Korpusfil: Walther Holtzmann: «XV. Trondheim» I: Decretales ineditae saeculi XII, Biblioteca apostolica vaticana 1982 , s. 149-155

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2018

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med.

XV. TRONDHEIM

86.

Alexander III to Archbishop Eystein of Trondheim. Dispensation from the rules against consanguineous marriages for people living on an island twelve-days journey from Norway. Those who live in such isolated communities, in what most inhabitants are related, and who cannot travel abroad to seek marriage partners may be permitted to marry within the fifth, sixth, and seventh degrees.
WH 406a; JL – 1164-81
Alexander III Trundensi archiepiscopo 1 2
Ex diligenti relatione nuntiorum tuorum nostris 3 est auribus intimatum quod insula quedam a Norwegia 4 per xii. dietas 5 et> amplius 6 distat, in qua episcopatus tibi 7 metropolico 8 iure subiectus existere 9 perhibetur 10 , cuius itaque parochiani ita sibi inuicem dicuntur contingere 11 quod matrimonia inter se uix aut nunquam legitime 12 possunt contrahere 13 , presertim cum difficile sit eis–et pauperibus fere impossibile–terram hac occasione exire et aliunde uxores querere. 14 Quare a nobis iamdicti nuntii 15 tui instantius postulant ut illius insule populo debeamus 16 super hiis utilius prouidere et aliquam inde facere dispensationem. 17 Nos siquidem in sanctorum patrum constitutis et sacris 18 canonibus aliquam in huiusmodi 19 dispensationem non legimus generaliter factam fuisse, nisi quod beatus Gregorius Anglis nouiter ad fidem conuersis ut in iiii°. gradu matrimonium contrahere possent indulsit, quod ipse idem postea reuocauit. 20 Vnde quoniam scripta nostra super talibus legem facere non 21 consueuerunt, certum tibi inde responsum dare nullatenus potuimus. Verumtamen si ab aliis insulam prescriptam terris per xii. dietas, 22 sicut audiuimus, constet distare et eius populo tantam in hiis necessitatem noueris iminere, tu ascitis tibi suffraganeis tuis cum suo et aliorum religiosorum uirorum consilio poteris dispensare et supradicto populo ut in v°. et vi°. et vii°. gradu contrahant matrimonium indulgere, donec omnipotens Dominus tantam ab eis aufert necessitatem. In quarto autem 23 gradu et infra dispensationem fieri prohibemus
Tradition: Cott. 2.26 (=C), Pet. 1.30 (=P).
[150] 
Printed: W.H. in DA 2 (1938) 383-84 (=C); in part Skåland in Historisk Tidsskrift 41 (1961-62) 137 (=P: «Ex diligenti – dispensationem» lin. 1-9
[152] 

87.

Alexander III to Archbishop Eystein of Trondheim. Permission to consecrate a biship of Oslo to succeed Thorstein, murdered by some of his subjects. The part of the diocese in which the murder took place should be deprived of episcopal presence forever; and the procuration which rightly belongs to the biship and the administration of the sacrament of confirmation («privilegium consignandi» should be transferred to other parts of the diocese at the bishop's will. The pope is amazed that the king of Norway has not avenged the crime.
WH 710; JL – (?) Benevento, December 1169
Alexander III Trudensi archiepiscopo. 24
Peruenit ad nos quod bone memorie quondam Asloensis 25 episcopus in quadam parte parochie sue a quibusdam perditionis filiis fuit crudeliter interemptus. Vnde licet tam piaculare flagitium grauissima sit animaduersione plectendum 26 , nos tamen postulatione tua inducti deuotioni tue auctoritate apostolica 27 concedimus ut in Asloensi 28 ecclesia episcopum ualeas ad honorem Dei et ecclesie ordinare, ita quidem ut illa pars episcopatus ubi tantum sacrilegium habuit exordium pontificali presentia perpetuo debeat carere, et diocesani episcopi procuratio 29 , que illum 30 de iure contingit, necnon et priuilegium 31 consignandi ad alias partes eiusdem diocesis pro ipsius episcopi arbitrio deferantur. Miramur autem, quod 32 tamen nec 33 sufficimus admirari, quod karissimus in Christo filius noster illustris Norweie rex tam horrendum scelus secundum collatam 34 sibi a Domino postestatem distulit uindicare 35 .
Tradition: Cott. 5.29 (=C), Pet. 4.40 (=P).
Printed: W.H. in DA 2 (1938) 391 no. 7 (=C).
[153] 

88.

