Korpusfil: Egil Kraggerud (ed.): Theodoricus : De antiquitate regum Norwagiensium, Oslo 2018 , s. 4-129 (annenhver side)

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2018

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med.

[4] 
[ Incipit prologus Theodrici monachi in Ecclesiastica Historia Norwagiensium.]


Domino et Patri suo, uiro Reuerendissimo Augustino, Nidrosiensi Archiepiscopo, Theodoricus, humilis peccator, debite seruitutis subiectionem et orationum suffragia.


1 Opere pretium duxi, Vir Illustrissime, pauca hec de antiquitate regum Norwagiensium breuiter annotare et prout sagaciter perquirere potuimus ab eis, penes quos horum memoria precipue uigere creditur, quos nos Islendinga uocamus, qui hec in suis antiquis carminibus percelebrata recolunt. 2 Et quia pene nulla natio est tam rudis et inculta que non aliqua monumenta suorum antecessorum ad posteros transmiserit, dignum putaui hec, pauca licet, maiorum nostrorum memorie posteritatis tradere. 3 Sed quia constat nullam ratam regalis stemmatis successionem in hac terra extitisse ante Haraldi Pulchre-comati tempora, ab ipso exordium fecimus, non quia dubitauerim etiam ante eius etatem fuisse in hac terra uiros secundum presens seculum probitate conspicuos, 4 quos nimirum, ut ait Boetius, 'clarissimos suis temporibus uiros scriptorum inops deleuit obliuio'. Ad quod probandum testes ciebo idoneos. 5 Hugo bone memorie canonicus Sancti Victoris Parisiis, uir undecunque doctissimus, ita meminit gentis nostre in Chronica sua: 6 Northmanni, inquit, de Scythia inferiori (illam procul dubio uolens intelligi superiorem, quam nos Suethiam appellamus) egressi, classe aduecti in Gallias [6] intrantesque per Sequanam fluuium omnia depopulati sunt ferro et flamma. 7 Sigibertus quoque Gyemblacensis monachus in Chronica sua ita scribit: 8 Northmanni, inquit, aquilonaris gens atrocissima, aduecti in Gallias cum longis nauibus intrauerunt Ligerim fluuium et Thurones usque peruenerunt omnia uastantes. 9 Liquet itaque, uirorum optime, ex his fuisse etiam ante tempora Haraldi in hac terra in bellicis rebus potentes uiros, sed, ut diximus, illorum memoriam scriptorum inopia deleuit.
10 Veritatis uero sinceritas in hac nostra narratione ad illos omnimodo referenda est, quorum relatione hec annotauimus, quia nos non uisa, sed audita conscripsimus. 11 Digressiones etiam more antiquorum chronographorum non inutiles, ut arbitramur, ad delectandum animum lectoris locis competentibus adiunximus.
12 Vestre igitur Excellentie potissimum presentem schedulam examinandam misimus, cuius peritie certissime scimus nec ad resecanda superflua quicquam afore nec [beniuolentie] ad ea, que recte prolata sunt, comprobanda. 13 Omnipotens Deus custodiat Sanctitatem uestram longo tempore incolumem Ecclesie sue sancte. Vale.
[ Explicit prologus.]
[8] 
[ Incipiunt capitula sequentis opusculi.]
[I. De Haraldo Pulchre-comato.

II. De Erico, filio eius.

III. De inuentoribus Islandie.

IIII. De Hacone et Haraldo Grafeldr.

V. De Hacone Malo.

VI. De nece Gunilde per dolum Haconis.

VII. De dolosa eiusdem factione contra Olauum, filium Tryggi.

VIII. Quod Olauus repatrians assumpsit secum Episcopum quendam et alios religiosos uiros ad predicandum uerbum Dei Norwagiensibus.

IX. Quod eius instantia Comes Orcadum factus est christianus cum omni populo suo.

X. Quod ostense sunt Olauo insidie et fraudes Haconis.

XI. De constantia eiusdem in uerbo Dei. [9] 

XII. Quod Islandia fidem Christi receperit per eius instantiam.

XIII. Opinio quorundam de baptismo beati Olaui.

XIIII. De morte Olaui, filii Tryggi.

XV. De reditu beati Olaui de Anglia in Norwagiam.

XVI. De fuga beati Olaui in Rusciam.

XVII. De natura Carybdis et de Longobardis et Hunnis.

XVIII. Quod beatus Olauus repatriauit et de corporum humanorum diminutione.

XIX. Quod beatus Olauus in bello martyr occubuit.

XX. De diuersitate supputationis annorum ab initio mundi.

XXI. De Magno, filio beati Olaui.

XXII. De compositione pacis inter Magnum et regem Dacie.

XXIII. De pacto quod factum est inter Karolum Magnum et fratrem suum.

XXIIII. Quod idem Magnus, Danorum rex effectus, bellum habuerit cum Wandalis.

XXV. De reditu Haraldi Hardradr de Grecia.

XXVI. Inuectio Auctoris in ambitiosos et qualiter Cosdroë uitam finierit.

XXVII. Quod rex Magnus regnum Norwagie diuisit cum patruo et de obitu eiusdem.

XXVIII. Quod idem Haraldus expeditionem in Angliam ducens in bello uictus occubuit.

XXIX. De Olauo, filio eius.

XXX. De Magno Berfort, et mentio de presagiis que precesserunt mortem Karoli.

XXXI. De gestis eiusdem Magni.

XXXII. De morte eiusdem Magni et de filiis eius.

XXXIII. De rege Siwardo et gestis eius.

XXXIIII. De Haraldo Hyberniensi.]


[ Expliciunt capitula.]
[12] 
[ Incipit historia eiusdem de antiquitate regum Norwagiensium.]
[Cap. I.

De Haraldo Pulchre-comato.]


