Korpusfil: Alexander Bugge: Erkebiskop Henrik Kalteisens kopibog. Det Norske Historiske Kildeskriftfond, Christiania 1899 , s. 4-214

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2018

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med.

(1). Consilia. H. archiepiscopi nydrosiensis. super quesitis dum esset in regno norweye. ab anno. 1453 o.
[De homicidis. An possint sepeliri in cimiterio. Questio prima] 1 .
In primis. quesitum est. An ille laicus debeat sepeliri in cimiterio. qui occidit virum laycum. nec satisfecit principi neque amicis. sed stabat in tractatu componendi se. cum consangwineis occisi. Et in articulo mortis confessus est et comunicatus. apparueruntque in eo signa contricionis. Respondeo quod sic. quia nullibi reperitur. tali. ecclesiastica supultura interdicta. Nec pene sunt extendende. sed magis restringende. Nec addenda est affliccio aftlicto. precipue quia dum viveret. paratus fuit satisfacere iuxta nosse et posse. Cuius racio est. Quia licet nullus notorius de peccato mortali. sepeliendus sit in cimiterio. 13. q. 2. quibus 2 . Et capitulo. non extimemus 3 . et capitulo. pro obeuntibus 4 . Tamen. hoc. locum habet. si tales non sunt reconciliati ecclesie. Nam si reconciliati essent. Vel certa signa penitencie apparent. sepeliendi sunt. Verum est tamen. Quod heredes tenentur satisfacere pro eis. extravag. de sepulturis capitulo parrochiano 5 . Excipiuntur tamen casus 12, [In quibus prohibentur sepeliri in iure (!) 6 ]. Primus. Si fuerit raptor publicus. et non restituit si potest. vel moritur inpenitens. negabitur ei viaticum. et ecclesiastica sepultura. ut patet. de raptoribus. capitulo. super [4] eo 7 . Et capitulo. in litteris 8 . Quod si non habet vnde reddat. sit tamen contritus. eciam si heredes nolint pro eo satisfacere. cum paratus sit facere quod in eo est licet tarde. non priuabitur penitencia et viatico. sed tamen sepultura negabitur ei. Quod statutum est. ad terrorem aliorum. adeo. Quod presbiteri. qui contra predicta fecerint. sepeliendo ipsum. debent deponi ab officio et beneficio. vt in dicto capitulo super eo 9 . Si autem fuerit raptor occultus tunc secundum Jnnocencium. non debet talis rigor. seruari. ar. extravag. de raptoribus. capitulo. litteris 10 . Secundus casus est Si talis occisus est in torneamento. Quod secundum Hostiensem 11 intelligitur de hijs. qui ibi vulnus letale acceperint. licet postea supervixerint. Nam tales licet supervixerint et peniteant. tunc licet eucharistia non denegetur. carebunt tamen ecclesiastica sepultura. ut patet extravag. de torneamentis. capitulo 1 o. Hoc autem intelligendum est. de illo. qui venit causa exercendi se in torneamento. Non de alijs ut patet ibidem. capitulo 2 o 12 . Nam et secundum Wilhelmum 13 . Jntelligitur. tam de militibus. quam de eorum armigeris. qui ibidem. se. in armis exercebant. Secus de illis qui illic vadunt. causa curiositatis. vel quacunque alia causa. ut patet ibidem in glossa. | Tercius casus est de hereticis. qui prohibentur sepeliri in cimiterio. Extravag. de hereticis sicut 14 . Eciam si post mortem appareat de heresi eorum. 24. q. 2. sane profertur 15 . 4 us. Quod prohibentur sepeliri. pagani et iudei. de quibus distinccione l a. ecclesiam 16 et capitulo sequenti. 5 us. Omnes excomunicati. 24. q. 2. Sane quod frater 17 . Extravag. de priuilegijs capitulo episcoporum. libro 6 o 18 . Eciam [5] excomunicatus minori. si notorie sic excomunicati sint. Jdem est. de excomunicato eciam iniuste. Vt notatur extravag. de restitucionibus spoliatis. capitulo litteras 19 . In glossa. capitulo finali 20 . 6 us. Quod prohibentur illi qui se ipsos occidunt. 13. q. 2. quibus 21 . q. 5. placuit 22 . Quod intelligendum est secundum Wilhelmum. Si perimerunt se. ex desperacione uel iracundia. secus. si ex furore uel a casu. | Vnde sicut dicit bernhardus. extravag. de sepulturis. capitulo ex parte 23 . Si aliquis propter fugam precipitaret se in aquam. quia sic credebat se euadere posse. Non imputatur ei. si contrarium eveniat. et hoc. cum pro bono et licito hoc faciat. ar. 13. distinccione. nerui testiculorum 24 23. q. 5. capitulo. de occidendis hominibus 25 . Concordat hostiensis. 7 us casus. Quando generaliter interdicitur sepultura. Vt omnibus de tali loco. scilicet. tempore interdicti. eciam si peniteant in fine vite sue. Vt patet extravag. de penitencijs. capitulo quod in te 26 . quia interdicti sunt. eciam si peccatores non sint. 24. q. 3. si habes 27 17. q. 4 miror 28 . 8 us. Interdicitur sepultura illis qui reperiuntur manifesti vsurarij. vt patet extravag. de vsuris quia 29 . Et capitulo quamquam libro 6 o 30 . 9 us. Quicunque presbiter. tutorem in testamento reliquit. 21. q. 3. ciprianus 31 . Et 88 distinccione. neque aput 32 . Sed vt dicit glossa. Jstud hodie non habet locum. 10 us. Blasphemus dei. Extravag. de maledicentibus in fine 33 . 11 us. Monachus proprium habens. Vt patet extravag. de statu monachorum. capitulo. super quodam 34 . [6] 12 us. Qui non saltem semel in anno confitetur. ut patet extravag. de penitencijs. capitulo omnis 35 . Quod eciam intelligendum est. nisi in articulo mortis existens. signa contricionis ostendat. Ad quod probandum. secundeum omnes. in prefatis casibus sufficit. Vnus testis. 26. q. 6. capitulo. qui recedunt 36 . Ex quibus patet. Quod predictus casus noster non exprimitur. igitur. nec prohibetur. Nam regula est. Quod vbi in iure non reperitur determinata pena. sed committitur iudicis arbitrio. tunc iudex semper debet in miciorem partem inclinare se. vt patet extravag. de translacionibus. capitulo ex parte 37 . Et de transaccionibus. capitulo vltimo 38 . Et C. de iu. pu. 1. seruos in fine 39 . Et secundum sanctum Thomam in 2 ae. q. 67 40 . Jnsuper episcopus potest dispensare in eum casu. qui non prohibetur sibi expresse in iure. distinccione 82 41 . Et de penis. distinccione 6 a capitulo 1 o in fine. Extravag. de sentencia excomunicacionis nuper 42 . circa finem. Ad idem. [ff. Quibus ex causis. maiores in integrum restituantur. 1. nec non § quod eis 43 . Et hec est communis doctorum sentencia. secundum bernhardum. Et notatur 50 distinc. Si quis presbyter 44 . Ista tenent de iure communi. sed ad terrorem homicidarum, in certis mundi partibus. tales prohibentur sepeliri in loco sacro. eciam per statuta prouincialia uel synodalia] 45 .


Questio 2 a. Querebatur. Quidam sacerdos simplex. volens aptificare locum quendam pro cimiterio. qui nunquam prius fuit pro cimiterio consecratus. Jnduit se sacerdotalibus ornamentis. [7] et publice cantauit missam in eodem loco. aspergendo ipsum cum aqua benedicta. per ipsum. met sacerdotem. Et laici presentes habuerunt illum (1 b) pro cimiterio consecrato et sepelierunt illic mortuos suos. Jpse autem se modo excusat dicens. Quod non intendebat consecrare. sed tantum benedicere. Quid iuris.
[Resten af folio 1 b og hele folio 2 a er ubeskreven].


(2 b). De homicidis et pena eorum multiplici ex differencia. In speciali An possint ingredi ecclesiam ad audiendum diuina.


Questio 3 a. Querebatur An homicida laicus qui occidit laycum. possit ingredi ecclesiam ad audiendum diuina. antequam sit absolutus ab irregularitate et satisfecerit consanguineis et principi. Respondeo. Quia ista materia est prochdolor communis in partibus norweye. vbi propter continuas ebrietates occidunt se mutuo. Ideo in ea aliqua sunt notanda.
Primum. Quod libro 7 o in clementi(nis) titulo de homicidio voluntario seu casuali. capitulo vnico 46 . sic cavetur. Si furiosus. seu dormiens. mutilet uel occidat hominem. nullam ex hoc irregularitatem incurrit. Et idem de illo censemus. qui mortem aliter vitare non valens. suum occidat uel mutilet invasorem. Ex quibus sequitur. Quod tria genera occisorum non incurrunt irregularitatem. secundum istud statutum. Primum est. furiosus. glossa. siue sua ex culpa propria. siue sine culpa furiam incurrisset. 15. q. 1. per hugulinum 47 . 2 m dormientes. glossa. exponit. Quia sicut aliqui sunt qui dormiendo loquuntur. ita eciam dormiendo agunt. Experiencia enim docet quod aliqui in sompno percuciunt condormientes. aliquando surgunt et querunt gladios et euaginant. de istis habetur. titulo de baptismo. capitulo. maiores. § verum 48 ff. de acquirenda possessione. 1. 1. § furiosus 49 . [Ad idem dicit sanctus Thomas: 2 de q. 64. 50 Illicitum quidem est. quod homo directe intendat hominem occidere. ut sic se ipsum defendat nisi illi qui habet [8] auctoritatem publicam. potest tamen quilibet vim vi repellere. sed hoc cum moderamine. inculpate tutele. et si tunc preter intencionem illius qui se defendit. mors sequitur. et alius occiditur. occidens non peccat] 51 .
4 m addit glossa. scilicet. ebrius qui nichil discernit, argumento eorum que notantur. 1. q. 1. dedit 52 . 15. q. 1. inebriauerunt loth 53 . Vnde dicit Ray(mundus) 54 . Si quis ebrietatem incidit sine culpa sua. et sit omnino alienatus mente. certe excusatur. 15. q. 1. Sane 55 . Secus. Si culpa sua inebriatus sit. Aut non omnino alienatus fuerit. Sed tunc necesse est scire quando aliquis inebriatur sua ex culpa. Et respondeo cum sancto thoma 2 ae. q. 150 56 . Ebrietas potest contingere tripliciter. Vno modo. Jta quod vtens nesciat potum esse immoderatum et potentem se inebriare. et tunc ebrietas potest esse sine peccato. sicut de noe (!) creditur. Alio modo. quod aliquis percipiat potum esse immoderatum. non tamen extimet se posse per talem inebriari. et sic potest esse cum peccato veniali. 3 o modo. Quod aliquis bene nouit potum esse immoderatum et inebriantem et tamen magis vult in ebrietatem incidere. quam a tali potu abstinere. et talis proprie dicitur esse ebrius. vnde hoc modo ebrietas est peccatum mortale.
2 m notabile. Quod quantum ex sacris canonibus elici potest. Episcopis prohibitum est dispensare cum homicidis. vt patet in capitulo Miror distinccione 50 ma. 57 Et intellige. siue iusto. siuc iniusto. et quomodocunque fiat. vt si quis vindictam sangwinis dictat. scribat. aut tyringiam (!) exerceat. vel auctoritatem tali vindicte attribuat. Et in omnibus similibus si inde mors fuerit subsecuta. vel mutilacio membri. vt notat innocentius et hostiensis. extravag. de clerico pugnante in duello. capitulo 1 o. 58 Cum [9] nullo enim talium potest episcopus dispensare in officio. sed potest eum conseruare in beneficio. ut patet titulo iam dicto. capitulo 2 o. Secus eciam. Si mors vel mutilacio non intervenerit. ut in preallegato capitulo 1 o.
3 m notabile. Que sit pena layci homicide secundum sacros canones. Respondeo. Quod quamvis. omnes penitencie. sint in foro penitencie. arbitrio boni confessoris relicte. ut ipse eas taxet. secundum omnes circumstancias personarum et condicionum. 26. q. 7. tempora 59 . Et in capitulo mensuram. de penitencia distinccione l a. 60 Verumptamen. sunt multis peccatis varie penitencie imposite per sacros canones. Et est vna generalis. pro quolibet peccato mortali septennis. cuilibet pro quolibet tali peccato iniungenda. 33. q. 1. hoc ipsum 61 . Et § sequenti. Jdem 22. q. 1. predicandum 62 . Et ista septennis penitencia. magis uel minus debet imponi aspera. prout maioritas uel minoritas criminis et circumstanciarum exposcunt. quia aput deum. magis valet. mortificatio viciorum. quam abstinencia ciborum. ut patet in capitulo preallegato. Mensuram 63 . [De pena. eius. qui occidit furem uel latronem. qui potuit capi] 64 . Est nichilominus pena specialis conscripta. Et primo. ex penitenciali romano. extravag. de homicidio. vel voluntario. uel casuali 65 . capitulo 1 o (!) dicitur. illum qui occidit latronem aut furem. qui comprehendi poterat absque occisione. Quia ad ymaginem dei creatus est. quadraginta dies non intrare debere ecclesiam. lanea veste indui. et ab escis et potibus qui interdicti sunt. a thoro. gladio. et equitatu. per eosdem quadraginta dies abstineat. Jn tercia autem. et quarta feria et sabbato (3 a). aliquo genere leguminum. vel oleribus. uel pomis. et paruis pisciculis. cum mediocri cereuisia vti debere. Quod intelligere vult papa. Si hoc fecerit. absque odij meditacione. et suam vitam liberando. Vt patet ibidem. [de pena presbyteri qui occidit furem qui potuit capi] 66 . De presbytero dicit in eodem [10] in fine. Quod si idem fecerit non deponatur. sed quam diu viuet penitenciam agat. Quia secundum glossam. licet non dicatur directe homicidium comississe. irregularis tamen factus est. quia pocius debuit eum dimittere quam pro vilibus rebus interficere. ut patet ibidem in capitulo. suscepimus 67 . sed dispensatur cum eo ex misericordia. ut beneficium habeat. sine ordinis sui execucione. ar. 28. distinccione presbyter 68 . Vel intellige secundum eandem glosam (!). quando non potuit aliter euadere. tunc dispensari potest secum. [pena clericorum. qui armati intersunt homicidio] 69 . Jtem. Jbidem in capitulo Sicut dignum 70 . quod est alexandri tercii ad episcopum londoniensem. Quod loquitur de occisoribus sancti thome cantuariensis. dicitur sic. Clericos autem. quos constat armatos interfuisse. tanto facinori. et illos qui consilium dederunt. ut sanctus vir caperetur. perpetuo. non solum ab altaris ministerio. deponendos esse censemus. sed eciam in ecclesijs. nullo vnquam tempore. legant lecciones. uel responsoria. Jn choro separatim cantent. Sed in psalmis. de commissis satagant veniam apud deum impetrare. Sequitur. Jnsuper. in discreto monachorum claustro si fieri possit. vel canonicorum regularium. recludendi sunt. Ita quod usque ad septennium vel quinquennium debeant ab ecclesiarum introitu coherceri. [pena laicorum qui intersunt homicidio] 71 . Jn eodem capitulo explicatur pena multiplex. illorum satellitum. qui sanctum occiderunt. Et hoc sub hijs verbis. Sane. cum vir discretus existas. plenius nosci. quod in excessibus singulorum. non solum qualitas et quantitas delicti. sed eciam etas. sciencia. sexus. atque condicio delinquentis. sunt attendenda. Et non solum secundum locum et tempus quo delictum committitur. vnicuique penitencia debet indici. cum idem excessus. magis sit in vno quam in alio puniendus. Et tunc explicat condiciones occidencium. Et primo. de illis. qui venerunt animo occidendi. feriendi aut capiendi. illum sanctum et reuerendum virum. quondam cantuariensem archiepiscopum. citra manuum inieccionem. Si de illa capcione mors eius [11] secuta fuisset. pari penitencia. vel fere pari. existerent puniendi. 2 o loco. addit. de illis qui affuerunt occisioni. non ut percuterent. sed ut percussoribus opem ferrent. si forte per aliorum violenciam impedirentur. Paulo enim minori pena. tales debent mutilari. Cum enim scriptum sit. Qui potuit hominem liberare a morte. et non liberauit eum. occidit. constat. ab homicidij reatu. illos immunes non esse. qui occisoribus opem contra alios prestare venerunt. Non caret scrupulo societatis occulte. qui manifesto facinori. desinit obuiare. 3 o diffinit. de illis. qui se asserunt. animum regis inflamasse ad odium. vnde homicidium fuit secutum. Tales dure et aspere puniendos. Non tamen ita seuere, nisi forte regem. ipsi ad illud homicidium perpetrandum. suis suggestionibus provocassent. 4 o. contra ignaros maleficij. sed tamen custodiebant (!). Subdit. dicens hij nempe. non sunt a pena immunes. nec liberi a culpa. quia licet fuerint illius machinacionis ignari. tamen eis quos siccarios esse sciebant. in sarcinis custodiendis. ministerium prebuerunt. 5 o contra illos. qui illius sancti post mortem eius. spolia occuparunt. Ait. Quod si nil aliud in tanto facinore commiserunt. a pena mortis eius arbitramur immunes. Sed que occuparunt. eis quorum fuerunt tenentur in integrum restituere. si habent in facultatibus. vnde possint ea reddere. Et ipsis. ex hoc moderata est penitencia iniungenda. Et licet. quidam ex hijs. que occupauerunt. fateantur se pauperibus erogasse non tamen aliena. cum ipsa potuissent eis quorum fuerunt restituere. nec debuerunt pauperibus erogare. 6 o. Illi. qui sola excomunicatorum participacione (3 b) se reos cognoscunt. considerata temporis mora quo in eadem nequicia perdurarunt. et inquisito. si eis timore vel affeccione comunicauerunt. scienter uel ignoranter. secundum hec est eis penitencia iniungenda. hec omnia illo in preallegato capitulo sicud 72 . [Responsio ad quesitum] 73 . Sed Responsio breuis ad quesitum. habetur in libro penitenciali norweye 74 . sub hac distinccione. Aut homicidium [12] commissum est. ex invidia. et voluntarie. Et tunc iniunguntur sibi nouem anni et nouem carene. Et de illis annis computantur sibi tres anni extra ecclesiam. Si autem commissum est. ex sola ira emergente. tunc imponuntur sibi septem anni. septem carene. Et de illis duo anni extra ecclesiam. nisi propter diuersitatem casuum aliter dispensetur. Jnsuper. Jniungitur sibi specialis penitencia. peragenda illo die quo homicidium perpetravit. Si enim idem fecit. dominica. tercia. uel quarta feria tunc illis diebus abstineat a carnibus. Si vero feria 2 a 4 a uel sabbato. semel commedat lacticinia. Si autem in sexta feria. tunc perpetue in lacte et aqua ieiunabit. hec ibi. hec autem penitencia. videtur partim ex iure. partim ex voluntate imponentis dictata. Ex iure enim colligitur. non tota sed partim. dicitur enim ex concilio martini pape. distinccione 50. Si quis 75 voluntate homicidium fecit. ad ianuam katholice ecclesie semper iaceat. et comunionem in exitu vite sue accipiat. Si autem non voluntarie. sed casualiter homicidium fecerit. Prior canon. septem annis. penitenciam agere iussit. secundus canon quinque mandavit. hec ibi. vbi glossa. arguit contra. Si homicidium non est voluntarium. ergo non est puniendus. ut patet in capitulis. ibidem sequentibus. Cum quis asseruerit. Et. Quantum 76 . cum similibus. sed respondet. Quod largo et stricto modo. dicitur aliquid committi non voluntarie. Vno modo. si sit voluntate aliqua. non tamen illa est ad hoc preconcepta. Et hoc aliquando punitur. Secundo modo loquuntur capitulum iam allegatum. Si quis. Et capitulum imminente sequens. Qui saccum 77 . Alio modo dicitur stricte. aliquid esse factum sine voluntate. sicut id. quod nulla voluntate agitur. neque intenta est voluntas ad idem. Et hoc non imputatur ad mortem. prout ostenditur per capitula ibidem sequencia. cum quis. Et. Quantum 78 . Et nota. Quod super uerbo. Jn exitu vite. dicit glossa. hoc intelligendum. Eciam si moriatur. ante finitum tempus penitencie. tunc enim licite comunicat. ut. 26. q. 6 a. Si quis de corpore 79 . [13] [Alia responsio ad quesitum] 80 . Est alia responsio ad quesitum. Magistri iohannis scoti. in 4 o sentenciarum 81 dicentis. Quod qui occidit hominem iniuste. Si sibi pro isto homicidio a iudice illius loci infligitur mors. ut sic vitam reddat pro vita. debet illam pacienter sufferre et sic soluere penam illam. Si autem mors sibi a nullo infligitur iudice. tunc expedit sibi vt vitam suam exponat in causa iusta. Vtpote. contra infideles et inimicos ecclesie pugnando. pro restitucione facienda. illi cui vitam abstulit. Quod si non velit tantam restitucionem facere. non potest tamen. a restitucione facienda omnino immunis esse. sicut quidam fatui. absoluunt homicidas. nec eis restitucionem. necessario incumbentem iniungant. quasi facilius possit transire homicida. quam canicida. uel bouicida. quia si quis occidisset bouem proximi sui uel canem. non absolueretur sine restitucione. tenetur ergo ille ad restitucionem faciendam. vite equivalentem quam abstulit. Et hoc eo modo. quo potest in talibus equiualens esse. Vtpote. quod ingrediatur religionem. et sic moriatur mundo. pro eo quem occidit. Vel det se illi domino. cuius ipse fuit. Et vlterius. Non solum hoc tenetur ut dicit idem. sed eciam. si interfectus. sustentabat aliquos. vt patrem. matrem. uel propinquos. tenetur interfector. omnibus illis ad restitucionem. in quantum eis abstulit. per interfeccionem istius.


(4 a). Sequentem oracionem. Institui dicendam pro pace adipiscenda. immediate infra missam. post (!). Sed libera nos a malo. Sic enim obseruatur cottidie in capella pape.


Questio 4 a. Qualiter sit orandum pro pace. Responsio.

Quod hoc modo.
Sacerdos celebrans. in qualibet missa eciam cum nota. dicto pater noster. flectat genua. et totus chorus secum. Siue populus circumstans. Et incipiat sacerdos. psalmum sequentem. respondente choro. aut ministris. alternatis versibus. Letatus sum in [14] hijs que dicta sunt mihi. in domum domini ibimus. Stantes erant pedes nostri in atrijs tuis iherusalem. Jherusalem que edificatur ut ciuitas. cuius participacio eius in idipsum. Jllic enim ascenderant tribus. tribus domini. testimonium israhel. ad confitendum nomini domini. Quia illic sederunt sedes in iudicio. sedes super domum dauid. Rogate que ad pacem sunt iherusalem. et habundancia diligentibus te. Fiat pax in virtute tua. et habundancia in turribus tuis. Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de te. Propter domum domini dei nostri quesiui bona tibi. Gloria patri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper. et in secula seculorum. Amen. kyrieeleyson. christeeleyson. kirieeleyson. Pater noster etc.
Et ne nos inducas in temptacionem. Sed libera nos a malo. Saluos fac seruos tuos et ancillas tuas. Deus meus sperantes in te. Mitte eis domine auxilium de sancto. Et de syon tuere illos. Esto nobis domine turris fortitudinis. A facie inimici. Fiat pax in virtute tua et habundancia in turribus tuis. Domine exaudi oracionem meam. Et clamor meus ad te veniat. Oremus. Pretende domine. famulis et famulabus tuis. dextram celestis auxilij. vt te toto corde perquirant. et que digne postulant assequantur. Ecclesie tue. quesumus domine. preces placatus admitte. Vt destructis aduersitatibus et erroribus vniuersis. secura tibi seruiat libertate. et pacem tuam nostris concede temporibus. Deus a quo. sancta desideria. recta consilia. et iusta sunt opera. da seruis tuis illam quam mundus dare non potest pacem. Vt et corda nostra. mandatis tuis dedita et hostium sublata fortitudine. tempora synt (!) tua proteccione tranquilla. Hostium nostrorum quesumus domine. elide superbiam. contumaciam reprime. concordiam nobis cum eis sine sangwinis effusione. aut saltem victoriam triumphalem concede. per triumphum quod in cruce causauit. sui preciosissimi sangwinis emissione. Jhesus Christus dominus noster. qui tecum in vnitate sancti spiritus. vivit et regnat deus gloriosus. Per omnia secula seculorum. Amen.


(4 b) [Questio 5 5. Qualiter sit penitencia publica agenda] 82 .
Quesitum est qualiter pro homicidio. adulterio duplici et [15] similibus sit penitencia publica iniungenda. Et respondeo. secundum formam que obseruatur in norweya. in foro penitencie. [pena homicidij voluntarij]. Quod primo pro homicidio voluntario quod ex inuidia processit et pro duplici adulterio scilicet si coniugatus et e conuerso et principaliter deierantibus solet iniungi eadem penitencia scilicet nouem carene et nouem anni et iij anni extra ecclesiam. [pena homicidij ex repentina ira]. Jtem pro homicidio ex solo (!) ira emergente vij carene et septem anni et duo extra ecclesiam iniunguntur nisi per diuersos casus aliter dispensetur preterea homicida eo die in quo homicidium perpetrauit videlicet dominica die. tercia uel quarta feria hijs diebus a carnalibus abstinebit. Si vero secunda quarta uel sabato semel commedit lacticinia. Si in sexta feria tunc perpetue in pane et aqua ieiunabit. [pena adulterij.] Item pro simplici adulterio septem carene et totidem anni et duo extra ecclesiam iniunguntur. [pena incestus in primo gradu.] Item pro incestu in primo gradu videlicet cum matre uel sorore uel filia patricidis uel matricidis. Iniunguntur. xv anni et totidem carene. et v anni extra ecclesiam stare. et per sextas ferias et vigilias apostolorum in pane et aqua et quatuor temporum mitius solet agi secundum qualitatem personarum. [pro peccato sodomitico.] Jtem eadem penitencia iniungitur pro scelere sodomitico et illis qui cum brutis coeunt si tamen manifestis (!) fuerint. [pro incestu in 2 o gradu.] Jtem pro incestu in 2 o gradu xii annorum penitencia cum totidem carene (!) et quatuor annis extra ecclesiam stare et a carnibus abstinere iniungitur. [pro incestu in 3 o gradu.] Item pro incestu in 3 o gradu nouem anni et IX carene et iii anni extra ecclesiam. [pro incestu in 4 o gradu.] Item pro incestu in 4 o gradu xi carene et sex annorum penitencia iniungatur (!) solet tamen aliquando mitius agi scilicet v. uel iiij uel tres carene. [pro periurio.] Jtem pro periuro vj carene et vj anni et duo extra ecclesiam et vigilie apostolorum. [pro oppressoribus infancium.] Jtem oppressoribus infancium tres anni et iij carene et vnus annus extra ecclesiam peracta vero vna carena pro oppressione infancium si sunt in facie ecclesie matrimonio copulati in ecclesiam introducuntur et si ambo in vna domo iacuerint quamvis in lecto pariter inuicem ieiunabunt. [Qui negligunt infantes. vt non baptizentur.] Jtem qui infantes suos negligunt ita quod sine baptissmo moriuntur eis ut oppressoribus penitencia iniungatur. Si uero in diuersis [16] domibus (5 a) iacuerint vir non tenetur nisi velit conjugem adiuuare Jtem homicide tantum in cena domini reconcilientur nisi cum eis propter difficultatem vie uel aliam causam probabilem dispensetur Solum autem patricide et incestuosi in primo gradu et contra naturam peccantes peractis quinque annis uel carenis in ecclesiam inducuntur Homicide vero et adulteri et deierantes completis v uel iiij annis uel carenis in ecclesiam solent induci. [17] Questio 6 a. An clerici teneantur ex ecclesie precepto uel statuto. ieiunare. et a carnibus et lacticinijs abstinere. ferijs secunda et tercia. ante diem cinerum. ita quod ieiunent quinquagesimam. Et argumentatur quod sic. triplici auctoritate. distinctione 4 a. Prima est telesphori pape. scribentis sic. omnibus episcopis. Statuimus 83 . vt septem ebdomadas. ante sanctum pascha. omnes clerici in sortem domini vocati. a carne ieiunent. Addit racionem dicens. Quod sicut discreta debet esse vita clericorum. a laicorum conuersacione. Jta et in ieiunio. debet fieri discrecio. has ergo septem ebdoma(da)s. omnes clerici a carne et delicijs ieiunent. et ympnis et vigilijs atque oracionibus. inherere. die noctuque studeant. Vbi diligenter aduertendum. Quod papa dicit. Statuimus. Ergo facit de hoc statutum. Statutum autem est constitucio siue decretum. decretum autem seu constitucio est lex siue ius. ut patet eadem distinccione 4 a in capitulo. Est enim lex 84 . Vbi additur. Quod in ipsa constitucione hoc considerandum est. Quod cum leges institute fuerint. non erit liberum iudicare de eis. sed oportebit iudicare secundum ipsas. Tunc sic assumi potest. Quicunque transgreditur libere non coacte. statutum pape. et sine vlla necessitate. peccat mortaliter. sed talis est clericus qui prefatis diebus existens sanus. nec necessitatus. non solum non ieiunat. sed eciam carnibus vtitur. talis peccat mortaliter. Vel sic. Quilibet tenetur seruare statutum pape iuxta nosse et posse. sed prefatus canon est statutum pape. ergo quilibet clericus tenetur idem obseruare. Ambe maiores probantur per magistrum gracianum. dicentem in fine eiusdem distinccionis. §. hec autem 85 . Jlli qui sacris nesciunt obedire canonibus. penitus [18] officio iubentur carere suscepto. proprio honore priuandi. decretum enim necessitatem facit. exhortacio autem liberam voluntatem excitat. hec ibi. Sed qui non seruat decretum pape. est talis. ergo talis est omni honore priuandus. hoc autem non fit nisi propter peccatum mortale commissum. ergo ille. qui non seruat prefatum statutum. venit priuandus omni suo honore. et peccat mortaliter.
2 a est auctoritas. quasi testimonialis de allegato statuto. in libro sermonum beati ambrosij. dicentis. capitulo sequenti. Quadragesima 86 . sex septimanas habet. cui addidit thelesphoros pontifex septimam ebdomadam. et vocatum est hoc tempus quinquagesima. ergo de mente beati ambrosij fuit hoc statutum fore obseruandum. 3 a est beati gregorij pape. scribentis augusto anglorum episcopo. in capitulo sequenti. sic. Denique sacerdotes et dyaconi. et reliqui. quos dignitas ecclesiastici gradus exornat. a quadragesima 87 . propositum ieiunandi suscipiant. quo ad aliquid appensum. sancte institucioni 88 adiciant. et eorum. qui in laicali ordine consistunt. obseruanciam. sicut loco. ita religione precellant. hec ille. Vbi notandum. Quod gregorius iste. sicut et thelesphorus. summi pontifices. ambo se fundant in eadem racione. scilicet. quia clerici sunt laicis digniores. Idcirco debent esse eis sancciores. et abstinenciores. Concordat canon alius. 1. q. 1. vilissimus 89 . Vbi symachus papa. scribit laurencio mediolanensi episcopo. dicens. Vilissimus computandus est. nisi precellat sciencia et sanctitate. qui honore prestancior est. sed ex hoc argumentatur. Nullus dicitur vilissimus. nici qui peccat mortaliter. sed qui non ieiunat predictos dies. est appellandus vilissimus ergo. qui non ieiunat illos dies. peccat mortaliter. Possumus addere (15 b) omnes canones. mandantes obseruari statuta summorum pontificum. 29. q. 1. 90 Inter quos hic paucos inserere curabo. Primus est. ylarij pape inquirentis sic. Nulli fas sit 91 . sine status sui periculo. vel diuinas constituciones. vel apostolice sedis decreta temerare. quia nos. qui potentissimi sacerdotis amministramus officia. talis [19] transgressionis culpa 92 respiciet. si in causis dei desides fuerimus inventi. [de obseruancia canonum et obediencia pape] 93 . quia meminimus quod timere debemus. qualiter comminetur deus negligencie sacerdotum. siquidem maiori reatu delinquit. qui pociori honore fruitur. et grauiora facit vicia peccatorum. sublimitas peccancium. Secundus est. Damasi pape. in capitulo imminente sequenti. Violatores canonum voluntarie. grauiter a sanctis patribus iudicantur. et a sancto spiritu instinctu cuius ac dono indicati 94 sunt dampnantur. quoniam blasphemare spiritum sanctum non incongrue videntur. qui contra eosdem sacros canones non necessitatem (!) compulsi. sed libenter. ut premissum est. aliquid aut proterue agunt. aut loqui presumunt. aut facere volentibus sponte consenciunt. Talis enim presumpcio. manifeste est vnum genus blasphemancium spiritum sanctum. quoniam ut iam prelibatum est. contra eum agit. cuius nisu et gracia sancti canones editi sunt. Cum similibus multis ibidem. [Hinc et beatus Gregorius ait. in capitulo. Si qui sunt presbyteri. distinccione 81 a. 95 Qui saluberrimo precepto obedire noluerint. ydolatrie peccatum incurrunt. Samuele teste. peccatum ariolandi est non obedire. et scelus ydolatrie nolle acquiescere. peccatum ergo ydolatrie incurrit. quisquis dum se christianum asserit. obedire sedi apostolice contempserit. hec ibi] 96 . Ex quo arguo sic. statuta summorum pontificum sunt inuioliabiliter obseruanda. sed ieiunare quinquagesimam est clericis statutum. a duobus summis pontificibus. thelesphorum (!) et gregorium (!). vt ex predictis claret. ergo hoc ieiunum e clericis. inuiolabiliter obseruandum. Obiecciones. Sed obicitur. contra predicta. Et primo sic. Quia magister gracianus. soluendo predicta statuta. asserit ea non obligare clericos. ad eorum obseruanciam. Et hoc duplici racione. Prima. quia hec statuta non sunt communi vsu approbata. 2 a quia forte non discernendo. sed exhortando sunt conscripta. Et hanc secundam racionem sequitur. iohannes teutonicus 97 in glossa. dicens. ea non esse [20] precepta. sed consilia. vnde eorum transgressio non obligat clericos ad culpam. 2 o. Videntur ista decreta esse clare reuocata. per consilium aurelianense in capitulo. et sacerdotibus 98 . sic dicitur. A sacerdotibus omnibus decretum est ut ante pasche sollempnitatem. non quinquagesima. sed quadragesima teneatur. 3 o. Quia ignorancia iuris excusat a peccato. eos qui ius scire non possunt. Sicut ignorancia facti. excusat illos. qui factum racionabiliter ignorant. ut patet de regula iuris. capitulo Jgnorancia. libro 6 o. 99 Sed talis est in clericis moderni temporis. quo ad prefatum ieiunium. Jgnorant enim factum. quia non viderunt in suis prelatis. nec coetaneis tale exemplum. Jgnorant eciam ius. quia non legitur eis istud statutum. ergo talis ignorancia excusat eos.
Responsio. Hoc tenendum. Quod hec sunt due famose opiniones. Prima fortis secunda fauorabilis. licet prima cum suis motiuis videatur irrefragabilis. Ideo utraque opinio responderi potest. ad raciones et auctoritates alterius opinionis. Concedendum igitur est pro concordia vtriusque opinionis. Quod si quis. proterue. temere. et ex contemptu. transgressus fuerit ieiunium prelibatum. mortaliter peccat. et reus transgressionis statuti habetur. cum penis prenominatis. Sed si ex fragilitate. ex ignorancia. aut ex simplicitate transgreditur. a peccato excusatur Primo modo loquitur. prima opinio cum suis motiuis. 2 o modo intelligenda 2 a cum suis motiuis. Si queris. Quid est dictum. ex contemptu. Respondet sanctus bernhardus. in libro de dispensacione. et precepto 100 . [duplex contemptus] 101 . Quod duplex est contemptus. Vnus precepti seu statuti. dum scilicet subditus aliquis vilipendit ipsum. iudicans non seruandum. dicens superiores errasse. uel maliuole statuisse. Alius precipientis aut statuentis. contempnendo auctoritatem aut personam superioris. qui statuit. Et hic est contemptus dei cuius locum tenet ille. Et quilibet horum contemptuum est peccatum mortale. Unde sanctus thomas in locis multis habet pro regula. quod non transgressio. sed statuti vel statuentis contemptus. causat peccatum mortale. Exemplificat [21] in 2 ae. 102 Si religiosus transgreditur statuta sue regule. citra tria vota substancialia. non peccat mortaliter. nisi ex contemptu transgreditur. Et in quodlibet. determinat. Quod monachus niger. cui prohibitum est commedere carnes. si commedit non ex contemptu. sed alia racione. excusatur a statuti transgressione. Et ita in similibus. Soluendo ergo argumenta pro parte affirmativa facta. Dicit 2 a opinio. quod canones allegati. intelligendi sunt. si quis ex contemptu nolit illos dies ieiunare. sed voluntarie (6 a) contempnere. Sed pro parte negatiua soluit facta arguendo opinio prima. Ad primum. Quia non sunt comuni vsu approbata. Respondetur dupliciter. Primo quod hoc non refert. quia adhuc hodie a multis obseruantur clericis deuotis. et nemo dubitat. quin fuerunt (!) in vsu ante tempora. Si modo non seruantur ab omnibus. non est mirum propter maliciam temporum. quia nec omnes obediunt ewangelio. nec tamen propterea dicimus ewangelium ssse (s. 21, 54 pdf) abrogatum. aut amplius non obseruandum. Vnde statutum pape non potest abrogari. nisi per expressum consensum pape. ut patet de prebendis. cum iam dudum 103 . licet quidam dicant. quod sola sciencia pape sufficiat. vt refert glossa. in capitulo. Jn istis. distinccione 4 a. 104 Ad 2 m. Quod illa statuta sunt consilia. Respondent isti. Quod ista glossa confundit textum. ideoque non tenenda. Nam textus dicit statuimus. non dicit consulimus. de quo supra patet. in argumento primo. super verbo Statuimus. [Et quod non possit esse consilium. sed preceptum. probatur. plus quam medietas illius ebdomade est preceptum et non consilium scilicet a festa 4 vsque ad pascha. tam clericis quam laicis. ad ieiunandum. sed clericis additur in speciale tota quinquagesima. ergo illi duo precedentes dies. eciam cadunt clericis sub precepto. et non consilio. Confirmatur. Quod si illi duo dies cadunt sub consilio clericis. ergo eadem racione tota ebdoma(da) illa. cadit sub consilio clericis. et laicis. quod patet falsum. Et tenet contra. Quod in eodem statuto. et sub eisdem verbis. comprehenditur tota ebdoma(da). et per communes. singule dies singulariter. Jtem. Si istud ieiunium est clericis consilium et non preceptum sequitur. quod tota quadragesima. sit laicis [22] consilium et non preceptum. scilicet quia nulli precipitur sub uerbo precepti sed solum. iubetur. et dicitur placuit. uel obseruetur. in capitulis. quadragesima 105 . de quibus distinccione 5 a. et idem distinccione 3 a] 106 . Ad 3 m. Respondent. Quod ignorancia nulla potest allegari. quia talia solent predicari in publicis sermonibus. Talia eciam predicantur et exemplo ostendantur (!). adhuc a multis deuotis viris. Vnde si talis ignorancia est affectiua. non excusat. Jnsuper. Si sit crassa uel supina. non excusat. Dicitur enim crassa uel supina per methaforam. hominis crassi et supini. qui non videt ea. eciam que coram eo sunt. Sic est ille. qui ea que publica sunt et manifesta se dicit ignorare. cui facile non creditur. ut patet distinccione 16. quod dicitis 107 . Et per sanctum thomam. in Prima 2 e. q. 76 108 . Quid ergo finaliter consulendum. Responsio. Tene certum. Dimitte incertum. certum est. quod ieiunando prenominatis diebus periculum euavades (!) et tucius ambulabis. Ad capitulum. A sacerdotibus 109 . Respondet glossa eiusdem capituli. quod non suffragatur clericis. quia loquitur de comuni ieiunio omnium laycorum. qui non tenentur ieiunare quinquagesimam. sed solum quadragesimam. ut patet ibidem. in capitulo quadragesima 110 .


Questio 7 a. An episcopi teneantur vti roketo. hoc est veste linea. desuper alias in publico. et in ecclesia. Responsio. Quod sic. Statuit enim. Papa Jnnocentius tercius. in concilio generali. vt patet extravag. de vita et honestate clericorum. in capitulo clerici 111 . idipsum sub hijs verbis. Pontifices autem in publico et ecclesia. desuper indumentis lineis omnes vtantur. nisi monachi fuerint. quos oportet. ferre habitum monachale. hec ibi. Jstud est mandatum pape. ergo transgrediens peccat mortaliter. Et quod sit mandatum. patet per illa alia que statuuntur in eodem capitulo. [23] nam ibi statuitur. quod episcopus religiosus portet habitum sui ordinis. sed hoc est preceptum. quod patet ex eo. quia si non portat habitum illum. sed eum temerarie abicit. est ipso facto excomunicatus. vt patet extravag. ne clerici uel monachi secularibus se immiscant negocijs capitulo. vt periculosa. libro 6 o. 112 Excomunicacio autem nunquam infligitur. nisi pro peccato mortali. vt patet per sanctum thomam in 4 a sentenciarum distinccione 113 . cuius racio est. quia effectus excomunicacionis sunt. Quod in presenti excludunt excomunicatum a tribus. videlicet. ab ingressu ecclesie. a percepcione sacrorum. et comunione fidelium. Jn futuro autem excludit. a vita eterna. a fruicione beatifica. Et a consorcio omnium beatorum. que tria correspondent prenominatis. Sicut enim. hic excluditur excomunicatus ab ingressu ecclesie. ita ibi. ab ingressu paradisi. Et sicut hic excluditur a percepcione sacrorum. Jta ibi a fruicione beatissime trinitatis. Et sicut hic excluditur a comunione fidelium. ita ibi beatorum. que sunt pene solius peccati mortalis. Que omnia vera sunt. de excomunicacione maiori. de qua hic loquimur. Secus de minori. que separat a sacramentis tantum. Et de vtraque habetur extravag. de sentencia excomunicacionis in capitulo. si quem 114 . Et 3. q. 4 a. engeldrudam 115 . Vnde apparet. Quod hec est differencia. inter episcopum ecclesiasticum non religiosum. et alium religiosum. Quod si religiosus licet sit de ordine assumptus. non deferat habitum sui ordinis. est excomunicatus et cum hoc peccat mortaliter. sed episcopus alius. si non defert roketum. peccat mortaliter. si hoc facit friuole et temerarie. et est ex consequenti excomunicatus coram ecclesia triumphante. licet non sit tenendus excomunicatus. coram ecclesia militante. neque forte vitandus. Sed hoc pro indubitato tenendum. Quod si episcopus ammonitus noluerit roketum portare. ex tunc. tanquam contumax evenit excomunicandus. sicut quilibet peccator mortalis publicus. Vnde. Dum reuerendissimus cardinalis anglie. pro tunc legatus de latere per alamaniam. contra behemos. vidisset episcopos sine roketo in colonia existens dixit eis expresse. quod essent apostate. [24] sicut monachi. habitum sui ordinis abicientes. Nec amplius ausi erant comparere coram presencia sua. nisi roketati. Jdem. dixit et fecit cardinalis de cipro. qui erat tunc legatus concilij basiliensis. episcopo leodiensi. turpiter eum increpans. de neglectu roketi. Et veraciter credimus. huius opinionis esse. summum pontificem. cum omnibus cardinalibus. quia nullus eorum vnquam comparet in publico. non indutus roketo. similiter omnes episcopi subdiaconi pape.
Et auditores rote. corrector bullarum apostolicarum. et omnes prothonotarij. qui omnes vtuntur roketo. nec aliquis eorum auderet aliter coram papa. aut alio prelato comparere. Racio Roketi est. vt episcopi per albedinem vestis. studeant mundiciam anime. et claritatem fame. indesinenter custodire. Jn cuius figuram. aaron supremus sacerdos. vtebatur ephot lineo. Et vir ille quem vidit ezechiel mensurare templum. fuit indutus lineo albo per totum. Et filius hominis apparuit in apocalipsi iohanni. (!) vestitus podere albo. Et in transfiguracione apparuerunt vestes eius albi sicut nix. Angelique dominicam resurreccionem et ascensionem denunciantes in albo apparuerunt.


Questio 8 a. An episcopus necessitate imminente possit fructus beneficij vacantis. suos in vsus recipere et conuertere. Reponsio. quod sic. vt patet extravag. libro 3 o. Vt beneficia ecclesiastica siue diminucione conferantur. capitulo vnico. § finali. vbi sic dicit papa innocentius. vtrum. qui dat spirituale beneficium. percipiat prouentus ipsius ante donacionem. Et tamen licitum est sub hac distinccione. videlicet. vtrum ante donacionem. constituat. quod ipsi prouentus retineantur ad tempus pro iusta causa et necessaria. An conueniat eum ipso. qui accepit beneficium seu cum mediatore quocunque ut officio illo concesso. retineat ipse prouentus sibi. Primum enim membrum credimus esse licitum. 2 m autem dicimus non licere. ne viam aperiamus hijs. qui prauitatem suam satagunt palliare. Sed si prouentus ante donacionem non percepit ipse. sed alius et ex donacione consequitur. ut ipse prouentus percipiat. non est dubium intercedere symoniacham prauitatem. Vbi glossa super verbo constituat. dicit. cum capitulo suo. non cum eo qui habiturus est beneficium. Et hoc publice faciat ut vitetur omnis suspicio. Sic [25] potest intelligi supra de prebendis. significatum 116 . Sic patet. Quod episcopus. potest ad tempus ex iusta causa retinere fructus. vacantis beneficij. si forte grauatur debitis. ar. de verborum significacione capitulo penultimo 117 . Vbi sic dicitur. Tua nobis fraternitas intimauit. Quod cum tibi pro releuacione onerum debitorum. duximus indulgendum. ut fructus beneficiorum que interim in dyocesi tua vacare contigerit. tibi liceat byennio retinere. quidam. apostolice gracie priuilegium sinistra interpretacione. restringere molientes. asserunt. prebendas et maiora beneficia. nequaquam beneficiorum nomine contineri. Nos ergo 118 auctoritate predicta. declaramus vt 119 Jn hoc casu. prebende et alia beneficia. generali beneficiorum nomine continentur. hec ibi.


Questio 9 a. An episcopus pro suis et ecclesie necessitatibus subleuandis. possit subsidium. clero et populo imponere. Responsio. quod sic. secundum Raymundum et hostiensem. Jn casibus suprascriptis. Primo pro defensione terre sue. Ad hanc enim tenentur omnes. non solum de rebus. sed eciam corporaliter laborare. ut sic se ipsos saluent. 23. q. 3. fortitudo 120 . Et extravag. de emunitate ecclesiarum. pervenit 121 . 2 o. Si episcopus velit ire in exercitum indictum. ab ecclesia uel principe. contra hereticos uel paganos. Nec sufficit ad expensas. tunc potest a subditis petere moderatum auxilium. 3 o. Si in bello ex parte sua iusto. fuit captus a hostibus. nec sufficit. se redimere absque graui dampno. 4 o. Si vult ire ad principem. pro obtinendo priuilegio proteccionis specialis. pro se et subditis. et non potest commode expensas ad hoc necessarias facere. 5 o. Si indiget reparacione poncium et viarum. 6 o. Quando sine culpa sua depauperatus est uel obligatus debitis. Jn omnibus autem prescriptis. et emergentibus casibus alijs. intelligendum est. Quod moderate. et non ad grauamen exigat. 10. q. 3. vnio 122 . circa medium. Et [26] extravag. de censibus. Cum populus 123 . § prohihemus. 22. q. 5. de forma fidelitatis 124 . 7 mus casus est. Si episcopus. expendit pro legato apostolico. Jta tamen quod non extorquet a subditis plus quam exposuit. Alioquin tenetur ad restitucionem. Vel dare tantumdem pauperibus. Superior eciam. cui de hoc querela fuerit deposita. si in hoc negligens fuerit. canonice subiaceat vlcioni. Vt patet. Extravag. de emunitate ecclesiarum. capitulo. quia plerique 125 . Concordat sanctus thomas. In tractato de rege et regno. Insuper Jn quadam epistola. quam scripsit. ad ducissam. lothringie et brabancie. eciam de dominis temporalibus.


Questio 10 ma. Que pena. clerici. concubinam publice tenentis. Responsio. Quod preter illa que ex diuino iure est inflicta. videlicet. pena pro peccato graui mortali. taxata. que est infallibiliter dampnacio eterna et tanto grauior quanto gradus alcior. et scandalum apercius. Sunt pene alie a sacris canonibus taxate. quarum alique snmuntur ex decretis. Alie ex decretalibus. Ex decretis. distinccione 81. et 82. per multa capitula. Et primo. Que sit pena episcopi. talia non corrigentis. precio vel precibus intervenientibus. Responsio quod debet ab officio deponi. secundum sanctum gregorium. distinccione 82. in capitulo. Si quis episcopus 126 . Cuius racionem reddit vnam. concilium quangense dicens. illum esse actorem mortis delinquentis taliter. eo quod ille mortem langwentibus probatur infligere. qui langworem cum possit non excludit. vt patet in § finali. capituli immediate precedentis. quod incipit. presbyter 127 . 2 a racio redditur in capitulo sequenti immediate. Quod incipit nemo. Et est aurelij augustini dicentis. (7 a). Episcopus itaque. qui talia crimina non corrigit magis dicendus est canis impudicus. quam episcopus. 3 a racio. annectitur iu capitulo nemo. Quia per talem negligenciam episcopi. culpa vehementer in exemplum ab alijs trahitur. quando pro reuerencia ordinis. peccator honoratur. 4 a racio ibidem subditur. quia episcopus negligens. approbat talia peccata eciam si per se mundus persistat. Ait. [27] enim pius papa. in capitulo. Quid enim prodest 128 illi. suo errore non pollui. qui consensum prestat erranti. Quod probans papa innocencius ait in capitulo. Error 129 . cui non resistitur approbatur. et veritas. cum minime defensatur. opprimitur. Negligere quippe cum posses perturbare aduersos 130 . nichil aliud est quam fouere. Nec caret scrupulo societatis occulte. qui manifesto facinori desinit obuiare. Que autem sit pena clericorum delinquencium fornicarie. Responsio. hoc primo notandum. Quod id. quod de mundicia obseruanda. sacerdotibus imperatur. hoc eciam. de quibuslibet altari seruientibus. [glossa in sacris] 131 intelligendum est. ut patet in capitulo nunciatum 132 . § finali. Vnde aurelius episcopus. in concilio 5 o cartaginensi. legitur dixisse. Cum in preterito. de continencie et castitatis moderamine tractaretur. gradus isti tres. conscripcione quadam castitatis per consecracionem adnexi sunt. episcopos. presbyteros. dyaconos. Ita enim placuit. ut condecet. Sacros antistites. ac dei sacerdotes. nec non leuitas. vel qui in diuinis sacramentis deseruiunt. glossa. idest subdiaconos. continentes esse in omnibus quatenus possint simpliciter. quod a deo postulauerint impetrare. Et ab omnibus episcopis responsum est. placet. [Addit beatus gregorius eciam subdyaconos ibidem in capitulo si qui sunt presbyteri 133 . Quia licet presens subdyaconatus non reputaretur esse de ordinibus sacris. tamen tunc ita decisum est. quod inter sacros habeatur] 134 . hoc notabili stante. Videamus penas quas incurrunt omnes prenominati si incontinenter vixerint. Et sunt.
Prima. est deposicio. Vnde in canone sanctorum apostolorum in capitulo presbyter 135 . dicitur in §. Si quis episcopus. vel presbyter. aut dyaconus. post dyaconij sui gradus acceptos. fornicatus fruitur aut mechatus. deponatur. Quod modificat quangense concilium. fundans se in auctoritate beati siluestris pape. dicentis. [28] Si in tali vicio permanserit. Secus. si sua sponte confessus abiecit. vt resurgeret. penitenciam agens. 2 a quod debet inter laicos penitenciam publicam agere. si crimen sit publicum. vt statuitur in eodem iam allegato §. 3 a est exclusio ab ecclesia. ad quam penam. Concordat terribilis sentencia beati gregorij. in capitulo ibidem. Si qui sunt presbyteri 136 . aut dyaconi aut subdiaconi. qui in crimine fornicacionis iaceant. interdicimus eis. ex parte dei omnipotentis. et sancti petri auctoritate. ecclesie introitum vsque dum peniteant et emendent. 4 a est. Quod eius officium nemo audire debet. vnde subdit idem gregorius ibidem. Si qui vero. in peccato suo perseuerare maluerint. nullus vestrum. eorum officium audire presumat. quia benediccio eorum vertitur in malediccionem. et oracio in peccatum. testante domino per prophetam malachiam. dicentem. Maledicam benediccionibus vestris. Quod totum verum est. si duo concurrant. Primum si vicium sit publicum. quia tunc est suspensus. quo ad se et quo ad alios. Si autem sit occultum. Suspensus est quo ad se. sed non quo ad alios. Vnde tunc non deberet euitari in diuinis. secundum sanctum thomam in 4 o sentenciarum 137 . Et in quodlibet. vt patet in capitulo quesitum extravag. de cohabitacione clericorum et mulierum 138 . 2 m si penitenciam assumere noluerit. et desistere. Penitencia autem taxatur. ad decem annos. per concilium quangense. in capitulo. presbyter. 82 distinccione 139 . In quibus penitere debet hoc modo. Tribus siquidem mensibus. a ceteris remotus. pane et aqua. a vespera in vesperam vtatur. Diebus autem dominicis et precipuis festis. modico vino. et pisciculis atque leguminibus recreetur. sine carne et sangwine. ouis et caseo. sacco indutus humi adhereat. die ac nocte. iugiter misericordiam dei omnipotentis imploret. finitis igitur. tribus mensibus continuis. exeat. tamen in publico non procedat. ne grex fidelis in eo scandalum paciatur. non enim debet sacerdos. publice et sollempniter secundum glosam penitere. sicut laicus. Postea. aliquantisper viribus resumptis. vnum annum et dimidium in pane et [29] aqua expleat. exceptis dominicis diebus et precipuis festiuitatibus. in quibus. vino et sangwine ouis et caseo. iuxta canonicam mensuram vti poterit. finito autem primo et dimidio anno corporis et sangwinis domini. ne indurescat. particeps fiat. et ad pacem veniat. et psalmos cum fratribus in choro vltimus canat. Ad cornu altaris non accedat. ut ibi scilicet ministret secundum glosam. iuxta beati clementis vocem. minora gerat officia. Deinde vero. vsque ad explecionem septimi anni. omni quidem tempore. exceptis paschalibus diebus. tres legitimas ferias. vnaquaque ebdomada. in pane et aqua ieiunet. Expleto vero circulo anni. si fratres aput quos penituit. eius condignam penitenciam laudauerint. episcopus in pristinum honorem. iuxta beati calixti pape auctoritatem. eum revocare poterit. Sane sciendum. Quod secundam feriam. Vnum psalterium canendo. aut vnum denarium dando pauperibus. si operarius est. redimere poterit. Finitis autem septem annis. deinde vsque ad finem decimi anni. sextam feriam. nulla interveniente redempcione. obseruet in pane et aqua. Et concludit ibi regulam generalem dicens. Quod eadem pena iniungenda est presbytero. pro quolibet peccato. quod deposicionem inducit. 5 a pena fornicarij clerici publici est. Quia nec sacramenta ab eo recipi debent. Quod sequitur ex pena 4 a predicta. (7 b). quia si non licet eius officijs interesse. nec ea audire. multo minus licet ab eo sacramenta recipere. Vnde idem ostendit sanctus thomas. in 4 o sentenciarum distinccione 13. Quod a notorio concubinario non est recipienda eucharistia. Ab alijs autem. occultis concubinarijs et peccatoribus recipi potest. Quod idem. distinccione 24 ibidem modificat. dicens quod homo tenetur recipere eciam a ministro in peccato mortali existente. quam diu ab ecclesia tolleratur. quia adhuc est ei obligatus. Subdit tamen ibidem inquirens. non esse tutum. quod quis preter necessitatis articulum talem ministrum inducit. ad aliquid sui ordinis exequendum. durante consciencia. quod ille esset in peccato mortali. quam tamen deponere posset. ex eo. quod in instanti. homo a diuina gracia emendatur. Vnde tenet expresse. Quod quicunque est in peccato mortali. non potest exequi sine novo peccato. officium sui ordinis. quia talis facit contra idem preceptum. deuteronomio 16. Quod iustum est iuste exequeris 140 . [29] Jndigne enim sacramentum pertractat nec in hoc potest aliquis dispensare. quia est de iure naturali. ut homo sancta sancte pertractet. Vnde talis actum alicuius ordinis facit. mortaliter peccat. Vt qui tangit res sacras. quasi suo officio vtens. peccat mortaliter. Secus autem esset. si aliqua necessitate aliquod sacrum contingeret uel exequeretur. in illo casu in quo laicis liceret. Puta si baptizaret in articulo necessitatis. vel corpus christi de terra colligeret. Jdem dicit dominus albertus magnus. Et eciam raymundus. An igitur talis. teneatur esse confessus. Respondeo cum sancto thoma. et petro in 4 o sentenciarum. distinccione 17. Quod non in illo casu necessitatis. sed sufficit ei. habere propositum confitendi. Nam propositum confitendi. tenetur homo habere. sicut et contricionem. scilicet. quando peccata memorie occurrunt. sed ad confessionem actualiter faciendam. tenetur quis. si debeat eucharistiam percipere. ad quam nullus post peccatum mortale. nisi prius confessus. debet accedere. copia sacerdotis oblata. et necessitate non vrgente. Similiter eciam tenetur. si periculum. mortis immineat. alias non tenetur homo. ad statim confiteri. quamuis periculum sit differre. Ex precepto autem ecclesie tenetur semel in anno. ut patet in capitulo omnis. de penitencijs et remissis 141 . 6 a pena est incarceracio. post deposicionem. Vnde ait eugenius papa. vbi supra. in capitulo Sacerdos 142 . aut quis alius in ordine ecclesiastico provectus. si in eo scelere invenitur. quo abiciendus comprobatur. depositus. prouidencia episcopi. bene prouiso loco constituatur. vbi peccatum lugeat. et vlterius non committat. 7 a post degradacionem in monasterio arto recludi. vt ibi perpetuam agant penitenciam. ne seculariter vivendo penitere negligant. Si autem hoc fieri. causa qualibet prohibuerit. vbicunque sint. penitenciam agere non desistant. Si autem. amisso gradu vivere seculariter voluerint. et penitenciam agere neglexerint. ab ecclesie comunione separentur. 8 ua est in exilium missio post deposicionem. Vnde ait ysidorus in capitulo. valet ibidem 143 . Quod mutacio loci. mutat affectum sepius vnde congruum est inde eciam corporaliter euelli. Vbi quisque illecebris deseruiuit. quia locus vbi quisque praue vixit. in aspectum mentis apponit semper. id quod ibi [30] praue cogitauit uel gessit. hee tres ultime pene. consequuntur post deposicionem. et non ante. nisi in vim contumacie et impenitencie. ita oporteret procedi. Pro quo notandum. Quod licet fornicacio. in clerico tenente publice concubinam. inducit deposicionem. si admonitus. nolit se corrigere. Vnde talis debet primo moneri. primo 2 o et 3 o. ut in capitulo si quisquam 144 . de cohabitacione clericorum et mulierum. Qui si post amonicionem. se non correxerit. debet suspendi a beneficijs. Quod si nec tunc se correxerit. debet ab eis. perpetuo remoueri. quod verum est. siue sit in sacris. vt patet ibidem in capitulo sicud 145 . siue non in sacris. ut ibi. in capitulo. Si autem clerici 146 . Quod si tale crimen est notorium. suspensus est ipso iure. vt predictum est supra. in §. 4 a pena. Qualiter autem dicitur aliquid notorium. Notandum. Quod 4 modis. Primo. Si apparent pueri concepti uel nati. hoc est animalia gradiencia super terram. 2 o. si tenet mulierem suspectam secum in domo. 3 o. si est per se in iudicio confessus. 4 o si non sit confessus. saltem de crimine illo convictus iudicialiter. vt patet in capitulo. quesitum. extravag. de cohabitacione clericorum et mulierum 147 . Jdem sanctus thomas vbi supra. [Tunc in talibus casibus. nec accusator. nec testis est necessarius. cum huiusmodi crimen. nulla tergiuersacione possit celari. prout determinat. innocencius tercius. Jn capitulo. tua nos 5. in titulo preallegato. de cohabitacione clericorum et mulierum] 148 . [Quid si sit publicum ex sola fama] 149 . Si autem sit publicum ex fama tantum. Jta quod merito talis habeatur. suspectus et quod scandalum generetur. eciam si non appareat accusator. erit ei purgacio indicenda. in qua si deficit. uel se purgare noluerit. canonice puniatur. ut patet. extravag. de cohabitacione clericorum et mulierum. in capitulo tua 150 . Sed interim non debet talis in officijs euitari. Sed tunc oritur dubium. satis (8 a) formidolosum. An quis post actam penitenciam. tenere possit secum in domo. concubinam. cum qua prius peccauit. eciam si iuret nunquam amplius velle peccare cum ea. Et respondeo. quod non. [31] triplici racione. Prima est suspicio de contrario. Vnde ex concilio anagurtinensi. Et assumitur. extravag. de cohabitacione clericorum et mulierum. capitulo 1 151 vbi dicitur. Inhibendum est. ut nullus sacerdos. feminas. de quibus suspicio potest esse. retineat. Sed neque illas. quas canones concedunt.
[Kun 5 linier paa folio 8 er beskrevne.]
(8 b) Questio 11. Que sit auctoritas uel facultas episcopalis.


