holger Parsberg) judicem Sialandiæ. Forte et
hæc etiam maioris nostri & principalis Codicis fata fuere; sed quomodo factum sit,
ut eos non retinuerit suæque collectioni incorporaverit Arnas Magnæus, mihi certe
non liquet.
In primo folio hæc leguntur annotata:
Anno domini 1561 Thenn 5 Octobris
Bleff Thenne bog mig anttuordet
aff Balltzer Lundt.
Sequuntur tria folia, omnino vacua,
deinde quartum, in cuius anteriori paginâ
intimâ hæc leguntur, scripta manu II:
ewind gutormsson ok maghnildh toralz dotter.
In nomine domini amen Anno natiuitatis eiusdem Millesimo Quadringentesimo uicesimo
septimo. Indiccione vj
ta die tercia mensis Julij hora. ix
na vel quasi pontificatus sanctissimi in christo patris ac domini domini nostri Martini
digna dei prouidencia pape quinti anno decimo In mei notarii publici testiumque infrascriptorum
presencia personaliter constituti Religiosi viri deuoti confessor generalis omnesque
fratres conuentus beatarum Marie virginis & birgitte ordinis sancti augustini sancti
saluatoris nuncupati in munkliff bergensis dyocesis diuersas literas videlicet confirmacionum
ordinis priuilegiorum apostolicorum atque regum cum nouis seu antiquis honorum fundorum
seu prediorum collatorum non rasas non cancellatas nec in aliqua sui parte viciatas
sed omni prorsus vicio suspicione carentes bullis & sigillis firmiter confirmatas
in quadam cistula porrigebant quas quidem literas de verbo ad verbum in presens volumen
ingrossantes michi tradiderunt efficaciter perlegendas. quibus perlectis atque diligenter
examinatis tenoris cum originalibus repperi totaliter concordare in nullo penitus
articulo deuiantes Supra quibus omnibus & singulis me notarium publicum debita cum
instancia requirebant petentes ut eis supra predictarum presentacione. examinacione
et leccione** publicum seu publica conficerem instrumenta quociens eis oportunum &
expediens videretur. Ego vero notarius subscriptus dignum duxi instancie peticionibus
eorundem promptum in hac parte prebere assensum presens confeci publicum instrumentum.
atque leccio. anno Indiccione mense. die. hora. loco. pontifice quibus omnibus vt
supra.
presentibus ibidem honorabilibus viris ac discretis videlicet domiuis Matt. karoli
perpetuo vicario ecclesie sancte crucis & villichino presbiteris. berone diækn. aruido
ingeldzson aslaco vlffson & petro kietilss. consulibus bergensibus testibus ad premissa
vocatis specialiter & rogatis
Et ego petrus simonis clericus vexionensis diocesis publicus sacris apostolica atque
imperiali auctoritatibus notarius quia premissarum literarum presentacione examinacione
leccione dum sic fierent & agerentur. vnacum prenotatis testibus presens interfui
eaque sic fleri repperi vidi & audiui Ideoque hoc publicum instrumentum ad specialem
peticionem & instanciam eorundem per alium scriptum me negociis aliis occupatum* sed
per me in publicam tabellionis formam redactum signo & nomine meis solitis & consuetis
signavi rogatus et requisitus in fidem et euidens testimonium omnium premissorum.
Eugenius episcopus seruus seruorum dei dilectis filiis Ormo abbati monasterij sancti
Michaelis bergensis eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem, vitam
professis in perpetuum Ad hoc vniuersalis ecclesie cura uobis a prouisore omnium bonorum
deo commissa est ut religiosas diligamus personas & beneplacentem deo religionem studeamus
modis omnibus propagare Neque enim deo gratus aliquis famulatus impenditur nisi caritatis
radice procedens a puritate religionis fuerit conseruatus Oportet igitur omnes christiane
fidei amatores religionem diligere & loca venerabilia cum ipsis personis diuino seruicio
mancipatis attentius confouere ut nullis prauorum honinum inquietentur molestiis uel
angariis importunis fatigentur. Eapropter dilecti in domino filii uestris iustis postulacionibus
clemeuter annumus* & prefatum beati Michaelis archangeli monasterium in quo diuino
mancipati estis obsequio sub beati petri & nostra proteccione suscipimus & presentis
scripti priuilegio communimus In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus secundum
beati benedicti regulam perpetuis ibi temporibus inuiolabiliter couseruetur Quascumque
preterea possessiones quecumque bona in presenciarum iuste & canonice possidetis aut
in futurum concessione pontificum liberalitate regum largicione principium oblacione
fidelium seu aliis iustis modis prestante domino poteritis adipisci. firma uobis vestrisque
successoribus & illibata permaneant In quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis
Monasterium ipsum beati Michaelis cum terris possessionibus decimis. pratis nemoribus
piscariis aliis pertinenciis suis. Insulas que dicuntur Aumas cum ecclesia sancti
clementis ecclesiam sancti nicholai de hardla cum insulis ad illam pertinentibus &
cetera omnia quecunque sunt eiusdem monasterij. summi clauigeri sub proteccione &
nostra in euum couseruentur. Prohibemus insuper ut nullus post factam ibidem professionem.
