Breuis et summaria descriptio Nidrosiensis diocesis et specialiter cuiusdam ipsius
partis, que Findmarkia dicitur, extrema aquilonaris christianitatis plaga.
1.
Nidrosiensis diocesis, que in toto secus mare plusquam ad octingenta et quinquaginta
Italica miliaria protenditur, non continet nisi quinquaginta duo beneficia curata,
duas tenussimas abbacias, duo sanctimonialium monasteria et vnicam paruam ciuitatem,
Nidrosiam nomine, a qua diocesi vocabulum est inditum.
2.
Item Findmarkia, que duecentorum et amplius miliarium Italicorum spacio vsque ad mare
Dwmshaff, quod ipsam a Russia disterminat, continetur, ab ecclesia Nidrosiensi supra quingenta
Italica miliaria abest: vestissimis rupibus et eisdem omnino aridis et minime fructificis
constat, quippe in rarissimis eius valibus frutices brenissimi germinant, in plerisque
locis graminis producit nichil, sed et silue vel combustibilis illic (presertim iuxta
mare) nichil reperitur; domestica animalia preter paucissimas oues et faciem et formam
visentibus pre se ferunt. Non esset terra christianis hominibus habitabilis, nisi
captura piscium, que illic frequentissima est, ad ipsam inhabitandam alliceret, quia
hoc henus piscis, volgo
stockfisk appellatum, adeo est vbique preciosum, vt ad exteras fere christianas nationes omnes
ob sui bonitatem transuehatur.
1
Aer enim illius regionis semper frigidus et serenus est, rarissime quippe, puta bis
vel ter annuatim, pluit, et frigus ille circa octauum kalendas Iulii intensius multo
est quam Rome ad octauum kalendas Ianuuarij, et ideo penetrabili siccitate viget,
adeo vt per decem annos (modo in sicco loco seruentur) eiusdem
2
pisces durare valeant. Atque ob id qui ille morantur, pro prendendorum piscium copia
vel defectu domicilia consulto alternant et commutant, nunc hic nunc ibi commorantes.
Qui vero illuc externi piscandj gracia adnauigant tantum cibi et potus, quantum illis
annuo et amplius spacio opus est, preterea omnia bona sua et domestica vtensilia immo
vxores et liberos secum ferunt, secumque illinc recedentes auferunt.
3.
Item
3
ab octauo kalendas Aprilis vsque ad sextum idus Septembris est illic dies continuus,
non interuenientibus tenebris, videturque sol sine intermissione supra ipsius hemisperium
a quarto nonas Maii vsque ad octauum kalendas Augusti. Quod nisi tam continua luce
omnia illustrarentur tempore dicto, periculosissime nauigaretur propter viarum angustias
et perplexitates difficilime extricabiles et subter aquas latentia saxa. Ego cum essem
in castro
Wardehwss, quod in extremo Findmarkie situm est, quo preterquam nauigando ab Nidrosia nullus
peruenire potest et quo nemo archiepiscoporum Nidrosiensium ante me (quod memorie
proditum est) vnquam visitando penetrare est ausus, xiij kalendas Iulij solem media
nocte celum ita alte tenentem vidi, quantum in Italia tres vel quatuor horas ante
occasum suum eleuatus cernitur. At quando aura turbulenta est et celum nubibus obductum,
non est inter diem et noctem hoc tempore discernere nec horas internoscere. Non sunt
enim illic horologia distinectiones temporum signantia. Et econtrario per hiemem a
kalendis Nouembris vsque ad octauum kalendas
Februarii sol illic nuanquam videtur, adeo vt intra domos etiam panem vescendum nisi
candelis incensis non videant. Hiems inchoatur a xviij kalendas Octobris, in fine
mensis Martij intensissima est, perdurans vsque xv kalendas Iulii.
4.
Jtem impressiones aquose quam in reliquis aquilonis partibus vehementiores proueniunt
et incolis infensissime sunt, vt domibus vel potius cauernis subterraneis claudi cogantur,
luce desuper per vnicam fenestrellam immissa perfruentes.
5.
Jtem ventus illic longe repentissime flare solet et non paucos nautas vel nauigandi
peritissimos scopulis et vadis naufragos illidit.
6.
Jtem in Findmarkia pestis nunquam viget, ideoque longissimi eui homines supra centum
et quinquaginta annorum alit. Sed alius quidam nocentissimus morbus, quem Latine alii
cassessiam, alii morpheam nigram, ortomiam alii dicunt, in nostra vero vernacula
skørbwg appellant, plerosque incautos ante diem obire cogit et subitanea precipue morte absumit.
Jd vicium et malum nature ex horrendo eius terre frigore, ciboque et potu gelatis
oriri exploratissimum est.
7.
Jtem mare, quod Findmarkiam alluit, innumere et admirande magnitudinis bestie occupant.
Jnter quas memorantur cete grandia, que in nostra volgari li[n]gua
trolhwal appellantur, quedam ducentorum, quedam trecentorum cubitorum longitudinis, immense
item crassitudinis et insolite forme. Horum piscium numerosa turba semel me forte
in hoc meo itinere fere intercepisset et neci dedisset, quippe tum de mea familia
multos alioqui[n] audaces non parum propter eorum piscium approximationem perterrefactos
animaduerti et animi consernationem pallore prodentes. Sed Deus
omnipotens et sancti Olaui regis merita me de tanto periculo eripuerunt, admirantibus
non immerito cunctis rem aduientibus tantum salutis discrimen me euasisse.
8.