1 Anno ab incarnatione Domini octingentesimo quinquagesimo secundo regnauit Haraldus Pulchre-comatus, filius Halfdan Nigri. 2 Hic primum expulit omnes regulos et solus obtinuit regnum totius Norwagie annis septuaginta et defunctus est. 3 Hunc numerum annorum Domini, inuestigatum prout diligentissime potuimus ab illis, quos nos uulgato nomine Islendinga uocamus, in hoc loco posuimus; 4 quos constat sine ulla dubitatione pre omnibus aquilonaribus populis in huiusmodi semper et peritiores et curiosiores extitisse. 5 Sed quia ualde difficile est in huiusce ad liquidum ueritatem comprehendere, maxime ubi nulla opitulatur scriptorum auctoritas, istum numerum nullo modo uolumus preiudicare certiori, si reperiri ualet, considerantes illud Apostoli ad Timotheum: 6 Genealogias et infinitas questiones deuita. Et alibi: Si quis contentiosus est, nos huiusmodi consuetudinem non habemus.
[14] 
[Cap. II.

De Erico, filio eius.]


1 Haraldo successit filius eius, Ericus nomine; qui ex eo quod fratres occidit, cognomen traxit Fratrum-interfector. 2 Predictus uero Haraldus miserat unum ex filiis suis Halstano, regi Anglorum, Hocon nomine, ut nutriretur et disceret morem gentis; quem Norwagienses reuocauerunt propter crudelitatem fratris et precipue uxoris eius Gunnildar et constituerunt sibi regem. 3 Ipse uero Ericus ad Angliam nauigauit et a rege honorifice susceptus ibidem diem obiit. 4 Iste annis tribus regnauit, quorum duos solus, tertium cum fratre.
[Cap. III.

De inuentoribus Islandie.]


1 Regni Haraldi anno nono (uel, ut quidam putant, decimo) nauigauerunt mercatores quidam ad insulas, quas nos Pharias uocamus, 2 ibique tempestate correpti multum diuque fatigati per Oceanum tandem appulsi sunt ad quandam terram ualde remotam, quam quidam arbitrantur esse Tyle insulam, sed nos quia nescimus rei ueritatem, nec affirmamus nec negamus. 3 Ascendentes itaque de naui et circumquaque uagantes, sed et montana conscendentes [16] nihil penitus repererunt humane habitationis. 4 Reuersi igitur in Norwagiam nunciauerunt terram quam inuenerant, multumque laudantes plures animauerunt ad querendum. 5 Inter quos tum precipue uir quidam nobilis, Ingulfus nomine, de prouincia, que dicitur Horthaland, nauem parauit socerumque suum sibi, Hiorleifum nomine, cum multis aliis associauit, predictam terram quesiuit, inuenit et cum suis inhabitare coepit anno pene decimo regni Haraldi. 6 Et tunc primum illa terra inhabitari coepit, quam modo Islandiam uocamus, preter quod paucissimi ex Hybernia insula, id est Britannia minori, ibi creduntur antiquitus fuisse ex quibusdam indiciis, repertis uidelicet libris eorum et nonnullis utensilibus. 7 Precesserant duo [quidam] tantum in tali negotio predictum Ingulfum, quorum primus uocabatur Garthar et ab illo imprimis terra cognominata fuit Gartharsholmr, alter uero Floke dictus est. Sed de hac re ista sufficiant.
[Cap. IIII.

De Hacone et Haraldo Grafeldr.]


1 Hocon, nutricius Halstani, filius Haraldi, regnauit annis uiginti quinque. Hic fuit aspectu pulcher, uiribus corporis robustus, animi uirtute prestans, omni populo gratissimus. 2 [18] Hic regnauit in pace annis decem et nouem. Post hoc insurrexerunt contra eum filii fratris eius Erici, ut ait Lucanus: pugna est de paupere regno. Et in alio loco idem: omnisque potestas impatiens consortis erit. 3 Durauitque bellum istud inter ipsos annis quinque. 4 Ad ultimum uero in insula, que uocatur Storth, eo loco qui dicitur Fitiar, bellum inter se gesserunt; in quo quidem primo congressu Hocon superior factus, cum insequeretur inimicos, sagitta percussus est ex improuiso; 5 quod quidam imputant malitie Gunnildar, que fuerat uxor fratris eius Erici.
6 Illo itaque taliter extincto successit in regnum cum fratribus suis Haraldus Grafeldr; 7 qui cum uteretur consiliis crudelissime matris sue, gentem Norwagicam annis duodecim uehementer afflixit. 8 Postea occisus est in Dacia ab Haraldo quodam, filio fratris regis Dacie, qui rex fuit eiusdem nominis et filius Gorms, et postea christianus effectus est idem Haraldus primus omnium regum Dacie.
9 Occisus est autem Haraldus Grafeldr consilio predicti regis Dacie, qui eum nutrierat, instigante et prodente Hocone Comite, filio Sigwardi, qui cognominatus est Malus; 10 quem post interfectionem Tryggua, patris Olaui, [20] idem Haraldus Grafeldr una cum matre et fratribus multis malis afflixerat et ad querendum puerulum Olauum coegerat.
11 Qui post interfectionem patris sui Tryggua uix usquam tuto latere poterat propter insidias Gunnildar, que uerebatur illum successorem regni filiorum suorum; 12 Tryggue quippe, pater eius de stirpe regia, utpote filius Olaui, filii Haraldi Bene-comati, regnum obtinuerat in Superiore Prouincia, quam Norwagienses Uplond uocant.
[Cap. V.

De Hacone Malo.]