absque abbatis & fratrum suorum licencia de eodem monasterio recedere presumat Ad
hec adicientes statuimus ut quociens uobis necesse fuerit adeundi sedem apostolicam
facultatem liberam habeatis
Abeunte vero te nunc eiusdem loci abbate uel tuorum quolibet successorum nullus ibi
qualibet subrepcionis astucia seu violencia preponatur. nisi quem fratres communi
consensu uel fratrum pars consilij sanioris secundum dei timorem & beati benedicti
regulam prouiderint eligendum Decernimus ergo ut nulli omnino hominj liceat prefatum
locum temere perturbare aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere minuere
seu quibuslibet vexacionibus fatigare. sed omnia integra conferuentur eorum pro quorum
gubernacione & sustentacione concessa sunt vsibus omnimodis profutura salua sedis
apostolice auctoritate & dyocesis episcopi canonica iusticia & reuerencia Si qua igitur
in futurum ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitucionis paginam sciens
contra eam temere venire temptauerit secundo tercioue commonitti* si non reatum suum
congrua satisfaccione correxit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque
se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat & a sacratissimo corpore
& sanguine dei & domini redemptoris nostri ihesu christi aliena fiat atque in extremo
examine districte ulcione subiaceat Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus
sit pax domini nostri ihesu christi. quatenus & hic fructum bone accionis percipiant
& aput districtum iudicem premia eterne pacis inueniant Amen Datum laterani per manum
roberti sancte Romane ecclesie presbiteri Cardinalis & cancellarij vij idus Ianuar.
Indiccione viiij. Incarnacionis dominice anno in
o. c
o. xl
o. v
o. ** pontificatus uero domini Eugenij pape iij anno primo
Ericus Dei gracia Regnorum Dacie Swecie Norwegie. sclauorum gothorumque Rex & dux
pomeranie Omnibus presens scriptum cernetibus Salutem in domino sempiternam Constare
uolumus uniuersis Nos dilectos nobis dominum Abbatem & conuentum Monasterij munkalivi
Bergis sub nostra pace & proteccione unacum omnibus bonis suis & familia eisdem attinente
suscepisse defendendos Concedentes eisdem omnes liberates & gracias quas a progenitoribus
nostris Regibus Norwegie liberius habuisse dinoscuntur. ac easdem tenore presencium
confirmamus Quare sub obtentu gracie nostre inhibemus ne quis advocatorum nostrorum
eorundem officialium seu alius quisquam cuiuscunque condicionis aut status existat
predictis dominis abbati & conuentui vel ipsorum alicui contra tenorem presencium
& graciam ipsis a nobis indultam inferat directe vel indirecte iniuriam. molestiam
dampnum violenciam impedimentum aliquod seu grauamen prout maiestatem regiam cum sequela
vindicte diligere voluerit inoffensam In cuius rei testimonium nostrum prefentibus
duximus appendendum Datum Nicopie Anno domini millesimo quadringentesimo viij
o. Mensis octobris die Vicesima nona
Datum kalmarie anno domini m
o. cd
o. xiiij
o. tercia dominica post pascha nostro sub secreto presentibus appenso Martinus episcopus
seruus seruorum dei Venerabili fratri episcopo bergensi salutem apostolicam benediccionem
Piis & deuotis suppliciis uotis libenter annuimus illaque fauoribus prosequimur oportunis
Exhibita siquidem nobis nuper - pro parte carissimi in christo filii nostri Erici
dacie swecie & norwegie Regis illustris peticio continebat quod licet in regno suo
norwegie a progenitoribus suis quondam norwegie regibus multa monasteria diuersorum
ordinum fundata & honorifice dotata fuissent. eorum tamen ad que populi illarum partium
maior uiget deuocio videlicet sanctarum Marie & birgitte ordinis sancti augustini