Questio 11 a. Episcopatum uel primatum qui desiderat in terra inueniet confusionem in celo XL distinccione. Quicunque 152 . contra (!). viij q. 1. c. Qui episcopatum desiderat 153 .
Episcopus est ciuis c. Rodolphus de Rescriptis 154 . et c. finali de parrochijs secundum Jo. de Lig 155 .
Episcopus est canonicus et prebendarius c. primo de consuetudine li. vj o 6 glo. prelatus et c. vnico. ne sede vacante. li. vj 156 glo. prelatus. et in summa hostiensis de concessione. prebenda. § et infra verbo. sed qualiter 11 o.
✝ Episcopus est executor et defensor testamentorum vltime voluntatis et maxime in hijs que ad pias causas relinquuntur c. si heres. de testamentis 157 . glo. 1 ma concordat. c. Johannes e. ty. (!) 158 eciam sic mandat imperator in legibus in c. tua nobis fraternitas 159 .
Episcopus iurat fidelitatem et quilibet exemptus domino pape c. ego N. de iure iurando 160 .
✝ Episcopus potest reuocare contractus initos per capitulum [32] sede vacante si lesa per hos est ecclesia xij. q. ij si qua de rebus 161 glo. propter quod al(ias) fi(nali).
✝ Episcopus potest canones episcopales seu prouinciales condere et quelibet ecclesia et quilibet populus aliquod ins statuere xviij dis. c. 1. glo. ad consuetudinem. vide infra Episcopus potest.
✝ Episcopus solum habet iurisdictionem ordinariam in ciuitate xxv. dis. c. perlectus 162 . glo. Jurgia.
Episcopus est ecclesia militans et signat rem sacram xxvj dis. c. acucius 163 . glo. consecrati cum sequenti.
✝ Episcopus fieri nec eligi debet qui habet fratres uel nepotes de quibus timor est dilapidacionis rerum ecclesie xxviij dis. c. de siracusana 164 glo. penultima. id est. principium.
✝ Episcopus cum accedit ad altare deponit mitram et baculum sed cum se conuertit ad populum resumit quare hoc est require xlv dis. c. in disciplina 165 glo. causam populi.
✝ Episcopus potest de ecclesia seculari facere monasterium et donare monasterio xij. q. ij si episcopus 166 . et glo. habeat licenciam et c. bone rei. eadem causa 2 (!). q. 2 167 si in hoc facto lesit ecclesiam episcopalem quid iuris sit xij. q. ij. c. apostolicos 168 . glo. construxisse.
✝ Episcopus ordinarius est iudex regis principis cuiuscunque in sua diocesi delinquentis c. Quicunque. de sentencia excomunicacionis li. vj. 169 glo. ij.
✝ Episcopus que potest et qualia habet iura episcopalia in visitacione correctionis de decimis mortuarijs et in omnibus quasi eum concernentibus c. Conquerente de officio ordinarii 170 et c. dilectus filius 171 e(odem) ti(tulo). tractat de lege diocesana et lege Jurisdictionis et que potest alijs presbyteris demandare que sunt [33] Honrik Kalteisens kopibog. 3 [33] ordinis uel Jurisdictionis xcv. dis. c. peruenit 172 glo. concedimus.
Episcopatus ergo datur alicui forte in tugurio nato et omnia spiritualia gratis ministrare tenetur et debet de camera sua notarium et alios sollariare ut infra notarius et infra. natus in tugurio.
✝ Episcopus cum consecrat ecclesiam uel visitat recipit procuracionem eciam si habundet ut in c. Cum sit romana. de symonia 173 . et in c. Cum apostolus 174 et c. sopite de censibus 175 . et xxvij dis. in c. quibusdam 176 in glo. ij sed gratis debet consecrare ecclesiam et altaria ymmo recipit pecuniam iuxta quantitatem procuracionis ut in c. exigit. de censibus li. vj 177 .
Episcopus visitans diocesim suam vno die cum sacerdote habebit procuracionem alio die cum populo secundum formam visitacionis x. q. 1. c. placuit 178 et glo. finali.
✝ Episcopus duos presbyteros et tres diaconos in omni loco secum habere debet propter testimonium ecclesiasticum. de conse. dis. 1. c. Jubemus in fine 179 . et eciam in domo et in camera ut ibidem. secundum archidiaconum 180 .
(9 a). ✝ Episcopus potest depositum et infamem restituere et tollere infamiam verum eciam vbi habet alias. dispensare l. dis. c. domino sancto 181 . glo. atque et xj. q. iij c. Episcopus presbyter 182 . glo. prima.
✝ Episcopus potest dispensare cum habente ecclesiam curatam ad septennium sed nec (!) in subdiaconatu quod non promoueatur propter studium. c. cum ex eo. de eleccione li vj. 183 Item quando potest dispensare super pluralitate beneficiorum uel aliter [34] in c. Non potest. de prebendis. li vi. 184 glo. medicum cum concor(dia). Jtem in quibus alijs potest dispensare vi(de). Jo. de deo in fine de dispensacionibus 185 et supra. dispensacio quid sit et cetera.
Episcopus an possit dispensare vbicunque non prohibetur. c. at si clerici de iudiciis 186 . ymmo potest ultra casus istius. c(apituli). et in omnibus. vbi non prohibetur xxvij. q. 1. c. impudicas 187 glo. finali.
✝ Episcopus potest dispensare quod quis teneat dignitatem cum prebenda c. 1. de consuetudine. li. vj. 188 cum concor(dia) in glo. finali.
✝ Episcopus non dispensat cum homicida in beneficio habendo curato sed in simplici beneficio li. dis. c. studeat 189 . secundum doc(tores) et infra. homicida non debet.
Episcopus potest facere statuta in diocesi sua sic et legatus in prouincia sua c. ij de constitucionibus li vj. 190 cum multis concor(diis) et c. ij de maioritate et obediencia 191 et c. licet de officio iudicis ordinarii 192 .
Episcopus potest nouam consuetudinem inducere in ecclesia sua (!) quo ad officia celebranda xcj dis. c. eleutherius 193 glo. vigilie alias finali. vide infra. Episcopus.
Episcopus potest ecclesiam et res eiusdem vnius possidentis alteri dare. c. 1. de rebus ecclesie non alienandis. glo. tenues. li. vj. 194 contra. infra. Episcopus non potest.
✝ Episcopus potest vices suas in absoluendo alijs committere c. fi(nali.) al(ias) eis quibus. de officio ordinarii 195 .
✝ Episcopus potest fructus omnium ecclesiarum sue diocesis [35] pro suis necessitatibus accipere c. cum apostolus. de censibus 196 . secundum Jnnocencium cum multis iuribus ibidem. vt ecclesiastica beneficia. c. vnico 197 et de verborum significacione c. penultimo 198 .
Episcopus uel legatus an possint facere constitucionem contra ius commune vide c. finale de officio legati 199 . secundum Jnnocencium.
Episcopus vtrum possit restituere sacerdotem ad ecclesiam inuito patrono. quem ipse ammouit per sentenciam dicit Hostiensis quod sic. ut c. consuluit de Judeis 200 et alle(ga). ar(gumentum) xxj. q. ij. Si quis iam translatus 201 et c. adhec. § finali. de officio archidiaconi 202 . et c. postulasti. de iure patronali 203 . et c. quamuis de rescriptis li. vj 204 ibi textus et glossa.
Episcopus quamuis ut priuata persona scit crimen alicuius adhuc illi indicit purgacionem xv. q. v. c. presbyter 205 prima glo.
✝ Episcopus reprehensabilis est si a subdito perito contempnit edoceri xxiiij. q. iij c. si habes 206 § senex enim.
✝ Episcopus omni fide et honore debet diligere clericos recte sicut clerici episcopum diligunt et honorant xciiij dis. c. esto subiectus 207 . Jtem nec presbyter coram eo stare debet c. dis. c. Episcopus 208 . Jtem debet eos appellare fratres et socios xcv. dis. c. esto. glo. prima 209 .
✝ Episcopus non debet semper libris insistere sed defendere ecclesiam et subditos xvj. q. 1. c. Jn canonibus 210 et xxiij. q. viij. c. scire 211 glo. vnica. [36] Episcopus non potest a subiecto sacerdote quicquam recipere nisi ostendat hoc a canone xvj. q. 1. nulli episcoporum 212 et infra Episcopus nichil.
Episcopus expulsus ab vna ecclesia illius et alterius simul potest esse maritus dispensatiue vij. q. 1. c. pastoralis 213 glo. 1 ma et finali.
(9 b). ✝ Episcopus dimittens episcopatum quid fiet postea de illo vtrum Abbas plebanus uel monachus vij q (!) hoc neququam 214 glo. prima.
Episcopus potest causas sangwinis alijs uel alij delegare metu irregularitatis cessante ubi iurisdictionem habet temporalem c. finali ne clerici uel monachi. li. vj. 215 sic et alij clerici iurisdictionem.
Episcopus non potest res vnius ecclesie dare alteri inuitis clericis nisi certa causa et racionabilis ostendetur et de consensu capituli sui c. constitutus. de religiosis domibus 216 . glo. a quocunque. in fine.
Episcopus potest alienare aliqua in minoribus ecclesijs mortuo sacerdote. id est. tempore necessitatis xij. q. ij. c. si qua de rebus 217 . glo. rescisso. hoc verum si datus est defensor c. dudun de rebus ecclesie. li vj. 218
Episcopus tenetur ecclesiam per se fundatam dotare vt in c. Nemo. de consecratione. dis. 1. 219 glo. dominum.
Episcopus qualiter cum honore uel alij iudices sentenciam latam reuocent c. cum cessante. de appellacionibus 220 cum glo.
Episcopus non debet sibi tenere quod alijs dare debet. c. nouit. de iudiciis 221 . glo ij in fine.
✝ Episcopus non debet habere secum prauos homines nec viles personas pro familia sua c. a nobis 222 glo. est. et in ij. q. [37] vij cum pastoris 223 . sed viros boni testimonij ut ibi. c. Episcopi. 224
Episcopus non potest quis esse nisi sacerdos sit c. ex litteris. de excessibus prelatorum 225 . et c. primo de clerico. per saltum promoto 226 .
✝ Episcopus non debet elargiri nec potest per se absque superioris auctoritate ultra summam a canone xij. q. ij bone rei 227 prefinitam et in c. ad apostolicam sedem. de donacionibus in fine 228 . Jtem nec laicis dominis elargiri potest c. aduersus consules de inmunitate ecclesiarum 229 .
Episcopus a suis familiaribus accusari potest licet sint inhonesti quia ipse eos non potest repellere ab accusacione cum honestos habere precipitur c. nulli episcoporum de accusacionibus. 230 secundum Jnnocencium.
Episcopus malam causam ecclesie multominus propriam malam fouere non debet xiiij. q. 1. episcopus 231 glo. litiget.
Episcopus non potest priuilegium concedere in preiudicium alterius c. 1. ut ecclesiastica beneficia 232 . et ix. q. iij conquestus 233 et c. adhec de excessibus. prelatorum 234 . secundum Jnnocencium.
Episcopus tenetur prouidere ordinato cum titulo si depauperaretur sine culpa sua c. Jntelleximus de adulteriis 235 . secundum Jnnocencium et in c. cum secundum. de prebendis 236 .
✝ Episcopus non debet deposcere proprie iniurie vlcionem ut puniatur quis in persona. in rebus licet c. olim de Jniurijs 237 . [38] ✝ Episcopus quomodo litigabit contra capitulum et econuerso c. signifcauit nobis. de appellacionibus 238 . glo. vide.
Episcopus uel prelatus non potest dimittere iniuriam factam ecclesie xxiij. q. iij. c. si is qui 239 . et lxiij dis. salomitanj 240 .
Episcopus simoniam committit vbi propter sangwinem concedit beneficium alicui alias non concessurum propter merita persone uel propter ydoneitatem c. vn(ic)o vt ecclesiastica beneficia glo. carnalitatem 241 .
Episcopus quando eximit ecclesiam aliquam quale ius adhuc sibi de iure communi reseruetur xvj. q. ij. c. visis 242 glo. tradite.
Episcopus dicitur legatus dei et cum hoc est ordinarius iudex sic et legatus pape vij. q. 1. c. iiij. glo. ut legcitum et c. 1. de officio delegati 243 .
✝ Episcopus quemcunque vult potest ex canonicis seu alijs ex diocesi sua romam pro vtilitate ecclesie mittere ille sine excusacione ibit de iure vij. q. 1. c. quia 244 . super glo. obediencia et xxiij. q. 1. c. summa milicia 245 glo. 1 ma.
Episcopus nichil ultra canones in ecclesia a subiectis clericis potest recipere si secus fecerit mortaliter peccat xvj. q. 1. c. constitutum 246 . Jtem nichil petere potest nisi quod permissum est a canone xxv. q. ii. c. amputato 247 glo. prima.
(10 a). Episcopus quid possit habere ab ecclesijs monasterijs uel capellis nomine legis diocesane uel legis iurisdictionis uel constitucionis. visitacionis uel consuetudinis. x. q. 1. § 1. in summa.
Episcopus habebit vnam quartam decimarum ab ecclesia parrochiali et ipsa ecclesiam vnam (!) residuas duas quartas recipiat episcopus vnam pro fabrica aliam pro pauperibus de alijs autem [39] redditibus ecclesie parrochialis nichil habebit x. q. 2. de hijs 248 glo prima.
Episcopus non petat veniam a correcto si modum corrigendi excedat. nisi ex odio excederet lxxxvj. dis. c. quando 249 et infra prelatus non petat.
Episcopus canis impudicus est qui non corrigit crimina subditorum lxxxiij.dis. c. nemo 250 . et deponi debet episcopus qui consentit fornicacioni suorum clericorum eadem dis. c. si quis episcopus 251 . Jtem episcopus qui non obuiat facinori conscius est facinoris eadem dis. c. error 252 .
Episcopus qui gloriatur de impiorum laudibus miserrimus est eadem dis. c. nichil 253 . Jtem sacram scripturam exponere debet lxxxvj dis. c. cum multa 254 .
Episcopus non debet percutere id est non debet esse facilis ad vindictam eadem dis. c. qui clemenciam 255 .
Episcopus non debet de facili credere si aliquis clericus accusatus fuerit eadem dis. c. si quod vero 256 .
Episcopus cogitur ire ad aliam ecclesiam per papam velit nolit ut in c. imitaciones et c. sequenti 257 et ipsius glo. finali et c. episcopus de loco. vij. q. 1. 11
Episcopus non potest cogere clericum ire de vna ecclesia ad aliam nisi maxima necessitas uel utilitas ecclesie hoc requirat sed papa absque racione hoc potest vij. q. 1. Episcopus. 258 glo. vn(ic)a in fine. sed pa(pa).
Episcopi tenent locum apostolorum quoad dignitatem sed monachi quoad renunciacionem propriorum sed omnes sacerdotes [40] ad sacramentorum dispensacionem xxj dis. c. ij et iij et lxix dis. quorum vices 259 et c vn(ic)o de sacra vnctione 260 .
Episcopi decem uel xj in certa prouincia et decem ciuitates et vnus rex esse debet vij. q. iij c. scitote 261 .
Episcopi duo in vno episcopatu esse possunt vnam in solido iurisdictionem habentes sed duo pape esse non possunt quamuis duos uel plures imperatores legimus fuisse vij. q. 1. c. Non autem 262 . glo. non succederet.
Episcopi quot esse debeant in consecracione et in obiectione criminis examinandi alterius episcopi electi. quidam dicunt sex alij xij. xxiij dis. c. illud 263 . glo. 1 ma.
Episcopi ceci sunt circa nepotes in conferendis beneficijs quod esse non debet. 1. q. 1. [alias iij] c. peruenit ad nos 264 . in glo. grauius.
Episcopi sciencia est irrita nisi fuerit cum concilio capituli. c. non est. de consuetudine. li. vj 265 glo. finali.
Episcopum oportet habere xiij proprietates virtuosas primo ut sit sine crimine 2 o ut sit vnius vxoris vir 3 o non vi(n)olentus 4 o prudens 5 o ornatus 6 o hospitalis 7 mo pudicus 8 uo doctor ix o non percussor x o non litigiosus xj o non cupidus xij o ut sit domui sue bonus prepositus xiij non sit neophitus xxv dis. c. vnum. § nunc autem 266 . glo. breuiter.
Episcopum oportet viduas et pupillos defendere lxxxvij dis. per totum et supra adiutor cum hoc latissime vide illam materiam cum quibusdam alijs regulis apostolicis episcopum concernentibus xxij dis. in summa hostiensis 267 titulo. de temporibus. ordinationum. § et cui hec omnia.
Episcopo non licet ecclesiam deteriorem facere in sua condicione c. primo de restitucione in integrum 268 . [41] Episcopo soli nunquam creditur vij. q. ij. § 1. glo. prima et c. finali 269 . aliter placuit. glo 1 ma.
Episcopo non creditur nisi probet c. non est. de consuetudine li. vj. 270 glo. quantum allegant.
Episcopo mortuo et sede vacante in cuius potestate erunt res ecclesie xij. q. ij. c. illud 271 . glo. yconomj.
(10 b). Episcopo mortuo Jura ipsius officialis expirant in c. quem abbas in euidencijs.
Episcopo uel prelato non imputatur subditorum malicia ex quo per eum non stat quominus corrigantur ut nota xxxiij. q. ij. admonere in fine 272 . ubi de hoc. Si vero est negligens non corrigendo requiretur sangwis (!) illorum de manibus episcoporum uel prelatorum c. irrefragabili. de officio ordinarii 273 .
Episcopalia iura que sunt iurisdictionis et quo legis diocesane infra lex iurisdictionis. Jtem que sunt ordinis et eciam iurisdictionis vt c . transmissam in glo. de talibus. de electione 274 .
Episcoporum prerogatiuas nota in c. inquisitores. de hereticis 275 . et c . periculosum. de sentencia excommunicacionis 276 li. vj. in quibus non iudicantur nisi a papa.
Episcopalis dignitas est ordo c. quociens tridentinus. de purgacione canonica 277 . glo. concordat. inducit.
Episcopalis dignitas est superior ordo ideo papa se scribit episcopum ut in c. quia periculosum. li. vj. de sentencia excommunicacionis 278 . glo. de episcopis.
Equales omnes sumus vbi culpa non existit infra. omnes equales.


Questio 12 a. Que sit pena deri ei percussoris. Respondetur extravag. de clerico. percussore. c. primo 279 quod sic ait. Si quis [42] in aliquo gradu sacro percussor extiterit corripiatur a crimine et si non emendauerit deponatur quod sic declarat glossa super verbo emendauerit Ergo si se emendauerit non deponitur si xxxxv dis. c. 1 o. Et est argumentum. quod non quotlibet mortale semel commissum sufficit ad dampnacionem ar. dis. eadem. c. primo et ultimo. 280 Et intellige de eo qui in usu habuit percutere in ludo noxio autem non caret culpa ff ad 1. aquile. 281 Nam alioquin crimen percussionis semel commissum non sufficit ad deposicionem ut hic patet. Jta tamen quod ex tali percussione non procedatur ad enormem lesionem quia sic deponeretur lv dis. si ewangelica. 282 et de clerico percussore. c ij o. 283 [nota.] Is vero vsum percuciendj habere dicitur qui duabus vicibus percussit. Nam ex duabus vicibus frequencia inducitur xxv. q. ij ita nos. 284 et argumentum optimum. xxvi dis. vna tantum. 285 Nota. Quod in capitulo preallegato. Si ewangelica. 286 pelagius papa. commendat rufinum episcopum. eo quod a sacerdocio deposuit presbyterum. qui nedum percussit. sed eciam cum fuste eruit oculum alterius presbyteri. Et quod ille qui amisit oculum licet sine sua culpa non debet amplius celebrare missam.


Questio 13. Qualis est auctoritas. archiepiscopi. supra episcopos suos suffraganeos. Responsio. Quod preter casum deposicionis. quem papa sibi reseruat glossa in ca o. non potest. 287 De officio ordinarii c. pastoralis 288 . post principium. Non minor est auctoritas archiepiscopi super illos. quam sit episcopi super canonicos et sue diocesis clericos. [extravag. de sententia. et re iudicata. 289 que allegat. aliter tamen vide in c. denique. 290 et c. si quis episcopus criminaliter vj. q. iiij. 291 vbi patet quod primas uel concilium prouinciale [43] deponere possunt episcopos criminosos] 292 . dicitur enim archiepiscopus ab archos. quod est princeps. et episcopus quod est superintendens. quia ipse est princeps episcoporum sue prouincie. habens eis superintendere. Vnde beatus clemens papa. in capitulo. Jllis. distinctione 80. 293 docet archiepiscopos esse loco archiflaminum institutos. qui aput ethnicos. preerant illis qui vocabantur flamines. qui erant eorum pontifices. vnde et testatur ibidem. beatum petrum precepisse. tales constitui. qui et nunc. reliquorum episcoporum causas. et maiorum negocia in fide agitarent. Qui concordat anacletus papa. in capitulo. prouincie. distinctione 99 294 Ostendens archiepiscopum esse primatem censendum. et sibi non solum in causis fidei. sed in omnibus alijs ab episcopis suffragancis obediendum. et ad ipsum habendum recursum. sicut olim in legibus seculi ordinatum erat. Quod hij qui ad aulam regum uel imperatorum confugere non poterant vel quibus permissum non erat. ad primates legis pro oppressionibus. uel injusticijs suis confugiebant. ipsosque appellabant. quociens opus erat. Et quod non solum in appellacionibus. sed in cunctis. talis debeat obediencia censeri. ostenditur expressiue. ex concilio anthioceno. in rubro et nigro. 9. q. 3. capitulo. per singulas ubi sic ait per singulas prouincias 295 . episcopos singulos scire oportet. episcopum metropolitanum. qui preest. curam et sollicitudinem tocius prouincie suscepisse. propter quod ad metropolitanam ciuitatem ab hijs. qui causas habent. concurratur. qua propter placuit eum. et honore precellere. et nichil vltra. sine ipso. reliquos episcopos agere. secundum antiquum primum nostrorum canonem. nisi hoc tantum. quod vniuscuiusque ecclesie. per suam dyocesim competit. vnumquemque enim episcopum. oportet habere potestatem sue dyocesis. ut regat et gubernet. secundum competentem (11) singulis reuerenciam et prouidenciam gerat omnis religionis. que sub ipsius est ciuitate. Jta. ut eciam ei. presbyteros et dyacones (!) probabili iudicio. liceat. et de singulis ipsius religionis causis. cum moderacione et pondere disceptare. Vltra autem nichil agere permittitur. preter metropolitani episcopi conscienciam. [44] hec ibi. Concordat premissis c. primum eadem questione vbi magis claret Archiepiscopum primatus iura tenere vnde sic inquit. Jn concilio martini pape legitur. Per singulas prouincias episcopos oportet cognoscere. metropolitanum suum. et ipsum primatus curam suscipere. Nichil autem agere reliquos episcopos preter eum secundum quod antiquitus a patribus nostris constitutum continetur in canone. Jtem 23. q. ultima. in capitulo. Si quis episcopus 296 . Ex concilio anthioceno. dicitur. Quod absque metropolitani consilio. vel prouincialium episcoporum. ad imperatorem. episcopi non pergant. sicut nec clerici. quod si contrarium fecerint. excomunicandi sunt et sua dignitate priuandi. Et nota. Quod in capitulo preallegato. pastoralis. dicitur. Quod episcopus est archiepiscopo subiectus. lege metropolitica. Juxta quod queritur. Que sit lex hec metropolitica. quam postest in episcopos. Responsio. quod est superioritatis. vel iurisdictionis. non lex dyocesana. Quia glossa. super summa. q. 10 e. Videlicet 10. q. 1. in principio super primo uerbo prime questionis. dicit sic. lex dyocesana. consistit in recipiendo. vel kathedraticum. vel terciam vel quartam partem decimarum vel hospicium. lex autem iurisdictionis consistit in conferendo. potest enim conferre sacramenta. et beneficia. cohercere delicta. et de causis cognoscere. hec ibi. de qua materia. vide infra. q. 15 a. Et nota. Quod volunt doctores. in glossa. in capitulo romana. de censibus. li o 6 o. 297 Quod quia nullius peccatum debet remanere impunitum. archiepiscopus potest procedere contra episcopos siue suffraganeos suos. eos excomunicando siue suspendendo. quia pastor eorum est. 33 distinccione. capitulo. quorundam 298 . 12 distinccione capitulo. de hijs. in fine 299 . 10. q. 3. cognouimus 300 . Vnde licet archiepiscopus non possit suffraganeum deponere. potest tamen eum suspendere et excomunicare. ut dicit glossa in capitulo. de hijs. 12 distinccione. allegat (!) 301 . 18 distinccione placuit 302 . § si episcopus Et 10. q. 3. quia cognouimus. 11. q. 3. si quis episcopus 303 . [45] Questiio 14 a. An archiepiscopus possit diffinire causas suffraganeorum suorum. Responsio. Quod causas ciuiles et pecuniarias. nisi sint generales. scilicet pertinentes ad omnes episcopos prouincie. que in concilio prouinciali terminari debent. Potest archiepiscopus audire et diffinire. vt ait glossa. in capitulo. Saluo super verbo causas 9. q. 3 304 . Que allegat capitulum. Si quis episcoporum. 3. q. 6 305 . Archiepiscopus enim ordinarius est iudex suorum suffraganeorum. secundum glossam. in capitulo prouincie. 99 distinccione 306 . Super uerbo. metropolitane. Argumentum. 6. q. 3. scitote 307 . Et 9. q. 3. conquestus 308 . Vide textum et glossam. in capitulo per singulas. 9. q. 3 309 . super uerbo. Tocius prouincie. Concordat capitulum. In apibus. 7. q. 1 310 . Ex quo enim archiepiscopus est iudex episcopi. ergo eciam est iudex diocesis sue. Argumentum. Ff. de peculio. 1 Si seruus meus 311 . Vide plene in dicta glossa. Concordat capitulum. denique. 6. q. 3. 312 Ymmo. si questio fuerit. inter episcopum et clericum. coram metropolitano qui vicem synodi obtinet quantum ad istud. debet tractari. secundum glossam. Jn dicto capitulo. Saluo. super verbo aliquas. 9. q. 3. Que allegat capitulum primum. 18 distinccione. et capitulum. quia 10 ma. q. 3 313 . De hoc plene in glossa. 6. q. 1. episcopus 314 . § hoc capitulum. Vel in concilio prouinciali. quod celebrandum est duabus vicibus anni. scilicet ante quadragesimam et circa tempus autumpni. 18 distinccione. capitulo habeatur 315 . Nam hoc capitulum. est concilij niceni et loquitur. de concilio episcoporum celebrando. ideo apparet. quod loquatur. de prouinciali. et non synodali. Causas vero criminales episcoporum. non licet archiepiscopi diffinire. sine presencia suorum suffraganeorum. 15. [46] q. 7. capitulo felix 316 . Et capitulo. Episcopus nullius 317 . Et capitulo. Si quis episcoporum. 3. q. 6 a. 318 Et capitulo ultra 319 . Verum. licet archiepiscopus. cum conprovincialibus episcopis. possit audire causas criminales episcoporum. non tamen potest diffinire. inconsulto romano pontifice. textus est. in capitulo. accusatus. 3. q. 6 320 . Et hoc. ibi glossa. super uerbo diffinire. determinat. Quod non obstantibus capitulis. preallegatis. denique 321 . et. Si quis episcopus criminaliter. 6. q. 4 322 . vbi dicitur. Quod primas vel concilium prouinciale. deponit episcopum criminosum. presens capitulum obtinet veritatem. Contraria soluit. et dicit. Quod illa que ibi facta sunt. de licencia pape. facta fuerunt. Vel loquuntur illa capitula. secundum ea tempora. cum cause episcoporum non deferebantur ad sedem romanam. 19 distinccione. Si romanorum 323 . §. decretales epistolas in fine.


Questio 15 a. Quid possit archiepiscopus. in subditos suorum suffraganeorum. Responsio. non potest eos compellere. ad suscipiendum commissiones eius. in causis. nisi sit consuetudo. extravag. de foro competenti. romana. li. 6 o. 324 Et extravag. de officio ordinarij pastoralis 325 . Super quo capitulo. dicit hostiensis. Quod cum episcopus. subsit archiepiscopo. quia pingwius ius habet in eum. quam in subditum ipsius. ideo potest archiepiscopus. episcopum cogere. ut compellat subditum. ad suscipiendum. et si episcopus. infra certum tempus. hoc facere neglixerit. sibi assignatum. neque aliquid iustum pretenderit. poterit demum. compellere vtrumque. argumentum. extravag. de officio ordinarij capitulo quanto 326 . Jn fine. Et capitulo. Jrrefragabili 327 . §. excessus. [47] Concordat. Bernhardus. Eciam. si ab episcopo appellatum fuerat. Sed hic notandum. Quod archiepiscopus ex iure novo. causas. que per appellacionem. vel alio iure metropolitico deferuntur ad ipsum. Non potest audire. seu comittere. alibi. quam in sua ciuitate vel dyocesi. aut in eis locis. in quibus appellatum exstitit. Vel cause ipse consistunt. nisi aliud sibi competat de consuetudine. Vt patet. extravag. de officio ordinarij. capitulo. vt litigantes. libro 6 o. 328 Vnde hijs adiciendum. Quod archiepiscopus. non habet iurisdiccionem directam in subdi-(11 b)tos suffraganeorum. nisi in quibusdam casibus. qui notantur. extravag. de officio ordinarij. in capitulo. Pastoralis 329 . Quorum primus est. Cum deuiant in diuinis officijs. a consuetudine metropolitane ecclesie. 12 distinccione. de hijs 330 . vbi dicit beatus augustinus in concilio toletano nono. sic. de hijs qui contra voluntatem apostoli. circumferuntur omni vento doctrine. Placuit sancto concilio. ut metropolitane sedis auctoritate coacti. vnicuscuiusque prouincie ciues. rectoresque ecclesiarum. vnum. eundemque in psallendo teneant modum. quem in metropolitana sede cognouerint institutum. Nec aliqua diuersitate cuiusque ordinis uel officij. a metropolitana sede patiantur se disiungi. Sic enim iustum est. vt vnusquisque sumat regulas magisterij vnde honoris consecracionem accepit. vt iuxta maiorum decreta. sedes. que vniuscuiusque sacerdotalis dignitatis est mater. ecclesiastice dignitatis vel racionis sit magistra. Abbatibus sane. indultis officijs que iuxta voluntatem sui episcopi regulariter illis implenda sunt. Cetera officia publica. id est. vesperas. matutinum. siue missam. aliter quam in principali ecclesia celebrare non liceat. Et nota penam 331 . Vnde sequitur. Quisquis autem. horum decretorum violator extiterit. sex mensibus comunione priuatus. aput metropolitanum. sub penitencie censura maneat corrigendus quatenus. aput illum. et preterite transgressionis culpam. diluat lacrimis. et necessariam officiorum doctrinam studiose addiscat. Sub ista ergo regula discipline. Non solum metropolitanus tocius sue prouincie episcopos. vel sacerdotes astringat. sed eciam ceteri episcopi. subiectos [48] sibi ecclesiarum rectores. obtemperare institucionibus cogant 332 . Jdem dicit glossa super uerbo. Quisquis autem. argumentum. Quod archiepiscopus potest suffraganeum episcopum suspendere. et excomunicare. allegat 18 distinctione placuit 333 . §. Si episcopus. 10. q. 3 a. quia cognouimus 334 . 11. q. 3. si quis episcopo 335 . Racio horum esse potest. quia tunc ordo mutatur. cum aliquid in corpore invenitur. quod in capite non habetur. distinctione 41. miramur 336 . Secundus casus est. quando subditus episcopi. deliquit in dyocesi archiepiscopi. 6. q. 3. placuit 337 . Jn hoc enim casu. efficitur aliquis. de iurisdictione cuiuslibet alterius. 3 us. Si habet predium in dyocesi sua. extravag. de foro competenti. capitulo ultimo 338 . Et iste casus pertinet eciam. ad quemcunque alium. 4 us. Si causa defertur ad eum. per appellacionem. extravag. de officio legati. capitulo 1 o. 339 Et de officio ordinarij. in capitulo. duo 340 . 5 us. Cum absolutus ab archiepiscopo non vult parere episcopo. extravag. de officio iudicis ordinarij. in capitulo ad reprimendam 341 . Vbi dicitur. Quod si constiterit archiepiscopo. aliquem iniuste excomunicatum per episcopum. tunc archiepiscopus debet eum deferre episcopo. ut eum absoluat. qui si nolit. debet archiepiscopus eum absoluere. recepta prius iuratoria caucione quod super eo. pro quo fuit excomunicatus. satisfacere studeat competenter. 6 us. Sy criminalis causa. sit inter episcopum et clericum suum. debet deduci ad synodum. in qua preest archiepiscopus. 6. q. 2. capitulo 1 o. Septimus. Si clericus habet causam ciuilem contra episcopum suum. 11. q. 1. Si clericus 342 . 8 us. Quando episcopus negligens est. in eo quod facere debet. 9. q. 3. cum simus 343 . extravag. de sentencia excommunicacionis. capitulo. [49] Henrik Kalteisens kopibog.
per tuas 344 . Et de appellacione. qua fronte 345 . Sed qualiter poterit cognosci. negligencia prelati. Responsio. per culpam subditorum. ut patet. distinctione 8 in capitulo. pervenit 346 . Ad quod eciam deseruit. idem. 23 q. 8. in capitulo. preterea 347 . de quodam duce. damaso nomine. quem papa iohannes hortatur. Nonus. Quando defuncto episcopo. ecclesia ydoneos clericos non habet. 12. q. 2. non liceat 348 . 10 us. Quando euidens est. sentenciam episcopi esse iniustam. extravag. de appellacione. sollicitudinem 349 . 11 us. Cum visitat prouinciam. extravag. de prescripcionibus. cum ex officij 350 . Et de censibus. sopite 351 . Et capitulo cum nuper 352 . Ex quibus sequitur. Quod si episcopus mandat aliquid suo clerico uel subdito. et archiepiscopus contrarium. tenetur obedire suo episcopo nisi in casibus prenominatis. Et nisi fiat eo modo. quo dictum est in principio huius responsionis.


Questio 16 a. An archiepiscopus vbi tenetur requirere consilium suorum suffraganeorum. teneatur eciam sequi eorum consensum. Et responsio. Quod videtur sic. per capitulum. nullus primas. 9. q. 3 353 . Vbi dicit calixtus papa. Quod sic de conprouincialium coepiscoporum causis. eorumque ecclesiarum et clericorum. atque secularium necessitatibus agere uel disponere necesse fuerit. hoc comuni consensu agant conprouincialium pontificum. Alia autem capitula. 65 distinctione. Se referunt ad maioris partis decisionem. Et hec practica seruatur in concilijs generalibus. atque in omnibus capitulis. Vt patet ex rubro et nigro 354 . in titulo. qui incipit. De hijs que fiunt. a maiore parte capituli. Et quod dictum est de consensu omnium. iam correctum est. [50] multipliciter. per ea. que dicta sunt. scilicet quod sufficit consensus partis maioris. Et tunc necessarium est intelligi. canonem prefatum et similes. de omnium consensu requisito. non de habito. vt expresse dicit glossa. in capitulo. obeuntibus. 83 distinctione 355 . super uerbo. consensu. vbi in simili. constitutum est. in synodo generali. innocencij pape. rome celebrata. Quod in eleccionibus episcoporum. consensus reliquorum (12 a) requirendus est. alioquin eleccio irrita sit. Glossa exponit. de consensu requisito. licet non habito. Allegat decretalem. cum olim. de arbitris 356 . dicens per illam. istud decretum debere intelligi. Quia ibidem dicitur. Quod prior qui tenebatur prouidere hospitali de rectore. cum consilio et tractatu familie illius hospitalis et si hoc non fecerit. eius eleccio habetur irrita et inanis. Verum. Quod habito illo tractatu et consilio cum familia. Prior libere potest rectorem eligere ydoneum. siue concordet. siue discordet. familia cum eo. Vbi ait glossa. Quod per istum decretalem possumus interpretari decretum Obeuntibus. Preallegatum. Plerumque tenetur quis querere consilium. sed non tenetur sequi idem. Vt patet de regularibus. licet 357 . C. de iure emphitiatico. lege ultima 358 . ff. de administracione tutorun (s. 51, s. 84 pdf). lege quidam decedens. §. Papiniamus 359 . ff. Vbi pupillus educari debeat. lege prima et finali 360 . Et secundum hanc interpretacionem. videtur eciam intelligenda decretalis illa. Cum in veteri. de electione 361 . Et subdit glossa. Sed videtur quod superfluum sit petere consilium. quod quis sequi non tenetur. argumentum. C. de probacionibus. 1. ad probacionem 362 . Et respondendum. Quod certe potest esse. quod tale consilium sit vtile. quia potest movere priorem. ad aliquid faciendum. quod forsitan. per se non fecisset. argumentum. 31 distinctione nycena 363 . Et ff. de arbitris. 1. Si vnus. § ultimo 364 . Alias ille § est lex. et [51] incipit. Si interest. Nam. Quod a prelatibus queritur. facilius invenitur. 20 distinctione de quibus 365 . Et C. de fidei commissis. 1. vltima in fine 366 . Et arg. ad hoc. 64 distinctione. extra conscienciam 367 . Et habito consilio deliberet. An expediat ei sequi consilium. ff. mandati. 1. 2 a in fine 368 . Et preterea sufficit. quod ita scriptum est. ff. Quia et a quibus. 1. prospexit 369 . Et 6 a. q. 3. scriptum est in lege 370 . Et de prescripcionibus. ad audienciam 371 . Jdem. Soluitur theologice. Nam in sancto ewangelio multa nobis data sunt. que cadunt sub consilio. que tamen nemo necessitatur obseruare. ut patet mathei 6 o. Obseruantibus enim meritum acquiritur. non obseruantibus. pena non infligitur. secundum glosam (!) ibidem. Et ostendit sanctus thomas. in prima secunde. Jn materia de consilijs evangelicis 372 . Ex hijs sequitur. Quod archiepiscopus in consilio presidens. potest solus concludere et statuere. prehabito consilio. licet non consensu coepiscoporum. Sequitur 2 o. Quod illa pars. que stat cum archiepiscopo. dicitur sanior. eciam si sit minor. duplici racione. Prima, quia tota auctoritas concludendi consistit in presidente. 2 a. quia concludere potest aliorum consensu non habito. Dummodo ipsum requisierit. Huius simile practicabatur in concilio basiliensi. vbi minor pars maiorem. vicit in decreto translacionis ad ferrariam. eisdem ex radicibus. Videlicet. Quia cum illa parte stabant presidentes pape. in quibus erat auctoritas concludeudi (s. 52, s. 86 pdf). Et papa acceptauit decretum illius partis. quod fecit approbatum eciam per concilium ferrariense. Vt patet in actis vtriusque concilij. tam basiliensis videlicet. quam ferrariensis.


Questio 17 a. An episcopi suffraganei. teneantur pro posse. defensare ecclesiam metropolitanam. dum est ab inimicis regis capta suntque diuina officia destituta. ministri ecclesie aliqui capti. Alij non audent illic metu corporis redire. Et archiepiscopus [52] indiget eorum auxilio. ad repellendum emulos qui omnia spiritualia et temporalia ibidem deuastant. Responsio quod sic. prout elici potest partim ex dictis supra in questione 13 a. Sed expressius habetur in capitulo. omni. 23. q. 8 373 vbi dicit leo papa quartus. exercitui francorum. Si timore ac terrore deposito. contra inimicos sancte fidei et aduersarios omnium religionum viriliter agere studete. Nouit enim omnipotens deus. si quilibet vestrum morietur. quod pro veritate fidei et saluacione patrie. ac defensione. christianorum mortuus est. Et ideo. ab eo celeste premium consequetur. Si dicis hoc capitulum non esse ad propositum. Quia scribitur ad laicos. Respondeo. Quod ymmo. quia ibidem additur pro saluacione patrie. ac defensione christianorum mortuus est. hinc est quod ibidem. sequitur idem capitulum. declarans principium. Quod est alexandri pape. ad omnes episcopos hyspanie 374 . dicentis dispar nimirum est. sarracenorum et iudeorum causa. Contra illos enim qui christianos persequuntur et eos ex urbibus et proprijs sedibus pellunt iuste pugnatur. hij itaque vbique seruire parati sunt. Ad idem est ibidem. leo quartus de sua persona scribens. ad ludowicum augustum. in capitulo. Scire 375 . dicens. Scire vos oportet. quod nunquam ab aliquibus nostros homines synimus opprimi. sed sy necessitas illa incurrerit. presenter vindicamus. quia. nostri gregis in omnibus esse debemus vltores. et precipui adiutores. Quod secundum gracianum. intelligendum est. Non quod episcopi manu pugnent. sed alios ortentur ad pugnandum. Vnde ibidem 23. q. 5. capitulo. principes 376 . Et c o. sed omnes 377 . dicitur. Quod regia et sacerdotalis defendat auctoritas. que ad diuinam offensionem pertinent.


Questio 18 a. (12 b). An episcopi possint bellis in iustis personaliter pugnare. Responsio. quod antiqua iura videntur sentire quod sic. ut patet per adducta in questione imminente precedenti. Videlicet 17 a. Precipue. per alexandrum et leonem allegata. Sed verius et securius tenetur. exposicio graciani. ibidem adducta. [53] Quia nisi hoc licet clericis. multo minus episcopis. duplici racione. Prima. Quia in bellis comuniter effunditur sangwis humanus. quod non licet clericis. quia habent tractare carnem et sangwinem dei omnipotentis. 23. q. 2. in capitulo. clerici 378 . et in capitulo. hijs a quibus 379 . 2 a. est sancti thome. in 2 ae. q. 40 380 . Quia exercitia bellorum. inquietudines habent. et multum impediunt. a dulcedine dominice contemplacionis. a laude dei. et ab oracione pro populo. que omnia pertinent ad officia clericorum. Sed predictis non obstantibus licitum est prelatis ecclesiasticis. ob defensionem fidei. vel rerum ecclesie. contra vyolantes. brachium invocare seculare. Et eos hortari. non quidem ut occidant. wlnerent uel mutilent. quia hoc esset. directe ad homicidium provocare. sed ut fidem. ecclesiam. uel patriam liberent. et terram ab infidelibus occupatam reducant ad Christum. Et propter hoc facit ecclesia remissiones magnas. Et licet. hinc inde in bellis talibus occidantur aliqui. non tamen est hoc prelato imputandum. Ymmo. peccaret nisi contra tales se opponeret. Vt dicit sanctus augustinus in epistola ad publiculam. Quod (!) transumitur (!). 23. q. 5. in capitulo. de occidendis 381 . Vbi eciam allegat beatum paulum. sibi prouidisse. armatos deductores. contra insidiantes sibi. homines perditos. Si enim inquit augustinus. in illos. illi scelerati incidissent. Non tamen Paulus. in eorum sangwinis effusione crimen suum agnosceret. Absit inquit. ut ea que propter bonum ac licitum facimus. si ex hoc. preter nostram voluntatem. cuiquam male acciderit. nobis imputetur. Alioquin. Nec ferramenta domestica. uel agrestica sunt habenda. ne quis ex inde se uel alium interemat. Nec arbor est plantanda. ne quis se in ea suspendat. Nec fenestra facienda ne per hanc quisque se precipitet. Et concludit dicens. Et quid plura commemorem. que finire non possem. Quid enim in vsu hominum est. quod non posset perniciem irrogare. Hec ibi. Possunt igitur clerici interesse bellantibus. Ad eos exhortandum. consolandum. confortandum et pro eis exorandum. Vnde arma clericorum sunt lacrime et oraciones eorum. 23. q. 8. capitulo 1 o. 1 o. (!) in fine. Et quam accepta sit oracio [54] clericorum deo. precipue tempore belli emissa. patet exodi 17 o. ubi legitur. Quod dum populus pugnaret contra amalech. moyses ascendit in montem. et expansis manibus in modum crucis. orabat. Et quamdiu sic stabat. vincebat populus iudaicus. dum autem fatigatus manus demitteret. corruit israhel et vincebat amalech. Quod considerantes aaron et hur. ascendebant ad moysem. et sustendebant manus eius. sicque vicit dei populus.


(13 a). De libro sublato


Questio 19 a. Quesitum est. Quidam furatus est librum alterius. liber reperitus aput alium. An ille teneatur restituere. aput quem reperitur. Respondet ille. quod non. quia emit eum pro decem florinis. petens sibi illos prius restitui. Obicit alter. liber meus est. michi debetur. Responsio. Restituere tenetur illi cuius liber est. Nec potest ab eo petere precium. licet bona fide emerit. nec sciuerit fuisse librum illum furtim sublatum. C. de furtis. 1. Jnciuilem 382 . Sed agat contra venditorem de eadem re. Secus si scienter emisset de rebus furtim sublatis. vel eciam raptis. Si enim hoc sciebat. aut probabiliter credebat. et emit cupiditate acquirendi sibi. scilicet. ut haberet. vel venderet alteri vt vellet. tunc tenetur indistincte ad restitucionem. Neque liberatur alienando alteri. Vel si res pereat morte. uel quocunque casu. vel si ei aufferatur. Et racio est. quia ipse furtum commisit. invito domino contrectando. ff. de furtis. 1. prima 383 . fur autem iudicatur semper in mora. ut ff. de condicione furti. lege. si pro fure. § condicio. 2 o. lege penultima 384 . Vnde neque precium potest petere ab eo cuius res est. Et tenetur restituere omnem vtilitatem. quam de illa re acquisiuit. Et si restituit rem deteriorem. quam ad ipsum pervenit. non liberatur. Et si in aliquo tempore medio. fuit res melior. eciam. postquam forte vendidit alteri. ad extimacionem plurimi. ff. de furtis. 1. in re furtiua 385 . ff. de condicione furti. 1. quia inventa 386 ff. commodati 1. finali. ex certo. § Si interdum 387 . [55] C. de rei vendicione. 1. certum 388 . Et idem intelligo. de 2 o 3 o. et ultimo emptore male fidei. ff de minor. ibi 389 .


Questio 20 a. In casu precedenti. Responsum est. Quod liber ille. non fuit ecclesie. sed episcopi. Et relictus heredibus cum certis alijs bonis. et heres vendidit predicto possessori. Obiectum est. Quod capitulum fatetur. hec non esse vera. Queritur igitur. An standum sit testimonio. capituli. vel aliquarum personarum ecclesie. in isto casu. Et videtur quod sic. per capitulum. Jnsuper statuimus. extravag. de testibus et attestacionibus 390 . vbi sic dicitur. Jnsuper statuimus. ut liceat vobis in causis ecclesie vestre. ferre testimonium. dummodo vnus ex vobis vel duo. ad agendum vel respondendum instituantur. quorum testimonium. in causis in quibus actores vel responsales sunt instituti. non debet admitti. Ad idem concordat capitulum. cum nuncius. eodem titulo 391 . vbi dicitur. Quod non lateat prudenciam vestram. quod clerici non sunt. a ferendo testimonio. super negocio ecclesie sue. nisi alia racionabilis causa impediat repellendi. Concordat ad idem. capitulum. Tuis questionibus. eodem titulo 392 . Cum glossa prima. Et extravag. de iure iurando. capitulo et si Christus. in fine 393 .


Questio 21 a. Respondendum. Quod in predictis duobus questionibus. producti sunt testes. quorum solus vnus. sufficienter deponit. pro ecclesia. Quid ergo iuris. Responsio. Deferendum est iuramento asserere partem agentem. pro parte ecclesie. ita esse. ut asseruit ille vnicus testis. Ad hoc facit capitulum. Juramentum. extravag. de iure iurando 394 . dicens. Juramentum a te. parti delatum. non nisi iusta. de causa potuit recusari. quamvis. [56] quod in iudicio a parte parti defertur recusari possit. licite ac referri. Nec liceat convento. accione famosa referre huiusmodi iuramentum. Sane. Si actor omnimodo in probacione defecerit. reus debet. et si nichil prestiterit obtinere. Presumpcione vero faciente pro illo. reo deferri potest. ad ostendendum suam innocenciam iuramentum nisi iudex respectis personarum et cause circumstancijs. idem. actori videat deferendum. Glossa. super verbo. Omnino in probacione. dicit. Nota. Quod sy actor omnino nichil probat tunc quia nullam habet presumpcionem. reus nichil prestabit. et absoluitur. sic extra de causa possessionis. cum ecclesia 395 . Et iterum. Vt ecclesiastica beneficia. capitulo. vt nostrum 396 . Et ibidem. de iure iurando. capitulo. mulieri 397 . Et C de edendo. 1. qui accusare 398 . Si vero actor. habet presumpcionem pro se. et contra reum. defertur reo iuramentum. ad purgandum innocenciam suam. Vt dicitur in capitulo preallegato iuramentum. Et C de hijs qui ad ecclesiam confugiunt. 1 presenti. § si cui 399 . Et C eodem. 1. Jn bonis 400 . Que omnia intelliguntur. secundum. istum paragraphum. Vnde quandoque defertur iuramentum probacionis actori. quandoque reo. quia textus distingwit. Actori enim quandoque defertur iuramentum probacionis. puta. cum habet vnam bonam presumpcionem. siue vnum et honestum testem. tunc habito respectu ad quantitatem cause et qualitatem persone. vt non sit presumpcio. quod pro tanto debeat deiurare. defertur iuramentum ipsi actori. Ad hoc prestat optimum argumentum ff. de legittima tutela. 1. legittimus. Et extra de renunciacione. c o super hoc 401 . in fine. Ar m. extra de procuratoribus c o. ex insinuacione. Et sic intelligitur. extra de probacionibus. c o. Sicut consuetudo. hec glossa. Et tamen regula est (13 b) Quod quandoque statur testimonio vnius. vbi nulli preiudicium generatur. vt si dubitatur. An aliquis sit baptizatus. An ecclesia sit consecrata. Tamen vbi de preiudicio partis agitur. duo adminus testes requiruntur. ff. de testibus. 1. vt [57] minus 402 . Est et alia regula. Quod licet testis vnicus. non faciat probacionem facit tamen presumpcionem. vt extra de successionibus ab intestato 403 . § finali. Et propter hanc presumpcionem tucius est. deferrre (s. 58, s. 92 pdf) iuramentum. illi qui adducit vnicum testem. quam illi qui nullum adducit.


Questio 22 a. Sed quia agens est episcopus. Queritur an ipse teneatur iurare in predicto casu. in questione precedenti. An debeat sibi de iuramento deferri. Responsio. Quod licet in capitulo 1 o. extra de iuramento calumpnie 404 . dicatur. Quod episcopus iurare non debet. sed alijs hoc officium delegare. tamen capitulum vltimum eiusdem tituli. disponit. Quod si episcopus litigat per sindicum. uel procuratorem. tunc per illum iurare debet. Si vero per se ipsum litigat. propositis tantum. sed non tactis ewangelijs. sicut in dicendo testimonio. iurare debet. Nec est repugnancia inter ista capitula. Quia. In primo capitulo. non dicitur quod non debeat iurare episcopus. sed dicitur quod non potest compelli. ita soluit glossa. in dicto capitulo vltimo. super verbo. per te ipsum. Potest tamen de consensu parcium stari verbo episcopi. sine iuramento. ut extra de testibus. in capitulo. tuis questionibus 405 . Alias tenetur iurare. quicunque. quantecunque religionis sit. nec sibi aliter creditur. in alterius preiudicium. vt extra de testibus. Nuper 406 . Et si obicitur. Quod episcopus non potest iurare iurare (!). nisi consulto Romano pontifice. vt patet in capitulo predicto primo. Respondet glossa. Quod istud difficile videtur. ut episcopus propter hoc semper debeat requirere romanum pontificcm (s. 58, s. 92 pdf). Jdeo. hoc non seruatur. sed seruandum est ita ut iam pretactum est. eadem questione. §. Quod si episcopus litigat.


Questio 23 a. Officialis episcopi bergensis. citari fecit. quendam adulterum et incestuarium qui vivente vxore sua. cognouit filiam sororis vxoris sue. Postea superuenit aduocatus regis et voluit eum punire propter idem crimen. Tandem aliqui se interposuerunt [58] et concordarunt hoc modo. Quod adulter faceret nauem longitudinis 26 vlnarum. que esset amborum. scilicet episcopi et aduocati. Et tam episcopus quam aduocatus. quilibet dedit adultero. in subsidium nauis componende vnum vas ferri. | Modo adiudicata est per consilium regis. nauis aduocato. quia ipse adulter promisit sibi ut dicit eam. ad dies vite sue. Queritur quid iuris. Responsio. Quod ex quo officialis episcopi primitus apposuit manum ad puniendum. aduocatus regis non debebat eundem iterum molestare. quia nec deus bis iudicat in id ipsum. Est enim ius regis. Quod qui primo percipit. primo punire potest nec alius illum impedire. qui incepit primo. Jnsuper. Notandum. Quod propter composicionem factam de consensu parcium nauis debet esse amborum. scilicet episcopi et aduocati. Quod eciam patet per hoc. Quod aduocatus dum peregrinari vellet. dixit. Notum vobis sit. quod ego nunc intendo peregrinari Et sy moriar in ista reysa. tunc medietas nauis et pars ad me spectans. cedere debet ecclesie cathedrali bergensi. Preterea. Quod aduocatus dicit modo. Quod adulter promisit sibi nauem illam ad dies uite sue. Hoc restat probandum. Si forte adulter hoc fateatur. Vel alij audiuerint. Sed nec hoc refert. Quia quod concordatum est debet obseruari. Sub hac distinccione. Si adulter hoc promisit. ante initam concordacionem. et postea partes consenserunt in arbitros. tunc non ligat promissum adulteri. prius factum aduocato. quia ipse aduocatus arbitrando renunciauit. iuri sibi quesito per illam promissionem. Si autem adulter promisit aduocato nauem post consensum in arbitros. tunc iterum nullius est roboris. quia promittere non potuit ex quo nauis illa non erat sua. sed parcium in laudo (!) expressarum. patent hec. Extra de condicionibus appositis. c o. verum 407 . et multis ibidem glossis. [Notandum. Responsum istud est modificandum. Quia episcopus male informauit me in multis punctis] 408 .


(14 a). Questio 24 a. Vtrum episcopus possit condere testamentum. Respondet Monaldus 409 in summa. Quod sic. de rebus [59] proprijs. quas antequam esset episcopus. licite acquisiuit. et eas dimittere cui vult. nisi ecclesiam leserit. quia tunc dampnum illatum ecclesie. debet. de rebus huiusmodi. rasarcire. De rebus tamen ecclesie. vel de rebus postquam factus est episcopus acquisiuit. testari non potest. quia videtur proprijs renunciasse. secundum quosdam. extra de testamentis. capitulo 1 o. 410 Vbi de hijs in glossa. Jdem dicit capitulum. Quia nos 411 . hec ibi. Glossa tamen in capitulo 1 o preallegato. super verbo acquisisse. dicit. quod de illis que in episcopatus ordine acquisiuit episcopus. intuitu ecclesie. vel de rebus eius. ecclesie debent reseruari. secus est de alijs. 12. q. 3. c o. 2 o. Et q. 5. fixum 412 . Et in preallegato ca o. quia nos. Vbi dicitur. Quod de bonis proprijs. vel intuitu persone acquisitis. possunt clerici testari. sed non de bonis intuitu ecclesie perceptis. Glossa in eodem c o. super verbo testatum. Dicit. quod licet elerici (s. 60, s. 94 pdf). de rebus ecclesie nullum possint facere testamentum. cum proprietas rerum illarum non sit clericorum. quia solum vsum habent. et tantum victu et vestitu contenti esse debent. 12. q. 1. clericus qui 413 . et c o. duo 414 . 9. q. 2 q. et episcopus 415 . Et totum superfluum. est erogandum pauperibus. 12. q. 2. c o. ultimo. Moderatam tamen donacionem. causa seruicij recepti facere possunt. ut extra de testamentis. c o. relatum 416 . 2 o. §. licet. Cum quasi filio familias comparetur. qui non potest facere testamentum. nisi de castrensi peculio. C. de assessoribus. 1. velut 417 . Et C. de aduocatis diuersorum iudicum. 1. fori 418 . huic dicitur in § licet preallegato. Quod licet mobilia. per ecclesiam acquisita. eis. de iure in alios pro morientis arbitrio transferri non possint. consuetudinis tamen est. non improbande. vt de hijs pauperibus et religiosis locis. et illis qui viuenti seruiuerant. siue consangwinei sint. siue alij. aliqua iuxta seruicij meritum conferantur. Ceterum. Que ex heriditate uel artificio. [60] vel doctrina proveniunt. distribuantur pro arbitrio decedentis. hec ibi. Si autem episcopus sit de religione sumptus. Tunc dicit. B(artholomeus) pisanus 419 in summa. Allegans sanctum thomam in 2 ae q. 184. Quod nullomodo potest condere testamentum. quia sola disposicio rerum ecclesiasticarum ei commititur. que morte finitur. ex qua testamentum incipit valere. Si tamen ex concessione pape testamentum faciat. non intelligitur de proprio testamentum facere sed apostolica auctoritate. intelligitur apostolica potestas dispensacionis sue. ut possit valere post mortem. Sed cum hoc est regula generalis. Quod quilibet potest testamentum condere. cui non est hoc iure prohibitum. cum ergo nullibi reperiatur. hoc episcopis prohibitum in iure. nisi vt supra hic notatum est. nec distingvit ius inter religiosis uel non religiosis. ideo. equaliter est hoc. de vtrisque in iure obseruandum.