1 Hocon uero predictus, adiutus a rege Danorum Haraldo supra memorato, pacto inter eos constituto huiusmodi, uiginti uidelicet accipitres persoluendos singulis annis, et, si forte aliqua bellorum necessitas ingruerit regi Danorum, istum statim cum suo exercitu auxiliaturum, rediit in Norwagiam cum manu ualida, 2 fugatoque Gothroth, filio Gunnildar, solus obtinuit regnum Norwagie annis triginta, tamen sine regio nomine.
[22] 
3 Haraldus, rex Dacie, tunc temporis timebat ualde Ottonem, christianissimum imperatorem, qui ei suaue iugum Christi imponere disponebat, quod et fecit.
4 Iste est Otto, uir probissimus et in preclarissimis uiris prestantissimus, qui Ecclesiam omnemque clerum plus honorabat, et pene plus ditabat quam expediret subdendo ei pheodatos duces et comites. 5 Nam ex opulentia nata postea est insolentia, ut usque hodieque est cernere. Unde et illi, ut in Romana Historia reperitur, ab angelo est dictum: Venenum addidisti Ecclesie. 6 Quod quam ueraciter sit dictum, quotidiana – proh dolor! – probant exempla iugesque discordie inter duces et pontifices; quia aliud est improbitatem malorum seculari potestate et gladio arcere, aliud cura et uirga pastorali animas regere. 7 Iste Otto, cognomine Rufus, filius fuit Ottonis, qui dictus est Pius, de optimo parente pene melior proles. Sed ad nostra redeamus.
[Cap. VI.

De nece Gunnilde per dolum Haconis.]


1 Reuerso itaque Hocon in Norwagiam diuersis inter se conflictationibus et insidiis agebant ipse et Gunnilder, quia nulli eorum deerat satis ingeniosa malignitas. 2 Ipsa quasi simulando fugam cedebat semper; iste insequebatur. Inter hec regio uastabatur et plebs uniuersa magnis incommodis afficiebatur. 3 Tandem igitur Hocon commentatus est huiusmodi dolum: Mittit ad regem Dacie, sibi tunc [24] amicissimum, quia adhuc paganum; 4 rogat ut mittat literas ad Gunnildam occulte petatque sibi eam in matrimonium; asserat felicem fore Daciam tali regina: nec illi animo appetendas iuuenum nuptias; se quoque iam prouecte esse etatis; optime eos posse conuenire. 5 Suscepit itaque mulier regias literas oppidoque letata et muliebri leuitate nimis credula ad Daciam tendit; quam rex mox comprehendi [fecit] et in quandam paludem demergi fecit. 6 Et hic fuit finis scelerum et maleficiorum Gunnildar.
7 Confirmatus igitur Hocon in regno coepit demonum esse precipuus seruus et frequentibus sacrificiis illos in auxilium assciscere. 8 Decimo posthinc anno soluit pactum, quod cum Haraldo rege pepigerat, nactus occasionem discessionis eo quod Otto, christianissimus imperator, uehementer instabat regi Danorum, ut eum Christo cum tota patria subderet; 9 quod et tunc auxiliante eodem Saluatore efficaciter compleuit.
[Cap. VII.

De dolosa eiusdem factione contra Olauum, filium Tryggi.]


1 Anno uicesimo nono deinde regni sui comperit quod Olauus, filius Tryggua, esset in Anglia, adolescens bone indolis. 2 Qui reuersus a Ruscie partibus, ubi nutritus et [26] adiutus a Waldemaro rege fuerat, cum piraticam exerceret in Daciam, egressus de nauibus interceptus est ab hostibus, ne ad easdem redire posset. 3 Compulsus igitur hac necessitate diuinum inuocare auxilium, uouit se christianum fore, si de instanti eriperetur periculo. 4 Liberatus ergo diuinitus receptisque nauibus abiit in Hyberniam. 5 Inde profectus est in Sullingas insulas, que adiacent Britannie maiori, ibique baptizatus est cum omnibus suis a uiro uenerabili Bernardo abbate. 6 Inde perrexit in Angliam, ubi et moratus est aliquot annis; mutato tamen nomine dictus est Ole, eo quod nollet palam fieri quisnam esset.
7 Hocon ergo ut cognouit eum pro certo ibidem morari, modis omnibus intendit animum ut eum uita priuaret, eo quod pene solum timeret sibi suisque heredibus. 8 Et quia totus erat fraudulentus, multum diuque secum deliberans, quidnam facto opus esset, postremo uocauit ad se auunculos scilicet Olaui, fratres uidelicet matris eius Astrithar, Iostein et Karlshofoth, interminatusque est eis mortem, nisi iussis obedirent. 9 Misit ergo eos in Angliam cum quodam antiquo traditore, nomine Thorer Klakka, qui prius aliquandiu moratus fuerat cum Olauo. 10 Illi uero non ausi reluctari eius imperio promiserunt se quidem ituros, sed nullo alio pacto, nisi patefacerent traditionem et consilium comitis, saltem cum Olauus ueniret infra Agthanes ad locum, qui dicitur Thialfahellir. 11 Hocon uero paruipendens et [28] confidens suis solitis artibus, et quasi Olauum in manibus haberet, si illuc usque ignarus traditionis accessisset, sciensque pro certo Olauum nemini crediturum nisi illis, annuit eis quod petebant. 12 Iussit ergo eis nunciare Olauo obitum suum, totam terram eius prestolari aduentum, properare eum debere, ne quid noui interueniret.
[Cap. VIII.

Quod Olauus repatrians assumpsit secum episcopum quendam et alios religiosos uiros ad predicandum uerbum Dei Norwagiensibus.]