sancti saluatoris nuncupati nullum monasteriorum hactenus habuerint Jam enim ad gloriam
dei omnipotentis beateque uirginis marie et sancte Birgitte honorificienciam lacius
ampliandam ipsiusque regis spirituale gaudium ceterorumque in ipso regno norwegie
degencium salutaris edificacionis exemplum locum dicto ordini congruentem licet a
nonnullis prefatis dicti regni & eciam a dilectis filiis fratribus monasterij in marienbo
dicti ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati ottoniensis dyocesis ad
eiusdem regis instanciam diligenti inquisicione prehabita * locum apciorem quam muncliui
appellatum bergensis dyocesio in quo loco eciam per progenitores eiusdem regis monasterium
sancti benedicti dudum fundatum erat & in quo iam propter guerrarum turbines frigescentia
deuocionis populi quasi nulla nisi per duos videlicet per abbatem & monachum iam senio
grauatos ipsius ordinis sancti benedicti religionis obseruancia celebratur Quare ne
locus ipse ad prophanos usus redigatur sed ibidem christi fidelium reuiuiscat deuocio
& feruor deuocionis eorundem altius suscitetur pro parte eiusdem regis nobis fuit
humiliter
supplicatum quatenus locum muncliui & monasterium sancti benedicti predicta in monasterium
sanctarum marie & birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati commutare
dictumque ordinem sancti benedicti & nomen abbatis ibidem supprimere & in eodem loco
monasterium sanctarum marie & birgitte cum omnibus necessariis officinis erigere de
speciali gracia dignaremur Nos igitur ipsius regis supplicacionibus inclinati qui
eciam divinum cultum adaugeri nostris temporibus intensis desideriis affectamus, fraternitati
tue per apostolica scripta committimus & mandamus quatenus si est ita specialiter
si monasterium ipsum sancti benedicti per prefatos abbatem & monachos non poterit
reformari. locum et monasterium ordinis sancti benedicti predicta in monasterium sanctarum
marie & birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati. suppresso dicto
ordine sancti benedicti & nomine abbatis. ibidem erigas & commutes ita quod locus
& monasterium huiusmodi. monasterium sanctarum marie & birgitte ordinis sancti augustini
sancti saluatoris nuncupati perpetuis futuris temporibus nuncupetur & appelletur vbi
per personas inibi instituendas regularis obseruancia secundum ordinaciones & instituta
regularia supradicti ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati prout in
aliis monasteriis ipsius ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati obseruari
consuetum est inuiolabiliter obseruetur. quodque prior & fratres prefati monasterij
in marienbo locum & monasterium in muncliui per te ut premittitur in monasterium sanctarum
marie & birgitte erectum & commutatum cum omnibus & singulis bonis. fructibus redditibus
prouentibus iuribus & obuencioinibus suis ubicunque siluatis extunc recipere & apprehendere
libere. ac in eodem loco de omnibus officinis necessariis necnon de personis inibi
recipiendis & profitendis secundum ordinaciones & instituta predicta huiusmodi ordinis
sancti augustini hac prima uice licite disponere ualeant ac possint. ac quod abbatem
& monachos siqui supersint ipsius monasterij muncliuj ordinis sancti benedicti absque
aliqua contradiccione & anno probacionis si hoc pecierint in dicto monasterio sanctarum
marie & birgitte recipere possint & ualeant Demumque dictum sit erectum monasterium
sanctarum marie & birgitte cum omnibus bonis iuribus fructibus. redditibus prouentibus
ac personis suis omnibus & singulis immunitatibus exempcionibus priuilegiis indulgenciis.