Questio 25 a. Queritur. Veniunt ad ciuitatem et dyocesim bergensem homines de dyocesi nydrosiensi. ementes pro victu humana requisita [et alia quecunque bona temporalia. pannos] 420 nominatim. farinam. brasium. seruisiam alamanciam. medonem. et similia. Et de prefatis petit episcopus bergensis ab eis decimam. non de summa pro qua hic emerunt. sed de illa quota lucri quam habituri sunt dum vendent illa prescripta in partibus alienis. Nec recipit hic ab eis decimam eiusdem quote. sed paucos solidos. 3 uel 4. Jta quod hic vix soluunt vicesimam partem. et dum venerint ad parrochias suas. non soluunt decimam vllam. dicentes se bergis soluisse. licet ibi de nouo et carius vendant quam hic emerint. Ymmo denegantur eis sacramenta. nisi ut premittitur soluant hic bergis. Vel sic veniunt norici ad bergas. apportantes pisces. quos permutant pro alijs victualibus nomine empcionis. res pro rebus. Et de illis piscibus soluerunt decimam in locis episcopatus et parrochiarum suarum. Jnsuper. emunt res alias uel sub mutuo recipiunt a mercatoribus quibus indigent. pro victu suo et suorum. Et eciam vlterius vendunt eos. dum pertigerint ad dyocesim et parrochias suas. Estque consuetudo. Quod [61] reuersi illic dant plebano de qualibet tonna seruisie. duos cantras loco decime.
Queritur igitur. Primo. An teneantur prefati norici dare de prefatis rebus decimas. hic bergis. vbi pisces eorum commutantur. vt prefertur. Et respondeo per notabilia. Quorum primum est. Quod de piscibus prefatis. quia decima semel soluta est in loco consueto. non tenentur amplius soluere decimam. in quocunque loco. patet textum (!) extra de decimis. cum in tua 421 . 2 m est Quod de hijs. que bergis emuntur pro piscibus illis. siue fiat per modum commutacionis uel empcionis. non tenentur dare decimam in loco quocunque ad valorem illarum rerum commutatarum. patet. quia tunc de eadem re darentur secunde decime. | eo quod idem sint in valore primi pisces et res pro quibus commutantur. Nam res rei succedit. in locum eiusdem rei. | Sed de residuo quod restat vltra valorem rerum commutatarum sunt soluende decime. vtpote si plus recipit quam pisces valeant | vt extra de decimis in c o pastoralis officij 422 . Jn primo responso. | 3 m notabile. Quod de lucro quod acquiritur. dum res ille venduntur. que aequisite sunt uel commutate. de rebus uel pecunijs decimatis. danda est decima. Cum hoc moderamine (14 b). Quod si quis vendit rem acquisitam. de pecunia uel re decimata. Nam per pecuniam intelligitur. omnis res que pro pecunia comparari potest. ut patet per johannem in 5 o ethicorum. Et C de non numerata pecunia 1. 2 a. 423 Et de illa re proueniunt fructus. pro quibus percipiendis. ille venditor facit expensas. tales expense non sunt deducende ante decimacionem lucri. Si quomodo facit expensas pro restauranda re decimanda. tales eciam non debent deduci ante solucionem decimarum. Racio est. quia tam res restaurata quam eciam fructus eius manent apud illum qui facit illas expensas. Patent hec in c o preallegato. pastoralis. In 2 o responso.
Sed tunc questio oritur. vbi sunt ille decime soluende. Et quando. Et respondeo. Primo. Quod tunc et ibi vbi et quando res ille ut prefertur commutate pro rebus decimatis venduntur. Idem dicendum de rebus emptis. quia non est soluenda decima ab emptore. de illis. dum et vbi emit. quia prius decimate putantur [62] per venditorem. Sed ibi et tunc vbi et quando emptor res illas vendit vt clare patet. bene intelligenti. in dicto primo responso. ca i pastoralis. vbi sic dicit papa Jnnocentius tercius. Respondemus. Quod licet circa res acquisitas uel factas de pecunia decimata cum ipse venduntur. | credamus deducendas expensas. et de residuo. quasi de lucro decimas persoluendas. Nota. Quod dicit. Cum ipse venduntur. Ergo non ante. | ergo non bergis. nisi ibi res ille vendantur. Est ergo conclusio. Quod norici. non tenentur soluere bergis decimam. de piscibus aut rebus. de quibus decimas soluerunt. suo archiepiscopo aut plebanis. nec de rebus commutatis uel emptis pro eisdem. nec de rebus alijs. bergis emptis. nisi ibi vendantur. et tunc vbi venduntur. possunt deduci expense. et de lucro quod restat. soluende sunt decime.
Eadem racione. dum apportant res ad suas parrochias. non tenentur dare plebano duo cantra (!) potus de qualibet tonna. sed soluere decimam eo modo ut prescriptum est. et non aliter. scilicet si vendunt et lucrantur. expensis deductis. Secus si in domo sua cum familia bibere volunt. Ex predictis solui possunt due questiones. Quarum prima est. An de decimis dandis possunt deduci expense. Responsio. Quod prediales decime dari debent indistincte non deductis expensis. Nec eciam illis qui (!) fiunt pro fructibus colligendis. extra de decimis. Cum sint homines 424 . De personalibus vero distinguendum. Quia si surgunt ex rebus iam decimatis. deducuntur expense. alias non. vt in eodem titulo. c o preallegato pastoralis. 2 a est. Quando debent decime solui. Responsio. Quod prediales debent dari statim cum fructus percipiuntur et antequam inde separentur census. uel debitum et huiusmodi. Et si primo facta fuerit talis separacio nichilomiuus (s. 63, s. 97 pdf) decime integre dande sunt. vt ibidem in c o. tua nobis 425 . Et c o. Cum non sit 426 . Personales. autem possunt dari ante finem anni. argumentum. extra de pignoribus. ex litteris 427 .
26 a questio. Que est pena eorum. qui detinent decimas. aut recipiunt iniuste. scilicet impediendo soluentes. ne dent ecclesie [63] baptismali. et vbi tenentur. Responsio. Quod ut statuit. Primo anastasius papa. in ca o Statuimus Et sequenti. 16. q. 1 428 dicens. Quod si quis oblaciones ecclesie. et decimas quas populus dare debet. tenere contenderit. Vel extra baptismalem ecclesiam dare voluerit. preter conscienciam episcopi. Vel eius cuius (!) huiusmodi officia comissa sunt. Nec cum eius confratre agere voluerit. bannum nostrum. hoc est penam pecuniariam componat. et comunione priuetur. 2 o statuit symachus papa. catholice ecclesie. vrbis rome episcopus. Quod talis anathema sit. Jbidem in c o. Jn canonibus 429 .
Et nota. Quod restat archiepiscopo nydrosiensi et plebanis. accio contra episcopum bergensem. eo quod tempore tanto exigit decimas. de rebus prescriptis ab eorum subditis.
Sed contra predicta. Obicit episcopus bergensis dupliciter primo racione consuetudinis. 2 o racione comunionis. Quod decime predicte soluende sint bergis prout ex consuetudine. quia ita consueuerunt solui. a tanto tempore. cuius non est memoria de contrario. ut dicit episcopus bergensis. debent enim decime solui vbi consuetudo fuit et est eas solui. ut patet extra de decimis. c o 1 o et secundo 430 . Et c o commissum 431 . Et c o ad apostolice 432 . Et precipue hoc tenendum est. si prescripte sint ut dicit hostiensis. Quantum ad 2 m de comunione. Quia layci prenominati. stant bergis. et recipiunt ibi sacramenta. ergo ibi debent soluere decimas. § 9 a. quia ibi debet quilibet soluere decimas. vbi audit diuina et recipit sacramenta 16 q. 1. questi sunt 433 . 13. q. 1. § 1 o. 434 Responsio. Ad primum. Quod distingvendum est de decimis. Nam quedam sunt prediales. Quedam personales. Quedam mixte. Prediales non sunt ad propositum. Nec mixte. quia de illis modo non loquimur. sed tantum de personalibus. Vbi sciendum. secundum hostiensem. Quod iste decime personales iure comuni dande sunt ecclesie parrochiali. siue baptismali. vbi quis audit diuina. et recipit sacramenta. ut [64] patet per iura allegata. 16. q. 1. in c o. questi. Et 13. q. 1. § 1 o. Ex quo patet. quod iura illa non faciunt pro parte episcopi bergensis. sed pocius contra eum et pro nobis. Predialis vero decima. danda est ecclesie. infra cuius parrochiam situm est predium. ut patet extra de parrochijs. c o ultimo 435 . Et de decimis in c o. quoniam 436 . [Non obstat consuetudo contraria si qua fuerit allegata quia non est seruanda consuetudo que contrariatur canonicis institutionibus que pocius dicenda est corruptela patet extra de consuetudine c. ad nostram 437 et c. cum venerabilis 438 . Quod eciam hec consuetudo sit contraria iuri scripto si saltem consuetudo dici mereatur patet quia contrarium huius consuetudinis determinatur per iura supradicta. et maxime xiij. q. 1. per totum 439 ] (15 a) Et 16. q. 1. Si quis laicus 440 . 13. q. 1. §. 1 o. Et hoc verum est. nisi alius obtineat de consuetudine. extra. de decimis. c o. 1 o. et 2 o. 441 Et c o comissum 8. Et c o. ad apostolice 442 . Et pluribus alijs. Vel nisi prescripte sint. Hec Hostiensis Ray(mundus) et sanctus thomas 2 ae q. 85. Ex quo patet. Quod eciam illa iura iam allegata pro parte aduersa. nihil faciunt ad propositum. quia loquuntur de decimis predialibus. non personalibus. Et casus noster est de personalibus et non predialibus. De mixtis vero decimis. vt sunt agui et alia fetus animalium. que in pascuis sunt. Et dicuntur mixte. quia proueniunt partim a predijs. vnde animalia vivunt. ar. extra de decimis. c o comissum 443 . Et hoc modo sunt prediales. | partim vero proueniunt a personis. id est. a custodia personarum. igitur videntur personales. | dicendum est secundum hostiensem. Quod si apparet consuetudo. seruanda est. Si vero non apparet. tunc. Si animalia continue pascuntur in predijs proprie parrochie. eius qui dominus est. et curam eorum gerit. illi indubitanter soluende sunt parrochie.[sirkeltegn] 444 . Si vero [65] Henrik Kalteisens kopibog. 5
pascuntur in predijs parrochie aliene. Videtur quod diuidi debent. inter ecclesiam vbi pascuntur. et propriam. | ar(gumen)tum ff. de legibus. §. Qui saltum 445 . Extra de testamentis c o relatum 446 § ultimo. Raymundus vero dicit. Quod sy aliquis. pascit in una parrochia. et habet ouile in alia. tunc de lacte. fetu. et lana debet dare decimas ecclesie vbi pascua sunt. argumentum extra de decimis in c o comissis | Concordat sanctus thomas. vbi supra. videlicet in 2 ae q. 87 a | Sed secundum alanum 447 . Si continue iacent in vna parrochia et continue pascuntur in alia. tunc decime diuidi debent. Et idem. Sy per medietatem anni pascuntur in vna parrochia. et per aliam medietatem in alia. | Hec wilhelmus. in c o preallegato. Ad apostolice. Ex quibus patet. Quod consuetudo seruanda est si rationabilis est. in soluendis decimis predialibus et mixtis. | nulla autem consuetudo tollit. quin decime personales solui debent ecclesie baptismali. Vel saltem ibi. vbi res empte venduntur. ut preostensum est. in c o pastoralis. preallegato. responso eiusdem 1 o | Ad ista deseruit capitulum singularissimum. quod est querela grandis contra illos. qui volebant sibi vsupare decimas aliquorum. Jn quo soluuntur multa argumenta. que fiebant per aduersarios in contrarium. 13. q. 1. c o ecclesias 448 . §de decimis | vbi leo papa quartus loquitur. in persona vtriusque partis contendencium. Ponit enim papa ibi hanc conclusionem. Quod decime ibi persolui debent. vbi plebes sacrosanctum baptisma recipiunt. Et circa hanc conclusionem arguit pars conquerens sic. Primo nos eos baptizauimus. ergo decime eorum debentur nobis. tenet conclusio ex prefata decicione apostolica per leonem 4 m papam factam. 2 o. nos rigamus populum hunc. imbrem doctrine ei administrantes. Et colimus eum. vomere predicacionis corda eius ad fidem aperientes. quare ergo non wltis sinere. ut fructificet nobis. et qualia vobis fieri non wltis. nobis non faciatis. ne sy pergitis dicere. que wltis. audiatis que non wltis. tenet hec conclusio. ex multis que inducuntur ibidem in principio eiusdem capituli. vbi ipsi innituntur racioni propter [66] quam deus decimas instituit solui. Dicentes. Decime. a deo instituti sunt per moysen. ut persoluerentur a populo. filijs leui. pro ministerio. in quo deseruiebant ei in tabernaculo offerendo. Nec accipiebant eas. nisi ab illis. pro quibus offerebant preces et sacrificia. Et potest formari 3 a racio eorum sic. Jllis debentur decime. qui seruiunt deo pro populo. et offerunt pro eis. sacrificia et preces. ergo nobis debentur decime. quas soluere debent ipsi. et similiter de primicijs. 4 a racio formatur ibidem sic. Cum decime darentur filijs leui a deo. non persoluebantur eleccione offerentis. non contempnabatur leuita qui fecerat sacrificia. ut populus eligerit. cui decimas dare vellet. sed ei qui secum moram traheret. Vnde dictum est. levita qui tecum moratur. et intra muros tue urbis habitat. colendo eam. comedet eas. Jdeo eciam. ex singulis tribubus ciuitates ad inhabitandum acceperunt ut vnaquaque tribus persolueret decimas. illis leuitis qui secum erant. cum ergo nos sumus illi. qui habitamus cum hijs populis. decime eorum debentur nobis. 5 a Corfimando racionem 2 am preallegatam. Allegant apostulum dicentem. Comunicet aut. is qui cathezizatur uerbo. ei qui se cathezizat. in omnibus bonis. hec Galathis. Corinthijs autem probat specialiter. sibi deberi sumptus corporales. quia spiritualia illis ministrauit. dicens. Si seminauimus vobis spiritualia. magnum est. si carnalia vestra metamus. Jtem. Sy alij. participes vestre potestatis facti sunt. cur non magis et nos. Jnsuper ait. Quis plantauit vineam. et de fructu eius non edet. Nos inquiunt. plantauimus vineam. et vos wltis edere fructus eius. 6 am racionem addunt. dicentes. Precepit dominus per moysen. ut nemo mittat falcem in alienam messem. hec messis nostra est. et vos wltis falcem in eam mittere. 7 am Non alligabis. os. bouis triturantes (!). nos sumus. boues triturantes. et vos queritis alligare os nostrum. et de nostra tritura. victum vobis queritis. 8 am racionem adducunt. que est confirmacio racionis tercie. Ait enim apostolus. Qui altario seruiunt. de altario viuunt. sed nunquam de eo cui non seruiunt. Confirmant idem. per eundem dicentem. Qui in sacrario operantur. cum sacrario participent sed nunquam cum illo. in quo non operantur. Nos seruimus altario. vos ec(iam) participare wltis. nos uero. vacuos.
[Non refert eciam statutum prouinciale. si quod allegaretur contrarium premissis constituciones enim que sunt contra canones [67] et decreta nullius sunt momenti dis. x constituciones 449 . et dis xj c hoc vestre 450 verum in hijs rebus de quibus nil certi diuina statuit scriptura mos populi dei et instituta maiorum pro lege tenenda sunt dis xj Jn hijs rebus 451 statuto eciam huiusmodi per nonusum renunciatum est quia nunquam teutouici decimas soluerunt neque eciam norici veram decimam sed quendam denarium comunem soluerunt.] 452
(15 b) et inanes dimittere queritis. Confirmant hac (!) raciones. auctoribus multis. Prima est eiusdem apostoli. dicentis. laborantem agricolam oportet primum recipere de fructibus suis. Vos autem e contra queritis. Nos enim sumus agricole laborantes et vos primum wltis recipere de fructibus nostris. Ymmo non solum primum. quia nec ultimum nobis reliquere wltis. A prioribus enim incipientes paulatim serpitis et totum vsurpare contenditis. adeo ut pro vobis videatur dictum. Frustratim lupus commedit agnum. 2 a adducitur eiusdem apostoli dicentis. Quis vmquam militat suis stipendijs. Quis pascit gregem. et de lacte eius non edit. Nos militamus. et vos stipendia nostre militie vobis queritis. Nos gregem pascimus. et voc (s. 68, s. 102 pdf) lanam et lac. accipere vobis wltis. Tandem ad sanctum se transferunt ewangelium. vbi dominus dixit discipulis suis. Jn quamcunque domum intraveritis in eadem manete. edentes et bibentes que aput illos sunt. Cum autem intraueritis. Primum dicite. pax huic domui. Et nos. domum hanc ingressi sumus. ei pacem obtulimus. Vos autem quasi ociosi alieno cibo pasci gaudetis. Insuper ad psalmistam recurrunt. Vbi dicit. Sumite psalmum et date tympanum. Isti a nobis sumunt psalmum et vos ab eis queritis tympanum. idem produces sonum iumentis et herbam seruituti hominum. Fenum et herba ex terra producitur. sed quibus iumentis rigantibus eam. et hominibns (s. 68, s. 102 pdf) colentibus eam. Et in hoc seruientibus ipsi. hec sunt argumenta pro. Contra autem adducunt pene eadem que episcopus bergensis et sui canonici allegant. Vnde dicunt. [68] Ad huc. callida quidem. et multiplici argumentacione. nostram sentenciam aufferre contenditis. Jta. ut si fides verbis uestris adhiberetur. non uerba pro uerbis. sed res pro uerbis reportaretis. sed deo propicio. si uerba dedistis. et uerba recipietis. ✝ Primum argumentum subdunt sic. Arguistis nos. quod ea que vobis debentur surripere querimus. quia nostra prosequimur. prophetica sentencia determinatum est. Sua prosequi non est aliena rapere. Vnde ad vos. hec sentencia manauit. nisi quia tanto ardore. nostra concupiscitis. ut vestra vobis putetis offerri. cum nos nostra consequimur. Vnde cum causa nostra. debitum finem sortita fuerit. clamabitis. ha ha miser. crucior. tantum bonum. esse surreptum ex faucibus meis. Sed videte. ne dampnum effusi vngwenti. in vobis recompensari queratis. Constituistis vos plantatores vinearum. fossores agrorum. trituratores arearum. rigoratores camporum. et multa alia officia huiusmodi vobis assumpsitis. et debita nobis obsequia. a vobis subtrahi. conquesti estis. Ecce primum argumentum. Quia scilicet. oves nostre. dum hic sunt. audiunt ab eis diuina. et quinque recipiunt sacramenta. ergo concludunt eas dandas decimas. Respondent isti negando. conclusionem sub hijs verbis. Sed non negamus. quod vestrum est. Nam boui traturanti palee in alimenta seruantur. sint hec vobis. et grana nobis relinquite. Exemplum adducunt notabile. pastinatores. et cultores vinearum. id est. fossores agrorum. rigatoresque camporum diurna mercede recepta. fructus prouenientes. domino relinquiunt. Vos ergo recepta mercede. vestri operis. in cottidianis oblacionibus et alijs obsequijs. que pro spiritualibus que a vobis accipiunt cottidie deferuntur. accipite. Fructus vero decimarum et primiciarum nobis relinquite.
[✝ Ad argumentum de comunione quam recipiunt bergis. et audiunt diuina. Jam responsum est. immediate in latere proximo folij precedentis in responsione ad primum argumentum. ad tale signum ✝. Quod eciam clare ostendit innocencius papa 4 us. extra de decimis. c o. nouum genus 453 . dicens sub hijs uerbis. Non credimus. quod licet hodie in aliqua ecclesia audiuerint diuina officia. et hodie ibi lucrentur tantum. quod ex eis dent decimas illi ecclesie. sed ubi per totum annum sumunt ecclesiastica [69] sacramenta. et audiunt diuina officia. 13. q. 1. questi 454 . extra de decimis. ad apostolice 455 . Et subdit. Et si forte in pluribus audiunt diuina officia. et quasi pro equali parte. Non esset malum. quod superioris auctoritate. inter eos decime diuiderentur. quia dignum est. ut temporalia metat. qui seminat spiritualia. hec ibi. Concordat satis. quod dicitur supra in folio immediate precedenti. ad tale signum [sirkeltegn]] 456 .


Questio 27 a. An Archiepiscopus possit extra suam prouinciam celebrare publice in pontificalibus. si non habeat priuilegium speciale de hoc. Et sine licencia dyocesani. Responsio. Jo. An. in Clementinis. c o. Archiepiscopo. de privilegijs 457 arguendo ad partes. Quod Innocencius dixit quod non. de usu pallii c o finali 458 . Sed hostiensis dicit quod sic. videlicet. Quod eciam in pontificalibus. et sine licencia poterunt celebrare. sicud obseruat generalis consuetudo. et eciam predicare. nisi specialiter prohibeatur. Remittens ad noua. de hereticis. c o. cum ex iniuncto 459 . Et hoc ut dicit Johannes andree. premere. videtur littera capituli archiepiscopo. ubi dicit. Jn locis exemptis. Archiepiscopos posse uti pontificalibus. Et respondet. quod dici possit. dictum hostiensis procedere. quando pontificalibus utitur sine jurisdiccionis exercicio. vtpote Missam celebrando. predicando. facit eodem titulo. c o. ultimo. li. 6 to. Et quod nota 6. q. 3 a. c o. 1 o. Sed si vti vellet Jurisdiccione uel officio. puta ordinando. degradando. cirsinando et similia faciendo. tunc sine licencia episcopi. id non poterunt 9 q. 3. per totum. Si tamen circa illorum exercicium habent licenciam episcopi. puto. quod uti poterunt pontificalibus. Et in hoc dirimunt. pontificalia a pallio. quo non vti debet archiepiscopus in aliena prouincia. eciam de licencia illius ad quem spectat. nisi super hoc esset priuiligatus. ut patet de vsu pallii ex tuarum 460 . Strictior. videlicet est vsus pallij quam pontificalium. [70] vt ibi patet. Et eodem titulo. Ad honorem 461 . c o 1 o et 2 o. hec Johannes Andree. in glossa etc. Concordant omnes doctores theologici hanc tangentes materiam circa distinccionem. 24 am. 4 i sentenciarum.
(16 a). [Ad argumentum de statutis prouincialibus quere folio precedenti 462 ]. Si allegantur statuta prouincialia. Respondetur, quod illa statuta non merentur dici lex quia condiciones bone legis in eis deficiunt que habentur dis iij canon, erit autem lex honesta iusta possibilis secundum naturam et secundum consuetudinem patrie. loco temporique conueniens necessaria vtilis et manifesta. Presens vero constitucio iusta non est quia contra sacros canones disponit ut patet supra. Jtem non est conueniens quia populus cogitur per eam soluere de eadem re triplicem decimam quod est inconueniens scilicet vnam in ecclesia baptismali et aliam bergis in commutacione rerum decimatarum et terciam iterum redeundo ad locum pristinum. quere folio precedenti ad tale siguum (s. 71, s. 105 pdf) # 463 .


Questio 28 a. Quia ecclesia nydrosiensis. habet decanum. Ideo circa decani auctoritatem et officium inquirendum est. Et primo notandum. Quod licet ad decanum. de iure spectet correccio populi. tamen episcopus potest se intromittere. vt patet extra de officio ordinarij. Jn ca o. Jrrefragabili 464 . Sicut et archiepiscopus potest se intromittere et esse iudex. subditorum episcoporum qui sunt sui suffraganei. si ipsi sint negligentes. 2 a. q. 3. ca o cum scimus 465 . Et extra de sentencia excomunicacionis. c o. per tuas. Et extra de appellacionibus. c o Qua fronte 466 . Sed qualiter prout negligencia prelati. Responsio. Quod per culpam subditorum. ut dis. 8. in c o pervenit 467 . Ad quod eciam deseruit. idem 23. q. 8. in c o. preterea 468 . de quodam duce damaso nomine. quem papa Johannes hortatur. [71] 
(16 b). De visitacione.
Qaestio 28 a. Questio de visitacione. Queritur. Quis sit modo visitandi. Responsio. Extra de censibus. in ca o. Super eo 469 . Quod illud obseruare tenetur. quod in vicinis prouincijs obseruatur. Ait papa Innocencius tercius. compostellano archiepiscopo. qui hanc questionem ab eo inquisiuit. Glossa dicit. hoc esse verum. si certum quid. statutum non sit. quia tunc consuetudo vicinarum ecclesiarum est obseruanda. ut eodem titulo. c o. Sopite 470 . Extra de capellis monachorum. c o 2 o. 471 de consuetudine. c o olim 472 . de electione. c o cum ecclesia wlterana 473 . De cognacione spirituali. super eo 474 . Ad sciendum igitur. quid sit desuper postea constitutum. Notanda sunt aliqua. ex ca o. romana. de censibus. Jn nouis iuribus. li o 6 o. 475 Primum. Quod archiepiscopus tenetur visitare. Primo capitulum. deinde ciuitatem. de hinc diocesim suam. consequenter prouinciam totam.
[Et dicit hostiensis de officio archidiaconi. in summa. Quod contra visitacionem. non currit prescripcio. cuius est racio. quia nisi visitaretur. anima pericularetur. Et ex quo de periculo anime agitur. omnis consuetudo cessat. extra de consuetudine. ca o finali 476 . et omnis constitucio. extra de prescripcionibus. quoniam omne 477 . Et omnis appellacio. ut patet de appellacionibus. Ad nostram 478 . Et c o. consuluit 479 . Et c o. cum speciali 480 . § porro. Et omne iuramentum. extra de iure iurando. quanto 481 . § 1 o Et 33. q. 4. ca o. inter cetera 482 . de ecclesijs edificandis. c o. finali 483 . [72] Jn autentico. Scenicas mulieres. collatione 5 a. 484 Et omnis priuilegiacio. C. vt cena uel da. lege l a in fine 485 . C. de episcopis et clericis. Raptores 486 . circa medium.] 487
2 m. Quod tenetur hec facere in persona propria. nisi sit legittime impeditus. tunc enim potest mittere alium. et visitare per illum. 10. q. 1. episcopum 488 . secundum innocencium et hostiensem. Et li o 6 o. de officio ordinarij. c o. Si episcopus 489 . Et addit Jo. andree in glossa dicens sic. Nec curo quod predicta iura. loquuntur de episcopis. quia omnis archiepiscopus est episcopus 21 distinctione. Jn novo 490 . Et extra de sacra vnccione. c o vnico 491 . § Quia vero.
3 m. Quid si simul concurrant. episcopus et archiepiscopus. Respondet Johannes andree. et guido 492 . Quod simul visitabunt. cum hoc non sit iure prohibitum. Sed quid. Si discordent in sentencia. Respondent idem. Si concordant bene est. Si discordant. tunc regulariter tenet sentencia pro reo sed in casibus specialibus pro actore. Sed quare pro reo. Responsio. quia fauor impendendus est ei. ideo in fauorabilibus statur sentencie pro eo. Sed quare vtriusque sentencia fauorizatur. Responsio. secundum innocencium et prenominatos ambos. Quod hoc ideo fit. quia ambo sunt ordinarij. Et nota. Quod quidam. ut guido dicit. dixerunt. Jn casu quo discordarent. standum esse sentencie episcopi. eo quod ipsi. est specialiter comissa cura animarum. et de eis. specialiter tenetur racionem reddere. ad hoc facit. 12 q. 1. precipimus 493 . 9. q. 3. ca a 2 o. verbo Vnumquemque 494 . 10. q. 1. neganda 495 . [73] 96 distinccione. duo 496 . 18. q. 2. cognouimus. in fine 497 . de officio ordinarij. c o. irrefragabili. li o 6 o. 498 Jdeoque procurator animarum appellatur. 11. q. 1. §. ex hijs. 2 o. 499 Sed subdit guido. Sed hec racio non videtur multum vrgens. cum eciam metropolitanus habeat iure. curam et sollicitudinem prouincie sibi decrete tocius. 21 distinccione. c o. 1. verbo metropolis. ad idem 75 distinccione quoniam 500 . in principio. 9 q. 3. c o 2 o. in principio. Johannes andree in glossa. addit aliam racionem. dicens. Standum sentencie archiepiscopi. in prefato casu. quia maior est episcopo. Vnde secundum maius denominabo inquit. ff. de statu hominum. lege. queritur 501 . Circa quod queritur. Si ambo ut prefertur concurrant. Quid fiet si ecclesia vtrique procurare non potest. Respondet Johannes andree in glossa. procurabit illi. qui primo venit. Sed quid dicit guido. Vtique quod archiepiscopus preponendus est. et ei primo procurandum. 8. distinccione. c o. frustra. in fine 502 . Et in eo. quod legitur et notatur. 11. q. 3. qui resistit 503 . Eciam notat hostiensis. de prescripcionibus. c o. cum ex officij 504 . Et de eodem notatur. de statu monachorum. c o. in singulis 505 . Hoc tamen certum est secundum innocencium. Quod qui primo incepit. primo perficiet. Sed quid si non appareat. quis eorum prior venerit. Respondet. Jo in glossa. Quidam dicunt episcopum preferendum. cui cura specialius est comissa. 10. q. 1. regenda 506 . 9. q. 2. nullus 507 . Sed tu 508 dicit archiepiscopum preferendum. 11. q. 3. resistit 509 . Et c o. sequenti. Nam habet quandam [74] specialitatem que regulari iuri prefertur. ar. ff. de regulis iuris. 1 1 a. prius 510 . Nam a capite reddenda est racio. ff. de edendo. 1 argentarius 511 .
4 m. Quod archiepiscopus ex prefatis racionibus. cum quia maior. tum quia cura prouincie sibi credita est. potest suam prouinciam annuatim visitare. eciam si suffraganei non sint negligentes. vt li o 6 o de censibus et procuracionibus. c o. perpetuo 512 . nulla prescripcione obstante. dicitur ibidem. Et extra de prescripcionibus. cum ex officij 513 . Et de censibus. c o. Sopite 514 . Et c o nuper 515 . Et in ca o romana. De censibus li o 6 o. 516 [Et super uerbo. Jterare. in ca o perpetuo. dicit guido. Quod consuetudo et pactum archiepiscopi et episcopi suffraganei. non potest impedire. non solum visitacionem sed nec eius iteracionom (s. 75, s. 109 pdf). Et hoc ideo. quia ius quod est. de visitacione iteranda. est publicum vtilitate et auctoritate. Vt. de foro competenti. c o. Si diligenti 517 . Sed si non esset publicum vtilitate. puta. quia modicam porcionem daret. et hoc pacto et consuetudine posset induci. 10. q. 3. c o. relatum 518 . Nec posset prescribi. quia procuracio non daretur. vt. de prescripcionibus. c o. cum ex officij 519 . quia hoc ius. quo aliqua eciam procuracio detur. est publicum vtilitate. quia si nulla daretur. negligeretur visitacio. et consuetudo que occasionem mali tribuit. non est tolleranda. 12 distinccione. nos consuetudinem 520 . Jnnocencius videtur velle. Quod consuetudo. que est contra ius publicum vtilitate. ex causa aliquando valet. sed tunc tantum. quando. expresse uel tacito consensu pape. ex causa inducitur. ut in predicto c o. nos consuetudinem.] 521
Hanc autem sentenciam modificat textus in ultimo allegato [75] c o. romana 522 . dicens. Postquam autem. archiepiscopus. semel. omnes dyoceses sue prouincie visitauerit. licitum sit ei postea. prius tamen suffraganeorum suorum requisito consilio. et ipsius super hoc habita diffinicione coram eis. quam in scriptis redigi volumus. ut possit alijs esse nota. visitacionem. per eandem reiterare prouinciam. eciam si non interveniat in hoc. suffraganeorum suorom assensus. Semper illam prouidenciam adhibendo. vt in posterioribus visitacionibus. illas ecclesias. illosque cleros et populos. prius visitet. qui non fuerunt ab illo in prioribus visitati. nisi alijs sit magis. officium visitacionis oportunum. hec ibi. vbi notandum. secundum glossam Jo andree. Siue concordent siue discordent episcopi suffraganei. a voluntate archiepiscopi. in presenti casu. scilicet. An prouincia sit iterum visitanda. Standum est diffinicioni solius archiepiscopi. quia ad ipsum solum pertinet. hoc deffinire. Vt extra de arbitris. c o. cum olim 523 . Sed qualiter debet scribi hec diffinicio. Respondet (17 a) quod sic. Diffinimus. procedendum esse per nos. ad visitacionem prouincie nostre. Nec est necessarium. quod fiat cause cognicio. sed sufficit. quod fiat sic de plano. Nec a tali diffinicione. cum sic tantum super execucione officij sui poterit appellari. vt patet li 6 o. de officio ordinarij. in preallegato c o. irrefragabili. 2 o v(erbo). Jdem Guido. [Sed obicitur. quia tenetur plene prius visitare prouinciam. ut in c o. romana preallegato. Respondet glossa. Quod hoc intelligendum est. si potest. nam ad impossibile. nemo obligatur. ff. de regulis iuris. impossibilium 524 . Extra de regulis iuris. Nemo potest. li 6 o. 525 22. q. 2. faciat 526 . ff. que cau (!) sine appel(lacione) re(scindantur). Paulus 527 . Si eciam obicitur. de dyocesi. quod debet esse plene visitata. priusquam reincipiatur. Respondet innocencius in c o. comana (s. 76, s. 110 pdf) ecclesia. extra de censibus 528 . Quod dyocesis dicitur plene visitata. licet alique parrochie maneant invisitate personaliter. quia forte in illis non est necessaria visitacio. vel sufficit quod fiat per aliam discretam personam. 10. q. 1. decreuimus 529 . Et hoc ipsum arbitrio [76] boni viri relinquendum est. Vt autem facilius perficiat visitacionem. potest plures parrochias conuocare ad vnum locum. ipsius clericis et laicis congruum. Et hoc arbitrio boni visitatoris relinquendum est. Sed querit ibidem. Nunquam intelligitur diocesis plene visitata. si convocatis omnibus sacerdotibus. ad concilium episcopale. ibi diligenter inquirat de hijs de quibus in visitacione agendum esset. Respondet. Nos non credimus. concilium sufficere pro visitacione. Ymmo personaliter per parrochias ire debet. et oculis subicere loca ecclesiarum. et videre quomodo populi conveniant ad predicacionem. et eciam de alijs. Jtem non debet totam dyocesim ad vnum locum vocare. ut sic tota dyocesis visitata dicatur. sed ad plura loca convocare debet. et eos debet vocare. tantum ad illum locum ad quem vadit. ad quem. tam laici quam clerici commode venire possunt. ut predictum est. Jtem secundum iohannem andree. in glossa. capituli romana. Hanc vocacionem potest facere archiepiscopus. non solum in sua dyocesi. sed eciam extra. cum visitat in suffraganeorum dyocesibus. cum sit eadem racio. ergo idem ius. vt de constitucionibus. c o. translato 530 . de excepcionibus. c o. cum inter priorem 531 . § ultimo. Sed nunquam potest conuocare capitulum suum ad visitandum illud in sua camera. uel aula episcopali. Responsio secundum guidonem. quod non. quia dicitur in textu . . . ] 532 .
5 m. Quod quilibet episcopus tenetur annis singulis visitare dyocesim suam totam. si commode potest. vt patet. extra de officio archidiaconi. in c o. mandamus 533 . 10. q. 1. episcopos 534 . vbi dicitur ex consilio (!) toletano 4 o. Episcopos. per cunctas dioceses parrochiasque suas. per singulos annos ire oportet. vt exquirat (!) quo vnaqueque basilica. in reparacione sua indigeat. Sed obicitur. ca m. decreuimus. 10. q. 1. 535 vbi dicitur. quod dyoceses debent ab episcopis. annis vicibus visitari. id est. alternis annis. Et iterum. Quod de triennio in triennium debent visitari. patet. extra [77] de officio archidiaconi. c o 1 o. 536 Respondetur. secundum innocencium. Et iohannem andree. in dicto ca o. primo. Quod Episcopus potest semel quolibet anno visitare si wlt. et pluries si causa subsit. vt patet in c o. mandamus de officio archidiaconi 537 . Et in c o. cum venerabilis. de censibus 538 . Sed ad minus. ad triennium tenetur visitare. Vt in dicto c o 1 o.
6 m. Quod si qui se allegauerint exemptos. ita quod per episcopos visitari non possint. tenentur ostendere priuilegium exempcionis. ipsi episcopo. in loco congruo et securo. Aut aliquibus prudentibus viris. omni suspicione carentibus. ad hoc per dictos ordinarios deputatis. infra terminum competentem. pro facti qualitate. ipsorum ordinariorum uel delegatorum suorum arbitrio moderandum. iusto impedimento cessante. ostendere. et ad legendum integraliter exhibere. Nec non. de articulis. de quibus controuersia fuerit. transscriptum tradere teneantur. Vt patet li 6 o. de priuilegijs. c o. cum persone ecclesiastice 539 .
7 m. Quis modus sit seruandus. in visitacione. cleri. Responsio. Primo debet proponere uerbum dei. visitandis. 2 o Jnterroget de vita et conuersacione ministrancium in ecclesijs. ut in c o. Romana. li 6 o de censibus. Jn concilio autem bracarensi. 10. q. 1. in c o. placuit 540 dicitur. discutere debere visitatorem. Quomodo ordinem baptismi teneant. et missarum. et qualiter quecunque officia. in ecclesia peragant. Jdem in c o episcopum 541 . Similiter. 18. q. 2. Visitandi 542 . Et c o. Non semel 543 . A prelatis autem debet inquirere. quomodo corrigant subditos suos. et quomodo alij exerceant. suum officium. secundum innocencium.
Sed circa hoc. aliqua sunt notanda. Primum. An visitandi sint cogendi. ut dicant veritatem quam noscunt. Respondet Jnnocencius quartus. vbi supra. in c o. comana ecclesia. Quod non sunt cogendi per iuramentum. ut eciam dicit. ca m. Romana li 6 o. Vnde non sunt cogendi iurare super hoc. Sed bene credimus inquit. [78] Quod bene potest eos cogere. dicere veritatem. super hijs de quibus inquirit. sine iuramento. quia alias. delusoria esset eius visitacio. et iurisdiccio. si cohercicionem non habet. vt patet. extra de officio delegati. c o. ex litteris 544 . Quia. Quod ad visitacionem conveniant. Et quod respondeant de hijs que ad visitacionem spectant. Et quod obediunt visitatori. in. hijs que ad officium eius pertinent. bene possunt cogi. per excomunicacionem. et alijs modis. quia cui committitur penitenciale et accessorium. Vt extra de officio delegati de causis 545 . Et c o. prudenciam 546 . §. finali. hec Innocencius. Jdem post eum iohannes andree in glossa in ca o. romana. li o 6 o. Post hunc. idem guido et bernhardus. qui addunt sic. Satis credo quod visitator. possit excomunicare clericos cum visitat eos. si nollent dicere veritatem super hijs. in quibus eos corrigere et emendare debet. Puta. si sint negligentes. in hijs que facere debent. Si queris. An teneantur sibi reuelare que sunt occulta. Respondent isti. quod non. quia de occultis. nemo compellendus est. dicere visitatori veritatem. Vt patet. extra de accusacionibus. in c o. qualiter. in §. forma 547 . Et c o. inquisicionis. §. 1 o. 548 Et licet in principio visitacionis. non debeat exigi iuramentum. pro dicenda veritate. tamen. postquam aliqua referuntur corrigenda. potest ex tunc exigere iuramentum. Et sic intelligenda est glossa hostiensis. Jdem Johannes andree. vbi supra in glossa. 2 m notandum. secundum hostiensem. Jo. andree et guidonem. Quod si episcopus est per metropolitanum inquirendus. licet hoc fieri possit coram capitulo. tamen decentius est. ut interrogetur seorsum. et eciam seorsum corrigatur. si opus est. cum episcopus cedat alijs in exemplum. 11 a. q. 3. precipue 549 . extra de eleccione. cum in cunctis 550 . Et de accusacionibus. qualiter 551 . 2 o. § 1 o. li o 6 o. extra de voto. c o. magne 552 . § 1 o. Vnde potest corrigi caput sine membris. et correccio membrorum differri. [79] Vt extra de re iudicata. c o. cum 1. et a. 553 § 1 o. 3 m. Quod secundum prefatum guidonem. duplex est modus visitandi. super c o. romana. super verbo. visitando. Primus in comuni. in capitulo. et coram omnibus. Secundus. in priuato sigillatim. interrogando singulos seorsum. De quibus modis ambobus. dicit sic. Si vis ordinate procedere. in visitando personas. Jn comuni. videlicet in capitulo. visitare debes. simul cum alijs. Non enim ita debet sigillatim procedere. visitans contra singulos. licet negari non debeat. eam visitacionem. sic fieri posse. si viderit expedire. ut in § sequenti.
8 m. Quod non solum clericos. sed et laicos omnium locorum sue diocesis et prouincie habet visitare. vt patet in sepeallegato c o. romana. Circa quod notandum. Primo. Quod non debet visitare insimul clericos et laicos. secundum omnes doctores scribentes super eodem. sed separatim. quia vita talium separata est. 12. q. 1. duo sunt 554 . Nec sunt promiscuis actibus. officia perturbanda. C. de testamentis. consulta 555 . Nam eciam inquisicio melius procedit quando fit. sigillatim. vt de accusacionibus. c o. inquisicionis. § tercie li o 6 o. 556 Et de testibus. c o. cum clamor 557 . Et subdit Jo andree dicens. Ex hoc credo seruandum. quando negocij qualitas exposcit. alias in genere. et in comuni fiat. hec inquisicio. ut in eodem c o. romana. § Sane Adde. ut supra in notabili imminente precedenti. 2 o notandum. Quod modus visitacionis est iste ut. (17 b). Expleta visitacione cleri. mane convocet populum. Et predicet ei verbum dei. docendo eum fidem et articulos fidei. et vicia mortalia fugienda. et quod est de lege nature. scilicet. Quod tibi vis fieri. mihi fac. Et econtra. quod non. et ut resurreccionem sperent. et diem iudicij timeant. in bonis operibus se continue exercendo. et sic. de ecclesia militante ad triumphantem poterunt profisisci. 10. q. 1. placuit. 558
3 o notandum. Quod ordo predictus. ut scilicet primo clerus. deinde populus. primo ciuitas deinde dyocesis licet sit de congruo [80] obseruandus. non tamen putat eum glossa de necessitate. hoc casu esse seruandum. scilicet. si incommoditas verteretur in seruando ipsum. Et racio est. Quia hoc possumus. quod commode possumus. ff. de verborum significatione. nepos 559 . 22. q. 2. faciat 560 . Vnde et textus dicit. Si commode et absque difficultate accedere non poterit.
4 o Addiciendum est. An episcopus visitando laicos. possit ab eis procuratorem petere. Responsio. quod sic. de iure comuni. licet hoc. per dissuetudinem abierit. vt notant. Jnnocencius et hostiensis. extra de officio ordinarij. c o. Jnter cetera 561 . Vnde. sicut per dissuetudinem. laici non sunt visitati. ita nec procurarunt. visitatorem. Vnde sicut difficile erit. eos reinducere ad acceptandum visitacionem. ita et ad dandum procuracionem. Vtrumque autem reformabitur. diuino cum auxilio. quia talis visitacio. ad salutem spectat animarum. contra quam nec prescripcio. nec consuetudo. nec iuramentum. nec pactum preualere potest. ut patet supra. in notabili primo. Vnde. sicut dictum est. de iure comuni. sicut laici tenentur visitari. ita et procuracionem rependere. que debetur. causa visitacionis. Et hoc. secundum guidonem. Videtur expressum. 10. q. 3. placuit 562 cauendum 563 . Et ibi tenet huguicio. dicens. quod visitator. potest vna die esse cum clericis. et alia die cum laicis. in eorum sumptibus. Jdem notat. in c o placuit preallegato. 10. q. 1. 564 Cuius est racio. quia non est magnum. si episcopus metit carnalia. vbi spiritualia seminauit. 13. q. 1. §. in dyocesi. verbo. quia ergo 565 . Et in predicto c o. Jnter cetera. de officio ordinarij 566 . Et hoc teneas. de iure comuni. ut dictum est.
5 o notandum. Quod illa procuracio. est recipienda. quasi de iure debita. Vnde dicitur in ca o. sepenumero allegato. Procuraciones [81] in canonibus constitutas recipiat. Vt clare liquet in ca o. romana. Et infra in notabili 6 o. Vbi diligenter aduertenda sunt aliqua. Primum. Quod hec littera. satis demonstrat. secundum guidonem. Quod ecclesie visitate. non debent soluere. Vecturas equorum. Vel alia huiusmodi. que sunt preter procuracionem hospicij. Et huius sentencie. fuit eciam. dominus innocencius 4 us. 2 m. Quod nichil potest visitator petere ab aliquo. nisi pretendat idem. sibi per canones debitum. 9. q. 3. conquestus 567 . 18. q. 2. c o 1 o. vt disponit glossa. 10 q. 1. quia cognouimus 568 . super verbo. veterum constituciones. 3 m. Quod glossa dicit ibidem. in c o. cauendum 569 . super uerbo. Si proprij sumptus desunt. Videtur ergo. Quod si habet sumptus. vnde possit expendere. non debet alios grauare. Nam pocius videtur hoc peti ex gracia quam de iure. ut extra de censibus. c o. cum apostolus 570 . Et ea. que consueuit. domi expendere. expendere debet. dum est in via. vt in auten(tica) de man(datis) prin(cipum) §. illud. collacione 3. 571 Et in auten(tica). vt iudices sine quoquo suffragio. §. nulli 572 . Quod melius declarat innocencius. in c o. comana extra de censibus 573 . Super uerbo. non grauet ecclesias. nec faciat immoderata convivia. 10. q. 3. cauendum 574 . Et co ultimo 575 . hoc enim conuiuium uel procuracio in signum subieccionis datur. et propter hospitalitatem. pocius quam propter iuris naturalis necessitatem. quia propter hoc. habet bona episcopatus. ut ex eis. hec et alia ad suum officium pertinencia faciat. Vnde. propter hoc. statutum est. Quod si alique ecclesie sint pauperes. quod ad hoc non cogantur. vt ibidem. cum apostolus 576 . in fine. Addit innocencius. credimus tamen. quod si pluribus diebus oporteat eum (!) visitare. et intendere circa visitacionem eiusdem ecclesie. quod semper debeat ab ea procuracionem habere. ut 10 q. 1. placuit 577 . Et si statim potest redire. [82] potest et procuracionem recipere. quia non potest propterea stare. quod procuracionem recipiat. 4 m. secundum innocencium ibidem. Quod non potest computare ecclesijs visitatis. expensas quas fecit in via. illuc eundo. quia hoc nullo iure cavetur. Ymmo contrarium innuitur. vbi dicitur. quod non grauet ecclesias. nec immoderata faciat conviuia. ut predictum est. in notabili imminente precedenti. 5 m notandum et secundum eundem. Quod quando archiepiscopus transitum facit visitando vnam dyocesim. si contingat eum transitum facere per aliam. illi per quos transit. non tenentur ei facere procuracionem. Quod ibidem ex textu satis colligitur. vbi dicitur. Quod tantum ecclesie visitate debent procuracionem. Et idem dicimus. de ecclesijs eiusdem dyocesis. non visitatis. 6 m. notandum ad idem. est. Quod [visitator] 578 . Ne visitaciones pereant. si procuraciones non fiant visitatoribus. Videntur nova iura. corrigere (18 a) predicta. li o 6 o. de censibus. in ca o romana 579 preallegato. Vbi dicitur. Quod visitator. potest exigere procuraciones. a locis visitatis per eum. Sed non licet nisi vnam procuracionem recipere. in vna die. eciam si plura loca visitat eodem die. et quilibet locus sit sufficiens. vt ibidem. in c o. felicis 580 . [Et addit hostiensis in summa de censibus. Quod visitatoribus. adeo debita est procuracio. a subditis visitandis. quod nec per episcopum. remitti possit. vt. de censibus. c o. eum venerabilis 581 . nisi forte per papam confirmaretur. vt patet extra de religiosis domibus. c o. constitutus 582 . Ymmo adeo debita est ista procuracio. secundum eundem. Quod quamuis nullas expensas faceret episcopus. propter visitacionem. nichilominus eam recipit. Et est racio. quia qui seminat spiritualia. metere debet temporalia. argumentum de sepulturis. c o 1 o. 13. q. 2 § primo 583 . Et sequenti. Jn cuius signum capit procuracionem. eciam ab ecclesijs ciuitatis in qua est. vbi nullas habet facere expensas. de suis rebus. vt in ca o. venerabiliter 584 ]. 585 [83] 7 m notandum est. Quod si episcopus visitat per alium. visitati tenentur eidem ministrare expensas. vt in c o. Si episcopus. li o. 6 o. de censibus 586 . hoc adiecto. Quod episcopus nichil potest exigere. ab hijs. quos per se non visitat. vt ibidem dicitur. 8 m notandum est. Quod episcopus uel visitator. potest recipere pecuniam. a volentibus dare. pro sumptibus moderatis. diebus quibus visitat. Sed si ipse. uel familiares sui. reciperent pecuniam uel munera. preter id quod nunc dictum est. seu eciam procuracionem recipiant non visitando. ipse tenetur duplum restituere illi ecclesie. infra mensem. Alioquin. episcopi et superiores. differentes sic restituere. sunt interdicti ab ingressu ecclesie. Jnferiores vero suspensi sunt. ab officio et beneficio. quousque plenarie satisfaciant. et nulla remissio valet. hec extra de censibus. in c o. exigit. li o 6 o. 587 6 m principaliter predictis addiciendum est. Scire. quando episcopus debet dici visitare. Et certe. respondet innocencius. cum sequacibus vbi supra. Quod in multis casibus. scilicet. Si vadat causa consignandi pueros. consecrandi ecclesias. siue pro quocunque alio negocio comuni. vel quod multos tangit. argumentum. 10. q. 3. relatum. 1 o. 588 De symonia cum sit 589 . 1. q. 1. placuit 590 . Secus autem. si pro causis expediendis eat. Et quod fiat pro salute animarum. vel pro cultu dei ampliando. Circa hoc quoque notanda sunt pauca. Primum. secundum eundem innocencium et sequaces Quod loca visitata. vocat textus. non solum illa. que visitator personaliter accedit. sed eciam illa. que vocat ad suam visitacionem. Et hanc vocacionem. potest facere archiepiscopus. non tantum in sua dyocesi. sed eciam in dyocesibus subditorum. quando eas visitat. Vt tactum est supra. in notabili 4 o in fine. 2 m. Quod visitatores. ut non grauent ecclesias. debent habere. determinatum numerum familie. Nam archiepiscopus. non debet ducere. ultra 40 uel 50 equitaturas. episcopus 20. uel 30. Cardinalis 25. Archidiaconus 5. aut septem. decanus duas. Sed nec tot. in ecclesijs. in quibus pauciores ducere consueuerunt. Vt patet extra de censibus. in c o. cum apostolus 591 . [84] 3 m. Quod sy vna ecclesia non sufficit. Respondet hostiensis et sequaces doctores. de officio archidiaconi. quod tunc potest episcopus plures combinare in sua dyocesi. pro negocio tangente totam dyocesim. Et archiepiscopus in tota prouincia similiter. pro negocio tangente totam prouinciam. argumentum optimum. de maioritate et obediencia. c o finali 592 . Et de statu monachorum. Ea que 593 § hec eadem. in fine. ff ad legem. ro. iac. 11. Et 1. nauis lxnuste 594 . Sed et visitando hoc potest facere. Vt notauit idem. de eleccione. quid de expensis. Et de censibus. §. Qualiter. Sub §. patet ex predictis. Putat eciam. super hoc posse fieri statutum. in concilio prouinciali de consensu coepiscoporum per archiepiscopum. Et de assensu procuratorum capitulorum. vel maioris partis et sanioris. Ar. de hijs que fiunt. a prelato. sine consensu capituli. c o finali 595 . Sicut inquit nos fecimus. in prouinciali concilio. quod nuper celebrauimus apud diguam (s. 85, s. 119 pdf). et statuta prouincialis concilij. debent suffraganei in suis synodis publicare. ut patet de accusacionibus. c o. Sicud 596 . 18 distinccione decernimus 597 .
7 m. Ex quo visitare possunt multi in eodem anno. vtputa. legatus apostolicus. archiepiscopus. episcopus. archidyaconus. et decanus. etc. Quid faciet pauper plebanus. Respondet hostiensis. Quod utique plures visitatores admitti debent. ut caucius curentur anime. Adeo. vt non obstante visitacione prelatorum. mandantur institui. religiosis. religiosi visitatores. qui eciam de visitacione episcoporum inquirunt. ut patet. extra. de statu monachorum. c o. Jn singulis 598 . § porro. non tamen possunt corrigere facta per visitatores episcopos. quia inferiores eis sunt. sed superiori denunciant. vt. de statu monachorum. in ca o. allegato. in singulis. § ordinentur. Et c o. ea que 599 . Et §. quod si abbas. Et. de [85] iure patronatus. nullus si 600 . De officio legati. c o. audiuisti 601 . De appellacionibus. c o. constitutus 602 . § 1 o. Ergo sequens visitator. vestigia prioris diligenter investiget. Et si quid corrigendum invenerit. si superior est corrigat. Si inferior. superiori denunciet Vt de statu monachorum. c o finali 603 . § sequentes. Certum est autem. quod ecclesia in nullo casu debet grauari. ut ostensum est. Ideoque consulitur visitatori ut non declinet ad locum. qui eum capere non potest. nisi in casu. quo scilicet audiret malam famam de illo loco. Et tunc accedat suis in expensis. Idem dicendum. Si episcopus negligens sit. tunc archiepiscopus debet visitare. eciam si suis in expensis hoc debeat facere. vel de suo det. ne grauetur ecclesia. vt patet in c o. cum apostolus. in principio preallegato. Et c o. Sopite 604 . in fine.


Questio 29 a. Pone. quod archiepiscopus veniens de novo. qui prius non visitauit prouinciam suam. velit eam visitare. Et aliqui ex suffraganeis. dicant non esse necesse. visitari. An ipse possit de iure visitare. non obstante illa contradiccione. Responsio. Quod sic. vt patet in principio capituli. romana. li o. 6 o. 605 de censibus. Satis apparet hoc. in notabili primo. questionis imminente precedentis. vbi quere et invenies. Eciam sine suffraganeorum consensu. vt ibidem. in notabili 4 o.
(18 b). Patet eciam. notabilis responsio ad idem. per capitulum vltimum. extra de censibus. li o 6 o. 606 vbi dicit papa bonifacius octauus. perpetuo declaramus edicto. archiepiscopum posse. secundum tenorem constitucionis. felicis recordacionis innocencij pape quarti predecessoris nostri. super hoc edite. suam prouinciam visitare libere. licet non sint eius suffraganei negligentes. et iterare visitacionem eandem. ac procuraciones a locis recipere visitatis. consuetudine. si qua forsan. ab ipsis suffraganeis. uel ab alijs allegetur. premissis contraria non obstantibus. hec ibi. huius dicti racio est duplex. Prima. quia visitacio. cedit in salutem aminarum (s. 86, s. 120 pdf). et ideo contra eam nulla preualet. consuetudo. nec pactum nec iuramentum. vt patet supra in questione imminente [86] precedenti. notabili 1 o. scilicet in questionis principio. 2 a. quia ex officio tenetur ad visitandum. ideo nil potest in contrarium preualere. ut patet per ca m. decreuimus. 10. q. 1. 607 Vbi dicit. Decreuimus. ut annuis vicibus. ab episcopis. dyoceses visitentur. Cum igitur idem ca m. ita statuat. tenetur episcopus id facere ex debito officij. eciam si non ponatur ibi uerbum preceptiuum. quia canon est. editus in concilio generali terraconensi. ergo. equiualet mandato. per glossam. in ca o. omnes hee species dis. 2 a. 608 et ergo. statuta in eo. seruanda sunt. nam qui contempserit promulgata in canone. uel decreto. anathema sit. per ca m. Si quis dogma. 25. q. 2. 609 Jdem patet per ca m. sequens Episcopum. eisdem causa et questione. Vbi dicitur. Episcopum per cunctas dyoceses parrochiasque suas. per singulos annos. ire oportet. etc. Ecce. Verbum oportet. necessitatis est. Quod autem. per verbum episcopum. in presenti et superallegato capitulis positum. archiepiscopus et non simplex episcopus intelligatur. patet. quia textus dicit. per cunctas dyoceses. hoc ergo. est officium archiepiscopale. qui solus multas sub se habet dyoceses. scilicet omnes dyoceses sue prouincie. Vt in ca o. per singulas. 1 o et 2 o. 7. q. 3. 610 Non autem est officium episcopale. quia ille vnice sue dyocesis terminis. contentus esse debet. per ca m. episcopum 611 . Et ca m. episcopi. 7 a. q. 2 a. 612 Et ca m. per singulas. 2 m. superallegatum. De hoc habes supra in questione imminente precedenti. notabili 7. Quod eciam archiepiscopus teneatur ad prefatam visitacionem. ex officio. patet ex alio. scilicet per ca m. Cum venerabilis 613 . extra de censibus 614 . Vbi dicitur. Et episcopus. racione episcopalis iurisdiccionis. quam habet in ea. tenetur causa correccionis. ecclesiam visitare. Sicut ergo episcopus habet iurisdiccionem in ecclesiam sibi subiectam dyocesanam. sic et archiepiscopus. in suos suffraganeos. iurisdiccionem habet metropoliticam. ut patet in ca o. frater noster. 16. q. 1. 615 Et c o. per singulas. 2 o. superallegata (!). [87] Et generaliter idem claret. per omnia iura nova et vetera. de visitacionibus loquencia.


Questio 30 a. De conspiracionibus contra prelatum suum.
Abbas tautrensis. temptauit priorem sancte sedis abducere ab obediencia archiepiscopi sui. dicens. submittatis vos. iudicio regis et suorum regencium. et tunc eritis liberi. ab archiepiscopo. Ego eciam volo sic facere. et tunc erimus duo. et poterimus ei melius resistere. Ipse est extraneus. et non habet gentes nec potest nos defendere. ideo subtrahamus ei obedienciam. Jsta et similia fassus est prior predictus. non interrogatus nec requisitus. presentibus. fratre bernhardo et scolastico ingwaldo. Quid senciendum est de illo. Respondemus. Quod talis est pro conspiratore habendus contra suum archiepiscopum. et est ab ordine sui gradus deponendus. Vt patet per 5 e capitula. id ipsum cauencia. xj. q. 1. Quorum primum est. ex concilio calcedonensi. sumptum. Quod sanctus gregorius docet in suo registro. ut sancta ewangelia amplectendum. Quod sic incipit. Coniuracionum 616 et conspiracionum crimen. quod aput grecos dicitur fratrea. publicis eciam legibus. certum est penitus inhiberi. multomagis hoc est. in sancta dei ecclesia. ne fiat. convenit abdicari. Si si (!) qui vero clerici uel monachi. inventi fuerint coniurantes uel conspirantes. aut fratreas vel facciones componentes aliquas. episcopis aut alijs. Omnino cadant de proprio gradu. 2 m est. ca m calixti pape. Quid eciam se fundat in concilio generali. Et est tale. Coniuracionum crimina. vestris in partibus. vigere audiuimus. et plebes contra episcopos suos conspirare nobis mandatum est. cuius criminis astucia. non solum inter christianos abhominabilis est. sed eciam inter ethnicos et publicanos. eciam ab exteris legibus probibita (s. 88, s. 122 pdf). Et idcirco. huius criminis reus. Non solum ecclesiastice. sed eciam seculi dampnant leges. Et non solum conspirantes. sed eciam consencientes eis. Antecessores vero nostri. cum plurima turba episcoporum. Quicunque eorum. in sacerdotali honore sint positi aut existunt (!) clerici. honore quo vtuntur. carere preceperunt. ceteros vero comunione priuari. et ab ecclesia. extorres fieri iusserunt. omnesque simul. vtriusque ordinis viros. infames [88] esse censuerunt. et non solum facientes sed et eis consencientes. 3 m est. ex prenominati loci concilio alio calcedonensi. vbi sic dicitur. Si qui clerici uel monachi. reperti fuerint coniurantes aut conspirantes. aut insidias ponentes (19 a) episcopis aut clericis. gradu proprio penitus abiciantur. 4 m est sumptum ex concilio toletano. vbi sic habetur. Si clerici aut monachi inventi fuerint conspirantes. aut per coniuracionem calumpniam machinantes. episcopis uel clericis. proprium amittant gradum. 5 m. Ex concilio arelatensi. Quod est tale. Si qui clericorum. ut nuper in multis locis. per superbiam. dyabolo instigante. peractum fuisse patuit. rebelli auctoritate. se in vnum coniuracione intercedente collegerint. aut sacramenta inter se data. aut cartulam conscriptam fuisse patuerit. nullis excusacionibus presumpcio labetur. sed re detecta. cum in synodum ventum fuerit. in presumptores. iuxta personarum et ordinum qualitatem. a pontificibus qui tunc in vnum collecti fuerint iudicentur. quia sicud caritas. ex preceptis diuinis. corde. non cartule conscripcione uel comunicacione est exhibenda. ita. que. supra sacras admittuntur scripturas. auctoritate et districcione pontificali sunt reprimenda. Hec ibi. vbi nota in glossa. Fareo id est. diuisio. a fares. inde farisei. de quo distinctione 46. sediciones 617 . Et 3. q. 4. conspiratores 618 . Coniuracio igitur. que fit super re licita. licite potest fieri. 16. q. 7. sane 619 . 1. q. 1. concussiones 620 . 22. q. 1. c o. 1 o. Sed super re illicita non tenet. ut hic. Quidam tamen dicunt. secundum glossam. Quod omnis coniuracio. si est occulta. est illicita. prohibentur ergo fraternitates. que sunt ad malum. sicut C de monipolijs 621 . 1 vnica. Vbi id ipsum super pena capitis prohibetur. Sed bone fraternitates admittuntur. 42 distinctione. si quis 622 . Est ergo conspiratorum pena triplex. Prima deposicio a suis honoribus. si sunt clerici. uel religiosi. laici vero habent duplicem aliam. prima quod excomunicandi sunt. 2 a decapitandi. 2 a vtrorumque est. tam clericorum religiosorumque quam laicorum. Quod in nullius accusacione [89] sunt recipiendi. Nec testimonium ferre possunt. Nec eis credendum est in quibuscunque eorum dictis. ut patet 3. q. 4. in c o conspiratores 623 . Et sequenti. Est 3 a. quod sunt infames. vt ibidem. in c o omnes 624 .
Item. abbas predictus est periurus. quia sic iurauit in sua consecracione. prout tenetur et ostenditur in pontificali. Ego N. abbas tautrensis. reuerenciam et obedienciam et subieccionem. a sanctis patribus constitutam. secundum regulam. sancti benedicti. tibi domine N. archiepiscope. tuisque successoribus canonice substituendis. et sancte sedi nidrosiensi. saluo ordine vestro. perpetuo me exhibiturum promitto. Constat autem quod secundum predictam. ipse se voluit subtrahere. et priorem actu archiepiscopo subditum secum coadiuuare. Jdeo incidit. in penas periuratorum. que sunt. Vna. Quod periuri sunt infames. 6. q. (!) infames 625 . et c o quicunque 626 . 22. q. 5. Si quis conuictus 627 . 2 a Nec. Amplius ad testimonium debent admitti. ut in dicto c o. quicunque. Et 22. q. 5. paruuli 628 . Non obstante quod egerint penitenciam. Extra de testibus. c o. testimonium 629 . Et hec vera sunt secundum sacros canones. sed quos (!) debet eis imponi penitencia. grauis. inspectis circumstancijs aspera uel minus. Periurus enim secundum ewangelium grauius peccat quam homicida. quia ille animam. iste corpus perdit. 22. q. 2. ille 630 . Ymmo secundum. sanctum thomam periurium tenet secundum locum. post ydolatriam. ut patet in ordine preceptorum. vnde periurium prefertur homicidio. Jdcirco. eciam aput gentiles. iusiurandum erat honoratissimum. vt dicit aristoteles. circa principium metaphisice. Vnde ut refert augus(tinus) 15 de ciuitate dei. Marchus regulus. elegit pocius durissimam mortem sustinere. quam iuramentum per falsos deos factum frangere. [90] 
31. An clericus possit se submittere iudicio laicorum.
3 o. Quia se submisisse dixit iudicio regis et regalium seruitorum. incurrit penam. Nam si laicus vocat clericum ad iudicium. debet priuari officio iudicandi. 41. q. 1. c o. involita 631 . Nec sentencia valebit. extra de iudiciis. c o. at si clerici 632 . Et c o. Non cum ab homine 633 . Sed et eciam ille. qui clericum vocari fecit. ad iudicium laici. debet amittere causam. Jntellige. per sentenciam. et debet excomunicari. ut in dicto c o. involita. Jdem eciam patet. C de episcopis et clericis. auten(tica). Statuimus 634 . Et extra de foro competenti. in c o. seculares. li o 6 o. 635 Et secundum hostiensem. Ex sola vocacione. ex quo clericus tractus erit. aduersarius pacietur predictam penam. 41. q. 1. placuit. Extra de excessibus prelatorum. grauem 636 . Judex vero non pacietur dictam penam. nisi sentenciet. Vt comuniter dicitur. nisi forte. ex sola vocacione incidat ut predictum est. Clerici. quoque non possunt in non suum iudicem consentire. nisi sit persona ecclesiastica. et de consensu sui episcopi. vt extra de foro competenti. c o significasti 637 . Nam et secularis iudex nullam potest in eum habere potestatem. seu iurisdiccionem. neque in criminalibus. neque in ciuilibus. vt in preallegata autentica. Statuimus. C de episcopis et clericis. Nec clericus potest huic priuilegio renunciare. sine consensu episcopi sui. quia ex hoc preiudicaretur ipsi episcopo. (19 b) Vt extra de foro competenti. significasti 638 . Clericus vero. qui relicto suo episcopo propter districcionem. ad secularem iudicem confugerit, comunione priuetur. 21. q. 5. placuit 639 . Et c o. Si forte 640 . Ymmo. ipso facto excomunicatus. secundum statuta concilij prouincialis. Presidente antecessore nostro Paulo 641 . [91] questio 32. Sed quia abbas prenominatus tautrensis allegat se exemptum. a iurisdiccione archiepiscopi. Jdeo queritur. An archiepiscopus possit in eum exercere iurisdiccionem in prescripto casu. Et responsio quod sic duplici racione. Prima fundatur in textu. de priuilegijs. ca o. 1 o quod incipit. volentes. li o. 6 o. 642 Vbi determinatur. quod racione delicti quod commititur per exemptum. extra locum exemptum. potest et debet conueniri coram ordinario. Similiter racione contractus ibi non initi. Et racione rei. de qua agitur. Constat autem abbatem illum hanc conspiracionem fecisse. non in loco sui monasterij. sed in alio monasterio. videlicet sancte sedis. vbi prior nunc mortuus. tunc decubuit in lecto egritudinis. ergo racione illius delicti. subest iudicio ordinarij. 2 a sumitur ex quadam speciali causa. propter quam subest archiepiscopo. quia eciam si exemptus esset ut abbas. non tamen ut plebanus. Et quia est plebanus in dyocesy archiepiscopi. ideo subjacet eius iurisdiccioni. sicut ceteri plebani.