Alexander III to Archbishop Eystein of Trondheim and his suffragans. Order that no cleric may devise to his relations or other secular heirs property which he obtained through his church. If any cleric of the province dies intestate, all such property should revert to the church in which he served. Property possessed by hereditary right may also be left to the church.
WH 49; JL – 1164-81 (? 1179-81)
Alexander III 36 Trundensi archiepiscopo et eius suffraganeis.
Ad aures nostras perlatum fuisse cognoscatis 37 quod quidam de clero uobis commisso non eam quam debent 38 circa salutem suam sollicitudinem et curam 39 adhibentes, ea que ipsis per ecclesias proueniunt 40 magis uolunt consanguineis 41 et heredibus aliis 42 suis secularibus relinquere quam eisdem ecclesiis de quarum bonis fuerant acquisita. Quidam etiam hec, etsi uellent, non possunt implere, quoniam legi uestre contraire noscuntur. Vnde quoniam ea que sanctorum patrum obuiant institutis alicuius consuetudinis obtentu non sunt 43 a Christiane professionis uiris aliquatinus obseruanda 44 , auctoritate apostolica statuimus ut, si aliquem clericum in uestris parochiis intestatum decedere forte contigerit, uniuersa eius bona que ipsi per ecclesiam prouenerunt, ad ecclesiam cuius clericus fuit nullius contradictione et appellatione obstante libere reuertantur. Si autem ea que iure hereditario possidet uoluerit ecclesie cuius clericus fuit relinquere, id efficendi liberam habeat facultatem.
Tradition: Cott. 4.73 (=C), Pet. 3.78 (=P).
Printed: W.H. in DA 2 (1938) 386-87 no. 3 (=C); in part Skånland in Historisk Tidsskrift 41 (1961-62) 138 (=P: 'Ad aures – statuimus' lin. 1-99).
[154] 

89.