libertatibus & graciis vti & gaudere libere debeant & ualeant quibus alia monasteria
dicti ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati quomodolibet gaudent seu
eciam pociuntur auctoritate apostolica concedas facultatem constitucionibus apostolicis
necnon statutis & consuetudinibus ordinum & monasteriorum predictorum & aliis contrariis
non obstantibus quibuscumque Datum Rome aput sanctum petrum vi kal. decembr. pontificatus
nostri anno quinto
Martinus episcopus seruus seruorum dei ad perpetuam rei memoriam desiderantes statum
ecclesiarum monasteriorum quorum «nobis» cura imminet generalis salubriter dirigi
& augeri. ea que monasteriorum vtilitate diuini cultus augmento & religionis propagacione
prouide facta sunt. vt illibata persistant libenter volumus cum a nobis petitur apostolici
roboris firmitate muniri Dudum siquidem nobis pro parte carissimi in christo filij
nostri Erici Dacie Swecie Norwegie Regis illustris exposito quod licet in regno suo
Norwegie a progenitoribus suis norwegie regibus multa monasteria diuersorum ordinum
funduta & honorifice dotata forent. eorum tamen ad que populi illarum partium maior
vigeret deuocio videlicet beate marie & sancte birgitte ordinis sancti Augustini sancti
saluatoris nuncupati nullum monasteriorum hactenus habuissent ac tunc ad gloriam dei
omnipotentis beateque virginis marie & sancte Birgitte honorificencia lacius ampliandam
ipsiusque regis spirituale gaudium ceterorumque in ipso regno norwegie degencium salutaris
edificacionis exemplum locum dicto
ordini congruentem licet a nonnullis prelatis dicti regni & eciam a dilectis filiis
fratribus monasterij in marienbo dicti ordinis sancti Augustini sancti saluatoris
nuncupati Ottoniensis dyocesis ad eiusdem regis instanciam Diligenti inquisitum* non
inuenerint locum apciorem muncliffui appellatum bergensis dyocesis in quo loco eciam
per progenitores dicti regis monasterium sancti benedicti dudnm fundatum erat & in
quo tunc propter guerrarum turbines frigescencia deuocionis populi quasi nulla nisi
per duos videlicet abbatem et vnum monachum tunc senio grauatos ipsius ordinis sancti
benedicti religionis obseruancia celebraretur. ac pro parte eiusdem regis nobis supplicato
vt locum munclifui monasterium sancti benedicti predicta in monasterium sanctarum
marie & birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati commutare dictumque
ordinem sancti benedicti & nomen abbatis ibidem supprimere & in eodem loco monasterium
sanctarum marie & birgitte cum omnibus necessariis erigere de speciali gracia dignaremur.
Nos tunc venerabili fratri nostro episcopo bergensi eius proprio nomine non expresso
nostris literis dedimus in mandatum quatenus si esset ita ipsumque monasterium sancti
benedicti per prefatos abbatem & monachos non posset reformari locum & monasterium
ordinis sancti benedicti predicta in monasterium sanctarum marie & birgitte ordinis
sancti augustini sancti saluatoris nuncupati dicto ordine sancti benedicti & nomine
abbatis ibidem suppressis erigeret & commutaret ita quod locus & monasterium huiusmodi
monasterium sanctarum marie & birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris
nuncupati perpetuis futuris temporibus nuncuparetur & appellaretur vbi per personas
inibi instituendas regularis obseruancia secundum ordinaciones instituta regularia
supradicti ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati prout in aliis monasteriis
ipsius ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati obseruari consuetum est
inuiolabiliter obseruaretur. quodque prior & fratres prefati monasterij in marienbo
locum & monasterium in munkaliue per eundem episcopum ut premittitur in monasterium
sanctarum marie & birgitte erectum & commutatum cum omnibus & singulis bonis fructibus
redditibus prouentibus iuribus & obuencionibus suis vbicunque situatis extunc recipere
& apprehendere libere ac in eodem loco de omnibus officinis necessariis necnon de
personis inibi recipiendis & profitendis secundum ordinaciones & instituta predicta
huiusmodi ordinis sancti augustini illa prima vice licite disponere valerent ac possent,
ac quod abbatem & monachos siqui superessent ipsius monasterii muncliui oidinis sancti
benedicti absque aliqua contradiccione & anno probacionis si hoc peterent in dicto
monasterio sanctarum marie et birgitte recipere possent et valerent Demumque sit erectum
monasterium sanctarum marie & birgitte cum omnibus bonis iuribus fructibus redditibus
prouentibus ac personis suis vt omnibus & singulis immunitatibus exempcionibus priuilegiis
indulgenciis libertatibus & graciis uti & gaudere libere deberent et valerent quibus
alia monasteria dicti ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati quomodolibet
gauderent seu eciam potirentur auctoritate apostolica concederet facultatem Postea
vero sicut exhibita nobis fuit pro parte eiusdem regis peticio continebat venerabilis
frater noster aslacus episcopus bergensis ad exercucionem literarum huiusmodi procedens
monasterium muncliui predictum personaliter accessit. & quia duos duntaxat abbatem
videlicet & alium monachum ibidem repperit utrisque senio & valitudine grauatis adeo
quod per eos idem monasterium in spiritualibus & temporalibus dampna & incommoda non
modica passum verisimiliter reformari non posset dilectum filium stenonem abbatem
dicti monasterij hoc petentem & consencientem refignata & renunciata per prius in
manibus ipsius episcopi abbatali dignitate a voti & prosessionis obligacione tam regule
quam ordinis sancti benedicti absoluit ipseque Steno habitum ab eodem episcopo suscepit
regularem ac professionem de nouo secundum regulam & statuta beate marie & sancte
birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati sollempniter emisit.