Questio 33. An postulacio tribuat ius postulato. Responsio non. ut patet in ca o. postulacionem. extra de postulacione prelatorum 643 . Vbi dicit sic innocencius 3 us. Quod per postulacionem nullum ius sit alicui acquisitum. ideo. sine preiudicio alicuius. postulacionem potuissemus repellere. Vbi dicit glossa. Quod propterea. possunt postulantes a postulacione retrocedere. nisi iam sit presentata superiori. ut ibidem c o precedenti. Bone memorie 644 . Vel nisi postulacio scrutinij iam sit facta. tunc non possunt ab ea recedere. ut de eleccione. publicato 645 . Et licet tunc non possint a postulacione recedere. tamen nullum ius adhuc est acquisitum postulato. quo possit petere. iure accionis. confirmacionem. sed totum pendet ex arbitrio superioris. sed graciam solam debet petere. Hec ibi. Et subdit. Quia per nominacionem non acquiritur ius postulato. vt de eleccione. quod sicut 646 . in principio. Et idem dicit Jo andree. li. 6 o super rubrica. de postulacione. dicens. [92] Quod ex postulacione nichil via iusticie peti potest. sed pocius debet humiliter supplicari. vt postulacio. presidentis benignitate admittatur. Si autem diceretur. Quod repellendo postulatum. sibi fit iniuria. Respondet. Verum esse. si circumstancie faciunt postulatum admissibilem. Sed in proposito est. quod in marcello. circumstancie fecerunt eum non admissibilem. propter infamias. Vnde idem dicit ibidem li o 6 o. Quod episcopus postulatus ad aliam ecclesiam. sic debet respondere. Nec consencio. nec dissencio. sed in hoc me voluntati domini pape suppono. ad hoc. 8. q. 1. in scripturis 647 . Vnde postulacio sic describitur a iurisperitis. Postulacio est gracie peticio. argumentum extra de postulacione. c o. Bone 648 . Et hec descripcio. quia nimis generalis est. per alios declaratur et limitatur. hoc modo. Postulacio. est alicuius persone que eligi prohibetur. non propter vicium. sed propter defectum. qui tamen postulatum non omnino inabilem reddit. ad prouidendum. concors et certa capituli peticio.


questio 34. Quidam marcellus. assertus episcopus scalotensis. scripsit certos articulos infamatorios. contra archiepiscopum suum. grauibus personis. Et modo queritur. modus concordie. Queritur. qualiter debet hec practicari. Responsio. Notanda aliqua. Quorum primum est. Quod illi articuli sic ut prefertur emissi viris grauissimis. non per modum querele in iudicio. sed ad infamandum prefatum archiepiscopum. qui erat fame clarissime aput illos. quousque venissent littere ille. Ideo illa scriptura censenda est libellus famosus idest infamie. quia est scriptura. in alterius infamiam conscripta. directa personis grauibus. vt patet C de libel(lis) fa(mosis) le(ge) vnica 649 . Et 5. q. 1. si quis famosum 650 . Et c o. qui in alterius 651 . Et c o. hij qui 652 . Et 25 distinctione. §. nunc autem 653 . 2 o notandum. Quod hec infamia eo est grauior [quo plures continet grauantes circumstancias. que sunt [93] ad minus 5 e. Prima est. dignitas persone infamate. Nam tanto est infamia grauior.] 654 quo persona infamata est dignior. est enim archiepiscopus. id est. princeps episcoporum. ab archos grece. quod est princeps latine. et episcopus | quasi episcoporum princeps. vt patet supra. questione 13 a. [Grauius enim peccat et puniendus est. qui contra dominum suum. vel parentem. quam qui contra extraneum. Similiter grauius ille qui peccat contra constitutum in magistratum. quam qui contra priuatum. ff. de penis. l. aut facta 655 . Et de penitencia. distinctione l a. c o. aut facta 656 . hic autem peccauit contra archiepiscopum suum. ergo grauius puniendus.] 657 2 a sumitur ex dignitate eius qui libellum illum confinxit. sicut enim inhonestas comperta in clerico grauius est punienda quam in laico. argumentum. extra de vita (20 a) et honestate clericorum. ca o vt clericorum 658 . Jta inhonestas in episcopo grauius punienda est quam in inferiori quocunque. cum igitur iste sit episcopus. qui est status in ecclesia summus. sequitur. quod eius peccatum. summum teneat gradum. Quod patet sic per declaracionem sancti thome. in prima 2 e. q. 73 659 . Aut enim peccatum sit ex surrepcione. aut ex deliberacione. et vtroque modo grauius peccat. ille qui maior est. Nam si sit ex surrepcione. et proveniat ex infirmitate humane nature. Tunc tale peccatum. magis imputatur ei. qui est maior. in virtute eo quod magis negligit. huiusmodi peccata reprimere. que tamen omnia subterfugere humana infirmitas non sinit. Si vero peccatum. ex deliberacione procedit. sunt simpliciter maiora. et ei magis imputanda. quanto maior est in dignitate. Et hoc propter 4 or. Primo. quia maiores facilius possunt resistere peccato. cum excedant alios. in sciencia et virtute. Vnde luce 12 o. Seruus sciens voluntatem domini sui. et non faciens. plagis vapulabit multis. 2 o propter ingratitudinem. quia omne bonum. quo quisque magnificatur. est dei beneficium. cui homo fit ingratus peccando. Et quantum ad hoc. quelibet maioritas in temporalibus bonis. peccatum aggrauat. [94] 3 o propter specialem repugnanciam actus peccati. ad magnitudinem persone. Sicut. si princeps iusticiam violet. qui ponitur iusticie custos. Et si sacerdos fornicetur. qui castitatem vouit. et alios ad eam hortari debet. 4 o propter exemplum. siue scandalum. Quia ut sanctus gregorius dicit in pastorali. In exemplum culpa vehementer extenditur. quando pro reuerencia ordinis peccator honoratur. 3 a circumstancia est. quia sine causa. ex pura invidia. et excogitata malicia. hec libelli confeccio processit. Aggrauatur enim peccatum. ex motiuo. Teste beato gregorio. peccatum inquirente. tribus modis committitur. Aut ignorancia. Aut infirmitate. Aut studio. Et grauius quidem est. quod infirmitate quam ignorancia. multo grauius est commissum studio. quam infirmitate. vt patet de penitencia. distinccione 2 a. in ca a. Sciendum 660 . Nullam enim aliam potest assignare causam. nisi invidiam propriam. et maliciam. tam falsos confingendo articulos. [Ad idem aggrauat etas facientis. vt ff de penis. l. aut facta 661 . Et de penitencijs. distinccione l a. c o. Aut facta 662 .] 663 4 a circumstancia aggrauans est. grauitas personarum aput quas infamando conscripsit. Sicut regi. fingendo magistrum pruscie sibi illos articulos misisse. tanquam missos ex roma eidem magistro. Episcopo bergensi. Capitulo nydrosiensi. domino Olauo nicolay militi. multisque alijs. nam quanto quis coram grauioribus infamatur. tanto eius peccatum impingwatur. Vt patet per sanctum Thomam vbi supra. Vnde ait salvator pilato. propterea. qui me tradidit tibi. maius peccatum habet. ioh. 19 o. [5 a circumstancia. aggrauans. hanc infamiam est. quia non est commissa in solam personam. sed in ecclesiam. et in omnes subditos et coniunctos archiepiscopo infamato. Vnde ostendit sanctus thomas in 2 ae. q. 69. Quod ceteris paribus tanto est iniuria grauior. quanto in plures personas redundat. hinc est. quod grauius peccat. percuciens principem. quam priuatam personam. quia iniuria principis. redundat in iniuriam tocius multitudinis. cum ergo infertur iniuria. in personam coniunctam alteri. tunc illa iniuria redundat in duas personas. et ex hoc ipso. aggrauatur peccatum. hec ibi. Vnde. dum sanctus siluester excomunicaret [95] eos qui eum in exilium propulerunt. non suam. sed ecclesie vindicabat iniuriam. ut patet in capitulo. Guillisarius. 23. q. 4 a. 664 ] 665
3 o notandum. Quod pena conficientis libellum famosum. est quadruplex. secundum 4 or modos. quibus potest agi de eo. Et primo. Si agatur criminaliter. et secundum leges. tunc est pena capitis. tam contra illum qui libellum fecit. quam contra illum. qui invenit. nisi corruperit. uel nulli reuelauerit. C de famosis libellis. l. vnica. valentinianus 666 . Et que pena delatoribus debeatur. habetur. 5. q. 7. delatori 667 . vbi scilicet. delatori aut lingwa capilletur. aut convicto caput amputetur. Et 5. q. 1. c o. Si quis famosum 668 . Et quilibet de populo accusare potest tales. Ymmo eciam accusatori. statuitur precium. pro modo substancie. persone accusate. Vel si erat seruus. perducitur in libertatem. ff. de iniurijs. l. lex. §. finali 669 . Et C. eodem. l. vnica 670 . 2 o. Si agatur ciuiliter. scilicet accione iniuriarum. que non publici iudicij. sed priuati continet querelam. C de iniurijs. lege iniuriarum 671 . Et sic punietur. secundum iuramentum actorum. et taxacionem iudicis. ut instituttis (!). de iniurijs. §. pena 672 . 3 o. Si agatur secundum canones. Et sic qui famosum libellum conficit. primo flagellatur. 2 o excomunicatur. 5. q. 1. c o. qui in alterius 673 . Et c o. hij qui 674 . Et debet deponi. cum sit graue crimen. et dampnacione. ac deposicione dignissimum. Vt 25. distinctione § nunc autem 675 . 4 o in foro penitenciali. quia tam ipse. quam alij detractores tenentur ad restitucionem fame. Jta videlicet. Sy detractor. dixit verum. reuelando peccatum vlterius non seruato ordine debito. tenetur ad restitucionem fame eius. quantum potest sine mendacio. dicendo. [96] Male infamaui illum. et iniuste. etc. Si autem dixit falsum. et sine ordine debito. debet fateri. se dixisse falsum et iniuste. secundum sanctum thoman. 2 ae. q. 62. Et 5. q. 1. quidam 676 . Et 14 q. 6. Si res 677 . Et hec vera sunt. siue scripto. siue uerbo infamauerit. secundum sanctum thomam ibidem. q. 73.
(20 b). 4 o principaliter notandum. Quid possit in hac re remitti. Et responsio. Quod remitti potest tota illa iniuria. in quantum concernit personam propriam ipsius infamati. 23. q. 4. inter querelas 678 . ita quod quo ad hoc. nulla sequatur accio iniuriarum contra infamatorem. Quia ita remittere laudabile est. [Quia ei. sanctitas ignoscendi. gloriam dereliquit. C de episcopis et clericis. 1. si quis in hoc genus 679 . Videtur tamen. quod ad dimittendum non debet esse nimis facilis. Nam publice interest. penas facile non dimitti. ne ad maleficia. temere quisquam prosiliat. C de penis. 1. si operis 680 . Verum. dominus dicit. dimittite et dimittetur vobis. luce 6 o. aliquoquin trademini in carcerem infernalem. mathei 18. Sed hec et similia intelligenda sunt secundum hostiensem. quo ad rancorem.] 681 quia dicit sanctus thomas. 2 ae. q. 108. Mali tollerandi sunt. a bonis. in hoc. quod iniurias proprias pacienter sustineant a bonis. secundum quod oportet. super idem. capitulorum (!) 2 o. Sicut lilium inter spinas. Dicit glossa. non fuit bonus. qui malos tollerare non potuit. Sed iniurie ille sunt sunt (!) remittende. in triplici casu. Primus est. in quantum in dei iniuriam cedunt. Vnde ait sanctus criso(stom)us super matheum. Jn iniurijs proprijs. pacientem esse quempiam. laudabile est. Jniurias autem dei dissimilare nimis impium est. 2 us. Quando cedit in iniuriam proximorum. tunc magis est vlsiscenda qam (quam?) remittenda. secundum sanctum thomam. vbi supra immediate. Jdeo dicebat iudas machabeus. Melius est mori in bello. quam videre mala gentis nostre et sanctorum. 3 us. In quantum cedit in iniuriam ecclesie. Tunc duo notanda sunt. Primum. Quod pro tanto non debet remitti. sed debet eam vlsiscere seu vlsisci. licet sit persone proprie illata. ut ostensum est supra. in circumstancia [97] quinta. Et approbat sanctus thomas. vbi supra immediate. Sicut idem patet de elya. qui fecit ignem descendere. super eos. qui venerant ad ipsum capiendum. 4 i regum 1 o. Similiter helyseus. maledixit pueris. ipsum irridentibus. 4 i regum 2 o. Similiter siluester papa excomunicauit eos. qui ipsum in exilium relegarunt. vt preallegatum est in circumstancia 5 a. 2 m. Quod eciam. Si lesus velit. non potest remittere iniuriam talem. in quantum redundat in iniuriam ecclesie. uel collegij. in persona sua illatam. vt. patet extra de sentencia excomunicacionis. ca o. cum desideres 682 . §. finali. Forte obiceres. tota scriptura sacra mandat pacienciam. paciencia autem est. qua mala equo animo tolleramus. ne animo iniquo. bona deseramus. per quam ad meliora proveniamus. De qua dicitur iacobi 1 o. paciencia opus perfectum habet. Hec aurelius augustinus 683 . in libro de paciencia. Et sanctus thomas 2 ae. 136. Responsio. hec omnia intelligenda esse. secundum preparacionem animi. ut dicit idem augustus. in libro de sermone domini in monte. Si obicis. Tamen dominus mandat. percucienti vnam maxillam. prebendam alteram. Responsio secundum prefatum augistinum. in epistola. de puero centurionis. precepta paciencie. magis sunt ad preparacionem cordis. quam ad opus quod in aperto fit referenda. vt in secreto teneatur animi paciencia. in manifesto autem id fiat. quod eis videtur prodesse. quibus benevelle debemus. vnde et dominus se percucientem reprehendit. ioh. 18 o. Et paulus. percussus in facie. dixit. Percuciet te deus. Paries dealbate. actu 23 o. Si autem non prodest hoc. tunc percucienti vnam maxillam. quantum ad animi promptitudinem. exhibenda est altera. Nec resistendum est malo. quando per pacienciam. persecutores lucrari deo possumus. [Sed contra predictam (!). arguitur. Quod episcopus potest ecclesie illatam iniuriam remittere. Primo. Quia episcopus est pater ecclesie. 95 distinctione esto 684 . sed pater. potest remittere iniuriam illatam filio. ff. de iniurijs. 1. sed si vnius. § filio familias 685 . 2 o quia accio iniuriarum. non est in bonis ecclesie. antequam intentetur. et lis super ea contestetur. ff. de iniurijs. 1. iniuriarum accio 686 . [98] Vnde. cum non sit in bonis ecclesie. potest episcopus eam remittere. eciam sine consensu capituli. ut patet de hijs que fiunt a prelato. c o. cum apostolica 687 . Sed hoc non putat hostiensis fore vera. Jdeo respondet ad articula. Ad primum. Quod licet episcopus dicatur pater. ecclesie. est tamen tutor eius et procurator. vt de donacionibus. c o 2 o. 688 10 q 2 cassellas 689 . 12 q 1. c o ultimo 690 . 12 q 2. c o sine excepcione 691 . Ad 3 m dicit. Quod in illa decretali. cum apostolica. fauor religionis attenditur. summa autem est racio. que pro religione facit ff. de religiosis. 1. sunt persone 692 . Et precipue. quia ibi melior fit condicio ecclesie. ut ibidem dicit.] 693 Est tamen notandum. Quod est alia species iniurie illata pape. in persona mea. Primo. quia scripsit et dixit. papam non potuisse ecclesiam nydrosiensem reseruare. 2 o quod idem papa misit me ad prodendum regem et regnum quia recepit munera a rege karolo. videlicet exennium 4 or milium ducatorum. Et cardinalis firmanus exennium duorum milium. vt mitterent me in fauorem regis swecic. karoli. 3 o quod regi data sit plena potestas per sacros canones resistendi prouisioni quam papa fecit de persona mea. hec et similia teneor ex iuramento prestito pape reuelare seu significare.


(21 a). questio 35 a. Utrum propter episcopi senectutem. vel infirmitatem. debeat episcopus cogi ad petendum suam ab episcopatu destitucionem. Responsio. quod non. secundum iura nova. in ca o. pastoralis. de clerico egrotanti. libro 6 o. 694 [Et ibidem c o 1 o et penultimo et ultimo. Et 7. q. 1. c o. 1 o.] 695 Et in pisanella 696 . De [99] viciatis corpore. §. 6 o. qui est ultimus. Vbi cavetur. Quod episcopus senio vel valitudine grauatus. vel aliter adeo impeditus perpetuo quod officium suum nequeat exercere. potest de consilio sui capituli vel maioris partis. assumere. auctoritate apostolica. vnum vel duos coadiutores. qui ei assistant. et officium eius. eadem auctoritate exequeantur. Sed quid. si nolit coadiutorem. eciam postquam fuerit per capitulum requisitus. Respondetur ibidem. Quod non potest cogi ad hoc. nec aliquid innovandum est per capitulum. sed in hoc casu. et eciam si esset demens. capitulum debet significare pape condicionem. episcopi et ecclesie. Et idem agendum est. cum alijs ecclesie prelatis superioribus. Vt ibidem statuitur. Verum tamen est. Quod si episcopus esset taliter infirmus ut premittitur. et peteret voluntarie absolucionem a papa. papa resignacionem deberet acceptare. ut extra de renunciacione. c o. nisi [100] cum pridem 697 .


questio 36 a Vtrum si episcopus est promotus. ad ecclesiam. cuius ipse ignorat ydeoma. possit ibi perseuerare. cum secura consciencia. vel debeat renunciare. etc. Arguitur quod non. dupliciter. Primo. quia episcopus tenetur docere populum. predicando sibi uerbum dei. secundum illud ioh. 20. Pasce oues meas. Et illud math(ei) in vltimo. predicate ewangelium omni creature. Vnde. oportet episcopum esse doctorem. ut ostendit apostolus. ad thimoteum 3 o. et ad tytum 1 o c o. 2 oc. Oportet episcopum consulere populo simplici. in foro consciencie et temporali. tractando cum eis nunc spiritualia. nunc temporalia. secundum casus occurrentes. Et si loqui nescit. nec intelligitur a populo. videtur quasi barbarus. quod reprehendere nitetur apostolus. ad corinthios 10. Et sic vocatur quasi canis mutus. non valens latrare. Quod abhorret propheta ysaias. Et propter idem. ieremias se excusabat. ab officio prophecie. dicens. nescio loqui. quia puer ego sum. ut patet in c o suo 1 o. Et similia multa possent adduci ex scripturis. tam diuine scripture. quam legis humane. Jn contrarium arguitur. quod sic. dupliciter. Primo. Quia episcopus talis potest omnia prefata facere per alium. scilicet cooperatorem uel cooperatores. Vnde simile videtur iudicium de [101] ignorante lingwam et de scienti eam. sed infirmo tali assignatur coadiutor. ut ostensum est in questione precedenti immediate. [questio est 35.] Jn cuius signum beatus valerius episcopus fecit beatum augustinum nominandum pro tunc episcopum. loco sui. predicare populo. Non curans agere in hoc contra morem orientalis ecclesie. dummodo per augustinum laudabiliter fieret. quod a se minus bene fieri posse indicabat. Vt patet in legenda amborum. Jnsuper. Idem videtur iudicium. de episcopo presenti. et lingwam ignoranti. quod de absenti. siue sciat aut nesciat eam. sed constat multos esse episcopos. perpetue absentes a suis ecclesijs. forte propter seruicium quod impendunt. vtilitati ecclesie. vt sunt reuerendissimi domini cardinales. Et aliqui qui insistunt seruicijs regum et principum in consilijs. uel cancellarijs eorum. Sicut et multi plebani. ex dispensacione apostolica non resident in suis parrochijs. sed gubernant per vicarios. aut temporales aut perpetuos. que omnia videntur stare cum salute eorum. quia non est presumendum. tantos viros sue salutis esse imonemores. Vnde. licet iura mandent cunctis clericis residenciam in suis beneficijs. Ut extra de clericis non residentibus. c o. clericis. Et ca o finali 698 . Tamen. iura permittunt multos casus absencie. continue uel ad tempus. ut ibidem dicit vlricus. Et subdit dicens. Quidquid sit de foro contencioso. videtur ad salutem sufficere. si ipse suis in expensis prouideat quod ecclesia decenter officietur. et populus sufficienter regatur. Et ipse vite honeste et morum bonorum. exemplum subditis ostendat. et aliquando per se ad locum accedat. Et quando per se accedere non potest. diligenciam faciat. ut de predictis certificetur. Tucius tamen est. quod per se continue officium suum faciat. hec ibi. Omnia predicta confirmantur per hoc. quod episcopus potest per vicarium suum. expedire requisita ad suum officium. si ipse est legittime occupatus. ut patet extra de celebracione missarum. c o 1 o. 699 de officio vicarij. per totum 700 . 2 oc principaliter. Sicut episcopus potest gubernare partem sue dyocesis ita totam. patet hoc. quia equaliter sibi dicitur de omnibus. illud preallegatum. pasce oues meas. sed potest et debet aliquam partem gubernare et pascere per vicarium. [102] scilicet illam. vbi. habet homines diuersorum rituum. et lingwarum diuersarum. quas ipse nescit. ut clare statuitur. extra de officio ordinarij. c o. Quoniam 701 . ergo similiter potest regere totam dyocesim per vicarium. si ipse lingwam nescit. nec tenetur resignare. 3 o. ex dispensacione pape. potest idem fieri per vicarium (21 b) vt patet extra de filijs presbyterorum. c o. proposuit 702 . quemadmodum papa dispensat tacite et aliquando expresse. cum omnibus quibus pluralitatem beneficiorum concedit. Quia tunc semper addit in bulla sua. dum tamen cura animarum non negligatur. et ecclesie facias per vicarium ydoneum deseruiri. Responsio ad questionem. cum distinccione. Aut enim promotus in episcopum. ignorat penitus omnem lingwam. ecclesie sue aut partem. Si primo modo. tunc certum est. quod prime due raciones facte in principio. pro parte negatiua questionis locum habent in eo. nisi forte. ex dispensacione pape. absens maneat. et per vicarium ydoneum populum sibi commissum regat. ut predictum est. per raciones factas. pro parte affirmatiua questionis. per has enim videntur saluari posse. dupliciter. Vno modo si papa expresse cum eis dispenset. Alio modo. si implicite. seu interprecatiue. quod fit. dum scienter aliquem promouet. ad illam ecclesiam. cuius scit ipsum ydeoma ignorare. vel sic promotum tollerat. prout quidam excusant episcopos titulares. qui promouentur ad ecclesias paganorum. quas nunquam videbunt. Nec ydeoma quodcunque sciunt. illis cognitum. Alij eos excusatos haberi nolunt. propter prohibicionem factam. extra de eleccione. c. o Jn plerisque. Jn clementinis 703 . Vbi cauetur ne aliquis religiosus prefici possit. in aliquam ecclesiam. que clero caret et populo christiano. Si 2 o modo. vtpote. Si nouit lingwam. per quam aliquos de dyocesi potest informare. sed non omnes. tunc locum videtur habere. decisio preallegata. in prima racione pro parte affirmatiua questionis. extra. de officio ordinarij. in c o. quoniam 704 . Quia tunc per se potest consulere aliquibus. et per vicarios ydoneos. alijs. Vtpote. in archiepiscopatu meo. Scio latinum. pro clericis. Scio teutonicum bassum quod est comune [103] ibidem laicis. precipue masculis. qui conuersantur ibidem cum teutonicis supervenientibus. pro feminis autem satisfieri poterit per plebanos et ydoneos meos interpretes vel vicarios. Nec tamen desperandum. quoniam manus dei non est abbreuiata quin omnem graciam potens sit facere. superhabundare in nobis. Qui sanctis apostolis noticiam concessit omnium lingwarum. Et beato seruacio consanguineo suo. quem ex iudea misit episcopum tungerensem fieri. dedit. ut dum spiritualia tractaret. predicando. baptizando. confessiones audiendo. et similia. ab omnibus intelligebatur. Sint igitur hec conclusiones responsales.
Prima. Quod non est desperandum. de salute illius. dummodo alias sit bonus. qui est episcopus. ecclesie. cuius nullam lingwe nouit partem. 2 a. Minus est desperandum de illo. qui lingwe nouit partem aliquam sui episcopatus licet non totam. 3 a. Si semper absens sit aut pro tempore. ex racionabili causa. non est desperandum de eius salute. dummodo predicti tres suppleant negligencias suas. per vicarios ydoneos. 4 a. Quod tucius est. ut episcopus sit in sua ecclesia presens. per se ipsum officium suum exercens. lingwe omnium suarum (!) conscius. secundum illud iohannis 10. Ego sum pastor bonus. Et infra. Oues mee vocem meam audiunt. et sequuntur me. Et iterum. Ego agnosco oues meas et agnoscunt me. 5 a. Quod propter ignoranciam lingwe. secundo modo predicto. scilicet. cuius nouit partem. et si non totam. nullus est abiciendus. ab episcopatu. nec cogendus cedere. aut episcopatum resignare. patet ex predictis. Et in questione sequenti.


questio 37 a. Vtrum episcopus possit abici. et cogi petere a papa suam destitucionem ab episcopatu. per renunciacionem propter lingwe wulgaris illius episcopatus ignoranciam. Responsio. Quod non. ut elici potest ex hijs que dicta sunt in questione immediate precedenti. que est 37 (!). Circa quod notandum. Quod episcopus non potest cogi ad renunciandum. nisi in casibus in iure expressis. Et sunt duo apparentes. sed insufficientes. Et sunt 6 efficaces. Primus de insufficientibus. est. sy petatur renunciacio. propter frugem melioris vite. idest religionis. 2 us est. ex causa proprie humilitatis. hij duo casus. quasi cause non efficaces. non fuerunt acceptati. Extra de renunciacione. ca o. nisi
cum pridem 1. in principio. Jnter sufficientes. Est prima causa ut ibidem dicitur consciencia criminis. scilicet talis. per quod ipsius officij execucio. eciam post peractam penitenciam. impeditur. 2 a. est debilitas corporis. ex infirmitate uel senectute. per quam. scilicet impotens redditur. ad exequendum officium pastorale. sed hic casus videtur modificatus per ea que dicuntur. in ca o. pastoralis. de clerico egrotante. li o. 6 o. 705 vbi statuitur. tali assignandum esse cooperatorem. ut patet supra. questione 35. 3 a est defectus sciencie. Quamquam enim. sit eminens sciencia in pastore desideranda. est tamen competens tolleranda. 4 a est malicia plebis. non quod pro qualibet culpa. debeat gregem deserere. ne mercenario comparetur. qui vidit lupum venientem. et dimittit oues et fugit. sed potest de licencia superioris. tunc demum. non tam timide fugere. quam prouide declinare. cum oues conuertuntur in lupos. et qui debuerunt humiliter obedire. iam irrevocabiliter contradicunt. 5 a est. graue scandalum. cum enim. aliter sedari scandalum non potest. tunc licitum est episcopo. petere cessionem. ne plus temporalem suum honorem. quam eternam videatur affectare salutem. 6 a est. Irregularitas (22 a) persone. vtpote. si sit bygamus. vel simile. Non enim propter quamcunque irregularitatem. debet ei dari licencia. sicut si sit illegitime natus. quod est occultum et ille laudabiliter suum. adimpleat officium. Si vero propter alias causas. episcopus petat licenciam renunciandi. non debet exaudiri. ut indicto ca o. nisi cum pridem 706 . Et quibus patent duo. Primum est. Quod ignorancia lingwe non est causa sufficiens. ut episcopus cogatur renunciare. patet. quia in nullo predictorum casuum includitur. illa. Sed dicis quod sic. scilicet in 3 a. que est defectus sciencie. Responsio. quod non. Quia loquitur de sciencia grammaticale et litterali. scilicet theologie et iuris canonici. que debet esse competens. alias potest removeri. vtpatet extra de etate et qualitate. ordinis. c o. quamuis 707 . extra de renunciacione. nisi 708 . Extra de eleccione. cum nobis olim 709 . Sciencia autem competens est. que requiritur ad execucionem [104] cuiuscunque sui ordinis. Episcopos autem convenit habere scienciam eorum. que difficultatem faciunt in lege. uel facere possunt. Vt ostendit sanctus thomas. in 4 o sententiarum. distinccione 14 a. Vbi eciam hoc notandum. Quod licet quis propter eius simplicitatem repellatur. ab obtinendo beneficio. Non tamen deicitur ab obtento. sed datur ei coadiutor. 7. q. 1. quia fieri 710 . Extra de electione c o. cum in cunctis 711 . 2 m est. Quod propter ignoranciam lingwe. dummodo sciat litteraturam. ad loquendum cum doctis. non tenetur petere per se. eciam non exactis remocionem sui ab episcopatu. patet. potest per alium loqui. et illa facere per interpretem. que spectant ad salutem wulgi. ut patet per ea que dicta sunt in questione precedenti imminente. questio est 36. Preterea. idem sic probatur. Quecumque non sunt de iure prohibita. sunt concessa. vt patet. distinccione 82 a. c o.... 712 Et de penitencia. distinccione 6. c o 1 o in fine. Extra de sentencia excomunicacionis c o. nuper 713 . circa finem. Ad idem ff. quibus ex causis maiores. l. nec non. § quod eis 714 . Et hec est comunis doctorum sentencia. secundum bernhardum. Et notatur 50 distinccione. c o. Si quis presbyter 715 . Sed nullo iure reperitur prohibitum. quod episcopus ignorans lingwam vulgarem sue dyocesis sit propterea deponendus. quin pocius contrarium determinatur. scilicet. potest gubernare per vicarium. ut patet extra de officijs. c o. quoniam 716 . Et allegatum est in questione imminente precedenti. questio est 36. in medio. 3 oc. Si episcopus tenetur petere suam destitucionem hoc esset per aliquem defectum in eo compertum. ut patet in ca o. nisi. extra de renunciacione 717 . sed inter tales defectus. non computatur ignorancia lingwe. ut pretactum est in questione 36 precedenti. Et patet. quia aut talis defectus est corporalis. Et tunc non est deiciendus sed datur ei coadiutor. ut predictum est in duabus questionibus precedentibus. Aut est defectus spiritualis. Et tunc non reperitur [105] inter illos nominatus ignorancia lingwe. quod patet. Quia inter illos non reperiuntur expressi nisi certa crimina. hoc modo. Criminorum. Qudam (!) sunt enormia. inter que tria. heresis. homicidium voluntarium et symonia in ordine et beneficio. Jlla enim. eciam post penitenciam impediunt promouendum et deiciunt iam promotum. siue sint occulta siue manifesta. 1. q. 1. c o. ventum 718 . Extra de hereticis. c o. quicunque 719 . Et c o. statutum 720 . li o 6 o. Extra de temporibus ordinacionum. c o. quesitum 721 . Extra de symonia. c o. tanta 722 . Alia sunt enormia. sed occulta. Et illa. post penitenciam. non impediunt promouendum. nec deiciunt promotum. ut in predicto c o. quesitum. Alia sunt crimina mediocria. Jn quibus distingwe. Quia aut sunt manifesta. aut occulta. Si manifesta tunc eciam repellunt promouendum et deiciunt promotum. Quod intelligendum est. quando sunt manifesta. per sentenciam. vel per confessionem in iure. uel per euidenciam facti. ut in predicto. c o. quesitum. Si autem sunt manifesta per famam. indicitur purgacio. qua prestita. absoluitur. Et si in ea defecerit. deponetur. extra de adulteriis. c o. significasti 723 . Et extra de purgacionibus. c o. tuarum 724 . Si vero huiusmodi crimina. sunt occulta. tunc tales possunt post penitenciam remanere in susceptis. et promoveri ad superiores ordines. ut patet extra de temporibos (s. 106, s. 140 pdf) ordinacionum. c o. ex tenore 725 . Et c o. quesitum.


(22 b). questio 38. Quid si quis resignat. Vi metusque causa. Aut procuratores constituit ad resignandum. Responsio. Quod nichil valet. vt patet in clementinis titulo de penis. c o. multorum 726 . §. Sane. Vbi sic dicitur. Sane. Resignaciones beneficiorum modo predicto extortas. scilicet per captiuitatem donec resignent. aut citati ad apostolicam sedem. ab homine. uel a iure. venire ad [106] ipsam valeant. etc. licet. a resignancium prelatis recepte aut ratihabite fuerint. nullius omnino esse decernimus firmitatis. locorum ordinarios iniungentes. vt postquam eis constiterit. aliquos sibi subiectos. penam et sentenciam incurrisse premissas. Jpsas publicare non differant execucioni. et debite prout ad eos pertinuerit demandare. de hac materia quere supra. q. 37.


questio 39. Quid sy archiepiscopus. mittit famulum ad romam. et ille detinetur captiuus vel prohibitus ad illum finem dumtaxat. ne possit ire. uel litteras romam deferre. Responsio. excomunicatus est detentor uel mandator. ut patet argumentum. c o. multorum. de penis. § Sane. in clementinis 727 . Et 1 o 6 o eodem titulo c o. 1 o. 728 Quod si tale crimen notorium est. potest per se ipsum punire. secundum [Innocencium et] 729 . Jo andree. in glossa. et secundum innocentium. 4 m. in textu. Quod autem puniat iniuriam suam. patet. 23. q. 4. guillisarius 730 . Contra. quia secundum glossam et multa iura. nemo sibi ipsi dicere ius potest 731 . Respondet glossa Jo andree. Quod hic dixit bernhardus. Quod si iniuria illata prelato. ipsum tantum contingit. non potest aliquem pro iniuria illa punire. Si vero tangit ecclesiam. uel publicam vtilitatem. potest iniuriantes punire. Ymmo. nec talem iniuriam remittere posset. 63 distinccione. salomitane 732 . Ad instar filij familias. qui potest remittere iniuriam sibi factam. in quantum ipsum tangit. non patrem. ff. de iniurijs. l 1 a. § vsque adeo 733 . Jniuriam igitur. sibi uel suis illatam. per quam eius iurisdiccio impeditur. poterit punire archiepiscopus. si notoria fuerit. alias non. de veteri iure. Nisi consuetudo sibi amplius tribueret. Puta. quod eciam non notorias. et eas que iurisdiccionem non impedirent. punire possent. consuetudo enim iurisdiccionem tribuit. Vt supra de foro competenti. c o. cum contingat 734 . Sed. modo. Jnnocencius [107] ipsorum iurisdiccionem prorogando. huius decretis beneficio concedit. Quod tales. Jniurias. eciam si iurisdiccionem non impediant. punire possint. [De hac materia infra questione 40.] 735 Et. nota quod idem capitulum multorum dicit. Quod citatus ad apostolicam sedem. de iure uel ab homine. si detinetur. excomunicatus est detentor. Ab homine. dicit glossa. Quod si citati essent per alium. non esset locus pene. scilicet quam per apostolicam sedem. allegat. de dolo et contumacia. cum dilecti 736 . de accusacionibus. c o. veniens 737 . A iure. Glossa. Vt de eleccione. c o l o. 738 Et de electione. cupientes 739 . de officio ordinarij. quamuis 740 . de appellacionibus. c o 1 o li o 6 o. 741 Sunt igitur casus in quibus aliquis est citatus de iure quinque. Primus. in c o 1 o de eleccione. li o 6 o. vbi sic. Statuimus. vt si quis postulacionem. eleccionem. uel prouisionem factam impugnat. obiciens aliquid in formam uel personam. et propter hoc appellari contigerit. tam is qui opponit. quam qui defendit. et generaliter omnes quorum interest et quos causa tangit. per se. uel per procuratores ad hoc instructos. ad sedem apostolicam a die obieccionis iter arripiant. infra mensem. 2 us. Ibidem in c o. Cupientes. Vbi citatur electus. Vt infra mensem a die consensus prestiti. uel a die noticie eleccionis. si eam debito tempore. contingeret non presentari. ad sedem apostolicam iter arripiat pro confirmacione obtinenda. 3 us casus est. in casu interdicti. Si ponatur irrequisitis omnibus. qui sunt pro eleccionis. negocio evocandi. Tunc vtraque pars. Videlicet hij qui cessant. et illi propter quorum defectum a diuinis cessatur. citati sunt de iure. per se uel ydoneos procuratores. cum munimentis et actis. ad negocium spectantibus ad sedem apostolicam veniendi. 4 us. Si quis appellauit ad sedem apostolicam. tenetur prosequi per se uel procuratores. dato sibi tempore prosecucionis. secundum locorum distanciam. personarum et negocij qualitatem. 5 us est. Quia ex iuramento prestito tenentur episcopi visitare apostolicam sedem. [108] quolibet biennio. vltramarini triennio. vt patet ex forma iuramenti. quod prestant in sua ordinacione.


questio 40. An ille sit excomunicatus. qui episcopum ducit quasi captiuum. nec permitit eum esse in ecclesia sua. Responsio quod sic. vt patet supra. q. 39. infra folio xxix. 742 Similiter per decretum sancti siluestri. 23. q. 4. in c o. Guillisarius 743 . patricius noster. inquit. mandauit. me ad se venire pacifice. pro quibusdam ecclesiasticis disposicionibus. in palacium principis. Et ad primum et ad secundum velum. [id est. cameram uel hostium.] 744 omnem clerum et populum. qui mecum veniebant retinuit. et nullum permisit introire nisi me solum. et vigilium. dyaconum nostrum. me vero vi detento. et ante predictum patricium deducto. me in exilium. in quo subtentor. pane tribulacionis. et aqua angustie. Nec propterea dimisi. nec dimitto officium meum. sed cum episcopis quos congregare potui. eos. qui talia erga me egerunt ana-(23 a)thematizaui. et vna cum illis apostolica auctoritate statui. nullum vmquam taliter decipiendum sicud deceptus sum. Et si aliquis. vllum vmquam episcoporum deceperit. anathema in aranata fiet in conspectu dei. et sanctorum anglorum. Glossa. aranata. id est. vsque in diem aduentus domini nostri ihesu christi. Et quia forte. Vigilius prenominatus. consensit patricio. contra papam. Jdeo eundem excomunicat. per hec uerba. Vigili. habeto itaque. cum hijs qui tibi consenciunt. plene dampnacionis sentenciam. sublatumquo tibi nomen et munus ministerij sacerdotatis agnosce. sancti spiritus iudicio. et apostolica a nobis auctoritate dampnatus. hec in textu et glossa. Et ne sanctus siluester iudicetur vindicatiuus. ideo ostendit. magister gracianus qua intencione hanc tulerit sentenciam. Jta concludens Sed et hic. non suam sed ecclesie iniuriam vltus est. hec ibi. Si dicis. Debuit ne eciam suam vindicare iniuriam. Respondeo. quod sic. Quia dicitur in ca o. dilecto filio decano aurelianensi. de sentencia excomunicacionis. li o 6 o. 745 dicit innocencius quartus. Cum omnes leges omniaque iura. vim vi repellere. cunctisque. se se defensare [109] permittant. licuit vtique ipsi decano. si predictus baiulus. eum rebus suis mundanis. iniuriose spoliare. vel ea violenter occupare presumpsit. contra illius violenciam et iniuriam se tueri. Et quoniam. aduersus eius nimiam potenciam. sufficiens temporalis defensio. sibi forte non aderat. potuit eciam se spirituali gladio videlicet ecclesiastico defensare. ac recurrere propter hoc ad arma spiritualia. que sunt ecclesie propria. et pro suo munimine illis vti. Presertim. cum dictus baiulus. post latas in eum. ex alijs causis. sentencias excomunicacionis. sicut idem decanus asseruit. ipsum tanquam ex inde provocatus. sentencijs ipsis contemptis. bonis spoliasset eisdem. Et propter hoc. post modum. ipse decanus. sentenciam tulerit interdicti. tanquam spirituali se mucrone defendens. contra illius iniuriam et violenciam. sibi ab eodem. occasione predictarum sentenciarum. et in ipsarum contemptum illatam. Et postea reddidit idem papa racionem huius. cur. potuit. in causa propria. ipse esse iudex. dicens sic. Et quidem. cum liceat. cuilibet suo vicino. vel proximo. pro repellenda eius iniuria. suum impartiri auxilium. Ymmo. si potest. et negligit. videtur fouere delictum. ac eciam particeps culpe eius. licuit pro facto. ipsi decano. proprio subsidio. sibimet subuenire. et suam met temporalem iniuriam. sua propria spirituali defensione. tueri. Sicque vtrumque quodammodo. gladium temporalem et ecclesiasticum videlicet. alterum altero adiuvare. Maxime. quia hij duo gladij. consueuerunt. exigente necessitate. sibi ad inuicem suffragari. et iniuriam alterius subuencione mutua. frequencius exerceri. hec textus. Glossa. super verbo. Bonis. dicit sic. Ergo licet defendere. non solum personam. sed eciam bona. pro defensione autem bonorum. non licet sic servire. sicut pro defensione persone. vt supra. de homicidio. c o 2 o. 746 ibi de tuaque. Eodem quoque titulo. Suscepimus 747 . Et dic. ut supra. eodem titulo. significasti 748 . 2 o. 23. q. 1. § 1 o. Et q. 3 a in principio. Super uerbo. Ecclesiastico. dicit glossa. Quod beatus ambrosius dicit. Quod arma sua sunt lacrime et oraciones. 23. q. ultima. c o. convenior 749 . Super verbo. gladius. hoc continet. quod censura. supra de verborum [110] significacione c o. querenti 750 . Super verbo Vicino glossa. Ergo quilibet tenetur vicinum suum et amicum suum defendere. ut. 23. q. 3. c o. non inferenda 751 . et c o. fortitudo 752 . Jnsimiliter 83. distinctione. error 753 . Et supra eodem. quante. multo ergo forcius se ipsum. Vnde sequitur Sibimet. quia ordinata caritas. a se incipit. 23 q. 5. Si non licet 754 . Et tunc arguit glossa contra. scilicet. Quod non licuit decano isti hec facere. Quia excessit moderamen. inculpate tutele. quod facere non debuit. vt patet. supra de restitucione spoliatorum. c o. olim 755 . 1 o. Et supra. eodem titulo. c o. Si vero 756 . Ac. de homicidijs c o. significasti 757 . 2 o. ad finem. Racio. quia maior est pena spiritualis. que ligat animam. quam temporalis. que ligat corpus. Sicut anima preciosior est corpore. 12. q. 1. precipimus 758 . ad idem 11. q. 9. c o. nemo 759 . 24. q. 3. corripiantur 760 . Et hec forte fuit dubitacio decretalis. Sed papa hic approbat hanc defensionem. et infra. quocunque modo. licitum est defendere se. dummodo corporalis lesio non inferatur. Maxime. quia huiusmodi sentencie. sunt medicinales. Vt supra eodem. c o. 1 o. Et 2 a q. 1. c o. multi 761 . Et 24. q. 3. notandum 762 . in fine. Et super verbo Vtrumque. dicit sic. Ergo duplici defensione potest quis vti. ut patet infra. de regulis iuris. c o. nullus pluribus 763 . cum suis concordancijs. Super uerbo autem suffragari. dicit sic. 23. q. 5. c o. prodest 764 . Et supra. de officio ordinarij. c o. 1 o. 765 Sed arguit contra sic. Tamen videtur. Quod temporali gladio vti non potuerint. Quia post aduentum christi. [111] fuerunt gladij et potestates diuise. ut patet distinccione. 10. quoniam 766 . et 96 distinccione. cum ad verum 767 . Et respondet. hoc verum esse. de execucione gladij temporalis. in modum iusticie. Sed hic loquitur. de execucione ipsius gladij. non in modum iusticie. sed defensionis. quo gladio cuilibet priuato. alias prelato licet vti. non vt iudici. Et sic non obstat. Hec iohannes Andree. De hac materia in clementinis. c o 1 o de penis 768 . vt infra. folio 29.


(23 b). questio 41. De audiencia confessionum religiosorum. An possint audire confessiones.
Primum notabile. Quod confessi fratribus rite presentatis. secundum formam clementine dudum. § Satuimus (!) de sepulturis 769 . Non tenentur eadem peccata iterum confiteri plebano. nec cuicunque alteri. patet per decicionem iohannis 22 i. in extravagante vas eleccionis 770 . vbi contrarium condempnat. tanquam hereticum. contra iohannem de poliaco 771 . 2 m. Quod parrochiani volentes talibus fratribus presentatis confiteri. Non indigent de necessitate petere licenciam a plebano suo. patet. quia ipsi iam sunt licenciati per papam et per episcopum. in eo quod dicit. in predicto §. fratres qui ad hoc electi fuerint. in eorum civitatibus et dyocesibus confessiones suorum subditorum. sibi confiteri volencium audire libere valeant. Ex quo patet. quod non requiritur. nisi fratris admissio et confitentis volicio. Jdem patet in glossa. super verbo libere quod denotat. non esse necesse. licenciam parrochialis sacerdotis haberi. Jdem paulus 772 et magister angelus 773 . [112] Et est simile. de prebendis. licet episcopus. li o 6 o. 774 idem Jo andree. sed contrarium videtur velle. Jo monachi. 775
3 m. Quod taliter absolutus a fratre admisso. non tenetur amplius illo anno confiteri proprio curato. vt dicit glossa super verbo impartiri. Jdem Gen. 776 Ber. 777 et paulus. 778 Et dicunt. quod opinio contraria est tanquam heritica reprobanda. per extravagantem vas eleccionis. 779 Abbas 780 dicit. Quod hoc verum est. de rigore. et quo ad veritatem sacramenti. tamen equum et vtile est. quod confiteatur proprio. qui debet sibi alia sacramenta ministrare. Nec tenetur quis in anno semel proprio sacerdoti confiteri. Ge(rardus). Nec obstat. dicit iohannes andree. decret(alis). omnis. in principio. de penitencijs et remissis 781 . que intelligitur de illo. qui alteri bene confessus non est. vt dicebat benedictus. in constitucione. Jnter cunctas 782 . 4 m. Quod confessi fratribus ut premittitur admissis. confessi sunt proprijs sacerdotibus. Nam ex forma verbi. ac vi constitucionis. dominus bonifacius octauus. fratres illos equiparat proprio sacerdoti. Ymmo reputat eos proprios sacerdotes. Quod ostendit in duobus. Primo in prohemio huius constitucionis. ostendens hanc auctoritatem audiendi confessiones et absoluendi. datam plebanis et fratribus in solidum. et comparantur curatis in eleccione. presentacione. et in prefeccione ab episcopo ad subditos tocius dyocesis. ibi. animorum indemptitates. Et § Statuimus. 2 o in fine. § 3 o. verbo. nos etenim. vbi ipsi fratres appellantur cooperatores ydonei. et participes laborum eorum. id est ordinarie presentatis. Et hoc vbi mandatur fratribus. ea seruari que sunt de esse proprij sacerdotis. vt sunt eleccio. presentacio. et ab episcopo uel papa prefeccio. extra de penitencijs et remissis. omnis. in glossa. Vnde concluditur necessario. [113] Henrik Kalteisens kopibog. 8
Quod confessi talibus fratribus. confessi sunt proprijs sacerdotibus. Circa quod diligenter notandum. Quia capitulum. omnis. mandat confiteri proprio. non alieno Quomodo ergo fratres possunt dici proprij. qui sunt alieni. Responsio. quod proprij sunt et non alieni. fratres admissi. Racio est. Quia proprium potest distingwere contra duo. aut contra comunem. aut contra alienum. fratres igitur. priuilegiati uel licenciati a papa uel ab episcopo ad audiendum confessiones subditorum eorum. dicuntur sacerdotes proprij. prout proprium distingwitur contra alienum. et non prout distingwit contra commune. Jlle enim sacerdos alienus est. qui non est ordinarius. nec habet de huiusmodi audiencia. priuilegium. neque commissionem a superiore. Sed modo decretalis illa loquitur tantum de proprio. in quantum distingwitur contra alienum. vt patet. intuenti verba decretalis. Vnde signanter dicit Bernhardus in apparatu. Quod decretalis prohibet fieri confessionem. alieno. non alij quod non fit sine nota significacionis. Aliud enim est. alienum. et aliud alterum. Alienus est omnis. siue clericus secularis. siue regularis. qui non est modo predicto electus a suo prelato. vel ab episcopo. aut papa. prefectus et licenciatus. 16. q. 1. §. ecce. Alter autem est omnis. qui proprie et simpliciter non dicitur prelatus. siue presbyter parrochialis. ut papa. est alter a presbytero parrochiali. similiter archiepiscopus episcopo. et archidiaconus. et dicti cooperatores curati. Vnde. quicunque voluerit. alteri istorum confiteri. nec licenciam petere. nec confessa iterare tenetur curato. Si quis autem alieno sacerdoti voluerit confiteri. duo facere habet. ut dictum capitulum. omnis. dicit. scilicet. vt iustam causam habeat. cur non proprio. sed alieno sacerdoti confitetur. Et ut licenciam petat a proprio sacerdote. Vnde. dato eciam. quemlibet debere semper confiteri proprio sacerdoti. per hoc non excluduntur fratres predicti. ut ostensum est.


questio 42. 5 m. An per statutum clementine sit revocatum statutum. omnis. Responsio dupliciter. vnomodo. quod non. Racio. quia voluntarium et necessarium sese possunt compati. et concurrere. voluntarium enim et necessitas eleccionis alterius duorum. siue spontanee obligacionis. non repugnant. sed concurrunt. et in eodem se compaciuntur. ar. extra de prebendis. Relatum 783 . Et hoc modo statuta ista ambo. stant in solidum. et pro [114] indiuiso. ita ut parrochiano. sit licitum libere et voluntare ire ad vtrumlibet horum predictorum. ad quemcunque voluerit. Et necessarium est ire. saltem in anno semel. ad alterum eorum. sub pena constitucionis. omnis vtriusque sexus 784 .Vnde remanente necessitate dicti ca i omnis. et potestate curati. necessitas. que erat respectu curati tantum. nunc est mitigata. Jta. ut referatur ad curatum vel ad dictos cooperatores eius. Et sic graciosa et voluntaria constitucio. necessitatem ca i omnis non tollit. sed emollit. dictum autem ca m. omnis. indistincte stat et perseuerat. Alio modo. Responsio quod sic. Racio. licet enim papa ordinauerit in c o omnis. semel in anno confitendum proprio. Non tamen alligauit potestatem suorum successorum. quin possent subrogare et adiungere socios et dare coadiutores ipsis sacerdotibus in isto casu. qui simile potestate vterentur in illis cum ipsis. Quod et factum est in alio concilio vyennensi. Et sic. cum ambo concilia sint eiusdem auctoritatis merito. per posterius. priori derogatur. licet de ipso non faciat mencionem. Et sic necessitas que inerat. confitendi vni. scilicet rectori. vt in c o. omnis dilata est et ampliata ad plures. per ca m. frater cathedralis 785 . hoc dico. per iura. de constitucionibus li o 6 o. de officio delegati. frater questionum. in principio 786 . 51 distinccione. domino sancto 787 de eleccione. innotuit. (24 a) ff. de legi(bus) non est nouum 788 . eciam si non faciat mencionem de priori. vt ibi. licet secus sit in rescriptis et priuilegijs. quia in constitucionibus et legibus continentur iura. que omnia censentur esse in pectore principis. ideo condendo posteriorem. facit quasi ex certa sciencia prioris. sed in rescriptis uel priuilegijs continentur facta uel consuetudines. que possunt probabiliter ignorari. istis non presumitur derogare. nisi mencionem faciat de ipsis. 50 distinccione. diuinus 789 . Et de constitucionibus. li o 6 o. c o 1 o. 790 Ergo hoc statutum concilij viennensis. tamquam posterius factum. preiudicat prius facto. omnis. in necessitate tantummodo confitenti [115] curato. Sed ad hoc respondet prima opinio. Quod hoc intelligitur. quando posterior. est contraria priori. et se non compaciuntur. Secus est hic. ut ipsa iam ostendit. Sed respondetur ad hoc per 2 am opinionem. Quod voluntarium et necessarium coaccionis uel precepti respectum eiusdem obligacionis. que est in statuto omnis contradicunt. Necessitas enim talis contraria est voluntati. Verum est autem secundum primam opinionem. quod proprie non potest dici preiudicare aut contradicere priori constitucioni. cum sit facta ei in adiutorium. et ideo de eius revocacione. non debuit aliquam mencionem facere. Racio. quia si papa diceret. Statuimus. ut episcopi. adiungant cuilibet curato. vnum vel duos cooperatores ydoneos. et suorum participes. quibus. potestatem. que a iure est curatis concessa concedimus de plenitudine potestatis. cum talis constitucio non sit contraria constitucioni omnis. nullam oporteret eum. de revocacione facere mencionem. Et talis est hec constitucio seu concessio. Sed contra hoc arguit 2 a opinio. sic. Jn toto iure. speciale. derogat in aliquo generali. ff. de regulis iuris. Jn toto 791 . Et de regulis iuris. grauis. li o 6 o. 792 Ergo hoc statutum derogat concilio generali. omnis. Sed soluit hoc opinio prima. dicens. Quod dicta regula intelligitur vbi genus et species diuerse. legantur ad diuersos fines. ff. de adim(endis) L. qui hominem 793 . sed hec tam generalis quam specialis constitucio est ad eundem finem ut scilicet. saluti animarum prouideatur. et ideo iura non obstant. sed concurrunt. vt si genus et species. vnum essent. Respondet autem ad hoc opinio 2 a dicens. Quod lex illa non est ad propositum. quia ipsa loquitur. quando legatum. diuisim cuilibet pro sua parte conceditur. et non quando in solidum et indiuisum. vt hic. Et ideo. procurata salute. per alterum predictorum in absolucione. alter non obligatur necessario. Et preterea. diuersi fines proximi. sunt necessario esse. tantummodo confitendo curato. et voluntarie confiteri posse. semel in anno alteri predictorum. ad implecionem. dicti statuti. Omnis. Item. licet hoc statutum posset habere fines et effectus diuersos. manente priori statuto. vt prius. quia uirtus absolucionis et clauium. respectu eorundem peccatorum [116] in numero. habet efficaciam plus quam semel. Non tamen oportet. quod sic stet ca m. omnis. Vt necessario teneatur confessa cooperatoribus. iterato curato conffteri (s. 117, s. 151 pdf). Hoc enim locum habet. vbi potestas diuersis et non in solidum est concessa. ut hic. Et sic intelligitur. c. pastoralis. extra de priuilegijs 794 . Et c. Jn hijs 795 . Item parrochianus curati confitens pape uel episcopo. non habet iterato confiteri curato. eadem ergo racione. nec confessus licenciato a papa uel episcopo. Et si respondetur. Quod licet specialis comissio pape uel episcopi. deroget dicto consilio. omnis. ar. 90 distinccione. c 1 o. Et extra de consecracione ecclesie. aqua 796 . non tamen generalis. ut ar. in simili li o 6 o. de hereticis. c o. per hoc 797 . in principio. Vbi dicitur. Quod per hoc. quod negocium inquisicionis heretice prauitatis. alicui uel aliquibus. ab apostolica sede generaliter. in aliqua prouincia. ciuitate uel dyocesi. delegatur. dyocesanis episcopis. quin et ipsi. auctoritate ordinaria uel delegata si habent. in eodem procedere valeant. nolumus derogari huic respondetur obieccioni. Quod hec concessio non est generalis sed specialis. et determinate concessa a papa. quia isti fratres. specialiter eliguntur. specialiter et nominaliter presentantur. ergo hec concessio dicitur specialis. Nec est simile de decretali allegata. per hoc. quia ibi loquitur de manifestis uel notorijs. et in crimine excepto. quod est heresis. pro quo iure comuni potest quis a pluribus iudicibus. fori conveniri. hoc autem statutum loquitur. de secretis et occultis quorum tantum agnitor est deus. ut 32 distinccione. erubescant 798 . Extra de symonia. sicut 799 . Jtem ibi. (24 b) exprimitur. quod de eadem re. tam per dyocesanum. quam per inquisitores. inquiri potest. comuniter uel diuisim. et si diuisim processerint. debeant sibi invicem comunicare processus suos. sed hic. potestas absolucionis. committitur vtrisque in solidum et diuisim. Nec possunt invicem comunicare processus. noc confessa reuelare. ut extra de penitenciis et remissis 800 . in sepedicto ca o. omnis. Si opponitur. Quia [117] rescriptum siue priuilegium. quod datur sine magna deliberacione. vel per importunitatem petentis. et quod non facit mencionem de priori. non derogat illi. extra de capellis monachorum. ex parte 801 . Respondetur. Quod hoc indultum quod proprie nomen statuti sortitur. ut ut (!) patet in eodem in fine. Et quod cum diligenti deliberacione et studiosa sollicitudine. et premeditacione est statutum. et quod uniuersa priuilegia et indulgencias. in quantum premissis contrariantur. Et hoc quo ad fratres. et consuetudines et statuta. et eciam quo ad curatos et convenciones. quoadvtrosque revocat. ut ibidem. § nos. Et ideo. non immerito. priori. omnis. intelligitur derogare. in hoc. vt ad ordines predictos se extendat. et potestati curatorum vniat. equiparet et equet. Vnde. cum hoc statutum non evacuet omnino ius precedens. sed cooperatores in solidum coniungat. non oportuit aliquam de priori statuto facere mencionem. Jtem si curatus. confessos fratribus. iterato teneretur. necessario illos audire. labor suus non esset in alios impartitus. sed ipsum adhuc importabiliter aggrauaret. cum omnes denuo audire teneretur. Vnde ei dictum est loco moysy. exodi .... 802 Extra vires tuas est hoc negocium. Solus ferre non potes. Discipuli eciam videntes multitudinem piscum. ita ut rumperetur (!) rethe eorum. annuebant socijs. in alia naui existentibus. vt adiuuarent eos. luce 5 o. et Johannis dicitur. domine. vidimus quendam in nomine tuo. eicientem demona. qui non sequitur te nobiscum. et prohibuimus eum. Et iussit dominus eum non prohiberi. Ex quibus intelligitur. adiutorium dictorum ordinum. curatis et ecclesie. valde vtile et necessarium esse. hoc eciam fuit huius concessionis motiuum. ut in eodem ca o patet. § finali. Ideoque eis consequenter subsidium geminatur. ut plenius improbitas reprimatur. ff. ne quis eum. qui in ius vocat. ex facto. ibi. ex hoc edicto 803 .
Consequenter pro maiori euidencia predictorum arguendum est ad partes. Et primo pro parte fratrum. Quod ipsi. sic ut premissum est licenciati. possint libere audire confessiones sibi confiteri volencium. et sine licencia petita per confitentes a plebanis. probatur [118] quadrupliciter. Primo auctoritate, 2 o racione, 3 o iure, 4 o consuetudine. Et primo loco Auctoritate sic. Beatus dyonisius. 2 o ecclesiastice hierarchie 804 . dicit sic. Quamuis ordo pontificum. sit perfectivus. sacerdotum illuminatiuus. ministrorum purgatiuus. tamen ordo pontificum non habet solum perficere. sed eciam illuminare. quod pertinet ad sacerdotes. et purgare. quod pertinet ad ministros. cum ergo episcopus et maxime papa habeat immediatam iurisdiccionem. super quemlibet subditum. cuiuslibet sacerdotis non est priuilegium invalidum. quo illam exercet per aliquem alium.
2 o probatur idem. racione triplici. Prima est. Quod ea que sunt iurisdiccionis possunt committi cuilibet habenti ordinem. sine preiudicio alterius. ar. de eleccione. c o. suffraganeis. Et de maio(ritate) et obediencia. c o hijs que 805 . et c o. cum olim 806 . sed audire confessiones. est iurisdiccionis et ordinis. et fratres habent ordinem. ergo potest eis committi. ab eo. qui habet iurisdiccionem. 2 a racio. Quia omnia que competunt clericis secularibus. possunt eciam competere religiosis. exceptis hijs. que in regula sua. eis prohibetur. ut patet 16. q. 1. sunt nonnulli. sed clericus secularis non habens populum potest ex comissione superioris. audire confessiones. ut patet extra de officio ordinarij. c o. Jnter cetera. ergo hoc sibi competens ordinarie. potest sibi competere ex priuilegio uel ex comissione, sed audire sic confessiones. non repugnat fratri. sic. quin possit sibi competere ordinarie. quia frater potest assumi ad statum episcopalem. ut patet. de eleccione. Si religiosus 807 . et c o. quorundam. li o 6 o. 808 Et c o. cum romani. li o 6 o 809 ergo etc. 3 o Potest idem. ex iure. Nam 16. q. 1. pervenit 810 dicitur. Quod monachi aut abbates. hoc nullatenus (25 a) presumant ut penitenciam dent. absque licencia episcopi. Ex quo euidenter. apparet. Quod hoc ipsi possunt. cum licencia episcopi. aut superioris. Non autem facit hoc decretum mencionem de [119] proprio sacerdote. sed de superiore. Jnsuper. Ad hoc est ius expressum. extra de officio ordinarij. c o. inter cetera 811 . vbi dicitur sic. Precipimus in ecclesijs. tam cathedralibus quam conventualibus. viros ydoneos ordinari. quos episcopi cooperatores habeant. tam in predicacionibus. quam in confessionibus. Ex quo. patet. quod clerici conuentualium ecclesiarum. licet populum non habeant proprium. possint confessiones audire. ex parte episcopi. licet non sint sacerdotes curati vel proprij. prout proprium dicitur contra comune. A simili. non obstante. quod fratres non habeant populum et per consequens. non sint hoc modo proprij sacerdotes. tamen auctoritate pape et episcopi. possunt audire confessiones. cum per priuilegium aut commissionem. efficiantur aliquo modo. proprij sacerdotes. quia tunc non sunt alieni. ut dictum est supra. in notabili 4 o. Et sic. licet sine licencia proprij sacerdotis. non liceat querere alienum. licet tamen querere alium proprium. hoc est. alio modo proprium. Non enim sequitur. Iste non est confessus parrochiali sacerdoti. ergo non est confessus proprio sacerdoti. Nam proprius sacerdos. habet se in plus. quam parrochialis sacerdos. Sicud animal in plus se habet quam homo. Jtem. cum eadem sit potestas. curatorum et cooperatorum suorum. in absoluendo. et hoc verum est. per § ultimum in predicta clementina. dudum 812 . eadem auctoritas. respectum eiusdem non debet. diuerso iure censeri. ita ut parrochianus. ea que curato est confessus. non teneatur iterare. et que cooperatoribus suis est confessus. iterare teneatur. ar. extra de priuilegijs. c o. quia 813 . certum est autem. quod potestas que a iure est curatis concessa. non est. ut confessa reiteremur. ergo nec potestas cooperatorum. que equalis et eadem est. non est ut eadem reiterentur. Si dicis. potestas est eadem. ex parte habencium eam. non tamen ex parte materie. seu corporis Christi mistici. Respondeo. Quod hoc statutum. non loquitur. quantum est ex parte ordinis. et habencium eum. sed quantum ex parte iurisdiccionis. seu subditorum episcopi. ut § eodem in clementina. Jnsuper. Idem ius est in toto et in parte. ff. de officio prefecti urbis. li 1. §. 3 o. 814 Sed [120] fratres. dicuntur participes laborum curati. ergo eodem iure. et in solidum. licenciam absoluendi participant. Jtem. dictorum ordinum fratres. in hoc statuto. dati sunt vicarij. ad vices curatorum supplendas. in dyocesi. vbi episcopo fuerint presentati. ergo habent iurisdiccionem eandem. quo ad absoluendum quam curati ar. de rap. romana. li o. 6 o. 815 4 o patet idem. ex approbata conseutudine (s. 121, s. 155 pdf). Est enim conseutudo romane ecclesie. quod accedentes ad eam. impetrant litteras. ad quoscunque sacerdotes. quibus possunt confiteri. irrequisitis plebanis. Ad idem. legati et penitenciarij pape. absoluunt sine licencia plebanorum. Vnde. Fratres predicti. non immerito. possunt dici penitenciarij pape et episcopi. licet non habeant plus auctoritatis. quam simplices plebani. Sed contra hec. sunt due opiniones. Vna. Quod fratres non obstante priuilegio tenentur habere licenciam a proprio sacerdote. 2 o. Quod non obstante priuilegio. confiteri volentes fratribus. tenentur petere licenciam a curato suo.
Quantum ad primum. Bernhardus 816 in c o. omnis dicit illud. Sed respondendum est illi. Si allegant vnum doctorem pro se. debent eciam recipere doctores contra se. 19 distinccione. romanorum. Modo. doctores omnes dicunt. Quod cappellani. ex sola comissione curatorum non possunt audire confessiones. hoc patet per iohannem andree. de priuilegijs c o 1 o. in clementis. Et Ray(mundus) in summa. de penitencijs et remissis. Et gauff(ridus) 817 . sed hoc nolunt plebani seruare. quod tot doctores dixerunt. quare ergo. doctorem vnum. contra fratres inducunt. Ad propositum autem dicendum est. Primo. quod illa opinio falsa est. 2 o quod eius motiua nulla sunt.
Quantum ad primum. Quod illa opinio fit falsa. probatur dupliciter. prima. Quod si habito tali priuilegio. adhuc requireretur licencia proprij sacerdotis. tale priuilegium nichil conferret fratribus. cum tamen. omnis indulgencia. aliquid debeat conferre. ut extra de priuilegijs. in hijs 818 . Vbi papa honorius. ex intencione reprehendit quosdam. qui priuilegia data predicatoribus et minoribus. de celebrando in altari portabili. sic interpretantur. [121] quod nichil conferrent eis. nisi quod clerici possent eos admittere si vellent. 2 o patet. esse falsam eadem opinio (!). Quia hostiensis in summa sua. ti o. de penitencijs et remissis. reprobat eam. ostendens. quod proprius sacerdos. dicitur triplex. videlicet. papa. episcopus. et plebanus. Et quod habens priuilegium. aut comissionem. potest in eundem actum. in quem potest (25 b) sacerdos proprius. probat eciam posicionem suam per multa. sicut potest patere. volenti respicere dicta sua. Et eciam. in c o. omnis. hostiensis et iohannes andree. Jnsuper idem Johannes and. in § statuimus. super verbo impartiri. Et abbas. Et Genzelinus. et bernhardus ibidem. Quibus plus est credendum quam vni doctori. Et precipue propter extravagantem. vas eleccionis. Quantum ad 2 m. Quod motiua sua. quibus innititur sint invalida. patet. Cum enim dicitur. primo. Quod episcopus. habens priuilegium. quod vtatur pallio in alia dyocesi. non potest hoc facere. nisi de licencia dyocesani. ut patet extra de vsu pallij. ex tuarum 819 . sic dicit esse in proposito. Responsio. Quod illa coassumpta non est vera. quia non est simile. Nam talis modus vtendi. fuit in dicto priuilegio expressus. scilicet quod non potest eo vti. sine licencia dyocesani. ut patet intuenti decretalem illam. sed in priuilegio fratribus concesso. conceditur sine ulla condicione adiecta. Quod post adducit capitulum pastoralis. nichil est pro eo. vt patet in glossa. Et quo ad 2 m. Quod parrochianus tenetur petere licenciam a suo curato. vt confiteatur fratri. Responsio. Quod ad hoc non tenetur. quia iam licenciatus est. per ius. quod dicit. confiteri volencium eis ut patet supra notabili 2 o. Circa quod nota. Quod dupliciter potest impedire aliquis sacerdos. ne audiat confessionem alicuius. vno modo propter defectum iurisdiccionis. Aliomodo propter defectum seu impedimentum execucionis ordinis. vt sunt excomunicati. degradati et huiusmodi. Cuicunque autem habet iurisdiccionem ordinariam. potest committere ea que sunt iurisdiccionis. alij habenti ordinem convenientem ad tale officium exequendum. ut extra de conse(cracione) ecclesie. aqua 820 . Et ideo. Si quis impediatur per defectum iurisdiccionis. ne confessionem alterius audire possit. potest sibi per quemcunque habentem iurisdiccionem immediatam in istum. siue [122] ordinem habeat. siue non. committi. quod confessionem audiat et absoluat. siue per ipsum sacerdotem. siue per episcopum. siue per papam. Si autem propter impedimentum execucionis ordinis non possit. potest sibi concedi quod audiat confessionem. et hoc per eum qui hoc impedimentum tollere potest. ergo etc.
[Et certe iam est decisa ista materia. in extravaganti nycolai pape quinti 821 . que incipit. prouisionis nostre. In qua declarat. Quod cum fratres secundum Clementinam presentati. possint libere audire confessiones. sibi confiteri volencium. nichilominus aliqui dogmatizare presumunt. Quod confessio facta talibus fratribus dubitabilis est. et ideo tenendo certum. et dimittendo incertum. tenentur omnes confiteri sacerdoti parrochiali. sub pena peccati mortalis. Et quamuis fratres illi habeant auctoritatem confessiones audiendi. tamen eos accedendi. populus subiectus sine licencia proprij sacerdotis non habet potestatem. Et quod tam fratres petentes. quam pape concedentes talem licenciam omnes peccant mortaliter. Condempnauit tamquam erroneam illam doctrinam. et sacris canonibus contrariam. de consilio confratrum suorum sacre romane ecclesie cardinalium. et multorum in sacra pagina et iure canonico doctorum. Que data est rome. aput sanctum petrum anno incarnacionis dominice 1448. 3 kal. julij. pontificatus sui anno 2 o.] 822
[Argumenta pro plebanis.] Sed nunc arguendum est contra et pro parte plebanorum. multipliciter. Et primo sic. hoc priuilegium. datum fratribus. vergit in grande preiudicium curatorum. ergo non valet. Tenet conclusio. Quia hoc priuilegium non valet. quod vergit in grauem lesionem alterius. ut patet extra de decimis. suggestum 823 . 2 o prouerbiorum et 7 o dicitur sibi. Agnosce wltum pecoris tui. quod non possunt facere curati. si subditi confitentur alijs. quam sibi. 3 o Quia si sic. Tunc subditus posset nunquam venire ad confessionem. dicens semper. se fratri confessum. 4 o. Si fratres possent sic libere audire confessionem. consequeretur. quod essent curati. quod est contra constitucionem exijt. de verborum significacione 824 . 5 o. Aut sacerdos proprius potest prohibere subditum suum. ne confiteatur alteri quam sibi. aut non. Si potest. ergo in taii (tali? s. 123, s. 157 pdf). casu non debet confiteri fratri. [123] habenti priuilegium audiendi. Si non. ergo videtur exceptus a proprio sacerdote. 6 o. Aut iterum tenetur confiteri suo sacerdoti. aut non. Si sic. ergo non fuerit sufficienter absolutus. Si non. ergo sacerdos tenetur ei tradere eucharistiam. cuius nescit conscientiam. Ad ista respondendum est 825 . Ad primum. de preiudicio. Responsio. quod falsum est. quod patet sic. primo. Quia tunc dicitur alicui preiudicium fieri. quando ei subtrahitur aliquid quod in fauorem eius introductum est. Vel quod ad utilitatem eius ordinatur. Sed subieccio alicuius subditi ad rectorem ecclesie. non est ordinata principaliter ad vtilitatem presidencium. sed ad vtilitatem subiectorum Vnde. ezechielis 34 o. Ve pastoribus israhel. qui pascebant semetipsos. nonne greges pascuntur a pastoribus. Et ideo. Nullum (26 a) fit preiudicium ecclesie rectori. quando subditus eius a potestate eius eximitur. Sicut papa. eximit abbatem a potestate episcopi. sine eius preiudicio. Et similiter episcopum. a potestate archiepiscopi. Similiter. vbi papa met operatur in salutem subditorum. vel hoc alijs committit. non solum. non facit ei preiudicium. sed ei prestat magnum beneficium. quod pro magno acceptatur. a cunctis rectoribus. qui non querunt que sua sunt. sed que ihesu christi. Vnde numeri 11 o. Quid emulatis pro me. glossa beati gregorij. pia mens pastorum. quia non propriam gloriam. sed actoris querit. ab omnibus wlt iuuari. in eo quod facit. Fidelis enim predicator. si fieri valeat. optat. vt veritatem quam solus loqui non sufficit. ora cunctorum sonent. Vnde. ex hoc patet. Quod hoc articulum deficit. Primo in hoc. Quod dicunt. quod potestas curatorum exhauritur per hoc. quod fratres audiunt confessiones suorum subditorum. Quia non exhauritur. cum eis nil prohibeatur. sed socij adiunguntur in equali potestate audiencie confessionum. Est enim equalis potestas. fratrum et curatorum. ut patet in clementina. dudum verbo. proxime 826 . potest enim curatus. absoluere parrochianum suum. si ei wlt confiteri. nunc sicut prius. Et cum illa opinione concordat B. moy. in 1 o c o. 2 o deficit argumentum in hoc. Quod credunt quod audiencia confessionum sit data in fauorem curatorum. Tunc enim verum esset. [124] Sed nunc intelligendum. Quod aliud est in priuilegio. quod datur in fauorem persone. vel vnius ecclesie. Aliud est de generali statuto. quod datur in fauorem tocius ecclesie. sicut est istud statutum dudum. vt patet in prohemio. verbo nos autem. Et infra. capitulo vltimo. Ex quo apparet. Quod licet priuilegium non sit dandum in enorurem (enormem? s. 125, s. 159 pdf) lesionem alterius. statutum tamen generale. potest fieri. pro vtilitate ecclesie. in preiudicium aliquorum. ar. 63 distinccione. § verum. Ex extra de consanguinitate et affinitate. non debet 827 . 12. q. 1. videntes 828 . Et cum allegant ca m suggestum. Dicendum. Quod idem ca m. non probat quod priuilegium id non tenet. quod vergit in preiudicium et nocumentum alterius eciam enorme. sed quod non debet dari. 14. q. 5. denique 829 . Si tamen datum fuerit. stabit perpetua firmitate. 25. q 2. c o 1 o, et 2 o. Et hoc tam diu. quousque per requisicionem partis aduerse. per superiorem iudicem temperetur. secundum. innocencium in c o eodem suggestum. ff. de iudicibus. veracius 830 . in fine. 3 o deficit hoc argumentum in eo. Quod per audienciam confessionum fratrum. quam dat hoc statutum. statutum illud non vergit in lesionem curati. spiritualem aut temporalem. Non spiritualem. quia nichilominus tenetur racionem reddere. curatus. ex tunc de cura sibi comissa. Juxta illud. curam illius habet. Et iterum. Agnosce wltum pecoris tui. antequam pascas illum. sacramento eucharistie. prouerbiorum 27. Nam fratres illi. pro illis quos absoluunt. et ad sacramentum licenciant. racionem. reddere habent. iuxta illud. 3 ij regum 20. Custodi virum istum qui si lapsus fuerit de manibus tuis. erit anima tua. pro anima illius. Multo igitur minus tenetur curatus reddere racionem. pro hijs. qui fratribus tam sollempniter licenciatis confitentur. quam si confiterentur suis cappellanis et conducticijs. Quia ut predictum est. tales sine presentacione episcopo facta. non habent licenciam illam. nisi forte. consuetudo eis prebeat fauorem. qua introductum est. ut tales pro presentatis habeantur. Nec eciam vergit in preiudicium temporale curati. quia racione talis statuti. nec decime. nec oblaciones eis debite minuuntur. sed pocius augentur. [125] dum per fratres in confessione ad talium solucionem inducuntur. Ad 2 m. de agnicione wltus. Respondetur dupliciter. Vno modo. Quod hoc uerbum. non est dictum. solis plebanis. sedeciam pape et episcopis. Et ideo. sicut huic mandato satisfacit parrochialis sacerdos. quando assumit honestum sacerdotem. dans sibi licenciam. audiendi aliquos parrochianos quos ipse non audit in propria persona. Sic eciam satisfacit papa eodem mandato. quando viris religiosis committit auctoritatem equalem cum plebanis. 2 o dico. Quod certam racionem et securam. in iudicio. reddere potest. cum subditos suos. a fratrum confessione non revocat. qui testimonio huius statuti. dicuntur ydonei cooperatores. et laboris (26 b) eorum participes. Jdeoque sicut curatus credit suo cappellano. qui dicit sibi talem confessum. ita credere debet eciam fratri. dicenti sibi aliquem confessum. Nam fratres regulariter precellunt. sancta vita. sciencia preclara. e quibus plus proficient. quam alij. in wltus inspeccione. ar. 21 distinccione per totum. Extra de etate et qualitate. cum sic 831 . Et de renunciacione. nisi pro defectu 832 . Wilhelmus. de monte lauduno. in extravaganti. Se(des) apostolica 833 . Auctoritas igitur illa. de agnicione wltus. Intelligitur de wltu exteriori. quando subditi notorijs uel manifestis criminibus implicantur. talia enim. non obstante occulta confessione. agnoscere. corrigere. et sanare precipitur. vt infundat vinum et oleum. extra de pe(nitencijs) et remissis. omnis 834 . wltum namque interioris hominis. non precipitur agnoscere. quia non potest de ipso sciri. nisi quantum wlt confitens. sponte reuelare. Quia dicit papa. Et si locum dei teneamus in terris. de occultatis tamen. diuinare non possumus. extra de ec. bn. (!) c o 1 o. 835 Ad 3 m. Vbi assumitur. Quod tunc quis possit nunquam confiteri. Respondeo. Negando conclusionem. Quia non est verisimile. quod aliquis sit immemor sue salutis. extra de eleccione. significasti 836 . 2 o. Si autem persona sit vilis aut suspecta habeatur fidem sibi faciat quod fratri sit confessa. aut denuo sibi confiteatur. Jnsuper. Si quis sic subterfugeret confessionem. et menciendo se diceret confessum. [126] Non ligat nisi se ipsum. Quia eciam si confiteretur. posset mentire in confessione. vt dicit sanctus thomas in quodlibet. Ad 4 m. neganda est conclusio. Cuius racio est. Quia quod aliquis sit curatus. non sufficit ad hoc. quod possit aliquos libere recipere ad penitenciam. sed requiritur. quod super hoc talis. racione percepti beneficij. teneatur eos ad penitenciam suscipere si desiderant. Primum competit fratribus. 2 m. non. Si autem. fratres confessiones audirent. tantum ex priuilegio. tunc manifestum est. quod non sunt curati quia non sunt ordinarij. Si autem competit eis confessiones audire. ex iure comuni. ut concedimus. tunc adhuc non habent curam. propter id quod dictum est. Quia racione accepti beneficij. non tenentur illum actum exercere. petente populo. licet possint. si velint. Item quia cura secundum glossam. dicitur potestas. eiciendi uel recipiendi in ecclesiam. ex corrigendi et puniendi excessus. ut 22 distinccione. § 1 o. sub qua cura est. excomunicare. interdicere. visitare. sacramenta singula dare. et huiusmodi. que ad correccionem morum pertinent. extra. de eleccione. dudum 837 . 2 o. de officio archidiaconi. c o 1 838 . sic fratres non sunt curati, quia omnia ista non sunt eis commissa. Sed secundum aliquos. particulariter ipsis cura committitur. animarum. scilicet in parte. prout cura animarum. dicitur potestas. legandi utque soluendi. in foro penitencie. extra de penitencijs et remissis. omnis. Extra de officio archidiaconi. cum satis 839 . hec cura sic fratribus committitur. ut volentes ipsis confiteri. aut cum eis sepeliri. possint eos recipere ad predicta. sicque dicuntur participes laborum curati. in clementina. dudum. § ultimo. Ad 5 m. Responsio. Quod non potest prohibere. Racio. Nam par in parem. aut minor in maiorem non habet imperium. non potest curatus prohibere eum. quem superior licenciat. Nec in hoc subditi tenentur li (illi? s. 127, s. 161 pdf) obedire. ut dicit dominus pe(trus) de tharentis. Ad 6 m. Responsio. Quod sicut predictum est. non tenetur confiteri peccata que non habet. qui autem est absolutus a penitenciario episcopi uel pape. iam non habet illa peccata. ideoque non tenetur ea confiteri. Tenetur tamen. si sacerdos exigat peccata sua. si qua habet que non sit confessus ei confiteri. propter statutum [127] ecclesie. Vel saltem se presentare coram eo. et dicere se confessum fuisse. et ipse debet ei credere. et dare sibi eucharistiam. Sufficit enim sic eius conscienciam scire, cum aliam certitudinem de peccatis eius non possit habere. Si tamen presbyter aliqua probabilia signa haberet. quod iste verum non diceret, non teneretur sibi eucharistiam dare. Nisi ei fidem sufficientem faceret. quod alicui potenti eum absoluere. sit confessus. hec Ricardus 840 .