Alexander III to Archbishop Eystein of Trondheim and his suffragans. Response to miscellaneous questions (a) on the beginning and end of feastdays, and the observation of feasts with an octave; (b) on the canonical penance for homocide and it modifications; (c) on days and times at which liturgical genuflection is not permitted, and on genuflection during ordinations; (d) on regional differences regarding the date of the feast of the Holy Trinity, which the Roman Church itself does not celebrate; (e) on the cases in which an alter has to be reconsecrated, without any need for reconsecrating the church in which it stands; (f) on the removal from all service at the alter of a priest who has killed a pagan; (g) on the restitution to office, after penance, of priests who have lived in socalled marriage with a concubine.
WH 833; JL 14109 (=a[ii, iv]cd)+14204 (=e)+14206 (=f[ii]) 1164-81
Alexander III Trundensi archiepiscopo et eius suffraganeis. 45
(a) [i] Quoniam in parte commisse nobis sollicitudinis uocati estis, onera uestra pro nostri officii debito subleuare tenemur et, si quid inter uos questionis emerserit, id secundum discretionem nobis a Deo datam exponere et aperire debemus. 46 [ii] Inde siquidem est quod nos uolumus prudentiam uestram 47 48 certa 49 cognitione tenere quod licet 50 scriptum sit: «de uespera 51 ad 52 uesperam celebrabitis 53 sabbata uestra»;, 54 [155] festorum 55 principium et finis iuxta eorum qualitatem et iuxta 56 diuersarum 57 regionum 58 consuetudinem considerari 59 debent 60 et secundum dierum magnitudinem celebrari. 61 62 [iii] Festiuitates siquidem ille, que octauam 63 habent, cum 64 maiori debent reuerentia obseruari 65 , [iv] et sic 66 67 prius incipere et tardius terminari non sine 68 ratione uidentur. 69 70 (b) Ceterum de homicidiis nostrum 71 uobis 72 consilium respondemus quod, cum hominem quemlibet 73 occidi contigerit, interfectori septennis et maior secundum modum delicti penitentia est iniungenda, nisi id 74 aliquis de precepto legitimi principis et legitime, scilicet pro iustitia 75 facienda, 76 aut forte inscienter hoc fecerit. 77 Verum modus penitentie secundum facti et persone qualitatem augeri uel minui poterit et discretione adhibita mitigari, de quibus, quoniam arbitraria sunt, nullam tibi certitudinem possumus respondere. 78 79 (c) Diebus autem dominicis uel 80 aliis precipuis festiuitatibus siue inter 81 pascha et pentecosten genuflectio 82 nequaquam 83 fieri debet, 84 nisi aliquis id secreto ex deuotione facere uelit. 85 In consecrationibus uero 86 episcoporum et ordinationibus 87 clericorum consecrans tantum et consecratus 88 89 genua flectere 90 poterunt, 91 secundum quod orationum 92 modus requiret. 93 94 (d) Preterea festiuitas sancte Trinitatis secundum diuersarum consuetudinem 95 regionum, 96 a quibusdam scilicet 97 in octauis pentecostes, ab aliis in dominica proxima 98 ante aduentum Domini celebrari 99 100 consueuit. Ecclesia siquidem 101 Romana in usu non habet 102 ut 103 aliquo 104 tempore huiusmodi celebret 105 specialiter 106 festiuitatem, cum singulis diebus 107 dicatur: «Gloria patri et filio et spiritui sancto 108 109 » et cetera consimilia 110 ad laudem pertinentia Trinitatis. Quare tibi, frater archiepiscope, 111 de usu pallii eo die, quo 112 sancte Trinitatis festiuitas celebratur, 113 certum nequaquam potuimus dare 114 responsum. 115 (e) Ad hec, si altare motum fuerit 116 aut lapis ille solummodo suppositus 117 qui sigillum continet confractus aut 118 diminutus extiterit, 119 debet altare 120 denuo consecrari Ecclesia 121 uero propter hoc nequaquam 122 consueuit suam 123 124 consecrationem iterare, 125 licet id quidem canones 126 innuere 127 uideantur 128 ; nec 129 tamen 130 id facere prohibetur. 131 132 133 (f) [i] De sacerdote autem qui paganum interfecit, uobis duximus respondendum, cum ille prophetarum eximius, qui erat uir sanguinum a constructione temporalis templi a Domino prohibitus fuit, 134 multo magis est aliquis propter hoc a consecratione corporis et sanguinis Domini prohibendus et etiam ab omni altaris ministerio remouendus. 135 [ii] Sane sacerdotes illi qui uetitas 136 nuptias contrahunt, que non nuptie sed contubernia sunt 137 nuncupanda, post longam 138 penitentiam uitam laudabilem comitantem 139 140 officio suo restitui poterunt et eius 141 executionem ex indulgentia episcopi sui 142 habere. 143 144
Tradition: Complete: Cott. 4.86 (=Co), Pet. 3.91 (=P). Sections: Sang. (=Sa) 5.11.2 (a[ii, iv]cd), 10.40 (b), 7.135 (e), 10.41 (f), 1 Abr. (=Ab) 5.9.1 (a[ii. iv]cd), 7.13.4 (e), Alan. (=Al) 2.4.2 (W1W2 2.3.2: a[ii, iv]cd), 6.3.1 ( om. W1W2: e), 3.2.1 (f[ii]), Sorbon. (=So) 2.5.2 (a[ii, iv]cd), Est. (=E) 2.5.3 (a[ii, iv]cd), 5.20.un (e), 3.2.un (f[ii]), 2 Comp. (ed. Augst. =Cp) 2.5.2 (a[ii, iv]cd), 5.20.un (e), 3.2.1 (f[ii]), X (=X) 2.9.2 (a[ii, iv]cd), 3.40.1 (e), 3.3.4 (f[ii]).
Printed: Complete: W.H. in DA 2 (1938) 388-90 no. 6 (=Co). Sections: a (a[ii, iv]cd) 2 Comp.(A), X; (b) Sang. (p. 350); (e) 2 Comp.(A), X; (f[i]) Sang. (p. 351); (f[ii]) 2 Comp.(A), X.