1 Olauus auditis his nunciis credidit eis, utpote auunculis suis. 2 Accelerato negotio paratisque nauibus sumpsit secum uiros religiosos, Sigwardum uidelicet episcopum, qui ad hoc ipsum ordinatus fuerat, ut gentibus predicaret uerbum Dei, et nonnullos alios, quos habere secum poterat, Theobrandum, presbyterum Flandrensem, 3 nec non et alium Thermonem, presbyterum etiam; habuit et diaconos aliquos. 4 Iam enim uir ille bonus premeditatus, se modis omnibus laboraturum, ut Christo totam terram subiugaret uel omnimodo paganis non imperaret, secutus in hoc Iouinianum, prudentissimum uirum, 5 qui cum, Romano exercitu apud Persas in maximo periculo constituto, a militibus peteretur ad imperium, incunctanter respondit, nullo modo se paganis imperare uelle. 6 Iulianus uero, Christi perfuga et ex subdiacono atque christiano [30] infelicissimus apostata et persecutor nominis christiani, qui et in eadem expeditione Parthica, ut testatur beatus Hieronymus, septem libros contra Christum euomuit - 7 hic Iulianus, seductus a malignis spiritibus, qui ei pro certo uictoriam in eadem pugna promiserant, quibus ipse pene cotidie non solum bruta animalia, uerum, quod illis multo acceptius est, corpus et animam suam immolabat, accendi fecerat omnes naues, quibus illuc aduectus fuerat, ut ablata spe reuertendi corda militum ad pugnam animaret. 8 Sed reddidit Dominus in capite blasphemi malitiam suam. Nam in eadem pugna diuinitus percussus, nescitur a quo, manum supposuit uulneri, cum sanguis efflueret, sparsitque in aera cum huiusmodi blasphemia: 9 Vicisti, inquit, Galilee (Dominum enim nostrum sic solebat appellare), et ita in uerbo blasphemie transiuit de morte temporali in perpetuam. 10 Exercitus igitur, ut diximus, Romanorum in maxima necessitate constitutus leuauerunt predictum Iouinianum, uirum christianissimum, imperatorem, ornatum moribus optimis, promittentes se uno animo christianos fore. Nam Iulianus multos a uera fide auerterat. 11 Suscepto itaque Iouinianus imperio cum summa industria exercitum abduxit, constituto pacto cum Persis, prout in tali necessitate ualuit. 12 Ipse – proh dolor! – nimis matura morte obiit, nam non dimidio anno imperauit. Sed reuertamur ad nostra.
[Cap. IX.

Quod eius instantia comes Orcadum factus est christianus cum omni populo suo.]


1 Olauus noster discedens ex Anglia recto cursu tetendit ad Orcadas insulas, et quia ipse subiecte sunt regi Norwagiensi, [32] conuenit Sigwardum comitem ut christianus fieret; qui tunc eisdem insulis preerat. 2 Cumque ille dissimularet et obloqueretur, Olauus eo magis instabat. 3 At ille promisit se quidem ei fore subiectum ut regi, si eum ad christianismum non cogeret. 4 Cumque diu reluctaretur, fertur quod Olauus rapuerit filium eius de loco, ubi nutriebatur, puerulum annorum trium, Thorfin nomine, contestans se eum immolaturum in conspectu patris, insuper et iuges intentans inimicitias, nisi assensum prebeat. 5 Comes uero iuxta illud quod scriptum est: Imple facies eorum ignominia, et querent nomen tuum, Domine, ueritus utrumque, et iustissimam Olaui iram et filii interitum, credendo uel potius consentiendo baptizatus est cum omni populo sibi subiecto. 6 Qui postea tamen in fide confirmatus fidelis permansit et omnes eius successores.
[Cap. X.

Quod ostense sunt Olauo insidie et fraudes Haconis.]


1 Olauus dehinc accelerauit iter suum in Norwagiam primumque applicuit ad insulam, que dicitur Moster, ubi et postea ecclesiam edificauit, que prima omnium in Norwagia constructa est. 2 Post hec cum uenisset infra Agthanes ad locum, qui dicitur Thialfahellir, ibi moratus est nocte una, quamuis pene nullus sit portus, ignarus adhuc fraudis et insidiarum Hoconar. 3 In eadem nocte accesserunt ad eum predicti auunculi eius discooperientes traditionem Hoconar, utpote iam liberati a iuramento, quod Hoconi iurauerant. 4 Rogant obnixe ut mature sibi et ipsis nec non et toti patrie prouideat. 5 Ille uero turbatus, ut assolet in tali negotio, omnipotenti Deo totam suam commisit causam, ut quod ille ei inspirauerat, ipso auxiliante perficere ualeret. 6 Ibi tunc ille antiquus traditor Thorer Klakka, qui ad eum [34] decipiendum ierat in Angliam, interfectus est. 7 Mox ergo diuinitus adiutus in crastinum profectus est in locum, qui dicitur Nidrosiensis, ubi tunc quidem paucule domus diuersorum negotiatorum habebantur, nunc uero caput est totius regni, non solum metropolitana sede, uerum etiam reliquiis beatissimi Olaui martyris honorabiliter sublimata ciuitas. 8 Ibi ad eum confluxit multitudo populi. Post hec in regem leuatus mox Haconem insequitur. 9 Ille uero derelictus a suis et in sola fuga spem ponens deuenit in quendam uiculum, Rimul nomine, ibique cum solo seruo suo, Karke nomine, a concubina sua Thora in ara porcorum absconsus, cum sopor, ut solet, ex tristitia obrepsisset, confossus in gutture ab eodem seruo interiit. 10 Quem tamen postea seruum, caput domini sui afferentem pro premio et scelere in dominum perpetrato rex laqueo necari iussit.
[Cap. XI.

De constantia eiusdem in uerbo Dei.]