questio 43. Quales debent esse fratres illi. qui debent illud ad opus tam salubre eligi. Respondet quedam glossa. Quod debent habere illas sex condiciones. quas in littera papa renumerat. Prima est. sufficientes in sciencia. 2 a ydoneas quo ad excerciciam audiencie confessionum. 3 a vite probate ut non sint pueri, extra de etate. ex tenore 841 extra. de eleccione. cum in cunctis 842 . sed 25 m annum debent attigisse. Nec neophiti. 48 distinccione per totum. vbi dicitur. Scimus. quod edificati parientes. non prius tignorum pondus accipiunt. nisi a viriditatis sue humore siccentur. ne si pondera. antequam solidentur accipiant. similem fabricam in terram deponant. 4 a discretas. quo ad naturalem industriam. ut de salute animarum. ac utilitate extrinseca et cautela. sciant esse solliciti. distinccione 39. petrus 843 5 a Modestas. quo ad regularem discplinam. vt extra de temporibus ordinationum ad aures 844 . 23 q 4 sicut excellenciam 845 . 6 a peritas. quo ad theologie et canonis noticiam. Ars enim arcium est regimen animarum. extra de etate et qualitate. cum sit ars 846 . extra de prebendis. graue 847 . Vbi dicitur. Quod promovendis. debet suffragari. morum honestas. et sciencia litterarum. Sed quid. si predicte condiciones desunt. Respondet alia glossa. Quod si non sunt illi fratres. tales quales hic depinguntur. nex fulgent illis sex qualitatibus. in culpa sunt. [128] ff. loca(ti). Si quis domum. § Si quis vitu(los) 848 . Nec mirum. Quia isti fratres. falcem suam in messem alienam mittere satagunt.


(27 a). questio 44. Qualis pena sacerdotis. prohibentes (!) fratribus confessos. a sacramenti percepcione in paschate. Vel alio tempore. Vel denegantis eis extremam vnccionem in morte. Responsio. Quod multiplex. prima. quia mortaliter peccat. quia contra ius facit. et preceptum. ut in c o. Inter cunctas. § astricti sint ministrare. Jtem. preceptum de comunicando. obligat tam ministrum quam recipientem. quia subditus recipere non potest. nisi sacerdos det sibi. ergo connexorum idem erit iudicium. ut in c o. st quis. 1. q. 3 849 . 2 a. quia competit accio ei iniuariarum. C. de acti. 1. finali 850 . 11. q. 3. c o. temerarium 851 . Et c o. illud 852 . Sacerdos enim tenetur parrochiano suo. in administracione sacrorum. sicut parrochianus sacerdoti in oblacionibus et ecclesiasticis obuencionibus ut extra de sepulturis. c o 1 o 853 . et de prebendis cum secundum 854 . pro hac igitur iusticia et seruicio subtracto. potest agere iniuriarum. 3 a quia notatur de infamia. eo quod maliciose. opponit se vel astute interpretatur. rescriptum principis. C. de legi(bus) 1 2 a. 855 Et maxime si convincitur de crimine mortali. extra de re iudicis (!) cuncte. Jnfamibus enim porte dignitatum. patere non debent. de regulis iuris. infamibus. li o 6 o. 9 extra de prebendis. inter dilectos 856 . 4 a. Quia punitur extraordinarie et arbitrio iudicis. de officio delegati de causis 857 . Et si inique arbitrabitur. appellare potest. de iure iurando quanta vallis 858 . Nec tamen possunt fratres talibus quibus sacramenta denegantur. huius sacramenta ministrare. sed est. ad superiorem recurrendum. cum sacerdos negat maliciose. extra de iure patronatus. Nullus 859 . Nec expedit [129] Henrik Kalteisens kopibog. 9
semper malicijs obuiare. ne ulli dantes occasionem. vituperetur ministerium ipsorum.


questio 45. An sit contra fidem. id quod plebani dicunt. Videlicet. Quod confessi fratribus sic ut premittitur admissis. tenentur eis iterum confiteri. Responsio. Quod de hoc satis claret supra. notabili 3 o. Et insuper. Responsio. quod sic. Quia dicunt directe. contra virtutem. absolucionis vere. Nam ipsa sacramenta ecclesie. sunt de essencia fidei. et ideo. impingens in ea. scilicet. qui tollit efficaciam sacramenti penitencie. contra illud quod tenet ecclesia. impingit in fidem. vt patet. de hereticis. ad abolendam 860 in principio. quod dicit sic. Ad abolendam. Et infra. Vniversos. qui de sacramento cordis et sangvinis domini nostri ihesu christi. vel de baptismate. seu peccatorum confessione. matrimonio. vel reliquis ecclesiasticis sacramentis. aliter sentire aut docere non metuunt. quam sacrosancta ecclesia romana predicat et obseruat. vinculo perpetui anathematis innodamus. hec ibi. Si hec non veretis. Vide penam excomunicacionis. Nam excomunicato imponitur magna et multiplex pena. Non enim valet sentencia. ab excomunicato prolata. extra de hereticis. c o. excomunicatus 861 . Et sic. non potest absoluere vel ligare. ymmo. quilibet actus legittimus est ei interdictus. de sententia excomunicacionis. c o. solet. li o. 6 862 . Et postquam est excomunicatus. non potest ab excomunicacione appelare. vt patet de appellacionibus. ca o. pastoralis 863 . Et prout ibi in fine dicitur. Quam diu est excomunicatus. de fructibus beneficij. nil percipiet. Et non potest eligere nec eligi. de clerico excommunicato. Si celebrat 864 . dignum est enim. est qui contra edicta sancte matris ecclesie se presumpserint erigere. pena multiplici castigentur. de sententia et re iudicaria. 865 c o. cum eterni. li o. 6 o 866 . [130] (24)
(24) Subsequuntur articuli dati per episcopum scalotensem Marcellum. anno domini 1453. Septembris 12 a, contra dominum Archiepiscopum Nidrosiensem coram rege cristierno in scriptis et consiliarijs per quos probare nititur. sibi ius competere ad ecclesiam et non prefato archiepiscopo. In quibus infamat Sanctissimum dominum papam et apostolicam sedem.
Placuit maiestati vestre serenissime Rex. Vt ea que pridem pro Juribus corone vestre Norweie et sancte Nidrosiensis ecclesie ac subsistencia postulacionis alias de iure concorditer celebrate coram Regia celsitudine et vestro inclito consilio proposui in scriptis redigi et transsumj.
1. Premissa igitur protestacione quod hac uice. ad duo tantum intendo. primo circa processum postulacionis predicte et eius valitudinem, secundo de iuribus priuilegijs et immunitatibus tam corone Norwegie quam ecclesiarum regni et quantum sit discriminosum ecclesijs et regno si alias quam per canonicas elecciones quis ad ecclesias Regni norwegie admittatur regia celsitudo et vestrum illustre consilium plenius informetur.
Jn finem igitur et effectum predictum ponuntur articuli infrascripti et primus est
Primus. Postulacio huiusmodi concorditer et canonice loco et tempore a iure statutis celebrata non dicitur solum cadere sub gracia generali propter concordiam ipsius, ymmo sub gracia generalissima. propter necessariam concomitanciam iuris patronatus. et Regium interesse dandi electoribus consensum iam factis. sic enim electioni innititur. et ius acquiritur postulato tamquam electo et Jure accionis. translacionem uel confirmacionem petere potest, et superior illam requisitus admittere debet. alias expressam facit Jniuriam postulato. et ecclesie postulanti, hec [131] clare notantur extra de postulacione. c o postulacionem 867 . in glossa, et c. ultimo 868 , et c. cupientes. extra de electione li vj 869 in glossa. § a gracia nisi postulacio in forma uel materia continetur peccatum. extra de eleccione innotuit. et c o cum in cunctis 870 . Et hanc conclusionem approbant comuniter omnes doctores, precipue Hostiensis, Jo. An(dree), et dominus azo 871 . super c. bone, extra de postulacione 872 , Et nouissime doctores trium vniuersitatum videlicet. bononiensis. perusine et louaniensis. [nota hoc.]
2. Nec apparet, quod fuerit propter postulati defectum non admittenda, cum examinis tempore nullus obiciens comparuit, nec preter litteras Karoli regis sibi aliquod canonicum obsistens fuit legittime obiectum. nec ad illa vocatus siue citatus auditus aut conuictus, et quilibet reputetur bonus et Justus. donec probetur contrarium. extra de presumpcionibus dudum 873 , Et extra de scrutinio in ordine facienda. c. vno 874 . ff de le(gibus). cum quidam 875 . extra de eleccione c o bone 876 , in glossa, et ex quo nulla canonica excepcio interuenit. bona fuerat de postulato opinio colligenda. donec apparuisset contrarium. extra de presumpcionibus c. ultimo 877 et lxij distinccione nullis 878 . in glossa. non credimus. nec legitimus comparuit accusator. ergo postulatus fatigari non debuit. extra de accusacionibus. si legitimus 879 , et infra eodem titulo cum oporteat 880 , ergo non debeo jure meo absque culpa priuarj. extra de constitucionibus cognoscentes 881 et extra de eo qui cognouit. [132] consangvineam vxoris sue. discrecionem 882 et c. ultimo 883 , et xvj q ultima Jnuentum 884 .
3. Nec postulacio predicta fuit reiecta. sed gracia litterarum regis Karoli ad tempus suspensa. donec mitteretur legatus. qui de obiectis per regem predictum cognosceret veritatem. Ergo. contra ius et iusticiam huiusmodi pendente examine et suspensione. non licuit fratri Henrico. saluis infradicendis fieri prouisionem, Et hec pronunc sufficiant quantum ad fundandam subsistenciam postulacionis.
(24 b). [Prima racio 2 e materie.] Quod autem princeps et rex inuictissime vestra regalis excellencia nullatenus absque ruinoso interitu preciosi clenodij corone vestre et ecclesiarum regni vestri Norwegie que sunt saluberrima Jura et priuilegia ac munimenta eis concessa illam talem qualem prouisionem fratris Henrici admittere nullatenus debeatis ymmo iuxta tenorem capitulorum si forte. lxiiij distinccione 885 , et nullus inuitis 886 est plena vobis data a canonibus sacris renitendi facultas, clare ostenditur per articulos infrascriptos quorum primus est [nota hoc].
2. Quia est facta in velipendium et violacionem perpetuarum xanctionum (!) et decretorum saluberrimorum sacrorum conciliorum Constanciensis et Basiliensis quod incipit placuit diuine pietati, que seruare in suo primo ingressu summi pontifices iurant, per predecessores maiestatis vestre et prelatos regnorum vestrorum reuerenter acceptata. Jn quorum vim. per ipsa concilia plurimi Archiepiscopi et Episcopi a dictis concilijs suas habuere confirmaciones, que decreta si temerarentur. tunc posset dubitarj an dicti confirmati essent canonice institutj, Jn quibus inter cetera summis pontificibus inhibetur, ne de cetero ecclesiarum prouisiones reseruent,
3. Item quia talis prouisio facta est contra tenorem constitucionis Nicolaj iij que incipit cupientes. Jtem contra bullas Eugenij iiij, et Nicolai V summorum pontificum Jn quibus se obligarunt bona fide loco Juramenti non reseruare ecclesias sed exspectare electiones et postulaciones et illas confirmare, [133] 4. Item quia in ecclesia Nidrosiensi nulla ingruebant necessitas talis cum in dicta ecclesia et regno sint multi prelati et viri multo ad tale regimen eo idoneores et utiliores.
Item quia talis prouisio. ex timplo sacris repugnat canonibus et legali iusticie, quia priuat coronam Norwegie et Nidrosiensem ecclesiam priuilegijs libertatibus et Juribus eis a sede apostolica et concilijs sacris concessa (!). absque ipsorum culpa, et extinguit Jus patronatus et aduocaciam consenciendj electionibus factis ymmo interrumpit prescripcionis regie ius quesitum. ar. xvj. q. vij. decernimus 887 extra de iure patronatus cum in quibusdam 888 et c. nobis 889 .
5. Item quia euacuat et extinguit ymmo inualidat antiqua priuilegia clementis quinti. et vrbanj vj, et concilij viennensis, in quibus decernitur quod papa in regno norwegie non prouidebit de Archiepiscopatu nisi canonice electo, legatur priuilegium, ergo papa et concilium. sibi ipsis ne contrarium faciant manus ligarunt. legatur bulla.
6. Item quia est contra iusiurandum regis et episcoporum per sedem apostolicam approbatum, legatur bulla clementis v.
7. Item derogat iuramento domini Regis in prima sua admissione prestito regno et demum in sua coronacione regno et ecclesie innouato, ut nullatenus talem prouisionem suo iuramento saluo possit admittere extra de iure iurando querelam 890 et c o. tua nos et xl dis homo cristianus 891 . et xi. q. iij precipue 892 .
8. Jtem quia ad statum tam dominus Rex quam consiliarij eius et omnes adherentes sentenciam maioris et papalis excomunicacionis incurrerent, a qua preterquam in mortis articulo absolui non possent, legatur bulla vrbani sexti in fine.
(25). 9. Jtem quia omnia in contrarium gesta Jam sunt reuocata clarum est illam prouisionem esse nullam, Jpsumque fratrem Henricum propterea non esse Archiepiscopum nullumque ad [134] id Jus habere, comitteretur ydolatria ipsum pro tali reputando in perniciem animarum, legatur bulla clementis.
10. Jtem quia factum est contra litteram datam per dominum Regem Regno norweie, qua intemerate seruata non potuit nec debuit absque expresso concensu consilij regni ad nidrosiensem ecclesiam introduci, videatur littera regis in norico
11. Jtem quia facta est in preiudicium appellacionum ad apostolicam sedem et sacrum concilium legitime pro Jure corone ecclesiarum Norwegie et postulati interpositarum, quibus pendentibus non licuit nec licet aliquid innouare legatur titulus de appellacionibus li. ii et vj o, 893 .
12. Jtem quia procurata per dolum et fraudem. falsitate sanctissimo domino pape suggesta et tacita veritate. per episcopum coronensem, vbi sua sanctitas fuit apertissime circumuenta extra de rescriptis. super litteris 894 .
13. Jtem quia est inimicus et hostis regni et corone, et secretam intelligenciam habuit et habet cum inimicis domini regis, et promocio sua practicata fuit per inimicos domini regis, et litteras secretas dicitur ipsum persepe stante guerra a rege Karolo swecie recepisse, ac responsa et litteras secretas remisisse, quo propterea regnum norwegie sub eius regimine maxima subire posset pericula
Omnibus predictis attentis, Cum apud vestram serenitatem. vestrumque consilium. vigeat fons iusticie, vnde oppressis largiter subuenitur, ad vestram serenitatem recurro. obseruando humiliter quatenus dignetur me ad possessionem ecclesie ad quam per graciam vestram et consilia regnorum vestrorum fueram introductus et iam spoliatus per fratrem Henricum, et tunc offero me coram vestra maiestate et vbi fuerit oportunum sibi et omnibus in iusticia respondere, Et sciat pro certo vestra maiestas quod sanctissimus pater dominus apostolicus cum primum de priuilegijs et Juribus corone et ecclesie fuerit informatus non permittet regnum et ecclesiam per dictum fratrem Henricum vlterius fatigarj, [quia pius est et iusticiam diligit et paternalem ad omnes gerit affectum.] 895 [135] Sequitur. responsio. data per me. ad prescriptos articulos. presentata regi.
Rex serenissime. licet opus non sit responsione. propter veritatis quam gero euidenciam. tamen ad satisfaciendum desiderio vestre celsitudinis. pro clariori veritatis apercione. Respondeo ad articulos.
1. Ad primum in materia postulacionis episcopi marcelli adductum. per quem nititur suam validare postulacionem. facilis est responsio. Quia contrarium eius verum est. Quod ostendo. discurrendo per ea que adducit. Et precipue. Quod dicit. regium requiri. consensum. post factam eleccionem uel postulacionem. hoc enim est omnino falsum. alioquin tota eleccio dependeret ex voluntate regis. et non ex iure capituli. quod est contra omnia iura. nova et vetera. nec dicit sic concordia regis. que confirmata est apostolica auctoritate. sed wlt. Quod eleccio debet regi intimari. per capitulum ante confirmacionem. vel si personaliter ire vellet pro confirmacione. et rex esset in via eius. se deberet pro tunc personaliter presentare sibi. Quo ad alia que annectit omnia reperiuntur falsa. ut patet expresse per innocencium papam 3 m. extra de postulacione. in c o. postulacionem 896 . vbi idem duo dicit. Primum. Quod per postulacionem nullum ius acquiritur postulato. 2 m. Quod papa non tenetur postulacionem admittere aut confirmare. quia potest eam repellere. sine preiudicio cuiuscunque. Simile dicit Bernhardus in glossa ibidem. Et Johannes andree in glossa. super rubrica prefati tituli li o 6 o. 897 Quod postulacio soli gracie. non iusticie innititur. Vnde postulatus nichil potest petere per viam iusticie. sed humiliter supplicare. ut sua postulacio. ex benignitate presidentis admittatur. Hec ille. Quod autem addit marcellus. papam reiciendo (25 b) postulacionem facere iniuriam postulato. Respondeo dupliciter. Primo hoc non esse tenendum. quia est contra determinacionem apostolice sedis. ut iam patuit per allegata innocencij pape in preallegato c o. postulacionem precipue ubi dicit. Quod sine preiudicio cuiuscunque potest postulacionem repellere. Simile distinccione 63 a c o litteras 898 . 2 o dico. Quod eciam si papa diceretur facere iniuriam postulato. repellendo postulacionem. hoc intelligi debet secundum glossam iohannis andree. vbi supra. Quando persona postulata tam est laudabilis quod circumstancie [136] faciunt eius postulacionem admissibilem. hoc autem non habet locum in proposito. quia persona marcelli fuit multis infamijs accusata pape. prout ipse met fassus est. Jtem hoc intelligendum est. nisi postulacio peccet in mataria (materia? s. 137, s. 171 pdf) uel in forma. ut ipse addit, quia vt verum fateamur. sua postulacio peccat in vtroque. Primo in materia. quia persona fuit impostulabilis. eo quod criminosa et infamis que postulacionem inficit. ut. extra de postulacione. c o 1 o et 2 899 . fuit enim in colonia inscalatus. propter crimina sua. per cardinalem de anglia. quod probare intendo per nonnullos. qui eum inscalatum viderunt. Et ego vidi eum in scalis stantem in habitu fratrum minorum. habentem in capite infulam cum demonibus depictam multis. Talia enim crimina que publicam irrogant infamiam. repellunt promouendum. et deiciunt iam promotum. vt in c o. quesitum 900 de accusacionibus. Jtem apostata fuit. quia dum caperetur in lubeck. per falsas confectas litteras indulgenciarum et absolucionum seu dispensacionum non fuit indutus habitum sue religionis. scilicet sancti Francisci. quia in tali habitu miserabili practica euasit. Finxit enim se infirmum. faciens sibi afferri pocionem sompnium causantem quia non posset dormire. qua habita rogauit sibi afferri confessorem de ordine suo. quo intromisso in captiuitatem. dedit sibi haustum pocionis illius qui mox obdormiuit. Tunc exuit eum Marcellus cappa sua. et ea indutus. euasit. quasi ipse confessor ille fuisset. prout hec retulit in consilio basiliensi episcopus Lubicensis. qui fuit ambaciator imperatoris sigismundi. Apostata autem propter habitus dimissionem sui temerariam est excomunicatus. ut patet expresse. diffinitum est li o. 6 o. Ne clerici uel monachi. c o vt periculosa 901 . Excomunicatus autem nec eligi nec postulari potest. vt patet extra de clerico excomunicato ministrante. c o si celebrat 902 . Et de eleccione c o cum inter 903 . Et de consuetudine c o cum dilectus 904 . De concessione prebende c o quantum diuersitatem 905 . Taceo de similibus multis in quibus persona [137] erat culpabilis. Similiter peccat sua postulacio in forma. Eo quod canonicis non aderat facultas eligendi. aut postulandi quem voluissent. Nec aderat libertas. quia vt asserunt per secularis potestatis vim. se prohibitos ne aliquem de capitulo eligerent. sed ex quinque expositis vnum nominarent. et per multas persuasiones quodammodo compulsi vt marcellum postularent. quod prohibetur et inualidat eleccionem sic factam. in c o quis quis, de eleccione 906 . Est eciam. contra priuilegia regni. iuramento regis obseruanda. ut patet in bulla clementis 5 ti. celestini. innocencij et aliorum summorum pontificum.
Item. Quod postulacio sua. sit totaliter annulata. Patet ex tribus. Primo. Quia ipse de romana curia recessit. pendente et incompleto postulacionis sue negocio. antequam conclusum esset. que causa exprimitur in c o. Si postquam §. Si vero electus. De eleccione. li o 6 907 . 2 o. quia papa ecclesiam reseruauit sue disposicioni. ergo quecunque ex post facta eleccio uel postulacio. nulla fuit. vt patet in bulla apostolica. mihi desuper data. Et de prebendis. in ca o. licet 908 . Ac ca o. Si beneficia. li o 6 o. 909 3 o quia papa prouidit ecclesie per promocionem meam. et ex tunc cessat omnis titulus. electi uel postulati. et non potest ius competere alteri quam prouiso. ar. de prebendis. ca o. Si tibi. li o 6 o 910 . Ne videantur duo esse eiusdem ecclesie prelati seu capita. quod prohibetur 101 distinccione. ca o. pervenit 911 . Confirmantur hec omnia per hoc. Quod tanta est potestas pape super personas ecclesiasticas. Quod potest eas iure suo priuare. 9 q. 3. per principalem 912 . distinccione 19 a. in memoriam 913 . Et extra de concessione prebende. c o. quoniam 914 .
ij Ad 2 m. vbi dicit sibi nullum comparuisse obicientem. Respondeo. quod non solum obiciendo. ymmo tribus modis. valet crimen opponi. videlicet. denunciando. excipiendo. et accusando [138] facit ca m. Super hijs. extra de accusacionibus 915 . Est et 4 us modus. datus in c o. inquisicionis. eodem titulo 916 . qui est via inquisicionis. videat modo marcellus processum rome fuisse contra eum. per viam inquisicionis propter infamiam promulgatam. quia per se non negat. causam ipsam. fuisse dominis cardinalibus. avinionensi et firmano commissam. Jn cuius signum ipse firmanum recusauit. et alium substitui obtinuit. Et quod ibidem subdit. quemlibet presumi debere bonum donec probetur contrarium Respondeo. Quod ipse non potuit reputari bonus. siue ydoneus. quia cum primo intraret romam publice fuit scriptus in valuis excomunicatus. Et de inscalacione et incarceracione prenominatis. per totam romam infamatus. Semel vero compertus malus. semper presumitur talis. Vt patet de regulis iuris. li o 6 o. c o. semel 917 . Quare eciam. conscito. quod causa sua fuit supradictis cardinalibus commissa. non usque ad discussionem negocij pro defensione fame sue que vertebatur permansit. propterea enim crudelis censendus esse debet. Nam crudelis est. qui famam suam negligit. vt salomon ait. Et transsumitur. 12. q. 1. Nolo 918 .
(26). iij. Ad 3 m . Respondeo. Non esse credendum. quod papa suspenderit expedicionem confirmacionis marcelli. quod patet per hoc. quod dictum est. in responsione immediate precedentis articuli. quia papa commisit cause examinacionem cardinalibus. sed ipse non expectauit finem. Jnsuper. dato quod papa eam vt prefertur suspenderit. sed non concesso. Tunc dico. papam adimplesse condicionem de nuncio mittendo. quia misit episcopum coronensem ad explorandum rei veritatem. Sed interim papa percepit marcellum captum. ex ordinacione sua. propter notoreitatem (!) criminum. Jdeo. decreuit ecclesie prouidere. quasi iam certificatus. quod marcellus erat abiciendus. Vnde eius postulacio fuit per papam reiecta. iuste et legittime. tanquam infamis. cui porte dignitatum patere non debent. vt patet de regulis iuris. c o. Jnfamibus. li o. 6 o. 919 [139] [Primum est. materia 2 a.] Ad Primum. In 2 a materia. Vbi deducere nititur. quod promocio mea sit invalida. Asserens. quod regi sit data facultas renitendi apostolice prouisioni. per ca m. Si forte. 64 distinccione 920 . Et ca o. nullis invitis 921 . Respondeo dupliciter. Primo quod falsum allegat. quia capitula illa nichil ad propositum faciunt intuenti causam, quia 2 m est false allegatum. nec ibidem reperitur. 2 o. Quia ego non sum datus invitus sed dulciter ab omnibus. rege. consilio et capitulo receptus. 3 o. rex tenetur. obedire et non reniti apostolice prouisioni. nec habet fucultatem (facultatem? s. 140, s. 174 pdf) resistendi. Vnde dixit imperator Karolus Magnus. distinccione 19. in ca o Jn memoriam 922 . Jn memoriam beati petri apostoli. honoremus sanctam romanam ecclesiam. et sanctam apostolicam sedem. vt que nobis. mater sacerdotalis est dignitatis esse debeat. ecclesiastice magistra racionis. quare seruanda est cum mansuetudine humilitas. Et subdit memorabile uerbum dicens. Et licet vix ferendum. ab illa sancta sede apostolica imponatur iugum. tamen feramus et pia devocione tolleremus. Hec ille. Nam peccatum paganitatis incurrit quisquis. dum christianum se esse asserit. sedi apostolice obedire contempnit Samuele prophteta attestante. Ariolandi peccatum esse nolle obedire. et zelus ydolatrie. nolle acquiescere. 81 distinccione. in ca o. si qui sunt presbyteri 923 . Vnde in ca o. Jn nomine domini 924 . nicholaus papa. imprecatur formidabiles maledicciones. contra eos. qui romanam ecclesiam presumpcione sua. confundere et turbare temptant. tales enim. ut pridem (!) mandat perpetuo anathemata atque excomunicacione dampnentur. et cum impijs qui non resurgent in iudicio reputentur. Omnipotentis contra se iram senciant. et sanctorum apostolorum petri et pauli. quorum presumunt ecclesiam confundere. in hac vita et futuro (!) furorem senciant. Fiat habitacio eorum deserta. et non sit. qui in habitaculis. eorum inhabitet. fiant filij eorum orphani. orbis terrarum pugnet contra eos. et cuncta elementa sint eis contraria. et omnium sanctorum merita eos confundant. et in hoc vita. super eos. apertam vindictam ostendant. hec ibi. Ecce. quam perniciose dicit iste [140] marcellus. regem non debere summo pontifici obedire. Volens per hoc. tanquam inimicus anime et honoris sui. tot malediccionibus eum involui.
2 m. Ad 2 m. Vbi asserit. piouisionem meam factam contra decreta conciliorum constanciensis et basiliensis. Respondeo duo. Quorum primum est. quod auctoritas pape. est supra omnia concilia et vniuersam ecclesiam katholicam. quia ipse est vnicus vicarius in terris dei omnipotentis. habens celeste arbitrium. non puri hominis. sed veri dei vicem gerens. non tantum humana. sed pocius diuina maiestate vtens. vniuersalis ecclesie et tocius christianitatis caput et auctor. Maior homine. minor deo. plenitudinem habens potestatis. vide. papa interpretatur admirabilis. Et sapor mundi. secundum doctores. Vt in ca o. Jnter corporalia. de translacione prelatorum 925 . § cum ergo forcius. Eodem titulo. c o. quanto 926 . § non enim homo. De maioritate et obediencia. c o. Solite 927 . Co. de summa trinitate et fide katholica. 1. prima. in fine 928 . Et 19 distinccione. in memoriam 929 . Qui nullis synodicis constitucionibus astringitur. distinccione 2l a. c o. quamuis 930 . Apercius autem explicatur 9. q. 3. Ubi sic dicit nicholaus papa. Cuncta per mundum 931 . nouit ecclesia. quod sacrosancta romana ecclesia. fas de omnibus habeat iudicandi. neque cuiquid (!) de eius liceat iudicare iudicio. Si quidem. ad illam. de qualibet mundi parte appellandum est. ab illa autem nemo est appellare permissus. Sed nec preterimus. Quod apostolica sedes sine ulla synodo precedente. et soluendi quos synodus inique dampnauerat. et dampnandi nulla existente synodo precedente quos oportuit. habeat facultatem. Et hoc nimirum. pro suo principatu. quem beatus petrus apostolus. domini voce. et tenuit semper et obtinebit. Ad idem sunt iura dominica et canonica multiplica. 2 m. Quod licet concilia pretacta attemptauerint. remouere reseruaciones vniuersales. nunquam tamen particulares. huius ecclesie uel illius. quia hoc esset fidei contrarium. in qua Christus commisit petro pasturam [141] ouium Christi. Et cum apostolo Sollicitudinem gerit omnium ecclesiarum. Vnde analectus papa in c o. sacrosancta distinccione 23 932 . sic dicit. hec vero sedes apostolica. caput et cardo. a domino et non ab alio constituta est. et sicut cardine hostium regitur. sic huius sancte sedis apostolice auctoritate. omnes ecclesie domino disponente reguntur. hec ille. Vnde papa pro tunc prevaluit et cum concilijs illis concordiam finalem reportauit. Vt nouit mundus. Et ideo. ut dicit iohannes andree. Jn c o. licet de prebendis li. o 6 933 . Quando placet pape. vtitur in ecclesijs kathedralibus et metropolitanis. reseruacione speciali. illa vice. Ymmo papa solus potest concedere. prebendam uel ecclesiam non vacantem. Vt extra de concessione prebende. in c o. nulla 934 . Et de rescriptis c o. eam te 935 . Jn hoc eciam contra iuramentum suum egit. quia omnes episcopi iurant manutenere et defendere reseruaciones pape. et promociones quas facit. Insuper. papa eleccionem nondum factam. pronunciat nullam si fiat. extra de eleccione. innotuit. 936
3 m. Ad 3 m. Respondeo. [Quod marcellus ibi loquitur. contra promocionem suam. quia scilicet. super ecclesia scalotensi. ad quam ipse promotus est sine eleccione preuia et sine scitu regis 937 .] Insuper. Quod falsum asserit. in hoc quod papa loco iuramenti obligauerit exspectare elecciones. quia non consueuit vmquam papa talem obligacionem facere. Preterea licet papa velit eleccionibus deferre. non tamen se sic constringit. quod non possit (26 b) aliter racionabili ex causa facere. prout practica ostendit. que continue in singulis mundi nacionibus currit. Ar. de eleccione. Innotuit.
4 Ad 4 m. Respondeo. Quod quamquam sint multi probi in laci m (!) suum dirigens. me huc transmisit. licet invitum. ad reparandum scandala. commissa per marcellum. prout satis. in haffinis deduxi. coram vestra serenitate.
5 m. Ad 5 m. Vbi dicit per eam invalidari priuilegia regis. Respondeo. Quod papa in mea promocione nil egit contra priuilegia. [142] Quia in omnibus bullis papalibus. in fine inseritur. Salua semper apostolice sedis auctoritate in omnibus. quia omnia cum regis et conciliorum dacie et norweye. ac capituli nydrosiensis consensu et acceptacione in sollempni peracta sunt. quibus papa formaliter scripsit et suggessit. non mandauit nec coegit regem. ut in litteris apostolicis desuper per me apportatis claret. Quia per illum consensum saluantur priuilegia. per inde ac si ante promocionem meam expressus fuit. Ratihabicio namque retro trahitur. et mandato comparatur. vt patet in c o. Ratihabicionem. de regulis iuris. libro 6 o. 938 Nunquam enim ausum attemptande possessionis recepissem. nisi obtento prius. ut premissum est. tam vestre celsitudinis. quam consilij regalis ac capituli consensu et beneplacito. Sperans et firmiter credens. eundem consensum vestram serenitatem velle manutenere. sicut et debet. Quod enim semel placuit. amplius displicere non potest. c o. quod semel. titulo supradicto 939 . Et mutare consilium. quis non potest in alterius detrimentum. eodem titulo. c o. mutare 940 .
6 m. Ad 6 m. Patet responsio. ex imminente precedenti responsione. quia prouisio mea non euacuat nec extingwit. antiqua priuilegia. sed verius fortificat. quia antequam possessionem adipiscerer. consensum interesse habencium quesiui et obtinui. vt patet in litteris regalibus desuper concessis. Et sollempnibus introduccionibus. primo bergis. postea nydrosij factis. in mea persona. Preterea hoc diligenter animaduertendum. quod papa precedens per nullum priuilegium. quod dat. claudere potest. nec intendit. manus successoris. quin ex causa epykeyzare possit. ut in c o. Jnnotuit. extra de eleccione 941 . quia par in parem non habet imperium. ut ibidem dicitur. Et 21 distinccione. c o. inferior 942 . ff. de arbitris. l. nam magistratus 943 . Et ff. ad trebellianum. 1. illa a quo 944 . Vnde ut premissum. in fine additur bullarum. Salua in omnibus apostolice sedis auctoritate. [143] 7 m. et 8 m. Ad 7 m et 8 m. Respondeo hoc esse simpliciter falsum. Quia non reperitur in bullis illis regem iurasse. prouisionem apostolicam nolle admittere. ymmo tale iuramentum esset contra fidem katholicam. vt patet per ea que dicta sunt supra. in responsione ad articulum primum. Nam in omni iuramento. auctoritas pape et superioris excepta intelligitur. vt patet in c o. venientes. de jure iurando 945 . Tale eciam iuramentum. tamquam illicitum. non esset obligatorium. vt in c o. non est obligatorium. de regulis iuris. li o. 6 o. 946
9 m. Ad 9 m. Respondeo. Quod bullam non vidi. nec credo hoc in ea contineri. Sed si sic reperiatur. Intelligendum est. si quis auctoritate. verius temeritate propria. animo non obseruandi. contra priuilegij statutum agere moliretur. Talis forte. sentenciam incurreret. Secus autem est in proposito. quia quicquid circa me actum est. auctoritate pape. et consensu regni factum est. qui verus et vnicus. in hoc causa iudex est. Quod enim quis. mandato iudicis facit. dolo facere non videtur. neque penam meretur. cum habeat parere necesse. vt de regulis iuris. Jn c o. quod quis mandato. li o. 6 o 947 . extra vt lite non contestata c o. quoniam frequenter. § finali 948 .
10 m. Ad 10 m. Quod articulus est falsitate refertus. Nam ut ex premissis patet in responsione ad 2 m in fine. Reseruaciones pape irrouocabiles sunt. maxime particulares. huius uel illius ecclesie. ut ostensum est ibidem. Et quia addit ydolatriam committi. me pro archiepiscopo reputando. Respondeo hoc esse alienum a fide. Quia per pallium quod ostendo. plenitudo pontificalis officij. cum archiepiscopalis nominis et honoris appellacione. mihi collata est vt in c o. nisi specialis 949 . extra de auctoritate et vsu pallij. ideo attento quod pallium nec litteras meas apostolicas. ipse nec alij negant. contrarium esset heresim sapere. quia hoc esset priuilegium romane ecclesie. a christo traditum infringere. quod qui facit. in heresim labitur. vt in c o. omnes 950 . 22 distinccione. vbi ait papa nicholaus. hic vere dicendus est hereticus. quippe fidem violat. qui aduersus illam agit. que est mater fidei. [144] 11 m. Ad 11 m. Vbi dicit. esse contra litteram regis. Respondeo. articulum fore falsissimum. Quia rex non iurauit nec promisit. nolle obedire pape. Ymmo ut satisfaceret littere et iuramento. misit me ad consilium regni. et de consensu illius admissus sum. prius quam a capitulo reciperer. ut predictum est. Item.
12. Ad 12 m. Vbi dicit meam promocionem esse factam. in preiudicium appellacionum suarum. Respondeo. Primo quod falsum scribit. in hoc quod se asserit appellasse ad apostolicam sedem. quia appellauit proprie et in sua appellacione legi. eum appellasse ab apostolica sede ad concilium generale. 2 o. Quod appellauit turpissime. videlicet ad concilium futurum lugdunense. hoc enim nondum est in rerum natura. et forte nunquam erit, quod simile est. Ac si quis appellaret a vestra celsitudine ad regem futurum qui nondum natus est. Et a dei iudicio presenti. ad futurum in die novissimo appellare. quod quam friuolum sit. omnia iura clarent. quia appellacio debet fieri ad personam determinatam. et exequi infra tempus a iure statutum quod est annus. ut patet in titulo de appellacionibus. c o. licet. li o. 6 o. 951
13. Ad 13 m. Respondeo. Quod non constat mihi. episcopum coronensem dominum apostolicum decepisse. Quod eciam si factum esset. non minus promocio tenet. Vt ex bullis et litteris apostolicis claret, quia promocio simpliciter facta est (27) nec mencionem de illo episcopo faciunt.
14. Ad 14 m. Respondeo. Quod articulus falsissimus est per filium mendaciorum confictus. Quod patet. Quia in roma procurator regis karoli. bregerius mihi exhibuit sexcentos ducatos. sy vellem fouere partem eius. sed nolui. Jtem. Quia a fructibus cognoscitur arbor. et homo ex operibus. ideo me refero ad ea que feci contra eundem regem. suos per meos captiuando. suspendendo. et decapitando. propter quod dampna grauia passus sum.
Quibus sic stantibus. rex serenissime. iusticiam meam decet manuteneri. et non infringi. Nec re uera credere potuissem taliter in presencia vestre celsitudinis tractari. Jnponatur igitur ei silencium in perpetuum. quia amplius nolo audire ipsum. nam os eius mendacijs et dolis plenum est. Quia eciam expresse periurus [145] est. Eo quod apostolicas reseruaciones et prouisiones repugnat. cuius contrarium iurauit. Et consilium contra suum pontificem fabricat. Quod eciam iuramento episcoporum repugnat.
Ex quibus sequitur quod vltima. sua peticio. qua se petit spoliatum restitui friuola est. Quia nunquam spoliatus est. eo quod ius non habet ad ecclesiam ex postulacione. ut ostensum est in responsione ad papam. Ego autem ius habeo. quia post promocionem pape de vestre serenitatis licencia concilijque regnorum amborum et capituli mei assensu. possessionem non vi nec violentur adeptus fui. Dolum igitur marcelli minime attendentes. eum repellite. quia cum se fateatur confirmacionem apostolicam non habere nec litteras super ecclesia mea nidrosiensi. dolose petit se restitui ad illam. qua per me nunquam spoliatus fuit. Quam eciam si possideret. nullo iure retinere posset. Dolo enim facit. qui petit. quod restituere. oportet eundem. Vt in c o dolo de regulis iuris. li o. 6 o. 952
Siquitur 2 o. Quod serenitas vestra debet eum expellere et remittere ad papam. vt ibi recipiat condignam operum suorum mercedem. Quia papa significauit vestre dominacioni cum episcopo wipergensi. Si eum apprehendere posset. eum taliter tractaret. quod nec v serenitatem nec aliquem hominem amplius deciperet. Et iterum. Quia serenitas v. mihi addixit in vltimo abscessu meo de haffinis. Jpsum velle sic vt prefertur expellere. honorem pape et mea pro quiete.
Sequitur 3 o. Quod serenitas v. non debet secum comunicare in diuinis neque extra, quia excomunicatus de iure et de facto. De iure. Quia falsificatores litterarum pape. cum eorum fautoribus et defensoribus. excomunicati sunt. extra de crimine falsi. c o. falsariorum 953 . Et clerici falsificatores degradari debent. et potestati tradi seculari. ut patet in eodem ca o. De facto. non solum excomunicati. sed eciam denunciati. Quia excomunicatus et denunciatus est ex ore proprio pape. eo quod falsificauit litteras pape. ut prefatus episcopus dixit. papam vobis significasse. Et iterum. quia dum colonie caperetur. comperta est inter multas falsas litteras. membrana in qua nil erat scriptum. cum appensione plumbi papalis sigilli. Tales enim papa excomunicat. in diebus cene dominice [146] et parasceue. Qualis horror. quod talis taliter notus. interest concilijs vestris. ducit vos in publico ad ecclesiam. in dictis vestris se immiscet. vtinam. audiret d(ominacio) v. ea que in wlgo dicuntur. eum tamquam toxicum a se abiceret. hac ex causa ego non venio ad missas etc. Sequitur 4 o. eum vitandum. quia apostata est. et exinde excomunicatus. ut supra tactum est. Et quia me archiepiscopum suum infamauit falsissime. quod intendo probare. quia nunquam conquesti sunt fratres mei contra me. Jdeo decapitandus secundum leges. ut patet. C de libello famoso. 1. vnica 954 . Et 5. q. 1. si quis famosis 955 . Qui eciam est flagellandus et excomunicandus 5. q. 1. qui in alterius 956 .
Hec offero. vestre serenitati. non animo iniuriandi cuicunque sed necessit atus pro defensione fame mee.
Post prefata. 4 a feria 4 temporum. misit rex ad me. Et mihi fuit ex parte serenissimi regis propositum mentem sue serinitatis fore. vt causam inter episcopum marcellum et me ventilatam. totaliter committam in manus sue serenitatis. ad quod respondi in scriptis. In mea facultate non esse resignare causam quia ecclessia est in manus sue serenitatis. vt patet per iura canonica et ciuilia. extra de iudiciis c o. at si clerici 957 . et c o. cum non ab homine 958 . Et de foro competentis. c o. seculares 959 . li o. 6 o. Jn autentico. statuimus. C. de episcopis et clericis 960 . Si autem placet regie celsitudini facere composicionem. que non sit in grauamen ecclesie. neque mense mee archiepiscopalis. et quam possim accipere. saluo statu et gradu meo. quia archiepiscopus volo moriri. hanc me acceptaturum spero. quia fieri debet cum scitu et consensu meo preuio.
(27 b). Responsio ad terciam peticionem regis.
Quia iam tercio. vestra concupiuit celsitudo. vt totam causam meam arbitrer in manus vestras. et ita fieri wlt dominacio vestra. Et nunc adiecit e d v. Si dedero causam in manus vestras. prouidere mihi wltis. ut habeam competenciam omnibus diebus vite mee. Ideo respondeo distinguendo causam meam. [147] prout ventilata est. coram vestra serenitate. habet enim tres partes. Quarum prima est iniuriarum. eo quod dominus marcellus assertus episcopus scalotensis. certos confixit (!) articulos famosos contra honorem status mei. Et hanc non possum arbitrari. quia volo et teneor honorem meum defendere. et probare eum illos mendosos confinxisse. Eciam ego sibi obieci eum in colonia inscalatum fuisse. Et ex post bullas pape falsificasse. vnde excomunicatus est sentencia maiori. et ab eius comunione. est omnibus abstinendum. hec omnia offero me probaturum. coram papa. qui solus iudex est. in hac causa. 2 a est de status mei certitudine. scilicet. An sim et fuerim verus Archiepiscopus. quia ipse dicit. quod non. Jdeo. nec hanc causam committam. eo quo pro indubitato sum habitus archiepiscopus a papa imperatore. imperatrice. cardinalibus. vestra serenitate. concilio regni norwegie et capitulo meo nidrosiensi. prout omnibus vobis notum est. vnde contrarium asserere est spiritum sanctum blasphemare. ac fidem et honorem omnium illorum confundere 3 a est. de vlteriori perseuerancia uel regimine in statu archiepiscopali. Et hanc totam committo manibus vestre serenitatis et consiliariorum vestrorum amborum regnorum quantum de iure debeo et possum. Salua semper determinacione summi pontificis. in cuius solius manus. possum renunciare et cedere. titulo archiepiscopali. vt de renunciacione. nisi cum pridem 961 . et c o. ammonet 962 . Et hos modis sub scriptis.
Si serenitati vestre placet. me in titulo et regimine ecclesie mee nidrosiensi perseuerare. Tunc necesse erit me ad statim iter arripere vsque romam. ad impetrandum a papa. indulgencias et priuilegia per qua ecclesia mea reparari possit. quia ruinam patitur grauem. nec video modum reparacionis apciorem. Et capitulum fideiubebit pro expensis. soluendis de redditibus ecclesie prout in littera continetur. desuper confecta. Si autem wlt celsitudo vestra. ut cedam titulo uel regimini. tunc necesse est id ipsum in manibus pape fieri. ut pretactum est. Vnde ex nunc Roman pergere necessitabor. Jdeoque de expensis itineris. vestra celsitudo uel capitulum prouideat et se de bonis ecclesie soluat. Et tunc decet prius quam abeam sequencia adimpleri. [148] Primo. ut prouisio mihi determinetur pro status mei deductione ne in vituperium dignitatis defectum paciar. in temporalibus. vt eodem titulo. c o. ad supplicacionem 963 .
2 o. Quod eadem prouisio presentetur bergis. si in regno fuero. si extra regnum fuero. in lubic. annis singulis. bankario. sub pena inualidacionis tocius actus. et inde secutis. ac camere apostolice sub penis.
3 o. Quod post resignacionem a papa acceptatam. liceat mihi in regnis serenissimi domini regis aut extra vbicunque mihi placuerit pro tempore residere. et de prouisione pretacta. victum illic deducere.
4 o. Quod satisfiat mihi de expensis a roma vsqe huc factis. que se vltra mille florenos renenses longe extendunt.
5. Quod ex nunc. soluantur debita bergis contracta. in littera desuper confecta annotata et alia ibi non nominata. quia omnia in usum status mei dinoscuntur conuersa.
6. Satisfiat cappellanis et famulis meis. rome et hic conductis.
7 o. Quod de consensu meo nominetur successor. vt possim eius assumpcionem cum bona consciencia promouere. qui eciam mecum veniat romam pro eius consecracione et litterarum expedicione. camereque solucione. Et hoc addico quod in marcellum nequaquam consencio. quia cum bona consciencia non possum sciens papam nunquam consensurum.
8 o. Quod omnia predicta sigillis vestre celsitudinis. consiliatorum regni et capituli firmentur. fiantque littere taliter. ut constet omnibus eas intelligentibus. nulla mea culpa me compulsum cedere. sed pro bono pacis et mee quietis procuracione.
9 o. Quod disponat Rex mihi taliter procurari. quod habeam petere de manibus cuiuscunque. qui forte denegaret.
10. si debeo habitare bergis. quod tunc ordinetur. ut non expellar. de inhabitacione archiepiscopali.
(28). Hanc cedulam presentari feci per nominatos in eadem. Reuerendi confratres. Bergensis et Hamarensis Episcopi, venerandique domine Electe Stawangrensis et preposite sanctissimorum apostolorum, dignemini pro debito caritatis mutue. qua iubemur. [149] alter alterius onera portare. ex parte archiepiscopi vestri. regiam accedere celsitudinem, exorantes vnum ex subscriptis fieri. et cito. quia spes que differtur. affligit aninam (animam, s. 150, s. 184 pdf).
Jn primis quod sua regalis dominacio dignetur attendere quam beniuole satisfeci voluntati sue submittendo regimen ecclesie mee beneplacito serenitatis sue Pronus si ita volet resignare eandem in manus pape. reseruatis his condicionibus videlicet quod mihi determinetur prouisio ad dies vite mee sine qua nec papa resignacionem acceptabit nec me cedere decet vt patet in c o ad supplicacionem de renunciacione 964 . Jtem quod ommia debita mea soluantur que sunt in littera mercatorum et eciam extra eam annotata quia post littere confeccionem nonnulla sunt mihi credita. similiter satisfiat famulis meis de seruicijs impensis etc.
Sed dignetur sua celsitudo perpendere quod hec via pronunc difficulter practicabitur propter grauamen pene importabile ecclesie. Primo ex prouisione pro me prescripta 2 o propter expensas nouas pro nuncio sollempni mittendo 3 o pro noua annata soluenda camere apostolice 4 o pro expedicione bullarum et similium 5 o attenta. ruinositate et cum hoc paupertate ecclesie Vnde equior via est et facilior me tollerare in regimine et statu vt prius feci quia re uera nulla causa vrget ad contrarium. Que via si non placet obsecro ut expediantur pretacte condiciones et mittar uel dimittar ego ad roman exnunc et non detinear in hijs regnis quia esset mihi scandalum hic esse et ab ecclesie regimine exclusum nec anima hoc pacienter ferre posset.
Si placet regie serenitate per alium ista expedire exnunc dabo litteras cessionis pape transmittendas et ego manebo in patria natiuitatis mee aut personaliter accedam romam impetrando a sanctissimo papa acceptacionem mee renunciacionis. promocionem alterius ad eandem ecclesiam. causas regie dignitatis et vtilitatem ecclesie Nidrosiensis iuxta nosse et posse etc. procuraturus.
Sy regia maiestas suspicatur me fauere regi Karolo. queso attendat opera que feci et a fructibus cognoscat arborem Nichilominus omnem prestabo caucionem mihi possibilem de contrario. [150] Sequitur iuramentum. quod rex norweye prestare consueuit in sua coronacione.
Nos cristiernus dei gracia rex dacie etc. Promittimus et iuramus. coram deo et omnibus sanctis. Nos velle diligere. iusticiam dei et sanctam fidem katholicam. et volumus defendere et protegere sanctam ecclesiam dei. episcopos prelatos et omnes personas ecclesiasticas milites et militares. burgenses mercatores rusticos et comunitates per totum regnum. nostrum constitutos. et defendere eos in omnibus eorum iuribus et libertatibus et volumus seruare eis pacem leges municipales. libertates iura ac priuilegia. eis a nostris predecessoribus concessas et concessa. Jtem. Quod volumus defendere viduas. pupillos. orphanos. peregrinos et extraneos. et eos qui pacem violant et qui pace priuati fuerint prosequi et in regno nostro nullo modo sustinere. Justa iudicia facere. et pacis violatores effectualiter corrigere. iura regni. statum nostrum. et honorem corone illesa seruare. Item volumus et debemus infra annum. a tempore coronacionis nostre. iuxta consilium consiliariorum nostrorum. nova iura et priuilegia statuere. que hantfesting dicuntur. cum clausulis oportunis et vtilibus articulis. prout visum fuerit. prelatis et militaribus expedire et ea sigillo maiestatis nostre vna cum sigillis prelatorum et nobilium sigillare. Jtem volumus celebrare generale parleamentum. iuxta consilium nostrorum consiliariorum. Sic nos deus adiuuet et hec sancta dei ewangelia. Sicut intendimus et volumus omnia prenarrata firmiter obseruare, etc.


(28 b). Durluchtister herre koning heeb ic recht behalden so hebbet my w berlikeit entboden twe punte der irste dat myn scholt die ic hebbe gemacht als ic to bergen gewest bin sal betalt werden die in dem brief ist begrepen vnde die ander sal staen blifen bis die boitschafft kommet van rome etc. dar up ic orten etlike worde.
Tom ersten dat niet ist to verkleren wer die schult vorgenante sal betalen, aif ic aif eyn ander vnde van wat goydes van der kirken van drunthem aif van ander gode.
Tom ånderen wer vnde wa sal die ander scholt betailt werden die ic to bergen in der kirken dinst gemacht hebbe die in [151] brieff niet enist begrep en die sal vnde moit betalt sin want der koupman enwil niet lenger beiden
To dem dirten wer sal myne knecht betalen de ic hebbe van rome bracht vnde die ånderen die ic hebbe in norweien entfangen want die hebben die sueden gefangen gebangen vnd ir heufde af geslagen gedenket aif sij irren loen verdient hebben
Die ander schult die in des bastes kamer vnd myner personen geburt die sal vnde moit betalt werden van dem dat man nennet subsidium pallij darvmbe enist die scholt keine beswerung der kirken to druntheim want die gantze prouincie sal dat betalen.
Der ander articel was Jc sukle faren to stawanger An die stat die my getirmet isz darop ic antwerten Moit ic to stauanger so wil ic doin doch mit vnwillén vp dat niet quaders dair nach enfolge. want my bedunket dat. dat sy ein groite vngenade vnde ein subtile geuenkenis vnde eyn openbair gewalt ain my gelecht Want moit ic hij in deisen landen bliuen so sulde ic bilihe in myn kirke aif in minere bustum sin aef hij to bergen dar ic mochte dat goitlike wort prediken vnde maniker selen to troiste belpen wer dat hindert enist godes frunt niet
Vp dat leste Jst myne bede vnde myn rait vp dat W herlikeit vnd ic in ewiken freden bliuen vnd vns niemant enmoig verspreken dat gij my latet to rome trecken da wil ic gelouen vnde halden dat ic wil min ertzbustura vpgeuen in des baistes hant vnde den erheuen den w herlikeit begert vnd dem helpen in allen saken also dat hee sal hulpe befinden Jc wil oeck w genaide verantwerten vnd w procurator sin weder koning karll vnde alle raentschen Jc wil oeck der kirken van drunthem helpen vm afflait dar durg sy mag gebuet werden dat sy niet in den grunt verderue vnde allet ander goit dat ic vermac wil ic doin w koningliker gnaden to eren vnde willen
Oc hoechgeboren herre En ferstan ic noch niet wat prouisien ic sulle hebben van der kirken die ic snid ouergefen myne leue dag langk vnde wa van ic sulle leuen also lange bis dat die boitschafft weder kome van rome Gnediger herre machtz also dat niet myt w vnde my baist vnde keiser bekummert werden dat der almechtuge got vnde alle heraels heer niet over vns vergrimmet werden Dat Jung vnde alt van vns niet enhebbe to singhen vnde seggen dat is myn rait vnde myn antwert [152] 
Oec begeren ic w genaden brief vnde segel to hebben dat ic sulle frij sin to faren war ic wil wan de boitschaft komen isz van rome sij lude wij sij lude. [Vnd seetmy dye tijt vp halffasten dan spilgen(!). dye schepe to varen ofer in duytzlanden] 965 .