prefatumque monasterium muncliui cum omnibus suis possessionibus redditibus bonis
& pertinenciis mobilibus & immobilibus quibuscumque censerentur nominibus in monasterium
beate marie & sancte
birgitte ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati commutauit fratres &
sorores monasterij de marienbo inuestiendo et introtucendo* in corporalem possessionem
sepedicti monastrij muncliui omniumque locorum directe vel indirecte quibuscumque
nominibus censerentur dependencium ub eodem & vt gauderent & potirentur iuribus fructibus
& redditibus supradictis necnon immunitatibus exempcionibus priuilegiis indulgenciis
libertatibus & graciis quibus alia monasteria dicti ordinis sancti augustini sancti
saluatoris nuncupati quomodolibet gauderent & potirentur plenum liberam concessit
facultatem prout in prefatis & ipsius episcopi inde confectis liberis plenius continetur.
Quare pro parte ipsius regis nobis fuit humiliter supplicatum vt absolucioni commutacioni
inuestiture introduccioni & concessioni prefatis ac aliis omnibus & singulis in dictis
literis ipsius episcopi contentis robur apostolice confirmacionis addere benignitate
apostolica dignaremur. Nos igitur huiusmodi supplicacionibus inclinati absolucionem
commutacionem inuestituram introduccionem & concessionem ac literas ipsius episcopi
prefatas ac omnia contenta in eisdem rata habentes & grata illa auctoritate apostolica
tenore presencium confirmamus & presentis scripti patrocinio communimus, supplentes
omnes & singulos defectus siqui forsan interuenerint in eisdem Nulli go. omnimodo** hominj liceat hanc paginam nostre confirmacionis communicionis & supplecionis
infringere vel ei ausu temerario contraire Si quis autem hoc attemptare presumpserit
indignacionem omnipotentis dei beatorum petri & pauli apostolorum eius se nouerit
incursurum Datum Rome aput sancto apostolos xvij kal. Iulij pontificatus nostri Anno
Nono
Ericus Dei gracia Regnorum Dacie Swecie Norwegie sclauorum gothorumqne Rex & dux pomeranie
Omnibus presens scriptum cernentibus salutem in domino sempiternam Constare uolumus
uniuersis Nos dilectos nobis religiosas personas Abbatissam & suum conuentum necnon
priorem cum suo conuentu ordinis sancti augustini sancti saluatoris nuncupati monasterij
muncliff Bergis sub nostra pace & proteccione vna cum omnibus bonis suis & familia
eisdem attinente suscepisse defendendos Concedentes eisdem omnes libertates & gracias
quas a progenitoribus nostris regibus norwegie liberius habuisse dinoscuntur ac easdem
tenore presencium confirmamus Quare sub obtentu gracie nostre inhibemus ne quis aduocatorum
nostrorum eorundem officialium seu alius quiquam cuiuscunque condicionis aut status
existat predictis personis vtriusque conuentus presentibus & futuris contra tenorem
presencium & graciam ipsis a nobis indultam inserat directe uel indirecte iniuriam.