1 Post hec intendit animum rex, totis uiribus coelitus adiutus exterminare idolatriam et demonum cultum a tota patria. 2 Impiger cultor uinee Domini sui instat precibus et predicationibus, addens aliquando minas et terrores. 3 Cernens namque effera corda barbarorum [ut] a ueterno et squalore perfidie et quodammodo congenita cultura [36] demonum, quam pene cum lacte matris imbiberant, nisi in manu ualida non posse liberari, et quia minus mouebantur ad uerba, addidit frequenter et uerbera, 4 imitatus Dominum suum, qui uulneribus sauciati infudit oleum et uinum, nec non et illud euangelicum: Compelle intrare, ut impleatur domus mea.
5 Est locus qui dicitur Mærin in Nidrosiensi dioecesi. Ibi, ut fertur, dabantur responsa a demonibus. Illuc et Hacon congregauerat multitudinem idolorum. 6 Illuc ergo rex adueniens inuitauit ad se omnes illos, qui arctiori uinculo diabolicarum falsitatum irretiti fuerant et uulgari locutione dicuntur seithmen, 7 et quia illos perspexit insanabiles, ne nouelle plantationi nocerent, collectos in domum demonibus dedicatam una cum simulachris igni cremari iussit; 8 quorum fuisse ferunt numerum octoginta promiscui sexus.
[Cap. XII.

Quod Hyslandia fidem Christi receperit per eius instantiam.]


1 Anno deinde transacto misit rex Theobrandum presbyterum in Islandiam predicare uerbum Dei, quam nos superius diximus a quibusdam estimari Tyle insulam propter quasdam similitudines maximeque quia continuatur dies circa solstitium estiuale et identidem ‹nox› circa [38] brumale. 2 Qui cum illuc uenisset, coepit illis predicare Christum, multumque instans uix biennio potuit paucissimos conuertere propter natiuam duritiam et crudelia ingenia. 3 Inter illos tamen, qui iugum Christi susceperunt, fuerunt isti precipui: 4 Haller de Sithu cum tota familia sua et Gitzor de Scalaholti. 5 Hic fuit pater Isleifs episcopi, qui primum in illa terra pontificalem sedem constituit in ecclesia, quam ipse edificauit et beato Petro apostolo dedicauit, conferens illuc totam hereditatem suam. 6 Tertius fuit Hialte de Thiorsardale, quartus uero Thorgils de Aulfusi.
7 Theobrando autem reuertente ad regem secuti sunt eum duo ex predictis uiris, Gitzor uidelicet et alius Hialte. 8 Theobrandus uero ueniens ad regem increpatus est ab eo pro minus peracto negotio. 9 Misit igitur rex sequenti estate Thermonem presbyterum, quem illi materna lingua Þormoð appellabant. 10 Ierunt cum illo et duo predicti uiri, promittentes regi se totis uiribus Christi euangelio collaboraturos. 11 Huius presbyteri predicationem tam efficax gratia Sancti Spiritus comitata est, ut totam illam barbariem in breui ad Christum conuerteret. 12 Nam cum ipsi intrassent terram, tunc ibi celebrabatur publicus conuentus, quem illi Alðing uocant. 13 Cernens igitur [40] multitudo paganorum illos aduenisse, occurrit plebs uniuersa ad arma uolentes eos unanimiter uita priuare. 14 Sed ita sunt diuinitus coerciti, ut minima manu christianorum eis obsistente nec possent nec auderent quicquam eis aduersi inferre. Hec de his dicta sufficiant.
[Cap. XIII.

Opinio quorundam de baptismo beati Olaui.]


1 Rex ergo Olauus ut facilius totam Christo subiugaret regionem, tres sorores suas principibus coniunxit uiris, unam Erlingi, filio Scialgs, Astritham nomine, alteram Þorgeiri, potenti uiro de Wic, 2 qui postea concremauit Goðroð in quadam domo, filium Gunnildar, cum ille uellet inuadere regnum contra Olauum, tertiam Hyrningi, fratri eiusdem. 3 Cumque omnes baptizari fecisset, cursum tetendit ad Superiora, scilicet Uplond, 4 ibique tunc puerulum Olauum trium annorum, qui postea deuotus Christi martyr factus est, inuenit una cum matre Asta, patre iam defuncto Haraldo [hic fuit filius Goðroðar Syr, cui extitit pater Berno, qui cognominatus est Mercator [42] et fuit filius Haraldi Bene-comati], felicem spem et decus Norwagiensium futurum. 5 Tunc et eum una cum matre ibidem secundum quosdam baptizari fecit. 6 Alii contendunt eum in Anglia baptizatum. Sed et ego legi in Historia Normannorum, quod a Roberto [in Normandia], Rothomagensi metropolitano, baptizatus fuerit. 7 Constat enim, quod Willelmus, dux Normannie, adsciuerit eum sibi in auxilium contra Robertum, regem Francie, cognomento Capet (qui fuit filius Hugonis Capet, nobilissimi ducis); qui duci Willelmo una cum comite Flandrensi bellum inferre parabat. 8 Nitebatur enim eum expellere a Normannia, eo quod antecessores eius ui extorserant prouinciam a rege Francorum. 9 Sed siue Rothomagi siue in Anglia baptizatus fuerit, tunc constat eum fuisse prouectioris etatis [quando martyrio coronatus est], quam illi dicunt, quibus maxime in huiusmodi credendum est. 10 Nec mirum de Olauo hoc contigisse in illa terra, ubi nullus antiquitatum unquam scriptor fuerit, cum idem scribat beatus Hieronymus de Constantino Magno, filio [44] Constantii et Helene, quod quidam dicant eum Bithynie baptizatum fuisse in ultima senectute, alii Constantinopoli, quidam Rome a beato Syluestro papa; et adhuc sub iudice lis est quis uerius scripserit.
[Cap. XIIII.

De morte Olaui, filii Tryggua.]