(29). Predictis omnibus non obstantibus. tandem ego absolui decanum propter periuria commissa. contra regem cristiernum. cui iurauit fidelitatem et fecit contrarium. quia pugnauit contra militem olauum. qui venit pro rege. Et eciam quia attulit regem swecie. karolum. missus per archiepiscopum aslacum. cum iohanne grab. ad spacium duarum dietarum pro coronacione eius. et ex consequenti est causa omnium guerrarum et dampnorum ecclesie et regni inde secutarum. Est eciam periurus mihi. quia iurauit me defendere contra omnem hominem. et honorem et reuerenciam que non seruauit. sed me accusauit coram rege. me audiente. et nichilominus fecit eum rex excusari quod me non accusassent canonici. Similiter arrestaui pisces Wilkini. Tunc rex misit mihi post recessum suum. episcopum bergensem. magistrum olauum. et militem magnum grin. et dixit idem miles ex parte regis tria. Primum. Mandando. ut omnia restituam que habebam de rebus ecclesie. nil retinendo. 2 o quod non occupem bona canonicorum. sed deponam arrestam. 3 o. quod restituam decanum. quia rex non velit me habere talem potestatem amplius. Alioquin rex velit aliter agere mecum.
Vltimo. post regis abscessum. alderman mercatorum. ex mandato regis. mandauit omnibus mercatoribus. Ne aliquis transduceret aliquem ex famulis meis. nec litteras meas. sub pena amissionis vite. et omnium bonorum. Sicque ego commissus sum electo stawangarensi. qui mihimet cum 10 famulis. cibum daret in stawangera. Recessi de bergis. cum electo stawangarensi. in festo sancte marthe. coactus vt manerem ibi vsque ad reditum nuncij de roma. [Rogaueram prius quod me dimitteret in ecclesia mea. uel bergis. vbi possem proficere animabus. vsque ad reditum nuncij. sed obtinere non potui. licet hoc rogarent. totum consilium et canonici mei. Et ego verbis et scriptis protestatus [153] sum. me inuitum ire ad stavangriam, sed facerem voluntarie voluntate mixta. de qua in 3 o ethicorum. de mercibus proiectis in mare. quia auisatus fui. sy non irem peius sentirem] 966 .
Postquam autem venimus in nothau. rogaui regem. ut me dimitteret romam. promittens me ibi velle resignare archiepiscopatum et sibi obsequi contra omnes homines. Et dedi formas litterarum. sonancium. Quod ex consciencia propria petijssem licenciam a rege visitandi papam et resignandi archiepiscopatum cum propter anime periculum. quia non possem prodesse populo. propter lingue ignoranciam. tum quia condicio victus patrie non congrueret cordi meo. propter contrariam complexionem. Et ideo duxit me secum ad prosecucionem huius 967 . [154] 
(29 b). Subscriptam cedulam dedit mihi. reuerendissimus cardinalis sancti petri ad vincula (!). vbi ostendit causas cur episcopus scalotensis fuit in colonia captus.
Feci detineri marcellum scalotensem episcopum. anno domini 1451 o. quo anno legacione apostolia fruebar per alamaniam. propter causas subscriptas.
In monasterio northorij dyocesis monasteriensis. vidi. quinque signaturas falsas. quas marcellus tradidit fratribus. asserendo illas supplicaciones per S(anctissimum) d(ominum) n(ostrum) signatas.
Jtem. Soror. domini arcliepiscopi (archiepiscopi, s. 155, s. 189 pdf) coloniensis dubitans de certis litteris. per marcellum sibi de curia allatis. ut asseruit. mihi illas ostendit. et erant pregnantes littere et false et quasi manu S(anctissimi) d(omini) n(ostri). et duorum cardinalium subscripte. et cum falsis sigillis sigillate. Erat mihi verisimile quod plures tales decepciones fecisset. Scripsi domino coloniensi ut ipsum arrestaret.
Jtem. quando captus fuit. et ego coloniam veni. Ostenderunt mihi plures falsitates. que apud eum reperte fuerunt. Nam bullam scribi fecit quomodo ecclesie nydrosiensis administracio sibi commissa fuisset 968 . sed plumbum. licet esset circa litteram. nondum tamen appensum. littere cum plumbo. ac si veneti testimonium nobilitatis darent pro eo false. Sic et ducis mediolani. et uniuersitatis coloniensis de sua promocione. Et alie plures falsitates prout adhuc. omnes reperientur.
N. cardinalis sancti petri. manu propria.
Jtem in curia. decanus dordracensis. de falsitate peracta per eundem. plura docuit. Et sic est finis cedule prenominate sed propria verba eius. [155] Subscripta sunt probata Rome. quando frater marcellus venit pro confirmacione postulacionis.
Super fama et reputacione fratris marcellj de niverijs. qui se nominat scalotensem episcopum. et instat pro ecclesia metropolitica nydrosiensi. vt promoveatur ad illam. animaduertatur ad infrascripta. que verissima sunt. notoria et manifesta.
1. Primo. Quod dictus fater marcellus ante infradicendos excessus per eum commissos. fuit et erat. prout in veritate est frater minor. ordinis sancti francisci expresse professus et pro tali se defendendo. in contradictorio iudicio in concilio basiliensi. dudum ante diuisionem ecclesie convictus fuit.
2. Item. Quod idem frater marcellus sine quacunque dispensacione apostolica dimisit habitum sancti francisci et propria temeritate assumpsit sibi habitum religiosorum de sepulcro dominico. et in illo publice incessit.
3. Item. Quod ipse frater marcellus. postmodum videlicet de anno domini m o. cccc o. xxvij vel circa. transtulit se ad partes maritimas in saxonia et ibidem. presertim in ciuitate lubicensi. gessit se pro nuncio et oratore apostolico. licet talis non esset.
4. Item. desuper exhibuit plures bullas et litteras apostolicas. eciam de diuersis facultatibus etc. licet nulle vnquam sibi tradite fuissent. Ymmo. huiusmodi bulle siue littere erant omnes false.
5. Item. Quod dominus. tunc episcopus lubicensis. Jlle videlicet. qui ante dictam diuisionem in dicto concilio residere consueuit. Visis et examinatis dictis bullis. reperit eas fore falsas. et ideo. idem dominus episcopus. ipsum fratrem marcellum incarcerauit. et detinuit in turri profunda. et in illa diu detentus fuit.
6. Item. Quod ipse frater marcellus. querens effugere. finxit se infirmum. Et quia in medicinis sapit. confecit receptam de certa pocione. que dormire facit. et illam sibi parari ex apotheca. sibique tradi ad carceres procurauit. Et sequenti die obtinuit. ut quidam frater minor. qui audiret confessionem suam. introduceretur ad eum in turrim. cui introducto dedit de pocione predicta. qui subito incepit dormire. et fuit tanquam mortuus in dormiendo. Quo sic dormiente. ipse marcellus spoliauit eum cappa sua. et se illa induit. et clamauit. Educatis fratrem. et loco illius ipse fuit extractus de turri. et alius frater dormiens [156] remansit in illa. Et sic frater marcellus evasit manus costodis dicti turris. qui putabat dictum fratrem dormientem extraxisse et recedere.
7. Item postmodum. videlicet. de anno domini 1428 et mense novembris eiusdem anni. idem frater marcellus propter predictas et plures alias falsitates. nedum in litteris apostolicis. verum eciam in diuersis alijs litteris principum et prelatorum per eum commissas. fuit de mandato tunc legati de anglia. qui tunc colonie residebat in ciuitate coloniensi. ad perpetuos carceres iudicatus et publice inscalatus.
8. Item. licet postmodum. sub spe emendacionis vite. per reverendissimum dominum coloniensem graciose dimissus fuisset. nicholominus tamen manum dicti domini archiepiscopi et sigillum. sepe et pluries contrafecit. et cum litteris sic contrafactis plures pecuniarum quantitates extorsit.
9. Item. Cum ipse frater marcellus pridem. cum litteris apostolicis. super ecclesia scalotensi colonie constitueretur. pro certificacione creditorum suorum quorum plures sunt valde per eum defraudati. deposuit huiusmodi litteras. apud consulatum coloniensem. promittens. non velle. prout neque posset recedere. sine dictis litteris. et nisi prius creditoribus suis realiter satisfecisset. Jpse tamen clam recessit vsque daciam siue sueciam. et cum alijs bullis falsis. assecutus fuit possessionem dicte ecclesie.
10. Item. in itinere. eundo de colonia versus sweciam. vsus est diuersis facultatibus. quas sibi a sede apostolica concessas fore confinxit. concedendo confessionalia. dispensando et singula ad modum legati exercendo.
11. Item super premissis. et diuersis alijs falsitatibus et trufis. nedum in ciuitate coloniensi. sed et in alijs locis alamanie. vbicunque eius habetur noticia. publice diffamatus existit. Ad tantum eciam. quod cum nouiter reuerteretur de dacia. non posset obtinere saluum conductum standi in ciuitate coloniensi.
12. Item. Quod propter promocionem ipsius marcelli. ad ecclesiam. scalotensem. omnes habentes noticiam eius. valde scandalizati sunt. et in mentibus eorum confusi. nec possunt sufficienter ammirari. de eo. Quod dominus noster Sanctissimus eum promouit in episcopum. et multe oblocuciones fuerunt desuper. contra eundem Sanctissimum dominum nostrum. ymmo valde ex hoc vilipenditur et scandalizatur ministerium pape. apud omnes [157] ipsius fratris marcelli noticiam habentes. Jtem premissa sunt adeo notoria. publica et manifesta. quod nulla possunt tergiversacioni celari. Hec ibi.
Articulos ciuitatis coloniensis. quere infra. fo o. 31 o.


(30.) Coram rege et suo concilio dacie regni. 1454. in ebdoma(de) penthechostis.
Non abscondi misericordiam tuam. a concilio multo. Tu autem domine. ne longe facias miseraciones tuas a me. Ait rex prophetarum in libro psalmorum. Vt deus optimus miseraciones suas mihi dignetur impendere. Jdeo nunc. coram v d. qui concilium perincliti regni dacie celebratis. annunciabo vobis misericordiam et veritatem dei. Misericordiam in paciencia. quam mihi dignatus est conferre. in multiplici mea affliccione. quam contra omnem iusticie diuine et humane passus sum disposicionem. que durauit non per diem aut mensem solum. sed per tria anni quarteria presentis. in quibus ductus sum et tentus. quasi opprobrium hominum. et abieccio plebis. Et certe. Rennuit toto illo in tempore consolari anima mea. nisi consololaciones (s. 158, s. 192 pdf) dei letificassent eam. Nam secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo. consolaciones tue deus letificauerunt animam meam. sciens veracem eum. qui dixit. Cum ipso sum in tribulacione. eripiam eum. et grorificabo eum.
Veritatem quoque dei. que est res gesta. secundum ordinem. non declinando ad dextram aut sinistram. Jn primis enim. Presuppono. v d constare. qualiter huc me prersentaui (s. 158, s. 192 pdf) Serenissimo domino regi. cum litteris. Sanctissimi domini nostri nicholai pape quinti et reuerendissimorum dominorum. collegij cardinalium. Diuinissimi imperatoris. gloriosissime imperatricis. trium principum electorum sacri imperij. Capituli celebris maguntini. Jllustrissimi ducis sleszwicensis. et aliorum multorum. Quibus diligenter. per prelatos et milites plures protunc presentibus. vna cum serenissimo rege. fuit conclusum. nemine discrepante me verum censendum archiepiscopum nidrosiensem. pro tali receptus iuramenta prestiti fidelitatis. vt consiliarius regis et regnorum. pro tali quoque habitus fui. in consilijs regalibus. Et desuper litteras mihi tradidit dominus rex ad consiliarios [158] regni norweye. ad capitulum meum nidrosiense. pluresque personas priuatas. Jn quibus expresse. asseruit. sua d precelsa. compertum et conclusum per concilium copiosum regni dacie. me esse verum archiepiscopum nidrosiensem nec alium pro nunc esse posse. Ego autem ex post. quia dominus marcellus assertus episcopus. scalotensis. affuit. dixi vna vice in presencia celsitudinis regie. et tocius sui concilij. Me cito abscessurum versus norweyam. et dominum marcellum ex post multa dicturum. Si vllum esset de per me dictis dubium. Advocaretur ipse ad dicendum quidquid vellet. et ego responderem. Dicebant omnes. nullum esse de mea promocione dubium. Nec opus amplius audire ipsum. Tandem instante hora recessus mei. prefatus marcellus pecijt audienciam a domino rege. et ego tardessem. nisi dominus rex. suo proprio ore. me consulatus fuisset. promittens infra prandium. et ultimum idem quod mihi dixit resumendo verbum. Ego. ob amorem pape. eum expellam de regnis meis. et committam ipsum pape. vt faciat de eo. sicut meruit. Quibus verbis auditis. quia ventum prosperum habuimus. nec placuit Jacobo roszkild tardare amplius nauigio bergas licet vix in tribus mensibus applicui. vbi conciliarios regi (!) multos et magnam partem capituli mei. dei nutu reperi. Qui diligenter examinatis litteris Sanctissimi pape. atque serenissimi domini nostri regis me receperunt in archiepiscopum nidrosiensem. Jntronizantes me. in ecclesia Bergensi. cum diuinissimo sacramento et reliquiis. Reuerendus pater episcopus cum toto clero ciuitatis bergensis. Qui eciam personaliter. pro tunc infra missarum sollempnia. bullas papales et litteras regales. populo in ambone denunciauit. meque pro archiepiscopo. ut colerent indubitato mandauit. Jbique sic tentus per totam hyemem resedi. quia non patuit. aura congrua nauigandi. Jn festo autem sancti marci. Reuerendus episcopus bergensis. prepositus sanctorum apostolorum. decanus et multi canonici mei. Milites. dominus Olauus nicholai. Petrus nicholai. dominus krokau. Tres filij domini Petri nicholai. cum alijs multis nauigio versus nidrosiam iter arripimus. Et dum essemus prope. in via Militem georgium karoli. cum multis gentibus queri fecimus. qui aufugit per klippas in gemiciam (?) 969 . Applicuimus [159] ergo nidrosium in festo sancto penthecosten. summo mane. Vbi cum prefatis occurrente capitulo meo. cum clero nidrosiensi. Vbi reuerendus pater electus farensis cum diuinissimo sacramento clerus cum reliquiis. Populus cum scrinio sancti Olaui. me de naui vsque in ecclesiam et stallum archiepiscopalem. Me cum nudis pedibus et lacrimis pluribus ambulante intronizarunt. Et diuinis peractis. in curiam archiepicopalem introduxerunt. quam veluti stabulum percorum Vndique desolatum et vacuum reperi. Jbique omnia archiepiscopalia celebrando primam missam in pontificalibus in festo sacerrimi corporis christi (30 b) celebrando. capitulum et clerum visitando peregi. Sedique pacifice. nemine contradicente. Tandem vocatus per regiam serenitatem bergas reuersus sum animo redeundi ad ecclesiam meam. Vbi dum essem. veni obuiam domino regi. ad spacium magnum impendendo reuerenciam possibilem quem et collateraliter associaui in curiam regalem. Moxque dominus rex. me vocari fecit. pro die crastina hora octaua vel circa. in curiam dictam. Quo cum venissem. locauit se quasi pro tribunali. audiendo cui ius competeret ad eclesiam nydrosiensem. Et primo audiuit dominum marcellum pacifice. et plene loquentem. qui in proponendo. Primo pape auctoritatem. 2 o. pape honorem denigrauit dicendo. papam iniuste fecisse secum. eum non confirmando. Et quod hoc fuisset intuitu regis swecie obmissum. qui scripsit eum multa fecisse. ad que eius auctoritas se non extendit. vbi ostendit litteras morinensis et de columpna. continentes eum fuisse comfirmatum. si non fuissent scripta regis swecie. Nec aliud impedimentum fuit.
Insuper. Quomodo. non potuerit ecclesiam nidrosiesem reseruare nec mihi prouidere. Et quod fecisset contra concilia generalia. et contra iuramentum prestitum nacioni germanice. Quodque me promoverit in fauorem regis Karoli ad prodendum regnum norweye. Et similia multa. Ad que papa respondebit suo tempore. Quod possit et qua intencione me promoverit licet hoc satis innuant apostolice littere prius per me allate. Ego vero super prefatis omnibus respondi. ut spero. sufficientissime. prout in scriptis tradidi in bergis domino regi. licet quasi ad quamlibet particulam responsionis mee. interrumperer. nunc per regem. nunc per marcellum nunc per alios. Adeo. Quod satis fuit ibi papa abiectus et romana sedes vilipensa. Dixit enim dominus rex publice. Quod talis esset curia romana. Quod quicunque apportaret [160] . 4 aut 5 ducatos reportaret. quecunque vellet. sed certe considerandum erat. Quod dominus marcellus ibi fuit. et exennia multa obtulit. nec tamen intentum reportauit. Quibus sic peractis pecijt episcopus bergensis dominus torlacus. An consentiremus in dominum regem. tanquam iudicem huius cause. dominus marcellus respondit. quod sic. Ego autem nequaquam. quia causa esset pontificum. mere ecclesiastica. non nisi per summum pontificem descindenda. Ymmo addidi. Si dominus rex se intromitteret. ad iudicandum. ipse et consencientes. sentenciam incurrerent excomunicacionis. Tunc finaliter pecijt idem episcopus bergensis. Quod ambo daremus in scriptis et dominus rex attemptaret. Si concordiam inter nos efficere posset. Quod et feci. Tandem dominus rex vicibus. misit ad me consiliarios pluribus. semper optans causam in manus sue serenitatis reponi. Quod recusaui. quia novi eum magis fauere domino marcello quam iusticie mee, Tandem. auisatus fui. nisi regie voluntati condescenderem. peius sentirem. Tunc personaliter accessi. et primo uerbis. postea scriptis respondi. hanc causam tria complecti. Primum. An ego sim vetus archiepiscopus nydrosiensis. Et hoc non ponerem sub dubio. quia hoc sufficienter probaueram. per apostolicas. imperiales. et plures aliorum prelatorum et principum litteras. et per consilia regnorum. ac litteras proprias eiusdem regis. 2 m An vera essent que dixeram. Quomodo dominus marcellus Stetisset in scalis. colonie. in habitu fratrum minorum. Et quod roma recessit clandestine. post obieccionem falsificacionum multarum. pape et archiepiscopi coloniensis litterarum. Et causa que erat comissa. non decisa. Quodque postea papa eum fecerit capi eisdem de causis in colonia. Non in odium domini regis. sed ex obediencia pape et sui legati cardinalis de kusa. ciuitas eum detinuit. Quodque pro tunc. reperta fuit secum. vna cista competens. plena litteris falsis. et inter alias vna membrana. in qua nil scriptum fuit. et nichilominus sigillum pape appensum. Quodque Sanctissimus papa per organum. episcopi wipergensis. prout idem in consilio regis retulit in haffinis. dominum regem auisauerat. quatenus de marcello sibi caveret. quia serenitatem suam in multis decepisset. et litteras papales falsificasset. Vnde. Si papa eum apprehendere posset. taliter eum tractaret. quod amplius neminem deciperet. Super quibus et similibus nollem habere per regem compromissionem. quia illa probare possem. [161] 
3 m. An deinceps in archiepiscopatu perseuerare debeam. In hoc saluo honore meo regi complacerem. Quibus sic peractis. Statim dominus rex voluit. ut resignarem archiepiscopatum. in manus sue dominacionis. Ego nequaquam dixi. sed si resignare debeo. in manus pape resignabo. Sed nec hoc facere volo. nisi sciam quare. fuit autem per consiliarios dictum quod nulla pro culpa. sed quia ego essem nimis senex. et rex indigeret in nydrosio iuveni et forti. qui pugnaret contra swecos. Jnsuper quia ignorabam lingwam. non possem satisfacere animabus. Respondi istas non esse causas in iure comprehensas. propter quas tenerer renunciare. Et certe. finaliter rex omnimodo voluit ita fieri. aut me aliter tractare. Tunc dixi. me nunquam fuisse libenter in patria Norweygie. et gaudenter ab illa abscederem. dummodo papa velit resignacionem accipere. Tandem volebat rex. Vt procuratores constituerem ad resignandum. Quod facere volui. seruatis punctis quatuor. Primus. vt pro nulla culpa. ad illam constitucionem obligarer. 2 o. vt fieret mihi prouisio. victui meo necessaria. de redditibus ecclesie mee. 3 o. vt satisfieret mercatoribus. quibus tenebar. 4 o. vt solueretur merces famulorum. Omnia ista mihi fuerunt addicta. sed non seruabatur quidquam. Sed quia infestabant me sine intermissione. promittentes. prefata puncta omnimodis adimplenda. constitui procuratores tres ad resignandum. nominatim. dominos. Johannem royd. correctorem bullarum. Theodericum de (31) calue. procuratorem causarum. et albertum krumdick. sacri palacij notarium et non plures. quantum humanitus intelligo. Quibus constitutis. addixerunt mihi domini consiliarij. per organum. domini militis nicholai erici. Quod littere scribende pape. deberent prius mihi ostendi. et ego similiter meas. antequam sigillarentur. sed ego sic seruaui. pro parte uero domini regis non seruabatur mihi. Ego nichilominus. insteti. ut puncta prefata quatuor perficerentur. tandem dominus rex protraxit solucionem mercatorum et famulorum. vsque ad nundinas proximas. vt ille solueret. qui pro tunc archiepiscopus foret. Aliqui contentabantur. alij reclamabant. prout hodie lamentantur. Hijs peractis. vbi credebam totus liber esse ad redeundum. ad ecclesiam meam nidrosiensem. preclusa est mihi via. et decreto regio conclusum. me debere ire ad stauangriam. ad ibidem perseuerandum. quousque audiretur responsum pape. Tunc ego. expresse protestabar. mihi hoc nunquam placiturum. sed putabam me captum. non [162] more maleficorum. qui includuntur cippis. sed captiuitate prelatorum et principum. quibus deputari solet locus vnus. vt ibi maneant. contra velle eorum. Rogaui tamen. Si omni respectu. deberem esse bannitus extra ecclesiam meam. quod saltem dimitterer in bergis. ad predicandum verbum dei theutonicis. Jd ipsum rogabant totum consilium regis. et canonici mei presentes. Non potuit aliter fieri. quin ego irem. cum electo stawangrensi. detinendus ibidem. Tunc auisatus si non irem voluntarie. tractarer invite. Ego tunc in scriptis dedi et publice protestatus fui. Si ducor ad stawangriam. faciam voluntarie. voluntate non mera sed mixta. quemadmodum nauta proicit merces in mare. ad euitandum pericula maiora. De qua ar. in 3 o ethicorum. Tunc dominus rex in sacristia fratrum minorum. habuit certos principales mercatores. Qui taliter locuti sunt sua cum d(ominacione). Quod addixit illis. Si capitulo meo placeret. ego deberem remanere pacificus. Quibus intellectis. vocaui decanum et canonicos ibidem presentes. Qui accesserunt. dominum regem. coram consiliarijs. rogantes. Vt me quietum dimitteret. quia per meam destitucionem ecclesia que alias dilapidata est depauperaretur. Et quod ego essem in spiritualibus optimus. Jn temporalibus ipsi cooperare vellent. cum similibus verbis. Tunc dominus rex respondit. Taceas decane. ipse non manebit archiepiscopus tuus. Et conuenit cum decano et domino Wilkino. recipiendo lastas piscium. et dimisit eis offensas graues. ut starent secum contra me ad me expellendum. quod et postea fecerunt licet prius mecum mori polliciti fuerant (!). Sicque coactus sum. nauigare ad stavangriam. tamquam exulatus de ecclesia mea Et licet deputatus essem. cum decem famulis meis. ad stawangriam. Nichilominus adhuc me bergis existente Miles. Magnus grim (!) arrestauit famulos meos ibidem. indicto precepto. omnibus nautis et mercatoribus ne aliquis aliquem ex eis. aut litteras meas transfretaret. Sicque cum tribus tantum famulis. cum domino electo. versus stavangriam properaui. Ex post famuli illi. licet per litteram domini magni essent licenciati. iterum per nouum mandatum. transmissum in notaw. cogebantur redire bergas. Jbique per totam hyemem manentes. multas consumpsere pecunias meas. Nec ad me redire poterant. constricti iuramentis. quod litteras meas non portarent. et si repeterentur. redire astricti sunt.
Dum autem essem in notaw. allocutus sum dominum regem. [163] in hunc modum. Serenissime domine rex. Vos ducitis me captiuum et predixi vobis. quod est contra meum beneplacitum. Certifico vos. eciam si moriar. et vermes commedent carnes meas. nichilominus per deum in celis et papam ac imperatorem quorum consiliarius sum. vindicabor in terris. Quare timetis. Quod ego debeam vexare vos et regnum. Si libenter in norweya essem. facerem. ut mihi ad romam mitteretis crucem ad redeundum. Sed nunc pro certo scitote quod inuitissime sum hic. Et si semel exiero cum beneplacito meo nunquam redire intendo. Agite prudenter. promittentes. Vt ego vadam personaliter ad papam. ibidem archiepiscopatum resignabo. et vestre dominacionis et regnorum procurator. contra omnes homines ero. hoc est necessarium. quia rex Karolus ibi habet magnos fauores. et nemo est qui excuset vos. Tunc deliberarunt. ut vlterius procederemus parumper. vbi consiliarij duorum regnorum convenirent. Illic conclusimus ita fiendum. ut predixeram. desuper minutas concepi. que domino regi et consiliarijs amborum regnorum (31 b) complacuerunt. Vnde commissus fui strennuo militi. domino torburno bildi 970 . vt me presentaret sua in naui. in coppenhafen. vbi expediri debebant compactata. Veni igitur huc. id est. haffinis. optans a domino rege expedicionem. qui licet sepe mihi eam addixisset. finaliter tamen. Vsque nunc prorogauit. [164] 
Ex parte ciuitatis coloniensis data fuit cedula sequens. pape. et decretum monitorium contra episcopum scalotensem. per reuerendum cardinalem sancti angeli. anno 54. 18 marcij.


Pro summaria informacione. saltim extraiudiciali narracione. in commissione. vobis reuerendissimo patri et domino comissario. pro parte ciuitatis coloniensis. contra et aduersus quendam marcellum de niverijs. pro episcopo schalotensi se gerentem. facta et presentata. Nec non ad finem et effectum. vt vos. reuerendissime pater. monitorium penale. iuxta vim formam et effectum eiusdem comissionis contra eundem marcellum decernatis pro parte dicte ciuitatis. dantur et exhibentur ea que sequuntur citra tamen onus superflue probacionis.
Jn primis quod predictus marcellus. de varijs et diuersis criminibus et presertim falsitatibus. supplicacionum. et litterarum. ac eciam manuum propriarum. tam Sanctissimi domini pape quam reuerendissimorum dominorum cardinalium. quam eciam Reuerendissimi domini Archiepiscopi Coloniensis et multorum aliorum eciam vniversitatum et studiorum generalium sigillorum etc. fuit et erat dudum et presertim ab vno duobus Tribus et quatuor annis citra et supra potissime ante tempus et tempore incarceracionis sue de qua infra tam in Romana Curia quam in Almania et maxime in Ciuitate et diocesi Coloniensi fuit et erat prout eciam hodie est multipliciter diffamatus Sicque vt predicitur fuit erat et est dictum tentum creditum et reputatum diciturque tenetur creditur et reputatur palam publice et notorie Et sic fuit et est verum Jtem quod vltra dictam comunem et vlgarem (!) diffamacionem predictus Marcellus fuit et erat ante tempus et tempore sue Incarceracionis infra scripte eciam specialiter de premissis criminibus. Reuerendissimo domino Cardinali Sancti Petri tunc in Almania sancte sedis apostolice legato delatus. [165] Quodque eciam idem Reuerendissimus dominus legatus multas et varias recepit et habuit de et super dictis falsitatibus et criminibus patentes et probaciones. Et sic fuit et est verum.
Item quod premissis probacionibus super dictis criminibus et falsitatibus ut premittitur per ipsum Reuerendissimum dominum legatum habitis visis et receptis ipse suis scriptis instetit et effecit apud Reuerendissimum dominum Archiepiscopum Coloniensem vt dictus Marcellus arrestaretur et incarceraretur prout eciam tandem sic ad scripta et de licencia eiusdem Reuerendissimi domini legati per Sigilliferum et alios ipsius Reuerendissimi domini Archiepiscopi ad hec ordinatos officiotos (!) arrestatus fuit et in Ciuitate Coloniensi incarceratus seu in carceribus ecclesiasticis ipsius Reuerendissimi domini Archiepiscopi loci ordinarij positus et aliquamdiu detentus ad finem vt de et super dictis criminibus et falsitatibus cognicio facta et iusticia debita subsecuta fuisset preter tamen et absque eo quod aliqua violencia in dicta sita incarceracione seu aliquod dampnum in corpore vel bonis [sibi illata fuissent] 971 maxime pro parte ipsius Ciuitatis sibi illata. Sicque ut predicitur fuit erat et est dictum tentum creditum et reputatum diciturque tenetur creditur et reputatur palam publice et notorie. Et sic fuit et est verum ac de premissis omnibus et singulis publica vox et fama. Jtem quod prefatus Marcellus senciens forstan (!) dicta Crimina et falsitates fuisse et esse detecta ac palam facta hominibus. Primo a Romana Curia et deinde a dictis carceribus clam et furtiue aufugit Justiciam non expectando sed pocius se in premissis omnibus et singulis rem (!) et culpabilem reddendo prout et de eis sic reus et culpabilis comuniter habetur et tenetur Et sic fuit et est verum. Jtem quod licet ciuitas Coloniensis dicto Marcello nullam ut premittitur violenciam neque eciam dampna aliqua fecerit aut Jntulerit nec eciam ipse in eius carceribus Sed Reuerendissimi domini Archiepiscopi incarceratus aut detentus fuerat Nichilominus tamen huiusmodi incarceracionem in eam retorquere et contra ipsam ciuitatem Vindicare se querens eorum Ciues et Marcatores (!) in regno dacie et alibi manu hostili ac armata omni Juris ordine pretermisso detineri ac eorum bonis et mercancijs depredari ac spoliari [166] in dedicus (!) episcopalis dignitatis facit et procurat violenter et penitus de facto Necnon eciam sic iam multos eiusdem Ciuitatis ciues et mercatores tam in personis quam in bonis et mercancijs [eorum grauissime et enormiter lesit et dampnificauit ac ledere et dampnificare non formidat in anime ipsius graue periculum et eciam status episcopalis perniciosissimum exemplum dicteque Ciuitatis Jniuriam non modicam et iacturam. Et sic fuit et est verum etc.] 972


(32). Coram papa proposui vt sequitur. Jn presencia domini magni college [Contra appellacionem.
In primis. Sciendum. Quod illa appellacio. peccat ex capite. Primo facta est. post habitam noticiam legittimam de promocione mea. que eis per me presentabatur. bergis. infra octauas sancti martini. 1453. Appellacio autem sy facta est. est facta. 1454 o. circa festum sancti michaelis. Tempus enim ad appellandum concessum a iure. est. decem dierum. 2 a. q. 6. anteriorum omnino 973 . Extra de appellacionibus. c o. concertacioni. li o 6 o. 974 Vbi dicit Bonifacius 8 us. Quod decem dierum post tempus non pateat aditus appellandi. Quod loquitur idem de eleccionibus. prouisionibus et postulacionibus etc. 2 o. quia fit nomine decani. capituli. clerique ciuitatis et ecclesie nidrosiensis. hoc expresse falsum est. Quia hec appellacio facta est bergis. vbi tempore predicto non affuit capitulum sed pauci canonici de capitulo. Similiter nec clerus affuit. per se. neque per procuratorem. Nec aliqui de clero illo ciuitatis. aut ecclesie predicte preter dictos canonicos. Jdeoque instrumentum appellacionis falsum est. quia intitulatur nominibus ignorancium. nec qui vnquam cogitarunt talia] 975 .


Subscripta peroraui coram papa Sanctissimo rome. Post festum epiphanie. in presencia college magni.
Licet Beatissime pater deceret coram v Sanctitate nomine regis serenissimi. cristierni dacie et norweye. collacionem sollempnem [167] fieri visis cum condicionibus temporis. et v Sanctitatis imbecillitatis. decreui. regie celsitudinis optata. compendiose proponere. Ne tedium ingeram. eedem v beatitudini.
[Primus articulus] 1) Jn primis Quia de beneplacito sue regie celsitudinis. huc missus sum. ad resignandum archiepiscopatum meum ecclesie nydrosiensis, eo quod regio illa complexioni corporis mei aduersatur. Nec satisfacere potero animabus lingwe propter ignoranciam. Jdcirco. Supplico e(idem) Sanctitati. acceptare renunciacionem illam. quia paratus sum facere eam e(iusdem) Sanctitatis ad libidinem. Et licet idem rex. in publico. per aliquos stimulatus in instructionibus taliter commiserit. Jn priuato tamen mecum de contrario concordauit videlicet Quod nullomodo debeam resignare. sed archiepiscopus et legatus apostolicus redire. prout possum. cum sigillo sue serenitatis ostendere. Nichilominus quia idem rex. post omnia prefata. Jterum de novo conclusit. me renunciare debere. mittens propterea et advnans. hic presentem Venerabilem dominum magnum Secretarium sue dominacionis mihi in collegam. Jdcirco pocius eligo renunciare quam illic repatriare. quia nullomodo illic intendo redire. causis ex prenarratis. quantum in me erit. obediencia qua v Sanctitati astringor semper salua et excepta. Movet regiam celsitudinem iusiurandum. quo in sua coronacione iurauit. priuilegia regni manutenere, que cavent. summum pontificem. non debere ecclesie nydrosiensi de pontifice nisi ex eis electo prouidere. Vt patet in bulla quadam per clementem quintum promulgata.
Et quia meam post destitucionem. Sanctitas v habebit prouidere de pastore. Supplicat dominus rex vnum e duobus. per v Sanctitatem assumi. Quorum primus magister est in artibus electus primitus ad ecclesiam eandem. qui tandem electioni cessit. sicque dominus marcellus postulatus fuit. Alter vir nobilis de militari prosapia natus. dominus petrus prepositus Lundensis pro quo scribunt v Sanctitate idem rex pontifices et milicia regni Dacie.
[2 us articulus] 976 . Jnsuper Serenitas regia intellexit. domino marcello episcopo schalatensi. non nulla fore obiecta. que fecisse dicatur in regnis dacie et norwegie. que omnia asserit idem rex [169] false et mendose. conficta fuisse. Ymmo eum irreprehensibiliter et cum honore v Sanctitatis ac apostolice sedis ibidem in sua legacione conuersatum esse. ideoque e(adem) sanctitas dignetur eundem episcopum excusatum et recomissum gerere.
Preterea. Quia fertur certos processus fulminatos auctoritate v sanctitatis contra suam serenitatem, ad instanciam forsan aduersarii sui videlicet Karoli regis swecie. Jdcirco optat rex tales processus penitus reuocari et annullari. triplici racione. Quarum prima est, Eo quod tales processus maiorum guerrarum sunt incentiua, 2 o quia sua d(ominacio) manere intendit in consuetudinibus et legibus regnorum suorum. Vsque huc vt dicit obseruatis. 3 o quia narrata non sunt vsquequaque uera. Nam ipse aduersarius domini regis multipliciter excessit regi et regnis iniuriando. Quod patet ex capite multiplici. Primo ex condicione et statu lige et federis inter tria regna scilicet. Quod vnicus esse debeat rex trium regnorum eligendus per consiliarios eorum. Quod idem rex swecie suo sigillo dum esset regis consiliarius approbauit, nichilominus violauit. Quia mortuo rege christoforo. se in regem swecie eligi procurauit (32 b) prout hodie se pro tali gerit. 2 o quia treugas in gotlandia inter ambos reges factas violauit. Nam illis nondum finitis. invasit regnum norweye. quod per eleccionem canonicam fuerat pro tunc in possessione regis dacie. Seque pretense per archiepiscopum nidrosiensem. coronari fecit. 3 o pariformiter. Stante pace in Halmstad firmata. inuasit prouinciam regni dacie. scilicet scaniam. Non diffidato rege dacie. quam igne et gladio depopulauit. 4 o. Quia conclusa per suos consiliarios et conscripta ac sigillata per eosdem cum plena potestate missos per eundem non seruat quin adhuc titulum regis Norweye sibi ascribat, in dicto regno controuersias et discordias posse tenus suscitando. licet serenissimus rex noster notorie plenam potestatem in illo regno et vniversalem habeat obedienciam. Quibus attentis patet quam iniuriose agat rex ille contra regem nostrum. quodque non sit propterea contra suam serenitatem procedendum.
4 us articulus. Cupit sua serenitas. per V Sanctitatem informari in fine vt pax inter ipsum et episcopos roboretur. Per quos hec consuetudo oseruatur. Quod homicide. vxoricide. qui propriam cognoscit matrem aut sororem. ac quecunque comiserit peccata. Sy currit ad penitenciarium episcopi confitendo antequam apprehendatur per manum regalem aut secularem. non [169] potest postea per secularem potestatem puniri Quod apparet sue serenitati absurdum. Nam plectendis poenitencia. non denegatur. et nichilominus post confessionem sub patibulo factam suspenduntur.
5 us. Quia multa restant in regnis suis reformanda. Vt Sanctitas v me dignetur remittere legatum cum plena potestate. Nam salutem desiderat animarum causari et scandala exstirpari. et hoc conclusum est in suo consilio in haffinis. Quod regia celsitudo me acceptabit. alias nullum acceptare intendit.
[6 us articulus]. Ex parte regis et regine. in primis optant confessionale in plenissima forma. semel in vita et semel in mortis articulo a pena et culpa.
Jnsuper. Conqueruntur de rege Karolo swecie. quod eam priuauit et priuat dote sua. quam sibi rex cristoforus ascripsit in regnis swecie. et norwegie. que in regno quolibet. quindecim milia florenorum rynensium faciunt. Et hoc fecit dum actu iuratus seruus illius regine esset. Jdeoque petit iudicem sibi dari. reuerendum patrem episcopum Lubicensem. Nam ut asserit. Sanctitas v ad hoc tenetur. quia tempore quo spoliata erat. vidua fuit. sub immediata vestre Sanctitatis proteccione existens. que specialis est defensor pupillorum et viduarum. Similiter de episcopo Scarensi. quem rex Karolus priuauit ecclesia. petitur iudex idem lubicensis.
Jnsuper. Quia dominus rex in castro Kaligenburg reliquias tenet pro ornamenti (!) regni Dacie preciosas. petit indulgencias pro visitantibus eas. Vtpote magna pars ligni sancte crucis. De sanguine fuso ex calice. mentum sancte anne et alia plurima. Regina autem supplicat vestre Sanctitati pro vna bona particula tunice domini inconsutilis. Allegans. si ipsa non meruit. tamen parentela eius. marchiones brandenburgenses. fideliter apostolice sedi seruiuerunt. et similia meruerunt. Vltimo serenissimus rex regratiatur v Sanctitati. de sibi missis agnus (!) dei et candelis. singulis annis quia in illis sensit se reputari inter dilectos e(iusdem) Sanctitatis. [170] 


(33). Subscripta presentaui in recessu meo bergis. [decano Wil kino. Erico Petri et yngwaldo canonicis] 977 . Nidrosiensibus.
Primo baculum pastoralem, Et crucem cum baculo, et mitram Jtem crucem pectoralem Jtem caligas rubeas, et sandalia alba Item gladium pastoralem Jtem lapidem preciosum altaris Jtem de capella domus mee. duas albas dalmaticas. Jtem tres acus aureas pro pallio pertinentes Jtem vnum annulum pontificalem cum gemma nigra magna Jtem vnam albam casulam Vnus (!) cingulus (!) Jtem alba linea! Jtem manipulus! Jtem vna cappa rubea! Jtem vnam cappam albam. Jtem vnam casulam blancam cum stola alba et requisitis de eadem mea capella Jtem antependium altaris nigrum et glaucum Jtem vnam albam stolam de sacristia Jtem vnum rocketum de sacristia Jtem missale de capella vnum cum albo coopertorio Jtem duo paria alarum altaris. vnum rubeum strangatum. Aliud rubeum sericum Jtem vnum calicem deauratum cum patena et tribus corporalibus. cum capsa rubea aurifrigiata. spectancia ad monasterium sancte sedis, Jtem antependium altaris album rubeum et nigrum mixtum Jtem duo candelabra pulchra Item tria cornua magna. et vnum paruum ad potandum Item sericum pannum ad baculum pastoralem Item vnum registrum prediorum Item vnum formularium processus iudicialis.
Ex post alio die presentaui decano vnum coopertorium lecti de serico viridi Item duo candelabra de cupro Item duo pulchra de ferro Item vnum flasconem de corio pro litteris conseruandis
De liberis (!) presentaui decretum. decretales Item Sextum. et clementinas in vno volumine Item sermones innocencij j Item in papiro vnum pastorale
Jnsuper presentaui septem mappas mensales. Item sex manutergia Item duo magna cantra stannea. et vnum mediocre Item duos flascones stanneos magnos et vnum paruum Item x magnas scutellas stanneas et xii mediocres Item vi salsarias omnes stanneas Item vnam peluem et vnum lauacrum de nidrosio Item vnam [171] peluim cum lauacro de kragwayd et duo candelabra stannea Item vnam lucernam de cornu Item vnum vas pro aspersorio seu aqua benedicta. de cupro spectantes ad capellam curie Nidrosie Item tres magnas ullas coquine et tres paruas mediocres de cupro Item vij ollas coquine de cupro Item tria bancalia Jtem iiij cussinos bancales. Item in coquina erant viij olle magne et parue Et x caldaria magne (!) et parue (!) Item duas pelues correspondentes. ad locionem prelati Item vnum veru Jtem vna craticula Jtem vnum lectum de Nidrosio quem habuit karulus et iohannes torszon, puluinar dicunt se vendidisse Item alium lectum presentaui Item vnum calicem cum patena. missale altare portabile. casulam albam etc. pertinencia ad capellam curie archiepiscopalis, Similiter vnum candelabrum cupreum paruum. pertinens ad eandem capellam Item nolam paruam ad idem Item vnum celum rubeum et viride intersectum Item presentaui pro domo bergensi iij bankalia Item duas curtinas ad parietes pertinentes. que scilicet virides et rubee intersecte Item in capella domus .... 978 pallam super altare Et vnum antipendium et vnam nolam. Et duas ampullas: –


(33 b). Subscriptam litteram dedi regi. vt recedere permitterer.
Henricus dei gracia archiepiscopus nidrosiensis recogniscimus et attestamur publice coram omnibus et singulis presentem nostram apertam litteram videntibus uel legi audientibus quod nos perpendimus et pertractauimus defectus et impedimenta quod (!) habemus ex parte nostri ydeomatis et ex disposicionibus regni et terre Norwegie qualiter nostre persone atque conplexione (!) incommodus (!) est Jdcirco accessimus et petiuimus Jllustrissimum principem et dominum cristiernum dacie norwegie etc. regem nostrum graciosum dilectum dominum ad dandam nobis suam graciam et licenciam ad visitandum nostrum sanctissimum patrem dominum apostolicum ad resignandum nostrum prefatum archiepiscopatum ad sue sanctitatis manus quem sua gracia nobis annuit et admisit Et quia sua regalis dignitas in nostri sanctissimi patris [172] domini apostolici prefati amorem et honorem nos ad prefatum archiepiscopatum graciose admisit et consensum prestitit et non solum in illo sed in omnibus graciose et amicabiliter nobiscum fecerat recognoscimus nos de iure obligari ad talem fauorem recompensandam et promittimus per istam nostram litteram atque obligamus nos per nostrum honorem et nostram Episcopalem dignitatem loco nostri episcopalis iuramenti quod prefati nostri graciosi dilecta (!) domini regis cristierni et suorum regnorum causas et negocia nobis commissas et in posterum cum vlterioribus informacionibus committendas coram nostro sanctissimo patre domino apostolico supradicto coram diuinissimo domino nostro imperatori et omnibus alijs locis vbi sue gracie expedit fideliter proponemus atque iuxta omnem nostram potestatem ut prefati nostri graciosi dilecti domini fidelis consiliarius ambasiator et nuncius ad prefatum nostrum archiepiscopatum fideliter petemus et laboremus pro quo sua gracia petiuerit et scripserit et totaliter nostri prefati graciosi dilecti domini regis cristierni et suorum regnorum melius faciemus et procurabimus iuxta nostrum vltimum posse absque omni dolo et fraude Jn cuius rei testimonium et maiorem noticiam secretum nostrum presenti littere manu nostra propria scripte appendi fecimus Datum in oppido haffn etc. 1. quarto ipso die beate margarete virginis et martiris.


Subscripta missa sunt per papam calistum tercium archiepiscopo lundensi et episcopo roszkildensi et regi dacie. contra marcellum. per dominum magnum.


Quia serenitas regia nobis recommitti fecit quendam marcellum episcopum scalatensem per oratores regios ad felicis recordacionis antecessorem nostrum destinatos 979 videlicet venerabilem fratrem nostrum Henricum archiepiscopum nydrosiensem. et magnum canonicum lundensem. quod et ipsi fideliter fecerunt Putabamus regem ipsum sufficienter informatum ex hijs que per episcopum Wijpergensem sue celsitudini olim intimari fecit. Idem antecessor. Nunc uero ut ueraciter intelligat ipse rex et vos [173] simul. qualis homo ille fuit ab annis retroactis. notificamus coram comissarijs prefati nostri antecessoris 980 efficaciter comprobatum ut sequitur.
Primo. quod ipse erat frater ordinis sancti Francisci expresse professus Et sine quacunque dispensacione. apostolica dimisit habitum illius sancti ordinis. et propria temeritate assumpsit sibi habitum religiosorum de sepulchro dominico et in illo publice incessit annis multis.
2 o Quod idem frater Marcellus post modum. videlicet. anno domini. m o cccc o xxvij o uel circa. transtulit se ad partes maritimas in saxoniam et ibidem presertim in ciuitate lubicensi gessit se pro nuncio et oratore apostolico. licet titulis non esset. Et desuper plures exhibuit bullas et litteras apostolicas. eciam de diuersis facultatibus. licet nulle vnquam sibi tradite fuissent. que omnes false erant. quas cum episcopus Lubicensis pro tunc existens examinasset et falsas esse cognouisset ipsum fratrem marcellum incarcerauit, et diu in turri profunda detinuit Jpse autem frater. marcellus querens effugere, se infirmum finxit. et procurauit sibi inferri ex apotheca pocionem (34) in turrim. que facit dormire potantes eam. die autem sequenti pecijt sibi afferri quendam fratrem minorem. qui eius audiret confessionem Qui dum esset immissus ad fratrem marcellum in turrim. frater marcellus dedit illi fratri pocionem illam ad bibendum. qui mox obdormiuit. et fuit tanquam mortuus in dormiendo Quo sic dormiente ipse frater marcellus spoliauit ipsum cappa sua. et se illa induit et clamauit ad custodes carceris. Educatis fratrem. et loco illius fuit extractus de turri, et alius frater mansit. dormiens in illa. Sicque frater marcellus euasit manus custodis turris
3 o Postmodum de anno domini m o cccc. xxviii in mense octobris Jdem frater marcellus propter predictas et plures alias falsitates nedum in litteris apostolicis. sed eciam plurimorum prelatorum et principum per eum commissas. fuit. de mandato reuerendissimi domini Henrici cardinalis de anglia tunc legati apostolice sedis contra bohemos in ciuitate coloniensi ad perpetuos carceres adiudicatus. et publice inscalatus. Qui licet postea propter spem emendacionis vite per reuerendissimum archiepiscopum coloniensem [174] fuerat de carcere ereptus. Nichilominus tamen mala malis cumulando manum et sigillum eiusdem archiepiscopi. contrafecit. et cum litteris. sic contrafactis plures pecuniarum quantitates extorsit.
4 to Dum Jdem frater marcellus per nostrum antecessorem 981 . ad ecclesiam scalatensem promotus fuisset quod certe non fecisset si detestandam eius maliciam nouisset 982 . ad prefatam ueniens ciuitatem coloniensem. dum esset indebitatus multis qui dum conquererentur consolatui pro solucione. Jpse volens certificare eos. quod non recederet nisi eis omnibus satisfecisset bullas prouisionis sue super predicta ecclesia deposuit in manus consulatus in signum quod sine illis non recederet neque recedere posset. Nichilominus recessit litteris ibidem dimissis vnde per alias et falsas bullas quas metipse confecit Possessionem predicte ecclesie adeptus fuit. Redeunte autem eodem scalotensi episcopo ad nostrum antecessorem 983 . pro confirmacione sue postulacionis ad ecclesiam Nydrosiensem predicta et non pauca alia eidem nostro antecessori 984 fuerunt aperta. Vnde causam examinandam cum duobus cardinalibus commississet 5 ipse sentencia non expectata ex vrbe clandestine auffugit Postremo dum dilectum fratrem nostrum cardinalem sancti Petri ad vincula ad alamaniam legatum misisset 985 idem antecessor 986 ipse peragrando alamaniam comperit eundem marcellum in recessu de colonia versus daciam. in itinere vsum fuisse diuersis facultatibus. quas sibi a sede apostolica concessas finxit. concedendo confessionalia. dispensando et singula ad modum legati exercendo propter quod cum per archiepiscopum detineri fecit in ciuitate coloniensi. Jnter que sunt ista comperta ibi et multa alia. Primo Quod idem legatus comperit in monasterio northorij diocesis monasteriensis quinque signaturas (34 b) falsas quas idem marcellus tradiderat fratribus asserendo illas supplicaciones per no[strum antecessorem] 987 fuisse signatas Jnsuper Soror archiepiscopi coloniensis dubitans. de certis [175] litteris sibi per eundem marcellum de curia ut asseruit allatis. que erant magne importancie, eas ostendit eidem legato qui nouit eas esse false confectas et manibus omnium cardinalium false confectas et manibus omnium cardinalium false subscriptas falsisque sigillis sigillatas. Jtem Quando fuit captus inuenta sunt secum multa falsa inter que fuit conscripta bulla in qua administracio ecclesie nydrosiensis sibi per papam 988 committebatur, et sigillum papale 989 plvmbeum appositum circa litteram nondum tamen appensum. Erant eciam ibi littere ad plvmbo (!) ac si veneti pro eo testimonium dedissent sue nobilitatis Similiter et ducis mediolani ac vniuersitatis coloniensis de sua promocione, Et alie falsitates plures prout adhuc hodie in colonia reperientur, Et dum de prefatis et multis similibus infamatus colonie detentus esset. sentiens dicta crimina et falsitates fuisse et esse detecta palamque hominibus facta, miro modo ex carceribus aufugit. iudicium non expectando sed pocius se culpabilem ostendendo, Quibus sic in veritate compertis necessitamur zizamam (!) tollere Vnde mandamus vobis venerabilibus fratribus. archiepiscopo lundensi. et episcopo roskildensi de eo iusticiam facere aut eum nobis transmittere ut iusticie recipiat complementum Requirentes regem in fide et virtute sancte obediencie quatenus vobis non obsistat sed iuxta posse assistat pro quanto omnipotentis dei et sedis apostolice indignacionem euadere cupit Super quibus responsum vestrum cum effectu cupimus.
(35). Responsio. post eleccionem. in abbatem.
Quidam electus in abbatem. consuluit. qualiter respondere electoribus. Et consilium dedimus. vt respondere (!). ut sequitur.
Gloriosus princeps ihehu (!). docere volens electores qualem debeant eligere ait. Eligite meliorem. de fratribus fratribus (!). 4 ti regum 10 o.
[Resten af folio 35 er ubeshrevet] [176] 
(36). Ambaciate. commisse. per regem Dacie Cristiernum.
Jn primis. Viam seruaui versus sleszwijc. vbi reperi dominum adolfum ducem sleszwicensem. qui post multa colloquia mihi addixit. se missurum in adiutores. episcopum et archidiaconum sleszwicensem. in casu. si reperirem partes tractabiles. de quo nichilominus sua d(ominacio). non sperabat. Vnde dum primo accessi lubicum. presentari feci litteram credencie regalis capitulo. Qui missis ad me duobus canonicis. rogarunt me parum exspectare. quia esset quedam dieta celebranda priuata inter partes. cum paucis personis. Vnde post dies fere decem. dum mihi episcopus lubicensis arnoldus rescripsisset nil actum conclusiue. de dieta futura sollempni. Accessi primo consulatum lubicensem cum littera credencie et collacione. Rogate que ad pacem sunt. spopondit consulatus. libenter addere mihi suos oratores. dum eos requirerem. ad honorem domini regis. Tunc accessi capitulum 2 a septembris. et facta exhortacione. sub prefato themate. Responsum est mihi. post multa. Non esse in capituli potestate inire quamcunque dietam. Nisi prius requisitis (!) aliorum prelatorum consensu. quorum aliqui vitra 40 leucas distarent. ymmo. nec alios asserebant amplius inituros dietam. sed vellent promulgare processus penales contra luneburgenses. Ego pecij. ob regis serenissimi contemplacionem dari decem uel 12 dierum inducias. Vt interim attemptarem cum luneburgensibus media pacis. Nec profuit. sed semper dicebant. auctoritatem se non habere. quia iudex habitaret in halberstat. qui est ibidem decanus.
Veni in luneburg. 4 a septembris. vbi proposito verbo dei et pacis cum themate pretacto. exspectare rogatus sum usque ad reditum prelatorum. qui accesserant capitulum lubicis (!) ad impetrandum dietam. pro festo sancte crucis exaltacionis. Qui reuersi sunt vacui. quia volebant prius terminare causam vrgentem inter consulatum. et prepositum lunensem Petrum scaper. Jn qua [177] causa cum tractaretur. Misi consolatui octaua die post aduentum meum. cedulam tenoris sequentis.
Erewerdigen. wijsen. vsz erkoren herren. Jc bidden vnd raiden W liefden: dat gij dem heyligen stoyl to royra. dar ic hyen komen werden, vnd den durlucbticsten herren. Cristiern. koning to denmerken etc. der gesant heft. Vnd oec myner personen to eren. Vnd w liefden toe goyd. Vnd oec dem gemeynen nutze. willet my gefen consent vnd folbart. in uwen saken to handelen, also vyel als w ist. dat des an w niecht gebreche. So hoip ic. bij den ånderen part woyl wijse to finden. in den gliken. Vnd dat gij my in besunderheyt willet iiij punte consencieren.
Dat erst. dat gij toe versonen vnd afflegen der anspraken. dye dye prelaten meynent tehebben to den stijgen. willent van den selfen stijgen. den prelaten vnd sultzgoderen etwaz verlaten. Also nemelich. den funften aif seesten deyl. der stigen. Vnd dat gij dan. dat overige to des soydes noyt. als aldusz lange, naychlude der concordien to gebruken behalden ewelic. Vnd dat dar mit. dye twedracht. van den stijgen. doyt sij an beyden siden. Want gij weel weeten. dat dye prelaten w laitzten vp den dage. dye helfde der stijgen. hatten geboden to layten. Also hoep ic. dat nu hermede versvinen. Vnd liefen herren, doit dit gern. want gij moit doch wat overgefen. als ic w leste gesegget hebbe. van den twe runden steynen. etc.
Dat ander, dat gij dan fort in allen ånderen stucken. dye concordien dye confirmert sin gentzlic halden vnd sweren willet. den prelaten. Vnd getrulic dar bij doin. als vroyme lude nay w vermoigden. to ewigen tijden etc. Dat is w vmmers. dan mogelic. wanne der artikel van den stijgen gemetiget is in vorschrefen wijse. Wat ic itzunt. kein ander studium enhebbe. dan dye concordien. vit den processen vnd executorien lesen, vnd verstain moyge dar vmb. daer ic w dat wail raiden.
Dat dyerd. So gij am lesten, vp der dyeten erboiden hebbet. hundert dusent mere. der swairsten schulde. vp w. vnd, wr stat vpkomen vnd rente, alleine to nemen. vnd dan noch wr. vnd vwer burger. sultzgoeder sulden.
[Sequitur ut in folio sequenti ad tale signum +]. [178]  990
(37). [Hoc pertinet ad folium precedens. ad tale signum +]. 991 nay antzal. glic den prelaten hulff doin. zo den schulden etc. Der gegen. dye prelaten erboden haint. dat gij behalden. w. vnd vwer burger sultzgode. Vnd alle vpkoming wr stat, dye gij nu hebben. aif mogen in tokunftigen tiden erwerfen. Vnd nemen dan daruf uch. van den schulden ij c. m. mare to betalen, so wolden dye prelaten to zijden dat ander vorsoiken to betalen, etc. Dar vsz dar ic w raiden. Vnd bid w. dat gij wilt vp soilke w. vnd vwer burger sultzgoid. rente vnd vpkoming vwer stad. tot w nemen. hundert vnd 1 dusent mere. dye man w toedellen werd. vnd dat gij dar to gefen vnd hebben ein hulff. vnd dye afbetalen in hovetstoil. vnd zyns. naich lude vnd inhaldung. der ordinanden vnd schickungen, dye gij von vrem eygen biscop selffs mit arbeit vnd kost. vnd vf vr eyde erworfen. vnd angen omen hebbent. vor langen zijden.
Dat vyerd is. dat gij my consent. vnd volburt toseggen vnd gefen. dat gij alle dye ander artikel. in den begrif. vf den heymliken dage. toe Visen vffgenomen. velcher doisen vorbenanten drien punten niet anrorent oder engegen gaint. gentzlic wilt halden, vnd fulbrengen. ain zwivel vnd feyl. Dar des proistz van lune sache. oich ia. niet ensal vsz gesloiten sin. Vff dat alleding zo freden komen, off gij uch nu. mit ym niet verdroigen. etc.
Vnd myne liefen herren, vnd vriunde. so dar ic uch auch woil rayden. Vnd bidden. Dat gij nu in doysen punten. furder dan. auch. gewalt vnd macht gefen. vnd toseggen. vnd af des noyt wirdet. versegelt gebet, als gij leeste. den herren hattet gegefen. Also dat gy my dar vff willet erhoiren. vnd fulgen aller myner (37 b) reede vnd erkentnisse. Jn eren. in recht. in fruntschaft. vnd in aller reedliehheit. etc. want ic vwer. noch vr wederpart. noyd wold betregen in der vszspruch.
Nu mynen lieben herren. Doid ir soilchs. so hof ic vnd wil versoiehen. bij den geistliken. sulche wijse zo finden. da sij die schult. dye dan day bliuet. gantlic betalen. Vnd doich groisz verlichtervnge. vnd ewelic frij werden sullen, in kurtzer tijd. an beyden sij den.
[Vnd kund ich dan niet sulchs an in hebben. so moyget vr wijszheit wail bedenken. wat mir dan geburt. to seggen. vnsen gnediesten herren den keyser. Vnd auch vnsen heyligen fatter [179] den baist. van doiser sachen. also dat vmmers. dye concordien. die sijn heylikeit. w geboden heft. an w niet gebricket] 992 .
heer vmb. myne lieben herren, gefet mir her vff. vr vnvertrecht antwert. vnd leget dis niet aff. dat raden vnd bidden ic vwer liefden etc. hec misi consolatui.
Et quia in prefatis fit mencio. de modo agendi. Vt vtraque pars possit faciliter soluere suam ratam debitorum sibi assignatorum. Jdeo sequitur hec practica. hoc modo.
[vt laici caute inducentur. est modus] 993 . Primo diuidantur opidani a clero. et ante omnia. nulla de ope et subsidio cleri fiat mencio. vlla racione. sed omni conatu instetur aput consulatum. ut ante omnia. ipsi et eorum ciues. secundum tenorem cuiusdam ordinacione (!) quam fecit dominus episcopus verdensis. ordinarius ipsorum. quam laboribus et expensis proprijs secundum eorum beneplacitum ordinari fecerunt. Vnam notabilem quantitatem. ex toto debito ciuitatis soluendam. in ratam suam tantum accipiant. que sit ad minus centum quinquaginta milium marcarum. Ad quod inducantur per prius exhibita. ut patet supra. in articulo 3 o. Retentis sibi ad hoc. omnibus bonis. salinaribus et non salinaribus suis. et ciuium in salina bona habentibus. Vna cum obuencionibus oppidi publicis. et quecunque imponere velint et possint. scilicet quod omnes res oppidanorum. ammodo comprehendantur. sub annali oppidanorum comprestacione. que scot dicitur. Quia modo ornamento (!) mulierum que infinita sunt et vasa aurea et argentea non intrant illum scotum. Nec taxantur in subsidium collecte.
2 o. Illis sic caute impetratis. non facta mencione. quid clerus de reliquo sit facturus. statim eligantur consolatui. ex summa debitorum in suam ratam. ille particule. que sunt clero magis suspecte et graues. vt sunt castrorum et militarium. quorum contractus omnes sunt vsurarij (usuarii? s. 180, s. 214 pdf). ac alia. de quibus clerus clamores facere solet. vsque ad ratam consulatui impositam. Nec apputentur in hijs. census retardati et mutuate summe. que sunt quasi quinquaginta quinque milia marcarum. Nam caute subticendum de hijs erit. sub promissione. quod post omnia. de hijs sit dandus modus specialis salubris. [180] [Vt clerus inducatur. datur modus] 994 . Et notandum. quod illi census retardati et mutuate summe. actenus. hoc bonum concordie. in omnibus dictis impediuerunt. et illis ut iam pretendo. de toto debito detractis. manet totum debitum. in sorte. quinque centena milia. xlviij dusent viij C lxxxviij marce. per quod ipsi clero. maximum alleuiamen practicari poterit. et non laicis. ut patebit infra statim. Et ideo. iste modus. nulla racione est laicis pandendus. nisi prius omnia sint conclusa pro eorum parte facienda pretacta. et conscripta in litteris. etc.
Census vero annuus. desuper descriptus. est triginta octo milia. viij C. lxxiiij marcarum singulis annis soluendus. omnibus vitalicijs etc. computatis.
Item. ab illa summa debitorum. detrahendo ratam consolatui impositam. scilicet cl m marcarum. que secum trahunt. fere xij m marcarum in annuo censu. tunc remanebit pars. sine rata cleri. ijj CM xcvijj M manent vitalicia. que morte emptorum absque restitucione sortis pereunt. fere ad ijjj M vel quinque milia marcarum que est iterum alleuiamen cleri.
Sequitur alia pars consilij in parte cleri.
Habitis igitur premissis. firmiter in pactis. et notulis conscriptis. ita quod nil desit nisi sigillorum apposicio. vadatur ad partem reliquorum debitorum premissam. que tunc cedit bonis salinaribus cleri persoluenda. in (38) ratam suam. in sorte et censu. et fiant tunc clericales. ita quod clerici sint eorum principales debitores illius residui. Et videat tunc clerus. quot porciones sartaginum et chororum ipsi adhec soluenda habeant. commensurando seu parciendo equaliter. cuilibet de hijs suam partem sortis et census. annuatim soluendam. prout debito calculo apposito pro valore salis. eis visum fuerit. cum sapientes ipsi sint. Et sic non erit necesse. habere in parte eorum collectores. nec ullos extraneos. sed coci salis cuiuslibet prelati. qui sulffermeister dicuntur. illas partes soluere habebunt de bonis prelatorum. et racionem cuiuslibet suo domino facere. Et sic. suspiciones computacionum. et multa mala sublata erunt. et bona cleri et aliorum salinaria. in aliqua notabili porcione aucta. et alteraciones sedabuntur. Sed notandum. Quod secundum veridicam fere estimacionem et numerum, bonorum cleri. Tantum et secundum prescriptum modum [181] in parte cleri. quelibet sartago haberet annuatim. pro rata siue porcione. in redditibus soluenda. dumtaxat xxxx marcis. cuius sors est. vj C xviij marce fere. quam si prompte soluere posset. Statim libera esset. Sic eciam suo modo. quilibet chorus haberet annuatim xxx marcas fere in redditum soluere. quarum sors est. iij C. et ix marce fere. quam si similiter prompte solueret. liber esset. Sed in laycorum parte. quelibet sartago. fere mille marcas. pro liberacione autem lxj marcas pro censu annuo secundum dictam ordinanciam dare cogitur. etc. Et per illam differenciam potest clerus induci ad subeundum hoc consilium. et ad faciendum se principales debitores. quia alias sic fieri non posset Nam consulatus non consentiret aliquo modo. si in illo modico. non vellent clericales fieri principales. etc. Et sic habetur leuissimus modus pro liberando clero a contribucione. si saltem se. modo prefato. principales. se constituere velint clericales. etc.
Sy eciam clerus. in parte sua. a sede apostolica. vel si possent. a creditoribus impetrarent. quod eorum quilibet contribuerent de suis annuis redditibus. Vel verius remitteret eis annuatim. scilicet decimam. uel octauam sextam. quintam vel 4 am partem reddituum. prout iustum esset. per hoc iterum magis releuaretur clerus. Et merito facerent creditores. hoc modo. Quia ut patet intuenti. maior pars eorum emit quamlibet marcam census pro quindecim marcis. cum tamen in hijs partibus. nusquam minus quam pro 20 marcis comparari possit. Et in quibusdam pro 25 marcis. Vna marca redditus emitur.
Item. De dampnis et interesse parcium. etc. Notandum. Quod consulatus maiora petere wlt. quam ducenta milia marcarum. Jdeo fieret merito compensacio. Sed absoluciones. restituciones. dispensaciones. et cauciones indempnitatum hic inde merito comunibus omnium expensis de huiusmodi contribucione fierent. Alias vix possibile et stabile quod sic. pacisci potest. inter partes. Nam exacerbatum est vtrobique negocium.
Item. Tum notandum est. Quod necessario. illud subsidium oporteret inscribi sic. Quod anno hoc. super preterito festo natiuitatis christi inciperetur. quia omnium mediorum terminorum census. ob spem concordie huiusmodi. et ad ostendendum effectualem porcionem insoluti sunt relicti vsque in hodiernum diem. qui vt creditur ad xx M marcarum se extendunt.
Vltimo omnibus conclusis. et nullomodo antea mentionando [182] quicquam de retardatis censibus. et summis mutuatis. que sunt circa lv m marcarum. concordandum erit ab vtraque parte. hoc modo. Quod ciuitas lubicensis. luneburgensis. capitulum halverstadense. lubicense. hamburgense. brunszwicense. ac singuli monachorum abbates. suspendant. monicionem illorum censuum et summarum. datis tamen eis a consulatu cirographis recognicionum vsque post solucionem omnium premissorum omnium debitorum. ita. quod illis extinctis. consulatus soluet. cuilibet. uel suis successoribus pro loco et tempore. infra x annos. per partes equales. huiusmodi summas et census antiquos retardatos. Et hoc licet laboriosum sit. tamen est possibile. debitis medijs et interceptoribus aptatis.
Tota salina est distincta. in liiij casas. Quelibet casa continet 4 sartagines. Quelibet sartago. continet 3 choros salis. Quelibet casa continet similiter 3 choros. qui dicuntur bona ducum. Ex quo patet. Quod sartagines sunt in numero 216. Chori sunt 819. Item. In contribucione. vna sartago et duo chori. solent comparari. Et in alijs oneribus saline. Item nota. Quod tota aqua salinaris. secundum continenciam concordiarum. distribuitur predictis 54 casis equaliter. quolibet mense. Et illa reuolucio mensis. vocatur vnum flumen. Et sic sequitur. Quod 13 sunt flumina. secundum quod sunt 13 menses. Et quicquid de aqua super est. hoc magister putei vendit per numerum 20 vrnarum. et ideo dicuntur. vigene. que augentur et minuuntur iuxta affluenciam aque salinaris mutandas. Et iterum nota. Quod vigene regulariter valent annuatim xiiij M. vel xv M marcarum. Sartago vero. 100 marcas. saltem estimato sale. ad v marcas. Item regulariter chorus valet annuatim 60 marcas. qui ante sagacitatem ciuium. vix 30 valuit. Quod fecit consulatus per hos. quod suum fontem. in fontem prelatorum transmiserunt. et per alias diligencias consulatus.
(38 b). Responsio consulatus.
Responsio consulatus super premissa cedula in theutonico per me presentata. Fuit istud relatum mihi. per venerabilem eorum prothonotarium. dominum Margwardum mildeheuft. Dat soilche artikel als ic heeb vp gegefen. vnd oeck dye artikel des dags to hulsen. da myne artikel. aff mencien doint. sint den rayden in vyel stuckel to swair. Vnde enstaind in niet also antonemen, [183] Vnd my macht dar up slechtz to gefen. sunder. wecs ic dar an moyge mechtich werden. irs weder parts. dar an. sulle ic sij. dar naich reedlicker finden. wan ir weder partij. Als oec. dye herren vnd fursten. sij vp den lesten groiten dage. reedliker hebben funden. dan dye weder partie. Also dat dye concordie. an in niet gebroken enhebbe. vnd oec noch an in nyet gebreken sal.
Et notandum quod habito responso prefato per consulatum. Reuersus sum lubicum. ad capitulum. licet infirmus. Et tradidi eandem cedulam. quam consulatui tradideram eidem capitulo. Et capitulum mihi respondit in scriptis. per cedulam tenoris sequentis.