1. Praemonenda: Textum in cod. C severe damnatum est (vide in commento)
2. Erundensi P
3. tu/// nostris C
4. a ///weiga C
5. dietas] dies C ac
6. et – tibi] et amplius/// an/// ( vel in ///a ?) es/// C ( ubi forsan t sequi uidetur)
7. tibi scripsi cum Skåland (cf. C): tui male P
8. metropolico CP: non curavi emendandam formam rariorem (alibi saepius metropoliticus, -a, -um) quae etiam legitur e.g. in Inn. III registro 1 ep. 316 ( edd. Hageneder-Haidacher 1.449 lin. 6, 26)
9. iure – existere] iu/// esse ( vel em?)/// C
10. perhibeatur Skånl.
11. sibi inuicem dicuntur contingere] /// consanguinitate uel aff/// contigere C
12. matrimonia – legitime] matrimonium uix/// legitime C
13. pos///t contra/// C
14. cum difficile – querere] cum diffi/// isse ( vel ossi ?)/// terram /// aliunde uxores/// C
15. Quare – nuntii] /// nobis iamdicti nu/// C
16. postulant – debeamus] postulabant ut/// deberemus C
17. utilius – dispensationem] u/// aliquam inde (uim ante corr.) facere di/// C
18. constit/// sacris C
19. huiusmodi ///sacionem C
20. Cf. Gregory I, Reg. ep. 11.56a (JE 1843; AD 601) c.5 and the excerpt from the spurious letter JE ✝1334, which were combined by Joh. Diaconus, Vita Greg. M. cc.37-38 (PL 75.101-2) and so handed down in canonical collections from Regino of Prüm (app. II c.2) to Gratian C.35 q.2-3 c.20; also cited by Alexander II, JL 4500, cf. C.35 q.5 c.20.
21. non C marg.: om. P
22. dietas] dictas C ac
23. autem bis scr. P
24. Idem C
25. ///am Asloen/// Asleon. P
26. plectendum] puniendum P
27. apostolica///mus C
28. Allocensi CP
29. procurare P
30. illum qui qui male P de om. P
31. priuilegium coniecit Holtzm.: pium CP
32. quod om. P
33. nec tamen tr. P
34. collectam male C ( coniecit Holtzm.
35. uendicare P
36. Alexander CP
37. cognoscatis scripsi: cognoscas P, non leg. C
38. e///quam C deberent P
39. et curam non leg. C
40. proueniunt] ///nt C
41. consanguin///s C
42. aliis] et praem. P
43. sunt] possunt C
44. obseruandi C
45. Alexander – suffraganeis scripsi: Alexander III Trundensi (Trudensi SAb; Terdonensi Cp; Ternoc. E) archiepiscopo Sa(acd.e)AbAl(acd)E(acd)Cp(acd), Alexander III eisdem CoP, Alexander III Sa(b)Al(e.f)E(e.f)X(acd.e), Idem SoX(f); sine -inscr. Sa(f)
46. (a[i]) Quonuam – debemus CoP: Quoniam in parte etc. ( om. X) et infra cett.
47. Inde – uestram] Vestram uolumus prudentiam AsAbAlECp
48. uestram] tuam P
49. certam cognitionem Ab
50. Inde – licet] Verumtamen cognitione tenere uolumus quod licet So, Licet X
51. uespere AbAlECp
52. ad] in SoX
53. celebrabitis E pc
54. Levit. 23.32
55. festorum] tamen add. SaAbAlECpX, causa (?) add. So
56. iuxta om. SoX
57. eorum – diuersarum non leg. Co
58. regionum diuersarum tr. Ab
59. considerari] consecrari Ab, attendi X
60. debet AlSoECpX; benter male Ab
61. (a[ii]) Inde – celebrari omnes codd. sed brevius Sa et cett.
62. secundum – celebrari Co: sicut diei (dierum SaAbAl) magnitudo (magn. diei tr. SoE) exigit celebrari (celebr. om. X) cett.
63. octauas P
64. cum non leg. Co