Molestiam. dampnum violenciam impedimentum aliquod seu grauamen prout maiestatem regiam
cum sequela vindicte diligere voluierit inoffensam In cuius rei testimonium Secretum
nostrum presentibus duximus appendendum Datum
Uniuersis christi fidelibus presentes literas visuris seu audituris Iacob9 diuina
miseracione eps. Bergen. nec non canonici capitulum ecclesie s
ce trinitatis ciuitatis eiusdem salutem in virginis filio gloriose Uniuersitati vestre
presentibus innotescat nos literas sanctissimi in christo patris nostri domini bonifacij
pp
e noni de indulgenciis & remissionibus ecclesie nostre & monasterio munclif
concessis aput nos habere repositas ac bene conseruatas eius ueru bulla & cordula
serica more romane curie sigillatas suspicione & uicio carentes tenorem qui sequitur
coutinentes
Bonifacius episcopus seruus seruor. dei uniuersis chr. fidelibus presentes literas
inspecturis salutem & apostolicam benediccionem
(De indulgencia porciuncule circa asisium dat. Cathedrali ecclesie bg. Et monasterio
muncliffue ij) Licet is de cuius munere venit ut sibi a suis fidelibus digne & laudabiliter
seruiatur habundancia sue pietatis que merita supplicantis excedit & vota bene seruientibus
sibi multo maiora retribuit quam valeant promereri. Nihilominus tamen desiderantes
domino populum reddere acceptabilem & bonorum operum sectatorem fideles ipsos ad complacendum
quasi quibusdam allectiuis muneribus iudulgenciis uidelicet & remissionibus inuitamus
ut exinde reddantur diuine gracie apciores Cupientes igitur vt bergen, nec non monasterij
in munkliue ordinis sancti benedicti bergensis dyocesis ecclesie congruis honoribus
frequententur & vt christi fideles eo libencius caussa deuocionis confluant ad easdem
& ad conseruacionem ipsarum manus prompcius porrigant adiutrices. quo ex hO. ibidem dono celestis gracie uberius se conspexerint infectos de omnipotentis dei
misericordia & beatorum petri & pauli apostolorum eius auctoritate confisi. omnibus
uere penitentibus & confessis qui a primis vesperis usque ad secundos uesperos festiuitatis
sancte sunniue & per duos dies ipsam festiuitatem immediate sequentes dictas ecclesias
deuote visitauerint annuatim & conseruacionem* huiusmodi manus porrexerint adiutrices.
illam indulgenciam & remissionem peccaminum tenore presencium auctoritate apostolica
concedimus quam denote uisitantes ecclesiam beate marie de porcinucula alias de angelis
extra muros assisinati primo & secundo diebus mensis augusti annuatim quolibet consequntur
& nichilominus ut fideles ipsi ad ipsas ecclesias in eisdem festiuitate ac diebus
pro tempore caussa deuocionis huiusmodi confluentes indulgencie predicte participes
fiant
& eas consequi possint. dilectis filiis capitulo bergen. quatuor in bergen. & abbati
pro tempore exisienti ac conuentui dicti monasterij vt eciam quatuor in monasterij
ecclesiis preftis ydoneos confessores eligendi ac in festiuitate & diebus antedictis
annuatim deputandi pro tempore. qui confessiones eorundem fidelium qui tunc bergen.
et monasterij ecclesias huiusmodi pro tempore visitabunt & ibidem sponte sua peccata
confiteri audire & ipsorum confessionibus huiusmodi diligenter auditis pro commissis
debitam eis absolucionem impendere & eciam valeant iniungere pro modo culpe penitenciam
salutarem. nisi forsan talia fuerint propter que sedes apostolica sit merito consulenda.
eadem auctoritate de uberioris dono gracie plenam& liberam tenore presencium concedimus
facultatem. Volumus autem si alias visitantibus dictas ecclesias vel ad earum fabricam
seu conseruacionem manus porrigentibus adiutrices vel inibi pias elemosinas erogantibus
vel alias aliqua alia indulgencia perpetuo vel certum ad tempus nondum elapsum duratura
per nos concessa fuerit illas exnunc cassam9 & irritam9 ac nullis esse volumus roboris
vel momenti Datum rome ap
t sanctum petrum xvij kal. februarij pontificatus nostri anno decimo In huius rei testimonium
ac euidenciam cerciorem sigilla nostra presentibus duximus apponenda
In nomine domini amen Anno natiuitatis eiusdem m
O. ccc
O. xcix
O Indiccione septima mens. julij die tredecima hora quasi sexta in cameneta seu cubili
Reuerendi in christo patris & doinini domini jacobi episcopi bergensis pontificatus
sanctissimi in christo patris ac domini nostri domini diuina prouidencia pp
e Noni anno decimo Ego petrus hoghedorp clericus perpetuus vicarius in ecclesia tribusesensi
zwerinensis dyoc. ac imperiali auctoritate notarius publicus coram religioso patre
videlicet domino johanne abbate monasterij munkliue ord. sancti benedicti extra &
prope bergas bergen.dyoc. in presesencia testium infrascriptorum personaliter constitutus
dicco quod religioso patre de & super indulgenciis & remissionibus peccaminum per
sanctissimum in christo patrem dominum apostolicum in ecclesia beate marie virginis
de porciuncula alias de angelis extra muros assisinati primo & secundo diebus mens.