[Responsio capituli Lubicensis] 995 . Vp sulke articule. van deme archiepiscopo Nidrosiensi. Am donrdage na exaltacionis sancte crucis. Anno etc. liiij o deme capitulo to lubike ouergheuen, darinne beroret werd am ersten. dat de rad to luneborg scholle ouergheuen den viftendeel van den Stighen to hulpe den schulden. Ynde de ånderen deel der , styghe schulle de Rad ewichliken beholden etc. Antwort dat Capittel, id en hebbe niet beuolen edder beden den uorgenanten archiepiscopum. dat he sik in desser sake se weren scholde. Vnde vornympt sik ok,desser sake nicht, also is de erste articule vmbederue, wente deme rade to luneborg nicht to horen de stighen, sunder de stighe horen to der sulten, vnde also enkan edder mach de rad nicht ouergheuen dat des rades nicht en is, ok schullen de stighe nicht ewich bliuen bi dem rade, Vnde alsze de artikel vort inholt, de prelaten hebben dem rade de helffte der Stighe boden etc. dar iss den prelaten nichtes witlik van. vnde is ok nicht geschen
Vp den ånderen artikel antwort dat Capittel, dat in der concordien. wol besorget iss wo men holden skal des Sodes nod, Iss nicht genoch an der Summen in der concordien benompt, na rade der prelaten schal men mer gheuen vnde des sin de prelaten alletyd ouerbodich gewest.
To dem drudden artikle antwordet dat Capittel, dat de prelaten noch uw vorgegeuen hebben, deme rade to luneborg, alze de artikel ludet, oc de ordinancie des bischopps to verden [184] is den kirken vndrechlic, vnde mochte dar to komen na der ordinanden, dat de kerken mosten dem rade meer gheuen, den de kerken van der sulten opnemen, dat ouel besorget iss. .
Item antwort dat Capittel to dem verde artikle, aldus, wel de rad to luneborg vpnemen de artikle to vltzen begrepen vnde senden de anghenomen vorzegelt (39) deme capittele to lubic, so wel dat capittel bi den ånderen prelaten gherne bearbeiden dat ffruntscop vnde wille wedder werde twischen den prelaten vnde deme rade, vnde dat capittel vorhopet. dat id hir vul ane bede by den de sik desser sake vornemen.
Vnde alze marquardus mildehoued Scriba des rades to luneborg in sinen antworde den prelaten ouersecbt, de heren vnde fursten vp dem lesten groten daghe, den rad to luneborg reedliker hebben tinden dan,, de wedderpartye Also dat de concordie an en nicht gebroken hebben etc.
Dar ane hefft marquardus mildehoued gesproken wes he wolde, vnde nicht alze recht iss, Alze he ok sprach vp dem suluen daghe. de prelaten weren allene renthener, vnde hedden nichtes eghen in der sulten, dat was van marquardo gesproken, alze eme geleert was, wedder alle redelicheit, wedder de suluen heren fursten, vnde Stede witschap, wedder der fursten vnde rades to luneborg vorsegelden breue, vnde de wort, weren ene sake, dar vmme de grote dagh sik schedede sunder fruutliken guden ende etc.
[Ambaziata coram papa. habetur supra folio 32 o] 996 [185] .
(36 b). Informacio Marcelli contra archiepiscopum nydrosiensem 997
Pro interesse Jurium priuilegiorum et libertatum Corone et ecclesiarum regni noruegie Notandum est quod corona et ecclesie noricane ab antiqua prescripta ac obseruata consuetudine et eciam ex priuilegio sacre sedis apostolice et sacrorum conciliorum generalium hac gaudent inmunitate sicut ex tenoribus litterarum apostolicarum clare constat sacro approbante concilio quod propter multas diuisiones et discordias que in dictis Regno et ecclesijs oriebantur Papa de cetero nullum in dicto regno mittere uel instituere debet in archiepiscopum uel episcopum nisi illum qui fuerit canonice electus uel postulatus a capitulo ecclesie tunc vacantis et optinuerit consensum domini regis expressum et ad hec papa se astrinxit et seruare promisit pro se et suis successoribus per suam apostolicam bullam etc.
Jtem Cauetire (!) in dictis priuilegijs quod si contingat vmquam contra huiusmodi Jura indulta et priuilegia ac constituciones alicui citra modum prescriptum jn ecclesijs noricanis prouideri. d. rex consilium regni et capitulum illius ecclesie talem prouisum sub pena periurij et censurarum admittere uel tollerare non debent Precipue quia tunc recederent a priuilegijs et prescriptione predictis per talem admissionem.
Jtem rex pro tempore in sua admissione ad regnum et dominium in sua coronacione iurauit seruare dicta priuilegia et jura et consuetudines prescriptas regni et ecclesiarum et precipue articulum 1 m nominatim quod nullus extraneus promouebitur ad aliquam ecclesiam noricanam nisi regio et consilij regni consensu precedente et id iuramentum prestitit in forma dominus noster rex. [186] 
Jtem ad maiorem firmitatem et obseruanciam predictorum dominus noster rex cristiernus in prima sua introductione dedit litteram sub suo Regali sigillo et sub sigillis consiliadorum (!) suorum Regni Dacie videlicet dominorum
Ottonis nicholai Eggardi Frille Olaui Lunge Johannis Beronis Laurencij thome Magni ebbonis et aliorum consilio regni Noruegie de data Millesiino cccc xlix o jn crastino visitacionis beate marie obligando se et promittendo bona fide quod non admitteret uel permitteret aliquem extraneum introduci ad ecclesias noricanas, nisi prius requisito et optento consensu consillii (!) regni Noruegie etc.
Jtem Propterea dominus noster rex consulte et prouide audito quod papa voluit prouidere domino fratri Henrico Kaldisen Jntimauit pape et cardinalibus per dominum reuerendum patrem. Kanutum episcopum tunc electum Vibergensem Supplicando quod nullatinus (!) velet (!) illum mittere pro archiepiscopo cum propter priuilegia et iura ac consuetudines regni et corone non posset eum nec velet (!) admittere nec in ipsum consentiret nec posset suo juramento et littera data consilio regni noruegie obstantibus etc.
Jtem Quid episcopus Coronensis legatus in Dacia scripsit pape mendaciter domino rege ignorante quod dominus rex consensum suum dederat et omnino dictum dominum Henricum habere cupiebat in archiepiscopum cum eius noticiam haberet in (!) ipsum velet (!) habere in suum confessorem licet dominus rex omnia ita eciam in faciem dominj Henrici Kaldisen negauit Vnde papa circumventus putans placere domino regi ipsum huc pro archiepiscopo nidrosiensi destinauit etc.
Jtem Ob eam causam dominus noster rex veniens ad noruegiam omnibus premissis visis et diligenter masticatis cum suo integro consilio noruegie interfuerunt dominj nicolaus erici Joachim flamingus et strongo milites milites (!) et decreuerunt quod juramento domini regis et consils (!) ac capituli juriis (!) priuilegiis et consuetudinibus corone et ecclesiarum noruegie saluis in eundem dominum Henricum consentire non poterant neque possunt et attentis multis obstanciis per doctores trium vniuersitatum productis et in iure probatis et inspectis querelis grauissimis de multis enormibus in 998 multis articulis contentis per capitulum [187] nidrosiense super spolijs clenadiorum et bonorum ecclesie et magnorum debitorum et creditorum contra dictum fratrem Henricum productis et probatis coram domino rege et suo consilio prelibato vnanimiter et concorditer statuerunt et deliberarunt propter omnia premissa vna cum dominis capitularibus Nidrosiensibus nulla via uel forma vele (!) ipsum admittere uel propterea quod per consilium dacie admissus fuit nullo presente de consilio noruegie cuius interest ad actum talem dare consensum ipsum tollerare uel sustinere in archiepiscopatu et hec omnia sibi per dominum epichopum bergensem nicholaum erici magistrum curie dacie et strangonem milites intimauit (!) et ei supplicarunt vt pacem daret ecclesie nidrosiensi nisi velet (!) fieri ocasio maioris turbacionis et scandali ipse vero intellectis premissis et domini regis consilii et capituli. voluntate intellecta sponte et libere resignauit et procuratis constituit ad porrigendum suam resignacionem domino pape Jtem consensit manere in regno noruegie presertim in Stauangria nec inde recedere vsque ad reuersionem nunciorum domini regis ad romanam curiam mittendorum etc.
Jtem propter omnia predicta que racionabiliter mouebant animos domini regis et sui consilij noricani et ad vitandum multa pericula et graues discordias que statui domini regis et ecclesie nidrosiensi contingere possent, si id quod bergis mature et districte gestum est per consiliarios dacie forsan non plene de causa informatos licet sperandum est quod bono zelo id facerent contra conclusa bergis aliquis innouarent precipue quo recessu dicti domini Henrici a regnis istis ante redditum nunciorum domini regis aliquid innouarent petitur quod dominus noster rex et dominj consiliarii regni dacie dignentur in hac causa ecclesie nidrosiensi nichil innouare contra conclusa predicta bergis sed pocius quantum in eis est assistant et opem dent consilio regni et ecclesie nidrosiensi suis fauoribus opportunis, alias enim viderentur judicare dominum nostrum regem et suum consilium noricanum in premissis errasse et sicut ex admissione illa facta in dacia sic propter recessum ipsius fratris Henrici inter ista duo regna posset vna magna discordia et perturbacio formidari etc. [188] 

(48) Subscriptam litteram scripsimus regi karolo Swecie.

Serenissime rex Regi immortali debite famulari pro salute preuia cordiali Placuit gubernatori vniuersi me extremas mundi ad partes destinare ab oriente in occidentem hoc est a roma ad norueyam quemadmodum olim nedum in omnem terram sed et in fines orbis terrarum suos transmisit discipulos pro conuersione gencium Vnde postquam sacri apostolici palacij magisterium annis tredecim rexi multas oblatas dignitates rennui tandem istam nolens ac renitendo acceptare per summum pontificem coactus fuj ad reparandum quedam schandala per quendam marcellum postulatum nydrosiensem pro tunc peracta Et quia principalis intentio sanctissimi pape nycolai quinti fuit pacem me reparare inter ambos reges contendentes pro ut puto v. serenitatem informatam scriptis ex vrbe destinatis quod dudum attemptassem si ecclesiam meam pacifice possedissem cuius possessionem in festo penticosten pridie preterito comitantibus consiliarijs regnj adeptus fuj quam adhuc practicare si parcium contendencium beneplacitum intelligerem habeo enim mecum litteras papales ad ipsum inpetrantes Jmperiales et tocius collegij cardinalium me v. d. recommendantes quas transmissem si iter pacificum fore autumassem Audita fama v. serenitatis gauisus fuj rome non dubitans me ecclesiam et ecclesiasticos meos in tuto collacatos (!) Veniens autem ad Nydrosiam sencio per omnia contrarium per vestros d. seruitores comperiens curiam Archiepiscopalem funditus deuastatam ecclesiam multiplice dampnificatam in ecclesia spolia commissa grangias ecclesie vndique destructas Bestias ablatas omnium generum bona rapta a deo quod si pagani contra hereditatem christi seuiissent crudeliora agere non potuissent Reuera facientes et consencientes pari pena iudicantur Si de vera consciencia quod non credo hec processissent fame quam rome audiui facta non corresponderunt Nomine quod omnium detestabilius est [189] clerici capti dinoscuntur inter quos Venerabilis ille electus quondam in archiepiscopum Nydrosiensem Magister Olauus detinetur quem restitui liberum sine exaccione cuiuscunque pecunie decet Si omnipotentis dei apostolice sedis ac imperialis maiestatis volueritis indignacionem vitare domino mandante Nolite tangere christianos meos et iterum Qui vos tangit quasi pupillam oculi mei tangit Et alibi Bestia que tetigerit montem lapidabitur Nomine daton et abiron terra vmos (!) absorbuit quia contra moisen et aaron insurrexerunt Oza percussus interijt quia archam domini licet optima intencione ne caderet tangere presumpsit Regnum Balthazaris a persis occupatum et deuastatum iudicio manus diuine scribentis in pariete Mane tetel (!) phares eo quod vasa domini in conuiuio suo ostentata prophanasset Petrus quoque post spiritus receptionem ananyam et saphyram qui de precio agri quem ipsi apostolis contulerant partem subtraxerunt subitanea morte interemit Taceo de penis excommunicacionis anathemathizacionis et eterne dampnacionis per sacros canones Jnfamie amissionis dignitatum decapitacionis et amissionis per imperialia iura talibus inflictis Quibus pensatis quis nisi desperatus et sue immemor salutis clericum tenebit captiuum hec nisi taxatum reddet liberum quod de vestra serenitate credere mihi est difficilimum Vnde humilime flexis genibus et manibus complosis exoro prefatum magistrum Olauum mihi liberum assignare ne querelas cogar efferre vbi agetur vt libertati restituatur quod si factum fuerit omne dampnum (48 b) quod passus sum remissum erit alioquin cum summo pontifice et imperiali agam maiestate omnia vsque ad nouissimum quadrantem restitui ecclesie et michi hoc quoque pro conclusione significo Quod si vestra serenitas millesimam sciret periculorum ex bellis proueniencium partem pocius grandia pateretur quam gwerris involueretur Sangwis christianus crudelissime funditur pauperes fame cruciantur diuites depauperantur ecclesie deuastantur Sancta contamminantur impius exaltatur iustus vndique condempnatur vidue pupille et orphani destituuntur deus gloriosus abnegatur demones iocundantur animasque innumeras lucrantur Angeli sancti contristantur omnesque beati contra tales prouocantur. Et si forte necesse sit peccatis exigentibus talia euenire schandala Vt autem illi per quem melius ei esset si natus non fuisset quantum expedit ei. vt suspendatur mola asinaria in collo eius et dimergatur in profundum Vtinam vobiscum personaliter essem voluntatem summi pontificis exponerem quam amplecti [190] decet v. serenitatem Quam in viam pacis et salutis dirigere dignetur actor clementissimus dominus noster ihesus christus rex regum Amen.


Transaccio askilli stauangrensis episcopi de 4ta parte decime.


Universis christifidelibus presentes litteras inspecturis uel audituris Askillus dei gracia Stawangrensis episcopus Salutem in domino Nouerit vniuersitas vestra nos inspectis nidrosiensis ecclesie priuilegijs quibus a nobis et successoribus nostris dimidiam quarte decime ecclesiarum quam petebat in subsidium expensarum quas consueuerunt sacre dicte ecclesie electi in eundo ac redeundo ad curiam pro episcopali iure consequendo cum domino Sigwardo dei gracia eiusdem ecclesie Nidrosiensis antistice (!) de consilio bonorum pro nobis et successoribus nostris in perpetuum translacionem secisse Jtem videlicet quod nos et successores nostri dabimus ipsi et successoribus suis in perpetuum nomine translacionis pro medietate quarte decime ecclesiarum memorate ad electorum qui pro tempore erunt expensas sciendas ad curiam triginta marcas puri argenti et examinati et ponderati Jn cuius rei testimonium eandem translacionem presenti scripto et sigilli nostri munimine duximus Revorandam (!) Datum Nidrosie viij kalendas apprilis Anno gracie M o cc xxxiij
Item de eodem ut prius.
Vniuersis cbristifidelibus presentes litteras inspecturis Askillus dej gracia stawangrensis episcopus Salutem in domino Nouerit vniuersitas vestra nos inspectis Nidrosiensis ecclesie priuilegijs quibus nobis et successoribus nostris dimidiam quarte decime ecclesiarum quam petebat et cetera ut de verbo ad verbum datum anno loco et die quibus supra.
(49). Vniuersis sancte nostris ecclesie filijs tam prelatis quam subditis tam presentibus quam futuris has litteras visuris uel audituris capitulum 999 stawangrensis ecclesie Salutem in domino. Sciat in domino vniuersitas vestra quod nos transaccionem illam quam venerabilis pater noster askillus stawangrensis episcopus fecit cum domino S. Nidrosiensi archiepiscopo super medietate quarte partis decimarum que ad ecclesias pertinent Jta scilicet quod episcopus [191] qui tunc pro tempore preerit stawangrensi ecclesie dabit 1000 triginta marcas puri et examinati 1001 argenti electo niddrosiensi 1002 ad expensas eundo ad curiam pro consecracione sua Ratam et gratam habemus et eam hijs nostris litteris pro nobis et nostris successionibus in perpetuum eidem Nidrosiensis ecclesie et eius electis et elegendis (!) de cetero confirmamus Datum stawangrie anno domini M o cc xxxvj o sub hiis testibus domino S. nidrosiensi archiepiscopo domino askillo stawangrensi domino N grenlandensi 1003 N abate de sancto olauo apud stawangream. E priore eiusdem loci berone et augustino et torgaro canonicis nidrosiensibus
Littera capituli stawangrensis super medietate quarte partis decimarum 1004 .
Magnus episcopus scalatensis de transaccione quarte partis decimarum
Omnibus christi fidelibus presentes litteras visuris vel audituris Magnus dei gracia scalatensis episcopus salutem eternam in domino Nouerit vniuersitas vestra nos inspectis Nidrosiensis ecclesie priuilegiis quibus a nobis et successoribus nostris mediam partem quarte partis decime petebat (!) ad subsidium expensarum quas consveuerunt facere dicte ecclesie Nidrosiensis electi in eundo ad curiam et redeundo (49 b) pro archiepiscopali iure consequendo cum domino Sigwardo dei gracia eiusdem ecclesie Nidrosiensis antistice (!) de consilio bonorum pro nobis et successoribus nostris in perpetuum translacionem fecisse Ita videlised (!) quod nos et successores nostri dabimus sibi et successoribus suis in perpetuum nomine transaccionis pro quarta decime memorate ad electorum qui pro tempore erunt expensas faciendas ad curiam duo milia et quatringentas vlnas Radiati panni quod (!) in wlgari nostro vocatur morent uel grarent Jta quod sub periculo nostro et nostrorum successorum dicta pecunia et panni debent venire salue ad ecclesiam Nidrosiensem Jn cuius rei testimonium eandem transaccionem presenti scripto et sigilli nostri munimine duximus Roborandum Datum Nidrosie viij idus Maij Anno gracie M o cc o xxx o secundo Pontificatus v o anno domini Sigwardi Nidrosiensis archiepiscopi. [192] 

(50). Hanc. scripsit. romanus imperator, regi dacie. etc. cristierno. incitando eum contra turcum.

Fridericus diuina fauente clemencia Romanorum imperator semper augustus austrie etc. dux Serenissimo principi Cristierno Dacie regi fratri suo carissimo Salutem et amoris fraternj continuum incrementum Quantum dedecoris quantumque detrimenti diebus nostris acceperit christiana religio expugnata per Turchos et in seruitutem redacta memorabili ciuitate quam magnus olim Constantinus Antecessor noster in emulacionem Romane vrbis erexit. Et si omnes christiano nomine insignitos cum maxima cordis amaritudine percipere non dubitemus Precipue tamen fraternitatem vestram et dolere quam vehementer et anxietate mentis vrgeri credimus non mediocri Cum et vester et progenitorum vestrorum animus ad profectum orthodoxe fidei communeque bonum populi christianj semper intentus fuerit Eapropter cum intelligatis in presenciarum orientalis Jmperij solum patriarchalemque sedem regiam et amplissimam ciuitatem jn hostium deuenisse potestatem antrum et antemurale fortissimum nostre religionis amissum Jmperatorem grecorum occisum nobilitatem vrbis maiori ex parte cesam jnnumeras animas in seruitutem redactas Templa diuino dicata nominj que fuerunt illic iuxta Jmperialem magnificenciam splendidissima spurcicie Maumethi seruire euerti Altaria saluatoris nostri et gloriosissime matris eius ymagines et vniuersa christianorum signa deleri ductorem autem illum Turchorum quem de nomine pseudo prophete Maumethum appellant jntollerabili fastu et incredibili superbia elatum occidentem sibi totum pollicere subigendum christi cultoribus seruitutem vincula verbera cedes et innumera minitari supplicia excercitus instruere copiosos Classem apparare ingentem vigilare instare nitique modis omnibus vt christi legem Ewangeliumque subuertat. Non est. nobis [193] dubium quin vestra fraternitas et plurimum doleat et dolendo de remedio cogitat oportuno, quo tanta et tam enormis iniuria christiano rerogata nomini vindicetur et quj maiora minatur communis hostis filius sathane secundus Maumethus christiano mucrone confossus Cum Juliano tandem apostata vicisti galilee vicisti dicere compellatur Equidem nos cladem huiusmodj Constantinopolitanam in mente sepius reuoluentes Seuissimosque Turchorum actus et studia quibus in nos vtuntur animaduertentes christiane genti maximum jmminere discrimen intelligimus Et nisi cito ac magnis animis et vnitis viribus fideles reges et principes sese apponant timendum esse conspicimus ne breuj tempore eorum qui supperant (!) christianorum magna pars a fide deficiat, eam ob causam cum primum accepimus de subacta constantinopoli nuncium statim Potentissimo domino nostro Summo pontifici verbas (!) dedimus et offerentes ad tuicionem ecclesie Catholice nostras operas in agendum consilium directionemque postulamus, sicut in tanto negocio fidem concernente necessarium iudicauimus papa vero legatum suum per hos dies ad nos direxit venerabilem Johannem episcopum papiensem deuotum nostrum dilectum qui exornata oracione quamuis flebili et rebus agendis accomodata coram nobis habita periculum in quo christiana respublica versaretur ostendit et que sancte romane sedis esset pro tutela fidei nobis cura, ab preparacione declarando Serenitatem nostram velut Ecclesie catholice protectorem magnopere adhortatus est vt aduersus Turchorum insolentem audaciam cum nostris principibus ac magnatibus insurgamus, atque vt primj inter seculares potestates, quibus de salute comunj christianorum cura et sollicitudo incumbit Ceteros reges et principes ad id ipsum nostris exemplis et hortacionibus inuitemus Nos autem consideram (!) huiusmodi negocium pro maiestatis imperatorie sublimitate et aduocacionis ecclesia scite debito inter seculi principes nostram potissime curam diligenciamque deposcere nequaquam in tanto christiane rei publice discrimine (50 b) aut silendum duximus et dissimulandum sed ad expellendum ex christianorum dorso crudelissimum hostem totis conatibus conelaborandum festinandumque per nos et nostros principes existimauimus Verum quia res ipsa maxima et ponderosissima est et plurimorum indiget auxilio necessarium nobis visum est nostrorum principum Ecclesiasticorum et Seculorum (!) necnon, comunitatum et vniuersorum Jmperij subditorum habere conuentum, quem [194] ad festum sancti georgij proxime futurum in ciuitate nostra Ratisponensi supra Danubium indiximus Jn quo personaliter comparituri de congregando contra Turchos exercitu deque ceteris rebus ad defensionem et augmentum christiane religionis pertinentibus cum hiis qui aderunt modis congruentibus auctore diuino disponemus Sperantes et apostolice Sedis illic interuenire legatos et aliorum quam plurium Regum et Principum quibus super hoc scribimus oratores Cum autem fraternitas vestra inter christianos Reges sublimem locum diuino munere sit sortita regnoque maximo et potentissimo presit non est nobis ambiguum quin ad iuuandam eius causam cuius dono regnat suosque populos in pace gubernat mentem erectam habeat Jamque vias et modos excogitauerit, quibus turchorum confringi gladius compesci furor et audacia plecti christianaque rursus resurgere gloria possit quibus ex viribus apprime, nobis gratum esset et ad negocium fidei, bene feliciterque deducendum admodum vtile reputamus Quod vestra fraternitas in die dicta ad ciuitatem Ratisponensem nostramque presenciam suos prestantes destinet oratores qui nos de mente vestra in hoc tam grandi et vtili negocio efficiant cerciores cum quibus vestro nomine conuersari et de salute rei publice christiane tractare ac per eos Serenitati vestre quicquid in conuentu Ratisponensi per nos cum nostris principibus deliberatum conclusumque fuerit communicare possimus, vt sic in re fidei in christi negocio in sancto communj alter alterum intelligentes et concordibus animis procedentes christianum populum et subiectam plebem cuius sudore viuimus et in alto versamur facilius defendamus hostemque nostris ex finibus acerrimum propulsemus Nichil enim ambigimus quin nobis fideliter agentibus ac christi redemptoris nostri causam virili et forti animo defendentibus, ille nobis angelis assistat quj primogenita percussit egipciorum, qui faraonem et eius exercitum projecit in mare qui lapidem Dauid (!) in Goliath superbum direxit qui centum octuaginta quinque milia in exercitu Sennacherib vna nocte interemit quique tumentem et gloriabundum nimis olofernem manu feminea detruncauit Voluntas in quantum nobis et ordo fuerit ac rectus in deum animus nichil est quod de Turchorum potencia formidemus, homines equi currus et arma abunde suppetunt christianis et fortissima Juuenum pectora nec sciencia dest rei militaris excellens Certa in manibus victoria est, si placato domino zelus nos fidei et sincerus in [195] prelium impetus duxerit, hortamur igitur Serenitatem vestram carissime frater vt ad hoc tam pium et necessarium opus totis precordiis jntendentes Jncliti regni vestri vires in subsidium fidei in christi laudem in occidentalis populi gloriam apparetis atque vna nobiscum contra communem hostem de modo resistendi et sumendis armis cogitetis digna cum est causa in qua laboramus, nam si pro nostris ac amicis ac subditis leui nonnunquam iniuria lacessitis irritati gladios apprehendimus, magnisque nos ipsos periculis obiectamus Quid nunc agamus quando mater nostra ecclesia laceratur, fides obpugnatur, orthodoxa christi nomen blasfematur et omnis christianitas in discrimine curritur Ecce iam dudum terra illa in qua visus est deus noster et annis supra triginta cum hominibus conuersatus et in qua primj (51) resurreccionis flores apparuerunt propter nostras iniquitates viuifice crucis jnimici conculcant, terra benedicta, terra promissionis, terra lacte fluens et melle scelerate gentis jmperio paret quin ipsam dei viuentis Ciuitatem officinasque nostre redempcionis sanctaque loca agni immaculati purpurata cruore precipuum pie religionis sacrarium simulque venerandum lectum spurcidi Maumethi satellites occupant in quo propter nos vita nostra obdormiuit in morte nichil est jam nostrum apud Jherosolimam Antiochiam vbi primum venerabile nomen christianorum est auditum Saracenorum jnuasit jmpietas africam et asiam vniuersam alieni a christo detinent Jn europam jam pridem transitum fecere maumethiste ac decus illud orientis, grecie, Columen hellesponti hostium portumque firmissimum propontidis Constantinopolim boc solum anno conquirere potuerunt Jn angulum redacta christianitas est apostolicas Sedes preter Romanam cunctas amisimus ex quinque patriarchalibus ecclesijs quibus veluti solidissimis basibus Catholica subnixa fides in altum latumque mirifice per orbem totum felices olim Propagines extendit Romana nobis tantummodo superat Non est igitur nobis amplius supersedendum Non est cur ocio atque desidia torpeamus surgendum est occurendumque diris hostibus antequam nos in nostris domibus aggrediantur antequam cordi wlnus infligant Exurgat ergo vestra serenitas pugnatoresque Regni sui dilectos in domini Castra transmittere se disponat nosque de sua disposicione vt est predictum oraculo prestabilium Oratorum in dieta Ratisponensi auiset vbi et nos cum principibus et subditis nostris de modis oportunis per quos [196] bellatores exercitum domini dirigendos quam plures et strenuos et audentes congregari possimus diligenter Consultabimus et agemus vt sic cum nostra et vestra milicia coadunatis aliorum Regum et principum consiliis et auxiliis non solum christianos tueri fines, sed vltro in suis sedibus exterminari Turchos sub vexillo crucis fidelium gladius et possit et audeat Assit tantum dominus deus noster dominus exercitum nostrosque dirigens gressus et apparatus actusque iuuans pugnantibus pro sua immaculata et purissima sponsa, militibus aduersus exprobratorem et blasfemum hostem brachium sue pietatis accomodet vt qui confidens in multitudine suorum equitum celestem contempnit Regem iniquus Maumethus mature suorum scelerum penas luat, Datum in noua ciuitate die nona mensis Januarij Anno domini Millesimo quadringentesimo quinquagesimo quarto Regni nostri quartodecimo imperij vero secundo. [197] 
(56). De vnicornu. quod abstulit ex ecclesia nydrosiensi. Canonicus Wilkinus. et vendidit bergis. Conrado bederman de campis.
Serenissimo domino Alfonso Regi arragonum. domino meo colendissimo.
Regi regum complacere humillima cum recommendacione. Rex serenissime. caritas Christi animarum querens saluacionem. vrget me ad significandum. hjstoriam. v celsitudini stupidam. Vacante sede ecclesie mee nydrosiensis. meque ad eandem sublimato per felicis recordacionis. papam nycholaum. ante triennium proxime lapsum. Quidam ex canonicis. alienauit clandestine. iocale magni precij. quod ibidem forte annis trecentis ecclesie in ornamentum pependerat. vendiditque vni mercatori. conrado bederman de campis. qui adiuncto sibi quodam complice gerhardo witsant. illud iocale. vnicornu aut rostrum piscis. ceti marini appellatum. Venecias detulerunt. Vbi inter mercatores dum publicatum esset. illud ex ecclesia mea subtractum [fuisse] 1 non audebant ibidem vendere. Vnde ad v. serenitatem detulerunt. que ut fertur emit ab eisdem [qui vendere non poterant. sicut nec emere. quod ecclesie erat] 1. Serenissime domine pensatis prescriptis. dignetur v. maiestas. ecclesie mee indempnitati consulere. prout Sanctissimus dominus noster papa eciam scripsit [Quod opino igitur et sy re(g)alis] 1005 [Ego eciam operam dabo. si venditores illi venecijs aut alibi reperiantur. ut iocale aut summam pro qua vendiderunt. mihi restituant. quam v serenitas mihi pandere dignetur restituant. Et ne mineruam docere arguar. Dignetur] 1006 v sapiencia pensare velit qualis illa fuerit rei ecclesiastice vendicio [198] [cum qua equitate fiet retencio] 1 aut qualis [fieri debeat refusio] 1007 si forte vendi [deberet. et pro modico venditum foret] in vtilitatem ecclesie. ipsum oporteret. et pro deficienti summa. venditum foret. fieri debeat refusio. Qua in re. responsum v serenitatis. humiliter exspecto. regi seculorum immortali. preces v. regie maiestatis pro salute offerendo. Ex roma.


Patriarche alexandrino. ernaldo. presidenti consilij regalis.


Humillima preuia in christo recommendacione. Reuerendissime pater. et domine peculiarissime. Quia ecclesie mee bona conquirere et conseruare obligor iuramento. idcirco regie celsitudini scripsi 1008 . Jam pene annis quatuor lapsis. sede vacante. per quendam ex canonicis. clandestine. subtractum ex ecclesia mea metropolitica iocale nobile quod ibidem annis multis pro decore ecclesie pependerat. vnicornis cornu. seu ab aliquibus rostrum ceti marinari appellatum. Quod cuidam vendidit mercatori. iohanni (!) bederman de campis nominato qui illud similiter clandestine. vsque in oppidum campis. deinde venecias transtulit. cum quodam vt fertur suo complice. gerhardo whitsant. qui cum illud ibidem in ecclesia sancti saluatoris 1009 aliquot mensibus abdite conseruassent. tandem detecta inter mercatores. ablacione. eius ex ecclesia mea vendere ibidem non poterant hinc ad regiam serenitatem se transferentes. vendiderunt pro certa summa michi ignota Verum sy regia serenitas innocenter emerit ignara doli commissi. Ego nichilominus exhortari cogor eandem celsitudinem pro ecclesie mee indempnitate | Vnde v. r. p. supplico regalem excitare caritatem ad pensandum quis modus tenendus sit. vt uel iocale. aut valor eius ecclesie restituatur. [Agam et ego nichilominus. vt predicti mercatores. summam pro qua vendiderunt. in manus meas comportent quam scire vellem. ne minus iuste ipsi asserent se [199] recepisse] 1. Non pro modica summa creditur venditum. multoque amplius valere. [vellem in hoc eciam ecclesie satisfacere] 1010 dignetur igitur r. p. v. diligenciam impensam vna cum fructu eiusdem mihi rescribere ob honorem saluatoris nostri ihesu christi qui e. v. d. gubernare et conseruare dignetur. supercelestem in elisiam. Amen ex roma augusti 12. 1455 o. 1011


Francisco Foscari. duci veneciarum ac suo consilio.


Humillima preuia. in christo recommendacione. Illustrissime princeps. consulatusque prudentissime. Quia ecclesie mee attinencia comportare et conseruare obligor. idcirco pandere casum inopinatum auxilij cum imploracione cogor. Iam annis pene quatuor lapsis. etc. vt supra. Cum ergo hanc vendicionem. constet omni iure fore nullam. Vtpote rei ecclesiastice illicitam alienacionem. V. d. imploro officium 1012 iusticiam (!) ministrare mihi et ecclesie mee. in persona venerabilis viri. Arnoldi de zelandia. mercatoris insignis. quem procuratorem constitui. secundum formam sibi missi mandati. agentes. vt securitate de predictis venditoribus habita. iocale aut pro eo recepta summa mihi restituatur. In quo premium celeste a rege regum. a me id pauculum quod potero oracionum mearum iuste retribuendum merebimini. precelsa d. v. quam in vtriusque hominis salutem gubernare dignetur dux celestis milicie. 1013 [200] 
(64). Ego Serquirus dei gracia Pharensium Insularum Episcopus Cum ad insulas istas deuenissem et solicitudinem et curam huius ecclesie gerissem oriebatur eciam mente inter cetera recordacio Antecessorum meorum Episcoporum quorum memoria in tantum obliuioni tradita est et (!) vix nomina eorum recitari possent Que cum solicitus requisissem vix tandem a duobus viris tantum inventa sunt ab omnibus tunc temporis habitantibus in Jnsulis supradictis Ne ergo in posterum obliuioni traderentur eorum nomina uel memoria Decreui vt in vna die hoc est tercio Idus Marcij simul omnium eorum per anni circulum memoria haberetur et nomina eorum publice recitarentur Quorum hec sunt nomina
BErnhardus Ryngerus Ghudmundus Ormetus Matheus Roarus Sveino Serquirus Bersanus Petrus Gauto Erlendus llodenus Signarus Genardus Hanardus Aruerus ffrater Arno de ordine minorum ffrater Wyghboldus eiusdem ordinis et theutonicus Quorum animabus propicietur deus Amen Est Johannes theutonicus huius libelli scriptor ffrater Seuerinus ordinis minorum ffrater Johannes ordinis predicatorum ffrater Hemmingus ordinis sancti saluatoris
Johannes licet inmeritus Pharensium Jnsularum Episcopus Vniuersis presencia visuris lecturis seu audituris Pateat euidenter et sit manifestum Quod persone in Episcopalis (!) presidencia constituti (!) Jd precipue desiderare debent quod in commisso sibi statu sic presint ut prosint Jdcirco. nos attendentes et circa statum et conseruacionem ecclesie et sponse nostre considerantes Cuius nunc regminj (!) licet insufficientibus meritis presidemus Ac desiderabilius affectantes eiusdem ecclesie in suis edificijs de nouo fiendis Alijsque iam vel in antea factis restaurandis et reformandis Renouandis seu recuperandis Nec non bonis et possessionibus predicte ecclesie et Mense Episcopalis meliorandis et augmentandis abstracta seu oblata seu occultata ad Jura et proprietates ipsius ecclesie reuocandis seu reducendis (64 b) Eamque Indulgencijs et Reliquiarum donacionibus locupletandis Ceterisque ipsius ecclesie et Curie Episcopalis defectibus quibus valemus et possimus (!) taliter [201] prouidendis Ne illa ob nostri defectum seu negligenciam in spiritualibus siue temporalibus detrimentum seu dampnum paciatur Si oportuno procuratoris presidio destituta consistat Horum Igitur omnium consideracione inducti Anno videlicet domini Millessimo Quadringentesimo vicesimo Jndiccione 1014 xiij Jn profesto Jnvencionis sancte Crucis Anno nostre consecracionis tercio decimo Dum fundamenta ecclesie sancti Brandani et Capelle Recordacionis pie domini Erlendi quondam Pharensis Episcopi Antecessoris nostre (!) poneremus seu ponere faceremus Precepimus duobus Honestis presbiteris videlicet domino Guthormo Erlendi nostro officiali et domino Johanni Birgeri Curato in Sandey dyocesis nostre nobis et alis quam pluribus fidedignis tam presbiteris quam clericis et laicis Ad tanti operis seu mysterij spectabulum (!) venientibus et in testimonium talis exsecucionis ibidem existentibus Ossa venerabilis patris domini Erlendi Episcopi et antecessoris nostri antedicti Reuerenter effodi et in vnum colligi Eaque mundissime lauari et extergi et extersa siccari et postmodum in quandam cistulam bene reseratam detenter (!) deponi et seruari et sub tuta ac firma custodia fecimus et mandauimus custodire Quousque consilium Jllustrissimi principis et domini Regis nostri Ac venerabilium fratrum nostrorum domini Archiepiscopi ceterorumque Episcoporum Norwegie Super salubri ipsius Canonisacioni (!) haberemus Nam in vita sua pluribus choruscauerat miraculis et post eius mortem infinitis Cetera vero que ad Canonisacionem ipsius uel aliorum sanctorum post miracula pertinent quomodo in hac vita vixerat et ea que in titulis decretalium de Reliquijs et ueneracione seu canonisacione sanctorum enumerantur Jnvenimus omnia et singula in quadam tabula Plumbea Runatis (!) seu litteris nunc invsitatis scripta seu inschulpta que littere in wulgari lingua Malrunen nuncupantur et in eius sartophago cum ipsius funere erat deposita et nunc per predictos presbiteros in eius exhumacione seu effodiacione 1015 facta coram nobis et testibus supradictis cum ossibus ipsius est inuenta Quam tabulam siue scripturam Per quosdam fideles expertos ac Juratos Jnterpretes omnino latinum (65) ignorantes seu intelligentes supradictas tamen litteras perfectissime cognoscentes et ex ipsis litteris dictiones verba et [202] materiam infra scriptam conponere scientes fidelissime fecimus Jnterpretari Cuius scripture predicte tabule inschulpte seu inscripte Tenor de uerbo ad uerbum et specialiter ea que per predictos Jnterpretes pre vestustate videri et cognosci poterant et in latinas litteras mutari Sequitur et est talis.
Anno gracie Millesimo Ducentesimo Sexagesimo octauo domino Gauthoni (!) Pharensi Episcopo viam vninerse carnis ingresso dominus Erlendus Canonicus Et Scolasticus ecclesie Bergensis Per Archiepiscopum Nydrosiensem in Pharensis ecclesie Episcopum eligitur et pastorem Sed circa festum omnium sanctorum Bergis confirmatur et in conuersione sancti Pauli Nydrosie consecratur Hic in anno secundo Pontificatus sui Jn vigilia Pasche Haquinum domini Magni Regis filium baptisauit Hic vir Christi Cilicio Ad nudum corpus semper vtebatur asperrimo Hic vir sanctissime conuersacionis columbine simplicitatis Pius Modestus misericors affabilis blandus eloquens aspectu et wultu decorus pollebat eius ori nunquam cristus defuit siue iusticia siue desolacio erat certe dissertissimus verbi dei propagator Pauperum amator quem principes et prelati tamquam patrem precipuum honorabant Nam necesse erat ut quem deus in omnibus sua perfuderat gracia ab omnibus amaretur Jn spiritualibus et temporalibus vir erat tocius prudencie summe abstinencie vicijs vacuus virtutibus plenus Hic ecclesiam Pharensem vltra omnes predecessores suos Priuilegijs possessionibus predijs et bonis temporalibus locupletauit Huius in temporibus Incendio perijt ecclesia Cathedralis et Curia ex dolo Sed huius tempore Incendij Bergis erat Eo die pluribus astantibus in ipsa incendij hora in fenestra Camere sue stans oculis in celum semper ac manibus intentis vberrime flebat Sed hoc ipsum quod per spiritum sanctum nouerat de Incendio Astantibus et fletus causam inquirentibus nunciauit dicens Nunc filij grauem Pharensis ecclesia optinet lesionem Sicut post temporum interualla repertum est a fidedignis eodem die et hora [quodam] 1016 qua predixerat (65 b) vir dei incendium contigisse Hic postea Primus domos lapideas in Curia Episcopali cepit edificare Sed et ecclesiam Cathedralem fundauit lapideam eam fere ad consumacionem parietum saltem chori usque perduxit.
Anno vero domini Millesimo Trecentesimo octauo Bergis persistens [203] cum per triennium ab ecclesia sua Scilicet in Norwegia defuisset pro Juris ecclesie sue defensione Nam per quendam virum filium belial dei et ecclesie christi inimicum Hergerum nomine pacis turbatorem persecuciones graues et iniurias plurimas mandato Regis Jsto auctore est perpessus Sed christi fultus auxilio de hoste reportauit triumphum Jn hoc iterato anno in febrium et gutte pressus molestia Preter illum quem quasi semper habuerat in pedibus dolorem Jdibus Junij diem clausit extremum Sepeliri in Ecclesia sua cuius sponsus fuerat si commode illuc corpus deferri possit Alioquin in sinu matris de cuius gremio electus fuerat se mandauit tumulari Rexit autem Cathedralem suam Annis xxxix Mensibus Quinque die Minus. Jn quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum has presentes litteras exinde scribi et in hanc copiam exemplarem redigi fecimus Nostrique pontificalis Sigilli Jussimus et mandamus appensione communiri Datum et Actum Anno Jndiccione die Mensis (!) hora et loco quibus Supra.
Johannes diuina miseracione Nydrosiensis Archiepiscopus venerabili in christo fratri domino Erlendo eadem gracia Pharensi Episcopo Salutem in domino sempiternam Pastoralis cure ministerium racionabiliter nos conpellit (!) omnium peticionibus modis quibus possumus absque alieni Juris in Juria (!) consentire Eapropter dilecte [pater 1017 frater vestre iuste postulacioni gratum prebentes assensum locum Cathedralem gloriosissime virginis Marie de Kirkiuby Sub omnipotentis dei et beati Olaui Regis et martiris et nostra protectione quantum de Jure possumus suscepimus cum omnibus possessionibus vestris predijs (66) aut ecclesijs seu curijs uel alijs bonis loco predicto attinentibus Concessione pontificum largicione Regum uel principum oblacione fidelium quas in presenti iuste et canonice possidetis uel in futuro poteritis obtinere libertates autem et inmunitates et priuilegia que de concessionibus Regum seu donacionibus episcoporum hattenus (!) obtinuisse dinoscimini vobis et successoribus vestris canonice institutis sicut ea iuste et Rite possidetis Auctoritate metropolitica confirmamus et perpetuam habere decernimus firmitatem Jnhibentes firmiter ne quis personam vestram aut locum predictum aut prebendas aut possessiones ei connexas ausu temerario auferre uel oblatos Jniuste detinere aut [204] minuere presumat Aut quibuslibet vexationibus illicitis fatigare Sed omnia Integra conseruentur illis pro quorum sustentacione sunt concessa omni modo pro futura Jnhibentes eciam sub pena anathematis omnibus in quibus Jurisdictionem Auctoritate Metropolitica possumus excercere Ne istam nostre protectionis et confirmacionis paginam presumant aliquatenus eneruare Si quis uero ex predictis scienter hoc attemptauerit et primo 2 o uel 3 o commonitus non destiterit nisi Reatum suum congrua satisfactione correxerit reum se diuino iudicio de perpetrata iniquitate congnoscat (!) atque in extremo examine diuine subiaceant (!) vlcioni Vt hec autem nostra pagina inuiolabiliter obseruetur Ea (!) Sigillo nostro ad perpetuam rei memoriam duximus assignandam Datum apud Bergas pridie Nonas Augusti Consecracionis nostre Anno VII o B.
Elauus diuina Miseracione Archiepiscopus Nydrosiensis Venerabili in christo fratri Geuardo Episcopo Pharensi Salutem in domino sempiternam Pastoralis officij sollicitudo racionabiliter nos conpellit ecclesijs quibus nos deus preesse voluit presertim in partibus remocioribus constitutis ne prauorum hominum insultibus opprimantur Remedijs oportunis quibus possumus prouidere Ea propter venerabilis frater Episcope vestris Justis precibus inclinati locum Cathedralem gloriosissime virginis Marie de Kirkiuby Bona Possessiones villas Curias et predia ipsius cum Capellis (66 b) eidem annexis ceterisque pertinencijs eius habitis et habendis Sub omnipotentis dei Beati Olaui Regis et martiris et nostra protectione suscepimus Jura jnsuper et priuilegia loco predicto concessa Secundum tenorem littere pie Recordacionis Johannis archiepiscopi predecessoris nostri Super simili protectione confecte Plenius continetur in omnibus et singulis suis clausulis Ratificamus et confirmamus in hijs scriptis Jnhibentes firmiter Sub pena excomunicationis omnibus in quibus Jurisdictionem nostram Auctoritate Metropolitica exercere possumus Ne quis hanc nostrarum (!) protectionis et confirmacionis paginam aliquatenus violare presumat uel ei ausu temerario contraire Si quis autem hoc attemptare presumpserit indignacionem omnipotentis dei et beati Olaui Regis et martiris se nouerit incursurum Jn cuius rei testimonium Sigillum nostrum presentibus est appensum Datum Nydrosie pridie Nonas Maij Anno a natiuitate domini M o ccc o xxix etc. B.
Paulus dei paciencia Archiepiscopus Nydrosiensis Venerabili in christo fratri suo domino Geuardo eiusdem gracia Episcopo Pharensi [205] Salutem in domino ihesu christo Officij nostri sollicitudo et amplectendo (!) racionis ordo nos compellunt vigilanti studio profectibus intendere subditorum et eorum iustis desiderijs consentire Presertim cum ea petuntur que sine cuiusquam Juris iniuria poterimus exaudire Exhibita siquidem nobis vestra peticio continebat quod super ecclesia vestra sponsa scilicet ecclesia gloriosissime virginis Marie de Kirkiubo Cathedrali nec non omnibus suis possessionibus Juribus libertatibus ac priuilegijs litteras vobis tuicionis simulque confirmacionis concedere dignaremur Nos igitur vestre iuste postulacioni gratum prebentes assensum Prefatam ecclesiam cum omnibus suis et vestris possessionibus villis Curijs predijs et Capellis eidem annexis Ceterisque bonis ac pertinencijs que pro nunc habetis uel in futuro iusto titulo acquiretis Sub omnipotentis dei et beati Olaui Regis et martiris ac nostra protectione quantum de Jure possumus suscepimus per presentes (67) Jura insuper et priuilegia libertates ac immunitates per pontifices Reges principes et Barones sue quouis (!) alios loco predicto uel prelatis ibidem presidentibus hactenus indultas Auctoritate metropolitica Ratificamus confirmamus et perpetuis temporibus decernimus valituras. Jnbibentes firmiter sub pena excomunicacionis omnibus in quibus Jurisdictionem metropoliticam possumus excercere Ne quis personam vestram aut successorum vestrorum canonice subintrancium seu predictum locum in aliquibus suis bonis uel Juribus ad ea spectantibus indebite molestare Aut hanc nostre protectionis seu confirmacionis paginam presumant aliquatenus eneruare Si quis vero quod absit illud scienter attemptauerit primo 2 o 3 ove commonitus nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit Jndignacionem omnipotentis dei et Beati Olaui Regis et martiris se nouerit incursurum Cunctis autem Episcopo Pharensi et Ecclesie sue memorate Jura sua libertates et priuilegia ut premittitur seruantibus sit pax domini nostri jhesu christi quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud iustum iudicem qui est deus eterne pacis premia valeant invenire Datum Bergis et ad perpetuam rei memoriam nostri Sigilli munimine roboratum Sub anno domini M o ccc o xxx ovij Jn festo beati Marce (!) ewangeliste B.
Olauus miseracione diuina Archiepiscopus Nydrosiensis Venerabili in christo fratri domino Arnero eadem gracia Episcopo Pharensi Salutem in filio virginis gloriose Quanto feruenciori [206] studio sanctam Nydrosiensem ecclesiam fraternitas vestra veneretur quantoque efficacius consurgitis ad nostra et jpsius ecclesie beneplacita prosequendo Tanto [circa 1 libencius Metropolitici fauoris studium apponimus circa statum vestrum conseruandum vt sicut eandem ecclesiam fauorabilem uobis senseritis sic ipsam plenitudine reuerencie more deuoti fratris intimis affectibus honoratis Consideramus igitur quod nostris beneplacitis cedula promptitudine obtemperare curatis et sperantes sic vos perseuerantes vlterius (67 b) in caritatis puritate constanter quod semper amplioribus prosequamur honoribus et oportunis presidijs foueamus Propteria (!) vestris iustis peticionibus grato concurrentes assensu Personam vestram et ecclesiam Pharensem sponsam vestram scilicet Ecclesiam beatissime virginis Marie de Kirkiuby cathedralem Omnes libertates et Jnmunitates a predecessoribus nostris Archiepiscopis Nydrosiensibus vobis ecclesieque vestre et loco predicto indultas necnon exempciones secularium exactionum Ex Regum principum et aliorum christifidelium largicione Decimas quoque quas episcopali mense legittime ab antiquo asseritis deputatas Possessiones quoque et alia bona mobilia et immobilia eidem ecclesie racionabiliter concessa Sub beati Olaui Regis et martiris nostraque proteccione suscepimus per presentes Ac vobis eciam et ecclesie vestre sicut ea iuste et pacifice possidetis Auctoritate metropolitica et presentis scripti patrocinio communimus Ratificamus et confirmamus et perpetuis temporibus decernimus valituras Precipientes omnibus in quibus Jurisdictionem Metropoliticam excercere possumus Sub obtestacione diuinj Judicij et anathematis interminacione Ne istam nostre protectionis et confirmacionis litteram ausu temerario presumant aliquatenus violare Si quis vero scienter hoc attemptare [voluerit 1018 presumpserit primo 2 o 3 o ve commonitus non destiterit Reatumque suum satisfactione congrua non emendauerit Jram omnipotentis dei sancteque Marie Cui ipsa ecclesia specialius ut premittitur dinoscitur esse dedicata sanctique Olaui Regis et Martiris et omnium sanctorum se nouerit incursurum Jn cuius rei euidenciam Sigillum nostrum presentibus duximus apponendum Datum Andznes Jn contrata que dicitur Nordmori xix die Mensis Julij Anno domini M o ccc o lxix o [207] 
(73). Indulgencia pro fraternitate sacrissime eucharistie.
Henricus etc. Dilectis nobis in christo vtriusque sexus. Fraternitatem diuinissimi sacramenti eucharistie in oppido marstrand. anszloensis dyocesis celebrantibus. in conuentu fratrum ordinis sancti francisci. Certa obsequia ebdomadatim. ibidem in honorem eiusdem sacramenti. exsoluentes. Nos vestram deuocionem adavgere cupientes. vt idem sacerrimum sacramentum. quod maximum est nostre salutis precium. deuocius imploretur. Auctoritate nostra metropolitica. singulis eiusdem fraternitatis suppositis. presentibus et in eam futuris. Qui infra missarum sollempnia. quas in honorem predicti sacramenti feceritis decantari. quinquies. dominicam oracionem. Et tociens angelicam orauerint salutacionem confessis et contritis. hoc est. in caritatis statu existentibus. quadraginta dies concedimus indulgenciarum. perpetuis temporibus duraturas. Jn cuius robur etc.


Indulgencia pro ymagine sancti georgij militis.


Henricus etc. Vniuersis ad quos presencium noticia peruenerit. Salutem et vitam adipisci sempiternam. Quia beatus martir et miles fortis. Georgius. a periculo redemit draconis. populos. ac adhuc non cessat. se deuote inuocantibus. succurrere varijs modis. suis meritis et precibus. Jdcirco. ut crebrius a vobis ipse invocetur. et ad subueniendum sibi deuotis. auidius inclinetur. Omnibus in caritatis statu. existentibus. qui flexis genibus. coram Ymaginem eiusdem. quam nos benediccione sollempni consecrauimus. in ecclesia parrochiali in mastrand. quinquies dixerint. dominicam. oracionem et tociens angelicam salutacionem. Semel qualibet die dumtaxat de omnipotentis dei misericordia. auctoritate nostra [208] metropolitica. quadraginta dies indulgencie. conferimus perpetuis temporibus duraturas. Jn cuius robur


Pro Hartwico milite.
Henricus. etc. Strennuo militi. Hertwyco 1019 Crumdyg. sueque vxori legittime domine Katherine Exigentibus (!) vestre deuocionis affectu. quem ad honorem dei. et sancti Olaui. in personam nostram exhibuistis. congruit. vt stipendia spiritualia rependamus. vobis. Concedimus igitur inprimis. pro consciencie vestre purificacione. quatenus confessorem ydoneum vobis gratum eligere valeatis. qui confessionibus vestris diligenter auditis. vos auctoritate nostra metropolitica absoluat. ab omnibus casibus apostolice sedi specialiter non reseruatis. Jniuncta satisfactione competenti. tociens quociens hoc oportunum fuerit. Jnsuper. Vt imminentibus negocijs arduis. missam coram vobis celebrari procurare possitis [post medium noctis mane] 1020 diluculo mox pallente. Preterea. vt tempore interdicti ecclesiastici quauis preterquam apostolica auctoritate suppositis (!) valeatis coram vobis et filijs ac consangwineis. missas audire. ianuis dumtaxat clausis. interdictis et excommunicatis exclusis. dummodo vos ipsi. causam interdicto non prestiteritis. Quodque in altari portatili. eciam. extra ecclesiam. vtpote. Jn naui. cubiculo. stupa aula castro. aut alio loco honesto. dum oportunum fuerit. coram vobis missa possit legi. vel cantari. Si quoque. ex cibis quadragesimalibus. eciam moderate sumptis. notabilem senseritis lesionem. concedimus. vt de consilio medici spiritualis vti possitis butiro et lacticinijs. supplendo per alia opera pietatis. [Prefatis quo ad singula eius puncta. omnibus diebus vite vestre duraturis. dum in districtu prouincie nostre dumtaxat fueritis]. 1021 Jn quorum omnium robur efficax et testimonium. Secretum nosstrum. hijs scriptis. duximus appendendum. Datum citra nota. Anno domini. m o cccc. quinquagesimo tercio. Jn crastino sancte Katherine virginis et martiris.
Strennuo et nobili viro Georgio Laurencij. Et Helwice sue vxori legi(ttime). 1022 [209] 


(73 b) Indulgencie pro ecclesia beatissime virginis.
Henricus dei gracia et apostolice sedis clemencia. archiepiscopus nidrosiensis. vniuersis christi fidelibus Salutem et vitam adipisci sempiternam. Quid decet sanctissimam theotocos. idest dei genitricem et virginem mariam venerari a nobis in terris summopere, quam angelici spiritus venerantur in celis reuerentissime. Et hoc eo frequencius quoeius presidio [assidue 1023 crebrius indigemus 1024 ipsam licet nomine mater sit, succurrere nobis nisi nos ostendamus ei eius auxilio indigere eam implorantes deuotis precibus. sanctisque honorantes operibus Jdeo ut ecclesia parrochialis in marstrand ansloensis dioycis (!). nostre prouincie membrum insigne. in honore (!) eiusdem dei genitricis dedicata. a vobis crebrius visitetur ipsaque nomine regina deuocius inploretur. auctoritate nostra metropolitica. concedimus singulis vobis. quocunque tempore in eadem ecclesia dixeritis flexis genibus Septem vicibus angelicam salutacionem. secundum formam ecclesie Cuii 1025 quoque pro eiusdem ecclesie uel altarium necessarijs manus porrexerint adiutrices. secundum suarum exigenciam facultatum Semel dumtaxat in die uel nocte. quadraginta dies indulgenciarum inperpetuum duraturas. In cuius concessionis robur et testimonium Secretum nostrum presentibus duximus apponendum Datum in marstrant dominica secunda aduentus domini millesimo cccc o quinquagessimo tercio.
Indulgencie. pro altari. omnium fidelium defunctorum.
Henricus dei paciencia, et apostolice sedis clemencia, archiepiscopus nidrosiensis vniuersis christi fidelibus Salutem et vitam adipisci sempiternam Quia sancta et salubris est cogitacio pro defunctis exorare vt a peccatis soluantur. Ideo vt vestra excitetur deuocio ad orandum pro omnibus fidelibus defunctis precipue coram altare in ecclesia beatissime virginis marie sub titulo omnium fidelium animarum dedicato in oppido marstrand Quicunque igitur illic septies angelicam salutacionem. secundum formam ecclesie orauerint aut suarum facultatum secundum exigenciam necessitatibus eiusdem altaris succurrerint ut missa pro eisdem defunctis [210] celibrari ibidem consueta continuari possit cottidie auctoritate nostra metropolitica quadraginta dies indulgentiarum concedimus pro quolibet die uel nocte vnica vice dumtaxat in perpetuum duraturas. Jn cuius concessionis etc.