1 Quinto ergo anno regni Olaui, filii Tryggua, qui et ultimus fuit, intulerunt ei bellum Sueino, rex Dacie, Olauus, rex Suethie, Ericus, filius Hacon Mali, et eum – proh dolor! – nimis imparatum inuenerunt. 2 Nam cum undecim tantum nauibus dicitur fuisse congressus cum septuaginta. 3 Tandem [cum] sibi inuicem succedendo et semper integros pro sauciis restituendo non tam uictus est exercitus regis nostri quam consumptus. 4 Nec aduersarii tamen incruentam uictoriam reportauerunt, nam strenuissimus quisque aut in bello ceciderat aut grauiter uulneratus discesserat. 5 Ibi tunc quidam dicunt regem scapha euasisse et ob salutem anime sue exteras regiones adisse, quidam uero loricatum in mare corruisse. 6 Quid horum uerius sit, nos affirmare non audemus; hoc tantum credere uolumus, quod perpetua pace cum Christo fruatur. 7 Hoc bellum fuit iuxta insulam, que dicitur Suold et iacet [46] prope Slauiam, quam nos materna lingua Vinnlandiam uocamus.
8 In eodem bello Ericus uouit se christianum fore, si uictoriam adipisceretur, quod et opere impleuit. 9 Pactum uero inter ipsos eiusmodi, reges uidelicet et Ericum, constitutum fuerat, ut si possent Olauo regnum auferre, unusquisque tertia parte potiretur. 10 Suscepit ergo Ericus duas partes regni (suppresso tamen regio nomine, sicut et pater eius fecerat), eo quod rex Dacie, Sueino, concessit illi partem suam causa filie sue, quam desponsauerat ei. 11 Olauus uero, rex Suethie, commendauit partem suam Sueinoni, fratri Erici.
12 Paucis deinde transactis annis coepit inuidere fratri Erico Sueino, eo quod ille duas haberet partes Norwagie, ipse uero partem tertiam tantum et illam commendatam. 13 Ericus autem iusti tenax erga fratrem noluit fratricidio regnum foedare, simulque considerans uix eum de reliquo secum fraterne acturum iuxta illud Lucani: Nulla fides regni sociis omnisque potestas Impatiens consortis erit, discessit a patria nauigauitque in Angliam relicto filio suo Hacon successore regni. 14 Hic Ericus prefuit annis quindecim cum fratre Sueinone. Christianitatem nec minuit nec dilatauit permittens unumquemque in hac duntaxat parte uiuere iure quo uellet. 15 Qui dum sibi pituitam fecisset abscidi, nimia [48] effusione sanguinis uitam finiuit. 16 Post discessum eius a patria prefuerunt frater eius et filius annis duobus.
[Cap. XV.

De reditu beati Olaui de Anglia in Norwagiam.]


1 Olauus, filius Haraldi, morabatur in Anglia eo tempore, postea martyr Christi futurus, et ibi tunc reconciliauit Adalredum fratribus suis et ut in regem sublimaretur obtinuit. 2 Hunc Adalredum priuauit postea regno Kanutus, rex Dacie, qui dictus est Potens, et ut perpetuo exularet coëgit. 3 Fertur quod tunc Olauus adierit quendam heremitam, magne sanctitatis uirum, qui ei multa predixerit, et quia largiturus esset ei Dominus abundantiam gratie sue, nec non et quali morte ex hac luce migraturus esset ad Christum.
4 Anno posthinc parauit Olauus iter suum in Norwagiam cum duabus onerariis nauibus et sociis apprime armatis, qui dicuntur fuisse centum uiginti, omnes loricati. 5 Prospero ergo cursu transmisso Oceano applicuit primo quodam diuino presagio ad insulam quandam, que materna lingua nostra dicitur Sæla, latine uero interpretatur felicitas, nimirum portendens futuram uiri beatitudinem et quia spem felicitatis eterne toti patrie auspicio sui aduentus inuexerit. 6 Abhinc nauigauit in locum, qui dicitur Sauthungsund, ubi et moratus est aliquot dies.
[50] 
7 Ibi tunc perlatum est ad eum, aduentare Hacon, filium Erici, cum duabus nauibus, una parua, quam nos uocamus scuta, altera longa, quam antiqui uocabant liburnam. Unde et Horatius: Ibis liburnis inter alta nauium, Amice, propugnacula. 8 Quo comperto Olauus noster excogitauit huiusmodi laqueum: 9 Fecit naues suas altrinsecus econtra locari et, quia locus erat angustissimus, cordas inter ipsas naues tendi, que tamen fluctibus operirentur, ne dolum detegerent, ut, dum ibi incauti irretirentur, illesi et sine sanguinis effusione, si fieri posset, caperentur. 10 Quod et ita contigit. Nam adueniens Hacon, nil aliud suspicatus quam mercatores, ilico a rege captus est. 11 Ibi tunc abiurauit totam illam partem Norwagie, quam ipse tenuerat. Inde profectus est in Angliam.
12 Sueino uero, auunculus eius, cum audisset aduentum beati Olaui, collecto exercitu mox illum insequitur. 13 Olauus uero rex - hoc enim nomen a suis iam sortitus fuerat more antiquorum Romanorum, quia et ibi exercitus sibi solebat creare imperatorem et regium nomen imponere, diffidens ergo rex de auxilio Throndensium – nouerat enim eorum facilitatem et inconstantiam – secessit in superiorem prouinciam ibique hiemauit cum uitrico suo [52] Siwardo et Asta matre. 14 Adueniente uernali tempore profecti sunt ambo in Wic ibique exercitu comparato properant contra Sueinonem. 15 Ille uero impiger occurrit eis. Consertoque nauali proelio in loco, qui dicitur Nesiar, cum Sueino uinceretur, detrectans fugam disposuit cum suis occumbere, nisi prohibitus esset, et inuito illo retracta foret nauis eius a quodam suo principe et genero (qui sororem eius in matrimonium duxerat, Berghliot nomine), Einar Thambaskelme, uiro strenuissimo. 16 Hic consuluit ei fugam et quodammodo compulit, ut in Rusciam pergeret, ubi et diem obiit.
[Cap. XVI.

De fuga beati Olaui in Rusciam.]