augusti assignatis deputatis & misericorditer indultis hesitantem ipsum certificaui
& quantum in me fuit fidem creditiuam exhibui sufficienter. ei dicendo prefatas indulgencias
& peccatorum remissiones ad relaxaciones penarun && culpe in domino pie fore extensas
In cuius certificacionis noticiam euidentem presens publicum instrumentum Signo meo
solito & consueto vna cum appensione mei proprii sigilli signani fideliter
* et communiui Acta sunt hec anno indiccione mense die hora loco & pontifice quibz
supra presentibus antedicto reuerendo in christo patre domino iacobo episcopo bergen.
honora
bz uiris dominis johanne Swan dominij nostri pp
e capellano & Johanne nicholai dicti domini episcopi cancellario presbiteris bergen.
& cammynen. dyocesum testibz ad premissa vocatis specialiter & rogatis
Et ego petrus dictus hoghedorp clericus cammyn. dyoc. publicus imperiali auctoritate
Notarius qz omnibus & singulis premissis in presenti publico instrumento contentis
dum s
c ut premittitur per me in presencia dictorum testium fierent & agerentur ideoque hoc
presens publicum iustrumentum per me eciam conscriptum exinde confeci q
d sig
O. & nomine meis vsitatis ut prefertur signaui in euidens testimonium omnium premissiorum
Uniuersis sancte matris ecclesie filiis tam prelatis quam subditis presentes litteras
inspecturis vel audituris Arnisius dei gracia scalothensis episcopus salutem in domino
sempiternam Caritatem vestram nolumus ignorare nos ecclesiam beati nicholai archiepiscopi
et confessoris in loco qui dicitur kirkiu bør i vestmanna øy fundatam auctoritate
et consensu venerabilis patris Johannis dei gracia Nidrosiensis archiepiscopi monasterio
sancti michaelis circa bergensem ciuitatem constituto cum omnibus pertinenciis canonice
comtulisse perpetuis temporibus possidendam saluo pontificali iure in omnibus et parochiali
In cuius rei
testimonium sigillum nostrum presentibus duximus apponendum Datum bergis anno gracie
m
o. cc
o. lxxx. pridie kalendas augusti
APPENDIX.
REGISTRUM PRÆDIORUM MUNKALIVENSIUM,
Codex membraneus bibliothecæ academiæ Hafnienbis.
(Additamenta 99 qu.)
De hoc parvulo codice, cuius exemplar hic coronidis loco adfero, jam in præfatione,
Pagg. IV, VI nonnulla dicta sunt, & quod ad historiam eius illustrandam attinet, satis.
Scriptus est manu II, eâdem atque ea, quæ notas quasdam passim, & iudicem prædiorum
in Hjaltlandia sitorum Pag. 167 in codice diplomatario adjecit, ad exiens sæculum
XV
tum, ut videtur, referenda, et in hac editione literis Gothicis latioribus expressa.
Adjecti sunt paginarum tituli notæque illa manu IV, et in codice diplomatario passim
occurrente, quam supra (Pag. VI) medio sæc. XVI
th attribuimus, literisque vulgaribus gothicis exprimendam curavimus. Quæ omnia tabulam
III
tiam ad calcem huius libri adjectam inspicientibus satis patebunt. Est codex formæ, quam
quartem minorem dicunt, constans e foliis membraneis subflavis XIX, quæ tamen non
omnia sunt, quæ continebat codex, dum integer adhuc erat, quod facile elucebit comparenti
numerum fundorum hic nominatorum cum iis, qui in indice codici diplomatario adjecto
continentur.
Quum paucula solummodo singulis paginis inscripta sunt, codicem sic exprimi curavi,
ut cuivis e nostris paginis binæ ex originali assignatæ sint, annotato tamen cuiusvis
paginæ initio & inscriptione. Ad manum II exprimendam, deficiente necessariâ copiâ
literarum gothicarum latiorum, literis qualibus supra ad manum I; ad manum IV vulgaribus
gothicis usi sumus.