65. (a[iii]) Festiuitates – obseruari CoP: om. cett.
66. (a[iv]) et sic – uidentur omnes codd.
67. sic et tr. So; sic AlECp; om. X
68. non sine] uera AlECp
69. non – uidentur om. SoX
70. uidentur] et infra add. AlECp
71. homici///nostrum Co
72. Ceterum uobis de homicidiis nostrum tr. Sa
73. quemlibet] aliquando Sa, ///libet Co
74. id] illud Sa
75. pro iustitia scilicet tr. Sa
76. facienda] exercenda P
77. hoc fecerit] efficiat PSa
78. (b) Ceterum – respondere CoPSa: om. cett.; Pars cap. Quoniam supra de feriis praem. Sa
79. respondere] reddere Sa
80. uel] et CpX
81. siue inter om. Ab
82. genuum flexico AlSoECpX
83. numquam Sa
84. debet fieri tr. AlCpX
85. in secreto ex deuotione id facere uelit Sa; ex deuotione id uelit facere in (in om. Cp) secreto AlCpX; in secreto uelit ex deuotione id facere So
86. uero CoP: autem cett.
87. ordinatione E; ordinibus So
88. consecratus et consecrans tantum tr. E; consecrans et consecratus tantum tr. SaAlSoCpX
89. et consecratus om. Ab
90. flectere genua tr. E
91. poterit Ab; possunt AlSoECpX
92. orationum Co: omnium P, consecrationis cett.
93. (c) Diebus – requiret omnes codd.
94. requirit PSoE
95. consuetudinem (consuetudines X) diuersarum tr. AlCpX; diuersas consuetudines So
96. regionum consuetudinem tr. Ab
97. scilicet CoP: om. cett.
98. proxima CoSaAb: prima AlSoECpX; om. P
99. consueuit in octauis ... celebrari tr. AlCpX
100. celebrari Sa pc
101. siquidem] autem Co
102. non habet in usu tr. Sa
103. ut] quod X
104. in aliquo CpX
105. celebrat P
106. specialiter celebret tr. Co
107. diebus] horis Al
108. et filio – sancto om. Ab
109. sancto om. E
110. Gloria ... consimilia (similia X) dicantur ad laudem tr. AlECpX; Gloria ... et consimilia dicantur ad sancte laudem So
111. episcope E
112. quo] scilicet add. So
113. celebratur] quo add. Co
114. dare potuimus tr. AlE
115. (d) Preterea – responsum omnes codd.
116. si motum fuerit altare tr. P
117. super positus Sa; supra positus X
118. aut] ut SaAb
119. extiterit om. X
120. altare om. ECpX
121. Ecclesia om. Ab
122. nequaquam propter hoc tr. PSa
123. suam consueuit tr. SaAbAlCp
124. suam om. E
125. Ecclesia – iterare] Propter hoc uero nequaquam reiterare suam consecrationem ecclesia consueuit tr. X
126. canones ( post corr.) quidem tr. Ab
127. annuere E; inhibetur P
128. Cf. De cons. D.1 c.19.
129. nec] ne Sa; non Cp
130. tamen om. ab
131. (e) Ad hec – prohibetur omnes codd.: Pars cap. Quoniam supra (supra om. Ab) de feriis praem. SaAb, Pars cap. Quoniam desinunt (defueritis Al) praem. AlE, Pars cap. Desinunt pream. Cp
132. nec – prohibetur om. X
133. prohibentur P; prohibemus Ab
134. 1 Chron. 22.8.
135. prohibendus – remouendus] prohibendus///endus Co
136. uetitas om. AlECpX
137. sunt] potius add. X
138. longam] lon/// Co
139. uita laudabili commitante (commendante emendavit Singer) Sa
140. comitantem] continentes AlECpX
141. eius] ///us Co
142. sui episcopi tr. AlECpX
143. (f[ii]) Sane – habere omnes codd.: Pars cap. Causam praem. AlECp
144. habere om. Co