1 Tempore uero, quo Ericus prefuerat, multi quantum ad christianismum a uero exorbitauerant. 2 Hos ergo ad uiam reducere et salutis iter monstrare, ecclesias in quibus non erant locis fundare, fundatas reditibus ditare rex Olauus modis omnibus intendebat et cooperator existere uiri optimi Olaui, filii Tryggua, ut quod ille magnifice plantauerat, iste sagaciter, ut a Dei spiritu doctus, rigaret. 3 Leges patria lingua conscribi fecit iuris et moderationis plenissimas, que [54] hactenus a bonis omnibus et tenentur et uenerantur. 4 Iusti tenax ad omnes neminem affligebat, neminem concutiebat, nullum damnabat, nisi forte quem propria malitia et obstinatio in malo damnasset, et, ut breuiter concludam, ad hoc tantum principabatur mortalibus, ut eos ad immortalitatis gloriam, quantum in se esset, perduceret. 5 Quod et tunc eis euidenter rerum exitus probauit, et quotidie nihilominus beneficiis omnipotentis Dei pro eius, ut credimus, meritis collatis satis superque monstratur.
6 Duxit deinde rex uxorem Astrithi, filiam Olaui, regis Suechorum, cum tamen ante primogenitam eius sibi desponsasset; sed interueniente ira patris neuter optatis nuptiis perfrui potuit. 7 Suscepit ex ea filiam nomine Ulfildi, quam postea coniunxit Ottoni, duci Saxonum.
8 Post hec rex Kanutus Dacie et Anglie, homo auidus alieni, animaduertens quod pater eius Sueino habuerit tertiam partem Norwagie, simulque considerans filium sororis sue Hacon tunc secum morantem a patria expulsum, coepit sollicitare principes Norwagie aduersus regem et clanculo pecunia corrumpere, Erlingum uidelicet, filium Scialgs de Sola, Kalf, filium Arna, Thore Hund et alios plures. 9 Et quia Erlingus precipuus erat illorum, collegit exercitum et congressus est nauali proelio cum rege Olauo, ubi et ipse occubuit. 10 Et hoc fuit in loco, cuius nomen est Tunga. Inuito tamen rege a quodam suo parente, Aslac Fitiascalla, occisus est. 11 Postea rex, comperto Kanutum regem adesse cum innumerabili exercitu (nam mille ducentarum nauium fertur classis eius fuisse), cernensque se imparem congressioni, relictis nauibus abiit ad generum [56] suum Olauum, regem Suethie. 12 Inde profectus est in Rusciam ad Iertzlauum regem, qui duxerat Ingigerthi, quam ipse, ut paulo ante dixi, desponsauerat et habere nequiuerat. 13 Moratus est ibi anno uno honorifice et officiosissime a rege Iertzlauo susceptus, cuius etiam tutele commisit filium suum Magnum, puerum quinque annorum, quem ex concubina susceperat.
14 Interea Kanutus rex allexit sibi omnes Norwagie principes, multa dando et plura promittendo, si fidem seruarent nepoti suo Haconi, quem secum adduxerat; acceptisque obsidibus ab illis, quibus minus credendum putaret, reuersus est in Angliam. 15 Deinde post annum perrexit Hacon in Angliam pro adducenda uxore sua; 16 sed cum reuerteretur, tempestate correptus coactus est incidere in charybdim in illo loco maris, qui dicitur Petlandzfiorthr, iuxta Orcadas insulas ibique in illam immanem uoraginem cum omnibus suis absorptus est.
[58] 
[Cap. XVII.

De natura charybdis et de Longobardis et Hunnis.]


1 De natura charybdis, quia de ipsa sermo incidit, antiqui scriptores reddunt huiusmodi rationem, Plinius uidelicet Secundus, Naturalis Historie ‹author› [uir] prudens ac doctissimus, Chrysippus philosophus et multi alii: 2 Dicunt esse locum illum peruium ad matricem abyssum, de qua fluere creditur omnis aquarum abundantia, ideoque nullum reperiri fundum. 3 De hac abysso scribitur in Genesi: Et rupti sunt omnes fontes abyssi magne. 4 Paulus quoque Diaconus, monachus Cassinensis coenobii, qui conscripsit historiam pulcherrimam de Pannonia prouincia, in qua multas utiles et non minus delectabiles fecit digressiones, pene idem loquitur de charybdis natura.
5 Ipse etiam affirmat, de Pannonia exisse illos, qui inuaserunt Italiam permissu Narsetis patricii, gentem ferocissimam et Deo inimicam; qui tunc appellati sunt Longobarbi a longa barba, nunc autem uocantur corrupte Longobardi, mutata D litera pro B. 6 Pannonia uero ex eo tempore nominata est Hungaria, quo eam quodammodo ui extorserunt Huni a Constantinopolitano imperatore. Qui [60] ut cessarent a rapinis et uastatione regni sui, inuitus licet, tradidit eis prouinciam translatis alio prioribus habitatoribus.
7 Isti Huni, ut scribit Iornandes in historia sua, erumpentes de Mœotidis paludibus, ubi eos fertur inclusisse Alexander Magnus, filius Philippi – gens semifera et a Deo alienissima, forma etiam turpissima, nam in capite pro oculis quasi bina foramina habebant, ueluti nigerrima pice infusa, statimque puerulis secabantur gene, ut cum lacte matris discerent et uulnera pati - 8 hi ergo reperto aditu per transitum cuiusdam cerue expanderunt se super faciem uniuerse terre more locustarum cum rege suo Attila peruagantesque totas Gallias omnia repleuerunt rapinis, incendiis, abominationibus, profanantes sancta loca et in solitudinem redigentes.
9 Isti sunt qui trucidauerunt beatum Nicasium, Rhemensium archipresulem, una cum beata uirgine Eutropia, sorore eiusdem, et ciuitatem Rhemis igni incenderunt. 10 Ab ipsis postea cum obsiderent Agrippinam, que modo Colonia dicitur, martyrizata est beata Ursula, filia regis Brittonum, cum omni comitatu suo, utriusque sexus pene incredibili multitudine. 11 Quo scelere patrato, uersi sunt ilico diuinitus in fugam et liberata est ciuitas meritis beatissimarum uirginum. 12 Completumque est in eis, quod scriptura dicit: Fugit impius nemine persequente. Et item illud psalmiste: Ibi ceciderunt qui operabantur iniquitatem [in corde scilicet]; expulsi sunt nec potuerunt stare.
[62] 
[Cap. XVIII.