Confessionale.
Henricus dei gloriosissimi paciencia. Et apostolice sedis clemencia. archiepiscopus nydrosiensis. Dilectis nobis in christo. Henrico sartori. et segrite sue legittime vxori Assloensis dyocesis Salutem. et vitam adipisci sempiternam, Exigente vestre deuocionis affectu. quem ad animarum vestrarum geritis saluacionem. Vestris supplicacionibus inclinati. Vobis concedimus. de gracia speciali, Quatenus eligere possitis confessorem uel confessores. ydoneum uel ydoneos. qui confessionibus vestris diligenter auditis. iniunctaque penitentia [tociens quociens oportunum fuerit] 1026 salutari. uos absoluere ualeant ab omnibus peccatis et sententijs. nostra auctoritate metropolitica, apostolice sedis specialiter non reseruatis. [hoc prouiso. ut si quas vagas. aut certas tenemini ad restituciones. illas quantocius refundatis. secundum eiusdem confessoris salubrem informacionem.] 1027 In quorum robur et testimonium. Secretum nostrum inprimi fecimus sub hijs scriptis. Datum in Marstrand anno domini M o cccc o quinquagesimo quarto. mensis ianuarij die duodecima. [211] 
(76). Ita scripsimus ad norweyam mittendo fratrem iohannem Pleetz. Jn festo sancti laurencij. 1457 o.
Henricus. dei gracia. et apostolice sedis clemencia archiepiscopus nidrosiensis. Predicator sancte crucis. contra turcos. apostolica auctoritate missus. Dilectis in christo filijs. magistro olauo regenti. et singulis canonicis ecclesie nostre ibidem. Salutem et mandatis nostris. indefectibiliter obedire. Noscitis. quomodo perperam. et mendose traditi. coacti sumus ecclesiam nostram deserere. romamque ad resignandum eam adire. quod cum fecissemus in manus felicis recordacionis. nycolai pape quinti. Et eo defuncto. Sanctissimo Calisto tercio moderno eandem resignare nisi sumus. sed neuter eorum. resignacionem nostram talem acceptare voluit. consilio accedente. omnium sancte romane ecclesie cardinalium. Tandem apostolica sedes nobis mandauit. crucem per alamaniam contra turcorum rabiem ut predicaremus. Quod iam [quasi 1 byennio non sine grandi fructu pro fidei defensione continuauimus. Nos igitur qui prius [prouisionem petiuimus que nobis addicta fuit nec seruata Quicque] 1028 archiepiscopatum nostrum retinere cogimur. eciam de redditibus mense eius merito sustentari debemus. Nec [noster seruus 1 regens seruus nostri nomine. Plus debet. quam nobis placeat consumere. sed residuum. nobis fideliter presentare. Jdcirco tibi magistro olauo regenti iniungimus [ac singulis canonicis ad quos Jn uirtute sancte obediencie. districte precipiendo mandamus. et sub pena excommunicacionis. iam late sententie. Vna pro trina canonica ammonicione preuia quam incurrere te declaramus per hec scripta publica. Si non feceris quod iubemus 1029 . [212] 
Vt mittas nobis. infra spacium trium septimanarum. a die noticie. aut publicacionis presencium. Pro subsidio status nostri manutenendo de annis preteritis. quibus absens fuimus. sexcentos florenos renenses. tradendo illos. re. aut in valore. fideli nostro cappellano. fratri iohanni pleetz. de ordine predicatorum. quem propterea ad tantam misimus in grauibus expensis distanciam. [Vt autem. pro futuris temporibus ecclesie sancte. ac fidei orthodoxe. commodius obsequi possimus. annis singulis absencie. nostre quadringentos renenses auri. florenos nobis in coloniam. aut ciuitatem lubicensem. presentari disponas. Et sua obediencia preualet victimis. Vt prefata ad maius meritum cedant. tibi in uirtute sancti spiritus. et sancte obediencie. districte precipiendo mandamus. vna pro trina canonica admonicione premissa sub sentencia excomunicacionis quam ferimus in hijs scriptis. quam incurras ipso scripto. Si nostris non obediueris. prefatis mandatis. Et nichilominus] 1030 . [Alioquin 1031 omnem locum. quem tetigerit pes tuus. ecclesiastico interdicto subicimus. Teque a regimine ecclesie nostre. in spiritualibus et temporalibus penitus absolutum. et remotum. in hijs scriptis declaramus. Jdemque regimen. per omnia. dilecto nostro cappellano. et canonico. Butholfo benedicti committimus. Et ne aliquis canonicorum ecclesie nostre prefate. ausu temerario. dissuadeat. consulat. aut consenciat aut contradicat. Ne nostra predicta. iusta voluntas. ad effectum perducatur. aut quauis sumpta occasione inpediatur. prefatas easdem sentencias ferimus in quemlibet eorum. Et in quemcunque hominum aliorum nostre iurisdictioni subiectum. qui inpedimentum tale. prestiterit. directe uel indirecte. Auctoritatem absoluendi tales. preterquam in mortis articulo. nostre persone reseruantes. Jn quorum robur. euidensque testimonium. Secretum nostre archiepiscopalis prelacionis. appendimus. sub apodixen. huius nostre sentencie. fulminate in hijs scriptis. Datum et actum. confluencie. Anno a natiuitate domini Millesimo cccc o quinquagesimo septimo. Jn vigilia beati laurencij martiris. [213] 
(86 b). Dominus iohannes torkilli. canonicus regularis scallholtensis dyocesis. in yszlandia. monasterium vocatur mons sanctus. erit ut spero scallholtis 1032 .


1. Det indklamrede staar i margen.
2. Fr. I, c. 16. C. XIII q. 2.
3. Fr. I, c. 19. C. XIII q. 2.
4. Fr. I. c 21. C. XIII q. 2.
5. Fr. II, III. 28. 14 (Parochiano. de sepultur.).
6. Det indklamrede er tilføiet i margen.
7. Fr. II, V 7. 2. (Super eo vero).
8. Fr. II, V 17. 5. (In literis tuis continebatur).
9. Sml. anm. 1.
10. Fr. II, V 17. 5. (In literis!).
11. Hostiensis, d. e. Henricus de Segusia, kardinal af Ostia, ✝1271, forfatter af forskjellige skrifter ang. kanonisk ret.
12. Fr. II, V 13. 1 et 2.
13. Wilhelmus, sands. = Guilielmus Durantis, j- 1296 som biskop afMende og pavelig statbolder i Romagna og Mare Ancona.-
14. Fr. II, V 7. 8. (Sicut ait.).
15. Fr. I, c. 6 fin. C. XXIV qu. 2.
16. Fr. I, c. 27. D. I de cons. (ecclesiam, in qua pag.).
17. Fr. I, c. 3. XXIV qu. 2(?).
18. Fr. II, V. 7. 8. (L. VI).
19. Fr. II, II. 13. 13. (Litteras tuas recepimus).
20. Fr. II, V. 5. 2.
21. Fr. I, c. 16. C. XIII qu. 2. (Quibus peccata).
22. Fr. I, c. 12. C. XXIII qu. 5. (Placuit, ut hii).
23. Fr. II, III. 28. 5. (Ex parte canonicorum Obrigen.).
24. Fr. I, c. 2 fin. D. XIII.
25. Fr. I, c. 8. C. XXIII qu. 5.
26. Fr. II, V. 38. 11.
27. Fr. I, c. 1. C. XXIV qu. 3.
28. Fr. I, c. 8. C. XVII qu. 4. (Miror quomodo).
29. Fr. II, V. 19. 14. (Quia frustra).
30. Fr. II, V. 5, 2 (L. VI).
31. Fr. 1, c. 4. C. XXI qu. 3.
32. Fr. I, c. 14 fin. D. LXXXVIII. (Neque apud altare).
33. Fr. II, V. 26. 2.
34. Fr. II, III. 35. 4.
35. Fr. II, V. 38. 12 (omnis vtriusque).
36. Fr. I, c. 7. C. XXVI qu. 6.
37. Fr. II, I. 36. 11.
38. Fr. II, I. 36. 11 (!).
39. Hvad der menes med dette citat, er uvist. Nogen codextitel, som svarer til de anførte begyndelsesbogstaver, findes ikke.
40. Det skrift, som der henvises til, er den hellige Thomas ab Aquinos Summa Theologica, Prima Secunde, Questio 67.
41. Fr. I, 289 ff.
42. Fr. II, V. 39, 29.
43. 28 § 2. D. 4–6. (Quod eius!).
44. Fr. I, c. 22 D. L.
45. Det indcirklede staar i margen
46. Fr. II, V. 4.
47. Hugulinus, biskop af Ostia, er den senere pave Gregor IX.
48. Fr. II, III. 42. 3.
49. 1 § 3 D. 41–2.
50. S. Thomas Aquinas. Summa Theologica. Prima Secunde, Quæstio 64.
51. Det indcirklede er tilføiet i margen.
52. Fr. I, c. 46. C. I qu. 1.
53. Fr. I, c. 9. C. XV qu. I.
54. Raymundus, d. e. Raimund af Pennaforte, kanonist, levede omkr. 1230. '
55. Fr. I, c. 7. C. XV qu. I (Sane discimus).
56. S. Thomas Aquinas. Summa Theologica. Secunda Secundae. Quæstio 150. Articulus I.
57. Fr. I, c. 4. D. L.
58. Fr. II, V. 14.
59. Fr. 1, c. 2. C. XXVI. qu. 7.
60. Fr. I, c. 86. D. I.
61. Fr. I, c. 11. C. XXIII. qu. 2 (!).
62. Fr. I, c. 17 fin. C. XXII. qu.
63. Jfr. anm. 3.
64. Det indcirklede staar i margen som en randbemærkning
65. Fr. II, V. 12. c. 2 (!).
66. Det indcirklede staar i margen som en randbemærkning.
67. Fr. II, V. 12. c. 10.
68. Fr. I, c. 9(?). D. XVIII. [Synes at være galt eiteret og at skulle være Fr. II, V. 12].
69. Det indcirklede er en randbemærkning.
70. Fr. II, V. 12. 6.
71. Det indcirklede er en randbemærkning.
72. Sml. anm. 10. (Sicut dignum).
73. Det indcirklede er en randbemærkning.
74. Se K. Hildenbrand «Untersuchungen über die germanischen Poenitentialbüche 1 (Würzbnrg 1851). H. omtaler dog ingen norsk poenitentialbog; en saadan bar vistnok ikke'tidligere været kjendt. Derimod kjender man to islandske; [se Maurer i «Müncbener kritiscbe Ueberschan Yl, 116].
75. Fr. C. 44. D. L.
76. Fr. I, c. 48. D. L. (c. cum quis findes ikke)
77. Fr. I, c. 45. D. L.
78. Sml. anm. 2.
79. Fr. I, c. 6. C. XXVI. qu. 6.
80. Det indcirklede er en randbemærkning.
81. Mgr. Johannes Scotns, d. e. den berømte religionsfilosof Johannes Scotus: Erigena f. omkr. 810. Noget værk af ham med titelen Sententiæ findes ikke hos Migne.
82. De i Quæstio 5 indcirklede steder er randnoter.
83. Fr. I, c, 4. D. IV.
84. Fr. I, c. 2. D. IV. (Est enim lex feil for Erit autem lex).
85. D. IV. pars 4 (Hec autem feil for Hec etsi).
86. Fr. I, c. 5. D. IV.
87. Fr. I, c. 6. D. IV (quadragesima; Fr. har quinquagesima)
88. Fr. har: quo et aliquid ad pensum sanctae institucionis.
89. Fr. I, c. 45. C. I. qu. 1.
90. C. 29 feil for C. 25.
91. Fr. I, c. 4. C. 25. qu. 1.
92. Fr. har: talis a transgressionum culpa.
93. Det indcirklede er en randbemærkning.
94. Fr. har; dictati.
95. Fr. I, c. 15. D. LXXXI.
96. Det indcirklede er tilføiet i margen.
97. Johannes Tentonicus virkede ca. 1220 i Bologna; ✝ 1269(?).' Det skrift, som her henvises til, er hans Apparatus ad decretum.
98. Fr. I, c. 6. D. III de cons. Fr. har: Sacerdotibus omnibus decretum est, ut.
99. Fr. II, Sexti Decretal. V ult. (de regulis iuris Reg. XIII).
100. Se Migne: Patrologia latina CLXXXII Bernhardus Claravall. 1, 559–594.
101. Det indcirklede er en randbemærkning.
102. Citatet er fra Thomas ab Aquino's Summa Theologica.
103. Fr. II, III. 5. 18.
104. Fr. I, c. 3. D. IV.
105. Fr. I, c. 16. D. V. de cons.
106. Det indcirklede er tilføiet i margen.
107. Fr. I, c. 14 fin. D. XVI.
108. Prima secunde, questio 76. S. Thomae Aquinatis Summa Theologica, II s. 279 f. (De causis peccati in speciali).
109. Sml. anm. 1 side 20.
110. Fr. I, c. 16. D. V. de cons.
111. Fr. II, III. 1. 2. (Clerici arma).
112. Fr. II, III. 24. 2. (L. VI).
113. Nummeret er udeglemt.
114. Fr. II, V. 39. 59.
115. Fr. I, c. 12 fin. C. III. q. 4.
116. Fr. II, III. 5. 11.
117. Fr. II, V. 40. 32.
118. Fr. har igitur.
119. Fr. har: quod .... ac alia beneficia
120. Fr. I, c. 5. C. XXIII. qu. 3.
121. Fr. .II, III. 49. 2. (de immunitate ecclesiarum.).
122. Fr. I, c. 3. C. X. qu. 3.
123. Fr. II, III. 39. (Noget cap. Cum populus findes ikke i tit. «de censibus»).
124. Fr. I, c. 18. C. XXII. qu. 5.
125. Fr. II, III. 49. 8.
126. D. LXXXII maa være feil fon. D.LXXXI, Fr. I, c. 13. D. LXXXI.
127. Fr. I, c. 12. D.LXXXI.
128. Fr. I, c. 4. D. LXXXIII.
129. Fr. I, c. 3. D. LXXXIII.
130. Fr. har perversos.
131. Det indcirklede staar i margen.
132. Fr. I, c. 2. D. LXXXIV.
133. Fr. I, c. 15. D. LXXXI.
134. Det indcirklede er tilføiet i margen.
135. Fr. I, c. 5. D. LXXXII.
136. Fr. I, c. 15. D. LXXXI. (Fr. har: Si qui sunt presbiteri, diaconi, uel subdiaconi.)
137. Det citerede værk er sands. Thomas ab Aquino's Commentum in Quatuor Libros Sententiarum Magistri Petri Lombardi. (Opera omnia, T. VI. Panna 1856).
138. Fr. II, III. 2. 10.
139. Fr. I, c. 5. D. LXXXII.
140. Liber Deuteronomii XVI. 20. (Juste quod iustum est persequeris).
141. Fr. II, V. 38. 12.
142. Fr. I, c. 7. D. LXXXI.
143. Fr. I, c. 9. D. LXXXI.
144. Fr. II, III, 2. 2.
145. Fr. II, III. 2. 4.
146. Fr. II, III. 2. 6.
147. Fr. II, III. 2. 10.
148. Fr. II, I. 4. 9. L. VI.
149. Det i-ndcirklede er tilføiet i margen.
150. Fr. II, III. 2. 8.
151. Fr. II, III. 2. 1.
152. Noget kapitel, der beg. med Quicunque, findes ikke i D. XL.
153. Fr. I. c. 11. C. VIII. qu. 1.
154. Fr. II, I. 3. 35.
155. Fr. II, III. 29. 5. Jo. de Lig. d. e. Johannes di Lignano, berømt kanonist i anden halvdel af 14de aarh
156. Fr. II, III. 8. 1. (L. VI.
157. Fr. II, III. 26. 6.
158. Dette kap. kan jeg ikke finde.
159. Fr. II, III. 26. 17.
160. Fr. I, II. 24. 4.
161. Fr. I, c. 42 c. XII. qu. 2.
162. Fr. I, c. 1. D. XXV. (Fr. har perlectis). Ilaandskriftets Jurgia er. feil for glossens: Et iurgia.
163. Fr. I, c. 2 D. XXVI.
164. Fr. I, c. 13. D. XXVIII. (Fr. har de Siracusanae).
165. Fr. I, c. 9. D. XLV. (Fr. har Disciplina).
166. Fr. I, c. 73. C. XII. qu. 2.
167. Fr. I, c. 74. C. XII. qu. 2.
168. Fr. I, c. 13. C. XII. qu. 2.
169. Fr. II, V. 11. 11. (L. VI).
170. Fr. II, I. 31. 16.
171. Fr. II, I. 31. 18.
172. Fr. I, c. 1. D. XCV.
173. Fr. II, V. 3. 10.
174. Fr. II, III. 39. 6. (L.VI).
175. Fr. II, III. 39. 14.
176. Noget c. quibusdam findes ikke i D. xxvij.
177. Fr. II, III. 20. 2.
178. Fr. I, c. 12. C. X. qu. 1.
179. Fr. I, c. 60. D. I. (de consecracione).
180. Archidiaconus, d. e. Tancred en af middelalderens berømteste kanonister (f. omtr. 1185 i Bologna), vii'kede som lærer og erkedegn i Bologna, kaldet magister decretorum.
181. Fr. I, c. 28. D. L.
182. Fr. I, c. 65. C. XI. qu. 3.
183. Fr. II. I. 6. 34. (L.VI).
184. Fr. II, III. 4. 21. (L. VI).
185. Johannes de Deo, kanonist ca. 1250, forf. bl. a. af Liber dispensationum.
186. Fr. II, II. 1. 4.
187. Fr. I, c. 11. C. XXVII. q. 1.
188. Fr. II, I. 4. 1. (L. VI).
189. Fr. I, c. 39. D. L.
190. Fr. II, I. 2. 2. (L. VI).
191. Fr. II, I. 17. 2
192. Fr. II, I. 31. 12.
193. Fr. I, c. 1. D. XCI.
194. Fr. II, III. 9. 1.
195. Fr. II, I. 31. 20. (His quibus).
196. Fr. II, III. 39. 6.
197. Fr. II, III. 12.
198. Fr. II, V. 40. 32.
199. Fr. II, I. 30. 10.
200. Fr. II, V. 6. 7.
201. Fr. I, c. 3. C. XXI. qu. 2.
202. Fr. II, I. 33. 7.
203. Fr. II, III. 38. 30.
204. Fr. II, I. 3. 8. (L. VI).
205. Fr. I, c. 2. C. XV. qu. 5.
206. Fr. I, c. 1. C. XXIV. qu. 3.
207. Fr. I, c. 7. D. XCV(!)
208. Fr. I, c. 1. D. C.
209. Sml. anm. 12.
210. Fr. I, c. 27. C. XVI. qu. 1.
211. Fr. I, c. 8. C. XXIII. qu. 8.
212. Fr. I, c. 62. C. XVI. qu. 1.
213. Fr. I, c. 42. C. VII.
214. Fr. I, c. 45. C. VII. qu. 1.
215. Fr. II, (L.VI). III. 24. 3.
216. Fr. II, III. 36. 6.
217. Fr. I, c. 42. C. XII. qu. 2.
218. Fr. II, III. 9. 1.
219. Fr, I, c. 9. D. I.
220. Fr. II, II. 28. 60.
221. Fr. II, II. 1. 13.
222. Hvor dette c. er at finde, er ikke nærmere angivet.
223. Fr. I, c 58. C. II. qu. 7.
224. Fr. I, c. 60 fin. C. II. qu. 7.
225. Fr. II, V. 31. 10.
226. Fr. II, V. 29. 1.
227. Fr. I. c. 74. C. XII. qu. 2.
228. Fr. II, III. 24. 9. (Fr. har apostolicae sedis).
229. Fr. II, III. 49. 7.
230. Fr. II, V. 1. 5.
231. Fr. I, c. 1. C. XIV. qu. 1
232. Fr. II, III. 12.
233. Fr. I, c. 8. C. IX. qu. 3.
234. Fr. II, V. 31. 2.
235. Fr. II, V. 16. 6.
236. Fr. II, III. 5. 16.
237. Fr. II, V. 36. 7.
238. Fr. II, II. 28. 48.
239. Fr. II, c. 28. C. XXIII. qu. 4.
240. Fr. I, c. 24. D. LXIII. (Fr. har salomitanae).
241. Fr. II, III. 12. c. un.
242. Fr. I, c. 1. C. XVI. qu. 2.
243. Fr. I, I. 30. 1.
244. Noget c. quia fìndes ikke i C. VII. qu. 1.
245. Fr. I, c. 7. fin. C. XXIII. qu. 1. Fr. har: summa laus miliciæ).
246. Fr. I, c. 60. CXVI. qu. 1.
247. Fr. I, c. 11. C. XXV. qu. 2.
248. Fr. I, c. 7. C. X. qu. 1 (!)
249. Fr. I, c, 4. D. XXXVI.
250. Fr. I, c. 2. D. LXXXIII.
251. Fr. I, c. 1. D. LXXXIII.
252. Fr. I, c. 3, D. LXXXIII.
253. Fr. I, c. 6. fin. D. LXXXIII.
254. Fr. I, c. 5. D. LXXXVI.
255. Fr. I, c. 23. D. LXXXVI.
256. Fr. I, c. 23. D. LXXXVI. (Fr. har Si quid vero).
257. Et saadant c, som beg: Imitaciones findes ikke.
258. Fr. I, c. 37. C. VII. qu. 1. Glossen har: hoc autem papa.
259. Fr. I, c. 6. fin. D. LXIII (!)
260. Fr. II, I. 15. c. un.
261. Fr. I, c. 2 C. VI. (!) qu. 3.
262. Fr. I, c. 12. C. VII. qu. 1.
263. Fr. I, c. 5. D. XXIII.
264. Fr. I, c. 13. C. I. qu. 3. (Det indcirklede er tilføiet i margen).
265. Fr. II, I. 4. 3. (L. VI).
266. Fr. I, c. 3 D. XXV (§ nunc antem er lige i beg. af III. pars.)
267. Det skrift, som der henvises til, er kardinal Henrik af Ostia's Summa super titulis decretalium.
268. Fr. II, II. 13. 1. (de restitutione spoliatorum).
269. Fv. I, c. 2. C. VII. qu. 2.
270. Fr. II, I. 4. 3. (L. VI).
271. Fr. I, c. 47. C. XII. qu. 2.
272. Fr. I, c. 8. C. XXXIII. qu. 2.
273. Fr. II, I. 31. 13. (de officio iudicis ordinarii).
274. Fr. II, I. 16. 5. (de electione).
275. Fr. II, V. 2. 16. (L. VI).
276. Fr. II, V. 11. 4. (L. VI).
277. Fr. II, V. 34. 5.
278. Sml. anm. 8.
279. Fr. II, V. 25. 1. (de clerico percussore).
280. Fr. I, D. XXXV. c. 1. et c. 9.
281. 10. D, 9– 2. (Dig. de lege Aquilia).
282. Fr, I, c. 13 fin. D. LV.
283. Fr. II, V. 25. 2. (de clerico percussore).
284. Fr. I c. 25 fin. C. XXV. qu. 2.
285. Fr. I, c. 4. D. XXVI.
286. Sml. anm. 1.
287. Fr. II, II. 27. 3.
288. Fr. II, I. 31. 11.
289. Fr. II, II. 27.
290. Fr. I, c 3. C. VI. qu. 3 (!).
291. Fr. I, c. 1. C. VI. qu. 4.
292. Det indcirklede er tilføiet i margen med en anden haand.
293. Fr. I, c. 2. D. LXXX. (Fr. har: In illis.)
294. Fr. I, c. 1. D. XCIX.
295. Fr. I, c. 1. C. IX. qu. 3.
296. Fr. I, c. 17. C. XXIII. qu. 8.
297. Fr. II, III. 20. 1.
298. Fr. I, c. 1. D. XXXIV (!).
299. Fr. I, c. 13. D. XII.
300. Fr. I, c. 6. C. X. qu. 3. (Fr. har: Quia cognouimus.)
301. Sml. anm. 4.
302. Fr. I, c. 1. D. XVIII.
303. Fr. I, c. 6. XI. qu. 3.
304. Fr. I, c. 4. C. IX. qu. 3.
305. Fr. I, c. 2. C. III. qu. 6.
306. Fr. I, c. 1. D. XCIX.
307. Fr. I, c. 2. C. VI. qu. 3.
308. Fr. I. c. 8. C. IX. qu. 3.
309. Fr. I, c. 1. C. IX. qu. 3.
310. Fr. I, c. 41. C. VII. qu. 1
311. 1 D. 15–1.
312. Fr. I, c. 3. C. VI. qu. 3.
313. Fr. I, c. 6. C. X. qu. 3.
314. Findes ikke hos Fr.
315. Fr. I, c. 3. D. XVIII.
316. Fr. I, c. 4. C. XV. qu. 7.
317. Fr. I, c. 6. C. XV. qu. 7.
318. Fr. I, c. 2. C. III. qu. 6.
319. Fr. I, c. 4. C. III. qu. 6.
320. Fr. I, c. 5. C. III. qu. 6.
321. Fr. I. c. 4. C. VI. qu. 3 (!).
322. Fr. I, c. 1. C. VI. qu. 4.
323. Fr. I, c. 1. D. XIX.
324. Fr. II, II. 2. 1.
325. Fr. II, I. 31. 11.
326. Fr. II, I. 31. 7.
327. Fr. II. I. 31. 13.
328. Fr. II, I. (L. VI). I. 16. 5.
329. Fr. II, I. 31. 11.
330. Fr. I, c. 13. D. XII.
331. I margen staar ogsaa: nota penam.
332. I margen staar: nota modum pene.
333. Fr. I, c. 1. D. XVIII.
334. Fr. I, c. 6. C. X. qu. 3
335. Fr. I, c. 91. C. XI. qu. 3.
336. Fr. I, c. 5. D. LXI (ikke XLI).
337. Fr. I, c. 4. C. VI. qu. 3.
338. Fr. II, II. 2. 20.
339. Fr. II, I. 30. 1.
340. Fr II, I. 31. 9.
341. Fr. II, I. 31. 8.
342. Fr. I, c. 46. C. XI. qu. 1
343. Fr. I, c. 3. C. IX. qu. 3.
344. Fr. II, V. 39. 40.
345. Fr. II, II. 28. 25
346. Noget c. Pervenit findes ikke i D. VIII.
347. Fr. I, c. 12. C. XXIII. qu. 8.
348. Fr. I, c. 48. C. XII. qu. 2.
349. Fr. II, II. 28. 54.
350. Fr. II. II. 26. 16.
351. Fr. II. III. 39. 14.
352. Fr. II, III. 39. 25.
353. Fr. I, c. 7. C. IX. qu. 3.
354. Ang. betydn. af rubrum og nigrum siger Du Cange: Nigrum appellari videtur textus legis, Rubrum vero commentatio in textum (Fr. II. III. 11).
355. Fr. I, c. 35. D. LXIII.
356. Fr. II, I. 43. 7.
357. Fr. II, III. 31. 18.
358. 3 C. 4–66 (Codex).
359. 5 § 8. D. 26–7 (jfr. § 7).
360. 1 § 6. D. 27–2.
361. Fr. II, I. 6. 52.
362. 21 C. 4–19.
363. Fr. I, c. 12. D. XXXI.
364. 17 §7. D. 4–8 (Kalteisens citat er imøiagtigt).
365. Fr. I, c. 3. D. XX.
366. 32 C. 6–42.
367. Fr. I, c. 5. D. LXIV.
368. 1 D. 17–2.
369. 12 D. 40–9.
370. Fr. I, c. 1. C. VI. qu. 3.
371. Fr. II, II. 26. 13.
372. I S. Thomas ab Aquino's Summa Theologica, prima secunde findes ingen materia de consilijs evangelicis.
373. Fr. I, c. 9. C. XXIII. qu 8.
374. Fr. II, c. 11. C. XXIII. qu. 8.
375. Fr. I, c. 8. C. XXIII. qu. 8.
376. Fr. I, c. 20. C. XXIII. qu. 5.
377. Fr. I, c. 21. C. XXIII qu. 5. (Fr. har: Res omnes).
378. Fr. I, c. 5. C. XXIII. qu. 8 (!).
379. Fr. I. c. 30. C. XXIII. qu. 8 (!).
380. Summa Theologica, Secunda Secunde, questio 40, ar. 2.
381. Fr. I, c. 8. C. XXIII. qu. 5.
382. Skulde være 23 D. 13–6. (Men nogen § Si interdum findes ikke).)
383. 1 D. 47–2.
384. § 2 D. 13–1 (de condictione furtiva!).
385. 8 D. 13–1 (galt eiteret af K.).
386. Et fragment med beg. quia inventa fìndes ikke i T. de Condictione furtiva.
387. 2 C. 6–2.
388. 22 C. 3–32.
389. Læsningen er ikke sikker; men muligens sigtes til D. 4–4. (De minoribus XXV annis).
390. Fr. II. II. 20. 6.
391. Fr. II. II. 20. 12.
392. Fr. II. II. 20. 39.
393. Fr. II. II. 24. 26.
394. Fr. II. II. 24. 36.
395. Fr. II. II. 12. 3.
396. Fr. II, III. 12. unic.
397. Fr. II, II. 24. 34.
398. 4 C. 2–1.
399. 6 C. I–12 (nogen § Si cui findes ikke muligens menes § 7 Sicubi).
400. Noget kap. In bonis findes ikke i T. de his, qui ad ecclesias confugiunt
401. Fr. II, I. 9. 5.
402. D. 22–5 (nogen 1. vt minus kan jeg ikke finde i Fr. de Testibus i Digesterne).
403. Fr. II. III. 27.
404. Fr. II, II. 7. 1.
405. Fr. II, II. 20. 39
406. Fr. II, II. 20. 51.
407. Fr. II, IV. 5. 4.
408. Det indcirklede er tilføiet i margen med en anden haand.
409. Ang. Monaldus, se Schulte; Geschichte der Quellen des Canonischen Rechts, II. 414 tf. Han er forfatter af en Summa eller Summa iuris. (Findes kun i haandskrift).
410. Fr. II, III. 26. 1.
411. Fr. II, III. 26. 9.
412. Fr. I, c. 4. C. XII. qu. 5.
413. Fr. I, c. 5. C. XII. qu. 1.
414. Fr. I, c. 7. C. XII. qu. 1.
415. Dette cap. findes ikke i Fr. I, C. IX. qu. 2.
416. Fr. II, IV. 18. 1.
417. 7 C. 1–51.
418. 4 C. 2–7.
419. Beatus Pisanus kan jeg ikke fìnde. Det verk af S. Thomas ab Abquino, han henviser til, er dennes Summa Theologica.
420. Det indklamrede er overstrøget i originalen.
421. Fr. II. III. 30. 30.
422. Fr. II, III. 30. 28.
423. 2 C. 4–30.
424. Fr. II. III. 30. 18.
425. Fr. II, III. 30. 26.
426. Fr. II, III. 30. 33.
427. Fr. II. III. 21. 5.
428. Fr. I, c. 55 og c. 56. C. XVI. qu. 1.
429. Fr. I, c. 57. C. XVI. qu. 1.
430. Fr. II, III. 30. 1 og 2.
431. Fr. II, III. 30. 4.
432. Fr. II, III. 30. 26.
433. Fr. I, c. 46. C. XV. qu. 1.
434. Fr. I, C. XIII qu. 1. pars I.
435. Fr. II, III. 29. 5.
436. Fr. II, III. 30. 13.
437. Fr. II, I. 4. 3.
438. Fr. II, I. 4. 7.
439. Det indklamrede staar nederst paa siden og er skrevet med en anden haand.
440. Fr. I, c. 42. C. XVI. qu. 1.
441. Fr. II, III. 30. 1 og 2.
442. Fr. II, III. 30. 20.
443. Fr. II, III. 30. 4.
444. Tegnet er her tilføret i margen.
445. D. 1–3., (noget fr. Qui saltum kan jeg ikke finde).
446. Fr. II, III. 26. II.
447. Alamus, englænder af fødsel, virkede i beg. af 13 aarb. i Italien. forfatter af flere kirkeretslige arbeider (Schulte I, s. 188.)
448. Fr. I, c. an. C. XIII. qu 1.
449. Fr. I, c. 4. D. x.
450. Fr. I, c. 10. D. XI.
451. Fr. I, c. 7. D. XI.
452. Det indklamrede staar nederst paa siden og er skrevet med samme haand, som det, der er tilføiet nederst paa f. 14 b.
453. Fr. II, III. 30. 2.
454. Fr. I, c. 46. C. XVI. (!). qu. 1.
455. Fr. II, III. 30. 20.
456. Det indklamrede staar paa folio 16 a efter questio 27 a, men tilhører det foregaaende.
457. Johannes Andreae (✝ 1348) i sit verk: Apparatus ad Clementinas.
458. Fr. II, I. 8. 7. (de auctoritate et usu pallii).
459. Fr. II, V. 7. 12.
460. Fr. II, I. 8. 5.
461. Fr. II, I. 8. 4.
462. Det indklamrede er tilføiet i margen.
463. Dette tegn henviser til et tilsvarende tegn nederst paa s. 14 b. Hele stykket hører sammen med hvad, der er tilføiet nederst paa f. 14 b og f. 15 a og er skrevet med samme haand.
464. Fr. II, I. 31. 13.
465. Dette c. fìndes ikke.
466. Fr. II, II. 28. 25.
467. Dette c. fìndes ikke.
468. Fr. I, c. 12. C. XXIII. qu. 8.
469. Fr. II, III. 39. 22.
470. Fr. II, III. 39. 14.
471. Fr. II, III, 37. 2.
472. Fr. II, I. 4. 6. (Fr. har Quum olim).
473. Fr. II, I. 6. 31.
474. Fr. II, IV. 11. 3.
475. Fr. II, III. 20. 1. (L. VI).
476. Fr. II, I. 4. 11.
477. Fr. II, II. 26. 20.
478. Fr. II, II. 28. 3.
479. Fr. II, II. 28. 18.
480. Fr. II, II. 28. 61.
481. Fr. II, II. 24. 18.
482. Fr. I, c. 22. C. XXII (ikke XXXIII). qu. 4.
483. Fr. II, III. 48. 6.
484. Fr. I, c. 4. C. X. qu. 1.
485. Dette citat kan jeg ikke finde i Codex Justinianus.
486. 53 (54) C. 1–3.
487. Det indklamrede er tilføiet i margen.
488. Fr. I, c. 11. C. X. qu. 1.
489. Fr. II, I. 16. 6.
490. Fr. I, c. 2. D. XXI.
491. Fr. II, I. 15.
492. Guido, d. e. G. de Baysio, berømt kanonist ✝ 1313, forf. af Apparatus ad Decretum og Apparatus ad Sextum.
493. Fr. I, c. 24. C. XII. qu. 1.
494. Fr. I. c. 2. C. IX. qu. 3. (omtr. i midten af kapitlet).
495. Justinians 51de Novelle, 5te collation, 4de titel. Ang. Authenticum se Kipp «Quellenktinde» s. 112, jfr. s. 116.
496. Fr. I, c. 10. D. XCVI.
497. Fr. I, c. 19. C. XVIII. qu. 2.
498. Findes ikke i L. VI.
499. Fr. I, c. 2. C. XI. qu. 1.
500. Fr. I, c. 2. D. L. XXV.
501. 10 D 1–5.
502. Fr. I, c. 7. D. VIII.
503. Fr. I, c. 97. C. XI. qu. 3.
504. Fr. II, II. 26. 16.
505. Fr. II, III. 35. 7.
506. Fr. I, c. 4. C. X. qu. 1.
507. Fr. I, c. 1. C, IX. qu. 2.
508. tu d. e. Nicholaus de Tudeschis (kaldet Panormitanus) ✝ 1453 som erkebiskop af Palermo.
509. Dette kap. findes ikke i C. XI. qu. 3.
510. Dette kap. findes ikke i D. 50–17 (De diversis regulis juris antiqui).
511. 10 D 2–13.
512. Fr. II, III. 20. 5. (L. VI.)
513. Fr. II, II. 26. 16.
514. Fr. II, III. 39. 14.
515. Findes ikke i III. 39.
516. Fr. II, III. 20. 1. (L. VI.)
517. Fr. II, II. 2. 12.
518. Fr. I, c. 9. C. X. qu. 3.
519. Fr. II, II. 26. 16.
520. Det indcirklede er tilføiet i margen.
521. Fr. I. c. 8. D. XII.
522. Se s. 75 anm. 5.
523. Fr. II, I. 43. 7.
524. 85 D. 50–17.
525. Fr. II, V. 12. Reg. VI.
526. Fr. I, c. 15. C. XXII. qu. 2.
527. 2D. 49–8.
528. Fr. II, I. 6. 50 [Cumana ecclesia, T. de electionibus !].
529. Fr. I, c. 10. C. X. qu. 1.
530. Fr. II, I. 2. 3.
531. Fr. II, II. 25. 5.
532. Det indcirklede er tilføiet i margen øverst og nederst paa siden. De sidste par ord er bortskaaret i margen og gjort ulæselige.
533. Fr. II, I. 23. 6.
534. Fr. II, c. 11. C. X. qu. 1 (Episcopum!).
535. Fr. I, c. 10. C. X. qu. 1.
536. Fr. II, I. 23. 1.
537. Fr. II, I. 23. 6.
538. Fr. II, III. 29. 21.
539. Fr. II, V. 7. 7. (L. VI).
540. Fr. I, c. 12. C. X. qu. 1.
541. Fr. I, c. 11. C. X. qu. 1.
542. Fr. I, c. 27. C. XVIII. qu. 2.
543. Fr. I, c. 29. C. XVIII. qu. 2.
544. Fr. II, I. 29. 29.
545. Fr. II, I. 29. 4.
546. Fr. II, I. 29. 21.
547. Fr. II, V. 1. 17.
548. Fr. II, V. 1. 21.
549. Fr. I, c. 3. C. XI. qu. 3.
550. Fr. II, I 6. 7.
551. Fr. II, V. 1. 17.
552. Fr. II, III. 34. 7.
553. Fr. II, II. 27. 22.
554. Fr. I, c. 7. C. XII. qu. 1.
555. 23 C. 6–23.
556. Dette kap. fineler jeg ikke.
557. Fr. II, II 20. 53.
558. Fr. I, c. 12. C. X. qu. 1.
559. 125 D. 50–16.
560. Fr. I, c. 15. C. XX. qu. 2.
561. Fr. II, I. 31. 15.
562. Overstrøget i originalen.
563. Fr. I, c. 7. C. X. qu. 3. (kap. 1 i samme questio begynder med Placuit.)
564. Fr. I, c. 12. C. X. qu. 1.
565. C. XIII. har kun 1 questio (Quia ergo er lige i beg. af Gratians forklaring).
566. Fr. II, I. 31. 15.
567. Fr. I, c. 8. C. IX. qu. 3.
568. Fr. I, c. 6. C. X. qu. 3 (!).
569. Fr. I, c. 7. C. X. qu. 3.
570. Fr. II, III. 39. 6.
571. Justinians 17de Novelle, kap. 9.
572. Justinians 8de Novelle, kap. 4.
573. Fr. II, I. 6. 50(?).
574. Fr. I, c. 7. C. X. qu. 3.
575. Fr. I, c. 10. C. X. qu. 3.
576. Dette kap. fìndes ikke.
577. Fr. I, c 12. C. X. qu. 1.
578. Det indklamrede ord er overstrøget i originalen.
579. Fr. II, III. 20. 1. (L. VI).
580. Fr. II, V. 9. 5. (L. VI).
581. Fr. II, III. 29. 21.
582. Fr. II, III. 36. 6.
583. Fr. II, III. 28. 1.
584. Dette kap. findes ikke hos Friedberg.
585. Det indklamrede er tilføiet i margen.
586. Dette kap. findes ikke.
587. Fr. II, III. 20. 2. (L. VI).
588. Fr. I, c. 9. C. X. qu. 1.
589. Fr. II, V. 3. 10.
590. Fr. I, c. 102. C. I. qu. 1.
591. Fr. II, III. 39. 6.
592. Fr. II, I. 33. 17.
593. Fr. II, III. 35. 8.
594. Kalteisen maa mene titelen de lege Rodia de iactu, D. 14–2. Nogen 1. navis lxnuste findes dog ikke i denne titel. K. maa vistnok sigte til 4 D. 14–2. Navis onustæ).
595. Fr. II, III. 10. 10.
596. Fr. II, V. 1. 25.
597. Fr. I, c. 17. D. XVIII.
598. Fr. II, III. 35. 7.
599. Fr. II, III. 35. 8.
600. Fr. II, III. 38. 17.
601. Dette kap. findes ikke.
602. Fr. II, II. 48. 5.
603. Fr. II, III. 35. 8.
604. Fr. II, III. 39. 14.
605. Fr. II, III. 20. 1 (L. VI).
606. Fr. II, III. 20. 5.
607. Fr. I, c. 10. C. X. qu. 1.
608. Dette kap findes ikke.
609. Fr. I, c. 18. C. XXV. qu. 2. (Si quis dogmata).
610. Disse kap. findes i C. IX, ikke i C. VII.
611. Fr. I. c. 25. C. VII. qu. 1 (!)
612. Fr. I, c. 38. C. VII qu. 1 (!).
613. Fr. II, III. 29. 21.
614. Efter notabili er der et lidet aabent rum; sands. er et tal udeglemt.
615. Fr. I, c. 52. C. XVI. qu. 1.
616. Fr. I, c. 21. C. XI. qu. 1.
617. Fr. I, c. 8. D. XLVI (Fr. har Seditionarios).
618. Fr. I, c. 5. C. III. qu. 4.
619. Fr. I, c. 15. C. XVI. qu. 7.
620. Fr. I, c. 128. C. I. qu. 1.
621. D. e. de monopoliis, C. 4–59.
622. Fr. I, c. 1. D. XLII.
623. Fr. I, c. 5. C. III. qu. 4.
624. Fr. I, c. 7. C. III. qu. 4.
625. Fr. I, c. 17. C. VI. qu. 1.
626. Fr. I, c. 18. C. VI. qu. 1.
627. Fr. I, c. 7. C. XXII. qu. 5.
628. Fr. I, c. 14. C. XXII. qu. 5.
629. Fr. II, II. 20. 54.
630. Dette kap. fìndes ikke.
631. Dette kap. fìndes ikke; (heller ikke nogen Causa 41 fìndes hos Fr.).
632. Fr. II, II. 1. 4.
633. Fr. II, II. 1. 10. (Fr. har Quum non ab homine).
634. Der menes C. 1–3, Authentiken no. 3 efter kap. 33.
635. Fr. II, VI. 2. 2. (L. VI.).
636. Fr. II, V. 31. 15.
637. Fr. II, II. 2. 18.
638. Fr. II, II. 2. 18.
639. Fr. I, c. 1. C. XXI. qu. 5.
640. Fr. I, c. 4. C. XXI. qu. 5.
641. Erkebiskop Paals statut af 1334 (NGL. III. s. 277 f.)
642. Fr. II, V. 7. 1. (L. VI.).
643. Fr. II, I. 5. 5.
644. Fr. II, I. 5. 4.
645. Fr. II, I. 6. 58.
646. Fr. II, I. 6. 28.
647. Fr. I, c. 9, C. VIII. qu. 1.
648. Fr. II, I. 5. 4.
649. un. C. 9 –36 (de famosis libellis).
650. Fr. I, c. 3 (in fine). C. V. qu. 1.
651. Fr. I, c. 1. C. V. qu. 1.
652. Fr. I, c. 3. C. V. qu. 1.
653. Fr. I, c. 7. D. XXV.
654. Det indklamrede er tiltøiet i margen.
655. 16 D. 48–19.
656. Fr. I, c. 19. D. I de penis.
657. Det indklamrede er tilføiet i margen
658. Fr. II, III. 1. 13.
659. Summa theologica, prima secundae q. 73, ar. 6.
660. Fr. I, c. 22. D. II (de penitencia).
661. 16 D. 48–19.
662. Fr. I. c. 19 D. I (de penitencia).
663. Det indklamrede er tilføiet i margen.
664. Fr. I, c. 30. C. XXIII. qu. 4.
665. Det indklamrede er tilføiet i margen.
666. un. C. 9–36.
667. Fr. I, 5 C. V. qu. 6 (!).
668. Fr. I, c. 3 (in fine). C. V. qu. 1.
669. 5 § 11 D. 47–10.
670. c. un. C. 9–36.
671. 2 C. 9–35.
672. un § 7. In. 4–4.
673. Fr. I, c. 1. C. V. qu. 1.
674. Fr. I, c. 3. C. V. qu. 1.
675. Fr. I, D. XXV pars III.
676. Fr. I, c. 2. C. V. qu. 2.
677. Fr. I, c. 1. C. XIV. qu. 6.
678. Fr. I, c. 27. C. XXIII. qu. 4.
679. 10 C. 1–3.
680. 4 C. 9–47.
681. Det indklamrede er tilføiet i margen. Henrik Kalteisens kopibog.
682. Fr. II, V. 39. 15.
683. Aurelius Augustinus. d. e. kirkefaderen den hellige Augustinus.
684. Fr. I, c. 7. D. XCV.
685. 17 § 11 D. 47–10.
686. 13 D. 47–10.
687. Fr. II, III. 10. 7.
688. Fr. II, III. 24. 2.
689. Fr. I, c. 1. C. X. qu. 2.
690. Fr. I, c. 28. C. XII. qu. 1.
691. Fr. I, c. 52. C. XII. qu 2.
692. 43 D. 11–7.
693. Det indklamrede er tilføiet i margen.
694. Fr. II, III. 5. unic. (L. VI).
695. Det indcirklede er tilføiet i margen og hører til det foregaaende; men III. 5. har som nævnt kun ett kap.
696. Pisanella er det samme som Summa casuum, forfattet 1338 af Bartholomaeus Pisanus ✝ 1347; findes kun i haandskrift.
697. Fr. II, I. 9. 10.
698. Fr. II, III. 4. 17. (Kap. 17 er ogsaa slutningskap. i III. 4).
699. Fr. II, III. 41. 1.
700. Fr. II, I. 28.
701. Fr. II, I. 31. 14.
702. Fr. II, I. 17. 6 (de filiis presbyterorum).
703. Fr. II, I. 3. 5.
704. Fr. II, I. 31. 14.
705. Fr. II, III. 5. unic. (L. VI).
706. Fr. II, I. 9. 10.
707. Fr. II, I. 14. 15.
708. Fr. II, I. 9. 10.
709. Fr. II, I. 6. 19.
710. Dette kap. findes ikke.
711. Fr. II, I. 6, 7.
712. Der er aabent rum i originalen til kapitlets begyndelsesord.
713. Fr. II, V. 39. 29.
714. D. 42 –4. (Nogle kap. nec non kan jeg ikke finde).
715. Fr. I, c. 22. D. L.
716. Fr. II. I. 31. 14.
717. Fr. II, I, 9. 10.
718. Fr. I, c. 18. C. I. qu. 1.
719. Fr. II, V. 2. 2. (L. VI).
720. Fr. II, V. 2. 15. (L. VI).
721. Fr. II, I. 11. 17.
722. Fr. II, V. 3. 7.
723. Fr. II, V. 16. 5.
724. Fr. II, V. 34. 3. (Ex tuarum).
725. Fr. II, I. 11. 4.
726. Fr. II, V. 8. 2. Friedbergs tekst er forskjellig fra K.'s
727. Fr. II, V. 8. 2. (Clem).
728. Fr. II, V. 9. 1 (L. VI).
729. Det indklamrede er overstrøget.
730. Fr. I, c. 30. C. XXIII. qu. 4.
731. An quis possit iudicare causam suam propriam, er tiltøiet i margen.
732. Fr. I, c. 24. D. LXIII.
733. 1 § 5 D. 47–10.
734. Fr. II, II. 2. 13.
735. Det indklamrede er tilføiet i margen.
736. Fr. II, II. 14. 6.
737. Fr. II, V. 1. 15.
738. Fr. II, I. 6. 1. (L. VI).
739. Fr. II, I. 6. 16. (L. VI).
740. Fr. II, I. 16. 8. (L. VI).
741. Fr. II, II. 15. 1.
742. Folio 29 handler om Makkabæernes historie.
743. Fr. I, c. 30. C. XXIII. qu. 4.
744. Det indklamrede staar ikke hos Friedberg.
745. Fr. II, V. 11. 6. (L. VI).
746. Fr. II, V. 12. 2.
747. Fr. II, V. 12. 10.
748. Fr. II, V. 12. 16.
749. Fr. I, c. 21. C. XXIII. qu. 8.
750. Fr. II, V. 40. 20.
751. Fr. I, c. 7. C. XXIII. qu. 3.
752. Fr. I, c. 5. C. XXIII. qu. 3.
753. Fr. I, c. 3. D. L. XXXIII.
754. Fr. I, c. 9. C. XXIII. qu. 5
755. Fr. II, V. 13. 12.
756. Dette kap. findes ikke.
757. Fr, II, V. 12. 16.
758. Fr. I, c. 24. C. XII qu. 1.
759. Noget kap. nemo findes ikke i C. XI. qu. 9.
760. Fr. I, c. 17. C. XXIV. qu. 3.
761. Fr. I, c. 18. C. 11. qu. 1.
762. Fr. I, c. 37. C. XXIV. qu. 3.
763. Dette kap. findes ikke.
764. Fr. I, c. 4. C. XXIII. qu. 5.
765. Fr. II, I. 41. 1.
766. Fr. I, c. 8. D. X.
767. Fr. I, c. 6. D. XCVI.
768. Fr. II, V. 8. 1. (Clem).
769. Fr. II, III. 7. 2. (Clem).
770. Fr. II, V. 3. 3. (Dette kap. staar i Extravagantes communes og ikke i Extravagantes Johannis XXII).
771. Johannes de Poliaco nægtede pavens myndighed til at indskrænke hiskopernes og præsternes fra Kristus hidhørende magt og blev derfor dømt af pave Joban XXI.
772. d. e. Paulus de Aretio, kanonist ca. 1430, forf. qf Lectura super primo libro decretalium.
773. sands. = Angelus de Carto, kanonist ca. 1440 – 50.
774. Fr. II, III. 4. 28 (L. VI).
775. Johannes Monachus ✝ 1313, biskop af Meaux, Cancellarius Sanctae Rotae Epistolarum og legat i Avignon, forfatter af Apparatus in librum Sextum, findes i flere hdskr. og udgivet Venedig 1585.
776. Sands. = Genselinus de Cassanis, kanonist, ca. 1330 – 1350.
777. Sands. = Berengarius Fredoli, kanonist, ca. 1300–1320.
778. Sands. = kanonisten Paulus de Aretio, ca. 1430.
779. Fr. II, V. 3. 2. (Extravagantes communes).
780. Sands. = kanonisten Abbas antiquus, forf. af Apparatus ad Decretales Gregorii IX o. s. v.
781. Fr. II, V. 38. 12.
782. Fr. II, V. 7. 1. (Extravag. commun.).
783. Fr. II, III. 5. 9.
784. Fr. II, V. 38. 12.
785. og
786. Disse kap. finder jeg ikke i L. VI.
787. Fr. I, c. 28. D. L. (!)
788. 26 D. 1–3.
789. Dette kap. fìndes ikke.
790. Fr. II, I. 2. 1.
791. 80 D. 50–17.
792. Gravis fìndes ikke blant regulae juris, L. VI, V. 12.
793. 11 D. 34–4.
794. Fr. II, V. 33. 19.
795. Fr II, V. 33. 30.
796. Fr. II, III. 40. 9.
797. Fr. II, V. 2. 17. (L. VI).
798. Fr. I, c 11. D. XXXII.
799. Fr. II, V. 3. 6.
800. Fr. II, V. 38. 12.
801. Fr. II, III. 37. 3.
802. Der er et aabent rum i orginalen.
803. 1 D. 2–7 (Ne quis eum, qui in ius vocatus est, vi eximat).
804. Beatus Dyonisius, d. e. Dionysius Areopagita, forf. bl. a. af skriftet peri tes ekklesiastikes hierarchias.
805. Fr. II, I. 33. 11
806. Dette kap. fìnder jeg ikke.
807. Fr. II, I. 6. 28. (L. VI).
808. Fr, II, I. 6. 24. (L. VI).
809. Dette kap. Ander jeg ikke.
810. Fr. I, c. 9. CXVI. qu. 1.
811. Fr. II, I. 31. 15.
812. Fr. II, II. 1. 1.
813. Fr. II, V. 33. 22.
814. 1. § 3. D. 1–12.
815. Nogen T. de rap(toribus) fìndes ikke i L. VI.
816. og
817. Bernardus Parmensis ✝ 1263, og Goffredus de Trano ✝ 1245, berømte kanonister, har især skrevet om dekretalerne.
818. Fr. II, V. 33. 30.
819. Fr. II, I. 8. 5.
820. Fr. II, III. 40. 9.
821. Nicolaus V, pave 1447– 55.
822. Det indcirklede staar i margen.
823. Fr. II, III. 30. 9.
824. Dette kap. finder jeg ikke.
825. Følgende bemærkning er tilføiet i margen: Responsio. Ad primum de preiudicio.
826. Fr. II, II. 1. 1 (Clem.).
827. Fr. II, IV. 14. 8.
828. Fr. I, c. 16. C. XII. qu. 1.
829. Fr. I, c. 10. C. XIV. qu. 5.
830. Nogen titel de iudicibus fLnd.es ikke i Digesterne.
831. og.
832. Disse kap. finder jeg ikke.
833. Guilelmus de monte Lauduno, kanonist ✝ 1843, forf. bl.-a. af Apparatus ad Extravagantes Johannis XXII, deribl. den her citerede Sedes apostolica.
834. Fr. II, V. 38. 12.
835. Kalteisen mener sands. T. Ut ecclesiastica beneficia, Fr. II, III. 12. 1.
836. Fr. II, I. 6. 4.
837. Fr. II, I. 6. 22.
838. Fr. II, I. 23. 1.
839. Fr. II, I. 23. 4.
840. Richardus Angelus, kanonist, ✝ 1237.
841. Dette kap. findes ikke.
842. Fr. II, I. 6. 7.
843. Fr. I, c. un. D. XXXIX.
844. Fr. II, I. 11. 5.
845. Fr. I, c. 48. C. XXIII qu. 4.
846. Fr. II, I. 14. 14.
847. Fr. II, III. 5. 29.
848. 9 § 5. D. 19–2. (?)
849. Fr. I, c. 1. C. II. qu. 3.
850. Dette citat kan jeg ikke findes i Codex Justinianus.
851. Fr. I, c. 49. C. XI. qu. 3.
852. I C. XI. qu. 3 findes intet c. illud.
853. Fr. II, III. 28. 1.
854. Fr. II, III. 5. 16.
855. 2 C. 1–14.
856. De tre sidste kap. findes ikke.
857. Fr. II, I. 29. 4.
858. Dette kap. findes ikke.
859. Fr. II, III. 38. 17.
860. Fr. II, V. 7. 9.
861. Fr. II, V. 7. 13.
862. Fr. II, V. 11. 2 (L. VI).
863. Dette kap. fìndes ikke i T. de appellationibus
864. Fr. II, V. 27. 10.
865. Fr. II, II. 14. 1 (L. VI).
866. Folio 27 b og 28 a (questio 46 og 47) angaar ikke Norge, men ecclesia parrochialis in Wuescherk Leodiensis diocesis. Folio 28 b og 29 a angaar heller ikke Norge, men handler om filij israel. Euntes ex consilio dei. contra gabaa. que est in tribu beniamin.
867. Fr. II, I. 5. 5.
868. Fr. II, I. 5. 6.
869. Fr. II, (L. VI), I. 6. 16.
870. Fr. II, I. 6. 20. og I. 6. 7.
871. Sands. Azo de Raminghis ✝ 1347, svigersønaf Jo. Andreæ.
872. II, I. 5. 4.
873. Fr. II, II. 23. 10.
874. Dette kap. findes ikke.
875. D. 1–3.
876. Fr. II, I. 6. 36.
877. Fr. II, II. 23. 16.
878. Fr. I, D. LXII. c. 1 (nulla!).
879. Fr. II, V. 1. 1.
880. Fr. II, V. 1. 19.
881. Fr. II, I. 2. 2.
882. Fr. II, IV. 13. 6.
883. Fr. II, IV. 13. 11.
884. Fr. I, c. 38. C. XVI. qu. 7.
885. Fr. I, c. 36. D. LXIII (?).
886. Fr. I, c. 13. D. LXI.
887. Fr. I, c. 32. C. XVI. qu. 7.
888. Dette kap. findes ikke.
889. Fr. II, III. 38. 25.
890. Fr. II, II. 24. 10.
891. Fr. I, c. 5. D. XL.
892. Fr. I, c. 3. C. XI. qu. 3.
893. Fr, II, II. 28 og (L. VI) II. 15.
894. Fr. II, I. 3. 20.
895. Det indcirklede er overstrøget i orig.
896. Fr. II, I. 5. 5.
897. Fr. II (L. VI), I. 5.
898. Fr. I, c. 14. D. LXIII.
899. Fr. II, I. 5. 1 et 2.
900. Dette kap. findes ikke.
901. Fr. II (L. VI) III. 24. 2.
902. Fr. II, IV. 27. 10.
903. Fr. II, I. 6. 16.
904. Fr. II, I. 4. 8.
905. Fr. II, III. 8. 5 (quia d.).
906. Fr. II, I. 6. 43.
907. Fr. II (L. VI), I. 6. 33.
908. Fr. II, I. 5. 32.
909. Fr. II (L. VI), III. 4. 20.
910. Fr. II, III. 4. 17.
911. Fr. I, c. un. D. CI.
912. Fr. I, c. 21. C. IX. qu. 3.
913. Fr. I, c. 3. D. XIX.
914. Dette kap. findes ikke.
915. Fr. II, V. 1. 16.
916. Fr. II, V. 1. 21.
917. Fr. II, V. ult. R. VIII. (L. VI).
918. Fr. I, c. 10. C. XII. qu.1.
919. Denne regula findes ikke hos Fr.
920. Fr. I, c. 36. D. LXIII (?).
921. Fr. I, c. 13 D. LXI (Nullus invitis?).
922. Fr. I, c. 3 D. XIX.
923. Fr. I, c. 15 D. LXXXI.
924. Fr. I, c. 1 D. XXIII.
925. Fr. II, I. 7. 2 (de translacione episcopi).
926. Fr. II, I. 7. 3.
927. Fr. II, I. 33. 6.
928. 1 C. 1–1.
929. Fr. I, c. 3 D. XIX.
930. Fr. I, c. 3 D. XXI.
931. Fr. I, c. 18. C. IX qu. 3.
932. Fr. I, c. 2. D. XXII (!).
933. Fr. II, III. 4. 2 (L. VI).
934. Fr. II, III. 8. 2.
935. Fr. II, I. 3. 7.
936. Fr. II, I. 6. 20.
937. Det inclcirklede er overstrøget i orig
938. Fr. II, V. ult. Reg. X.
939. Fr. II, V. ult. Reg. XXI.
940. Reg XXXIII.
941. Fr. II, I. 6. 20.
942. Fr. I, c. 4. D. XXI.
943. 4 D. 4–8. (De receptis i qui arbitrium receperint).
944. 13 D. 36–1. (Ad senatus consultum Trebellianum).
945. Fr. II, II. 24. 14
946. Fr. II, V. ult. R. LVIII. (L. VI).
947. Reg. XXIV.
948. Fr. II, II. 6. 5.
949. Fr. II, I. 8. 3.
950. Fr. I, c. 1 D. XXII.
951. Fr. II, II. 15. 2 (L. VI). Henrik Kalteisens kopibog.
952. Fr. II, V. ult. R. LIX.
953. Fr. II, V. 20. 1 (?).
954. un. C. 9–36.
955. Dette kap. fìndes ikke hos Fr.
956. Fr. I, c. 1. C. 5. qu. 1.
957. Fr. II, II. 1. 4.
958. Fr. II, II. 1. 10.
959. Fr. II, II. 2. 2. (L. VI).
960. Auth. no. 3 efter 33 C. 1–3.
961. Fr. II, I. 9. 10.
962. Dette kap. findes ikke hos Fr.
963. Er. II, I. 9. 9.
964. Fr. II, I. 9. 9.
965. Det indcirklede er senere tilføiet med andet blæk og anden haand.
966. Det indcirklede er tilføiet i margen.
967. Derpaa følger paa samme side følgende stykke: Nota. Jn clementinis. de penis. ca m. primum hoc est. Sy quis suadente dyabolo. [Kalteisen citerer derpaa hele dette kapitel (Fr. II, V. 8. 1. Clem.) til og med penitenciam peraget iniungendam og anfører derpaa de forskjellige glosser].
968. Der har først staaet fu, som er overstrøget, og saa esset; fu er saa igj. underpr. og e i esset rettet til i.
969. Oprindelig har der staaet gemticiam ell. gemciciam; t (ell. c) synes overstrøget med en lodret streg.
970. Dette ord er skrevet over et andet, som endte paa ti.
971. Det indcirklede er i originalen først overstrøget og siden underprikket.
972. Det indcirklede er skrevet nederst paa den følgende side i originalen.
973. Fr. II, II. 15. 8 (L. VI).
974. Fr. I, c. 28 C. II. qu. 6.
975. Det indcirklede stykke er overstrøget i originalen.
976. Det Lndcirklede staar i margen.
977. Det indcirklede er tilføiet i randen. Der har opr. staaet: et capitulo; men dette er atter overstrøget.
978. Prikkerne betegner et ulæseligt ord eller tof maaske: domus ipsius.
979. Der har først staaet: ad nos destinatos, men dette er rettet.
980. Der har først efter comissarijs staaet. nostris. Dette er senere overstrøget og prefati nostri antecessoris er tilføiet i margen.
981. Der har opr. staaet nos; dette er overstrøget og istd. er nostrum antecessorem tilføìet.
982. Opr. har der staaet fecissimus og nouissemus. men dette er rettet.
983. Der har opr. staaet nos, som er overstrøget.
984. Der har først her staaet nobis, men dette er rettet.
985. Der har først staaet commississemus og misissemus.
986. Der har først staaet nos, som er udraderet.
987. Det indcirklede er senere tilføiet.
988. Òprindelig ' har været skrevet nos.
989. Óprindelig har været skrevet nostrum.
990. Det indklamrede er tilføiet i margen.
991. Det indklamrede er tilføiet i margen.
992. Det indklamrede er indcirklet i originalen.
993. Det indklamrede er tilføiet i margen.
994. Det indklamrede er tilføiet i margen.
995. Det indklamrede er tilføiet i margen
996. Det indklamrede er tilføiet nedenunder med andet blæk.
997. b og f. 37 a. Midt i beretningen om Kalteisens gesandtskabsreise.
998. I margen er med anden haand tilføiet: falsissimum est.
999. capitulo b.
1000. dabit mangler i b.
1001. et examinati mangler i b.
1002. nidrosiensi b.
1003. grenlandensi episcopo b.
1004. Nedenunder staar det foregaaende brev ordret gjentaget. De forskjelligheder, som fìndes i denne tekst, er anført i anmærkningerne med mærket b.
1005. Det indklamrede er tilføiet i margen.
1006. Det indklamrede er overstrøget i originalen
1007. Det indklamrede er overstrøget i originalen.
1008. I margen er tilføiet (delvis overklistret): . . . ssimum nostrum discipulum scribere (ap)plicaui
1009. I margen tilvenstre for «aliquot» er tilføiet (tildels overklistret) . . . tori oppidi . . . illensis
1010. Det indklamrede er overstrøget i originalen.
1011. I margen er tilføiet : alium patrem promotorem ad regiam celsitudinem non habeo.
1012. « officium» er skrevet over linjen.
1013. I margen er tilføiet (delvis overklistret): . . . ci gencium ... ex est regum ... us dominancium . . . ucatu celesti . . . eciari
1014. I orig. feilskrift Jndedicione (første e er senere overstrøget).
1015. Først synes at have været skrevet «effodione».
1016. Det indklararede er overstrøget i originalen.
1017. Fra [ overstrøget i originalen.
1018. Fra [ overstrøget i originalen.
1019. Ovenover linjen staar; Eckardo.
1020. Det indklarmrede er tilføiet i margen.
1021. Det indklamrede er tilføiet nede paa siden.
1022. Det indcirklede har staaet i rauden og er bortskaaret.
1023. Fra [ overstrøget i originalen.
1024. Heretter er følgende ord overstrøgne i originalen ; assidue. Nec presumere debemus. pro nobis.
1025. Dette Ord er ikke sikkert læst.
1026. Det. indklamrede er tilføiet i margen.
1027. Det indklamrede er tilføiet nede paa siden.
1028. Det indklamrede staar i margen.
1029. Fra [ overstrøget i originalen.
1030. Det indklamrede er tilføiet nedenunder paa siden.
1031. Fra [ overstrøget i originalen.
1032. Dette lille stykke staar øverst paa siden og synes at være indholdsfortegnelse over noget, som ikke er bleven skrevet. Nedenunder følger tre linjer, som angaar: vie concordandi ducem cum traiectis, og for resten er siden ubeskrevet.