4
Sunt preterea alia cete eiusdem nominis sed forme horribilioris, raro videntur, capitibus
quadratis vndique acutis cernibus obsitis, x aut xj cubitorum longitudinis
5
, colore nigerrimo, pregrandibus oculis, quorum circumferentia viij vel nouem cubitorum
est, pupilla cubitalis longitudinis rubeum et flammeum quiddam referens, reliquo corpore
admodum (scilicet pro capitis quantitate)
6
pusillo, vt quod xiij vel xiiij cubitos non excedat. Vna forte dierum cum rei diuine
in oppido (
Matkwr nomine)
7
operarer, harum bestiarum vna naues meas obsedit et precipitare parabat; famuli mej,
qui tum in nauibus aderant, territj littus eimba pecierunt.
9.
Reperiuntur item illic
serpentes marini perniciosissimi, quorum qui mediocris quantitatis sunt longitudinis triginta, spissitudinis
quinque cubitorum mensuram equant, qui maiores centum et quinquaginta cubitos longitudine
superant, crassitate ipsam proportionabiliter imitante, capitibus quadratis aliquanto
reliquum corpus magnitudine excedentibus, colore griseo. Sepe exhibentur visibus humanis,
sed hoc sereno tantum aere et mari placido, perdendorum hominum auidi. Sed nautis,
quibus mortem intentant, id vnum effugium est, vt naues suas contra beluarum oculos
e regione solis radiis oppositos dirigant. Ita enim minus lumen obiecto maiore obfuscari
et hebetari necesse est.
10.
Est et alia quedam immanis bestia wlgariter
Rosmer
appellata longitudine xj, xij vel xiij, spissitudine vij vel viij cubitorum, capite
terribili, quod etsi vndique dentibus abundet, precipue tamen duobus insolite magnitudinis
dentibus in superiore mandibula armata est; singulis dentibus cubitalis longitudo
[ɔ: – inis], alios tamen minus alios plus iuxta reliqui corporis quantitatem extendj
comperimus, iidem preciosi Rutenis magno veneunt.
8
Barba illis setosa rigida, ad palmi longitudinem, crassitudine magni culmi, pelle
hirsuta duorum digitorum densitate, incredibili robore et firmitate predita.
11.
Jtem Findmarkia a tracio vel circio habet gentem illam breui et pusilla statura, scilicet
vnius et dimidij cubitj wlgo
Skrælinger appellatam, gentem inquam imbellem, vtpote quorum quindecim vnicum christianum vel
Rutenum bellando vel colloquendo aggredj non audeant. Subterraneas domos habitant,
vt inuestigari vel expugnari non possint. Deos colunt.
12.
Jtem regio quedam, Trenes nuncupata, terra nemorosa et densissimis siluis consita
ab oriente Findmarkie contermina est, quam homines plane feri et siluestres non multum
(quantum ad rationis vsum) a simiis distantes colunt. Deos adorant, tributa regibus
Noruegie, Suecie et imperatori Russie persoluunt, certas domos ignorant, tentoriis,
quoties loca mutare iuuerit, vtuntur, itaque pro ferarum (quarum etiam crudis carnibus
vescuntur) copia vel penuria nouas semper sedes inuestigant, animalium venatorum pellibus
vestiuntur.
13.
Jtem Russia ab austro Findmarkie finitima est, cuius incole maximas sepe strages in
conterminos christianos, prohdolor, ediderunt.
Jtem qui inter Russiam et Findmarkiam Finnones habitant,
modo christiani sunt, quorum tamen multos, qui hactenus demoniis sacrificabant, in
vnum Deum credendum esse docuimus et qui coniugale fedus respuebant, matrimonialiter
in facie ecclesie copulaui et copulari feci, ostendens illis vanum et animarum saluti
damnosum esse diis immolare, et pro meis viribus pastorali officio statisfeci. Proinde
in verbo veritatis et sub fide bona polliciti sunt eam per me datam
9
bene beateque viuendj rationem se obseruaturos et liberis suis posterisque in euum
tradituros, quod Deus optimus maximus confirmare velit precor.
14.
Jtem in abditis et abstrusis antris rupium Findmarkie multj perhibent animas a delictorum
colluuione purgari. Argumento non obscuro sunt miserabiles et horrende voces, que
illic subinde audiuntur et a quibusdam famulis meis, dum ibidem agerem, audite sunt.
Sed veritatem rei definire Dei solius est, cuius iudicia occulta sunt et vie inuestigabiles.
15.
Jtem in Findmarkia plures homines sunt vtriusque sexus, qui vel nolentes fantasmata
et mortuos resuscitatos se coram presentes videre dicunt, cuius signum probabile est,
quod, cum talia viderint, oculis eorum sua sponte lachryme oboriuutur et subito pallore
attonitj afficiuntur. Hij (mirabile dictu) homines longo maris tractu ab eorum mansionibus
submersos interfectosue vel alias mortuos, priusquam alicui ceterorum mortalium res
innotescat, quasi viuos se illorum visibus exhibentes aspiciunt. Et (quod fidem tam
dubie rei astruere possit) de vna eademque re diuersi id genus homines singillatim
et discrete requisiti ne in vno quidem iota narrando visa aberrant vel discrepant.
10
Sed tam desperate materie fidem dare merito recuso, sed ne libenter quidem de hac
materia sermonem fieri audio.
16.
Preter hec multa horum similia in hac regione reperuintur, que et ob rei nimietatem
et beatarum aurium Sanctitatis vestre fastidium silentio pertraneso.