Quod beatus Olauus repatriaverit; et de corporum humanorum diminutione.]


1 Kanutus ergo, rex Anglie, ut cognovit interitum Haconar nepotis sui, ilico misit Sueinonem, filium suum, ad gubernandum regnum Norwagie simulque resistendum Olauo, si in patriam redire disponeret. 2 O infelix et inexplebilis cupiditas mortalium! O multum misera humana anima! Que quanto magis sparsit se in uisibilia ista et dilatauit in figuram huius mundi, que preterit, tanto difficilius post hanc uitam recolligitur et a Deo, qui uera sufficientia est, alienatur. 3 Hoc in Kanuto satis superque elucet, qui cum duo regna possideret, tertium iustissimo regi Olauo, quod illi ex auita successione debebatur, molitur eripere.
4 Olauus itaque, ut fertur, admonitus in somnis redire eum oportere in Norwagiam, ualefaciens Iertzlauo et Ingigerthi relictoque ibi filio suo Magno reuersus est ad generum suum, Olauum regem, in Suethiam, ibique anno illo moratus est.
5 Adueniente itaque uernali tempore congregauit exercitum auxilio generi sui, qui magna ex parte erat [64] paganorum, duxitque eum per superiora in Norwagiam. 6 Cumque instaret rex paganis, ut baptizarentur, illique detrectarent suscipere iugum Domini, ait se non indigere paganorum et a Deo alienorum, maxime contra christianos; uilem sibi fore uictoriam que iniquorum manibus patraretur. 7 Respondent pagani paratos se quidem ad usus bellorum et si quid aliud iuberet rex; istam uero nouellam institutionem nolle se ueterne consuetudini anteponere; malle se redire in patriam. 8 Quo audito rex permisit omnes abire.
9 Congregati sunt postea ad eum parentes eius cum Haraldo, fratre eius, qui tunc erat adolescens quindecim annorum, sed et quidam alii principes; 10 inter quos erant Ringr, filius Dags, cum filio suo eiusdem nominis, et Fithr comes, filius Arna, frater Kalfs, qui maxime aduersabatur regi; 11 secutus fuerat et regem indiuiduus comes in omnibus periculis Ragnwalder, filius Brusa, filii Siwardi, qui primus omnium consulum Orcadum insularum christianus fuit, cuius superius mentionem fecimus. 12 Isti fuerunt uiri strenui et fortes, corpore et animo ualidiores multo quam his miseris temporibus, longe tamen suis antecessoribus inferiores.
13 Huius diminutionis talem reddit rationem Plinius Secundus in Naturali Historia. Verba ipsius ponam: 14 In plenum, inquit, cuncto mortalium generi minorem ‹staturam› [66] in dies fieri propemodum obseruatur, rarosque patribus proceriores consumente ubertatem seminum exustione, in cuius uices nunc uergit euum. 15 Hec Plinius; non enim latebat philosophos, quia audierant diluuium precessisse, seculum presens exustione finiendum. 16 Lucanus quoque, non minus philosophus quam poeta, dicit, ubi ad Iulium Cesarem loquitur, eo quod prohibuit comburi mortuos in bello:
17 Hos, Cesar, populos si nunc non usserit ignis,
Uret cum terris, uret cum gurgite ponti.
Communis mundo superest rogus ossibus astra
Mixturus.
18 Cuncta namque in terra ex calore et humore procreantur; 19 in quibus calor abundat, fiunt exiliora, graciliora et subtiliora; 20 et ubi preualet humor, sunt grossiora, proceriora et magis corpulenta. 21 Hanc uicissitudinem seculorum exustionis et eluuionis inducit Plato dicens expletis quindecim millibus annorum eas alternatim accidere omneque humanum genus interire preter paucissimos, qui aliquo casu euadant, unde postea reparentur homines; 22 hoc semper extitisse et semper futurum esse.
23 Nec tamen mundum Deo uoluit coeuum esse, sed sicut uestigium ex pede (non pes ex uestigio, et tamen ex quo pes, ex eo uestigium), 24 ita mundum per είμαϱμένην, id est, continuationem temporis, imitari quidem eternitatem, [68] sed apprehendere non posse. 25 Deus quippe simplicissima eternitas, incircumscriptibilis specie, presentialiter uniuersitatem intuetur, mundus uero per uicissitudines et tempora diuersificatur. 26 In hunc errorem uicissitudinum seculorum incidit Origines, nobilis tractator diuinarum scripturarum, quod satis - proh dolor! - elucet in illo libro, quem intitulauit πεϱì άϱχϖν (id est, de principiis), in quo multa uana de philosophorum libris et sane doctrine obuiantia commiscuit.
27 Beatus quoque Hieronymus loquens de diminutione corporum mentionem facit de duodecim lapidibus, quos filii Israel sustulerunt de alueo Iordanis fluminis, cum transirent sicco uestigio, sicut et antea Rubrum Mare. 28 Unde et psalmista canit: Quid est tibi, mare, quod fugisti? et tu, Iordanis, quia conuersus es retrorsum? 29 Iussit namque Dominus, ut ex singulis tribubus singuli uiri exportarent lapidem unum super ripam fluminis, quem leuiter ferre possent, in testimonium tanti miraculi; 30 quos idem sanctus Hieronymus testatur se uidisse; unum ex eis casu aliquo fractum et ferro religatum; tante esse magnitudinis unumquemque ut uix a duobus uiris ferri posset, non quia lapides creuissent, sed quia homines decreuissent. 31 Et certe iam pene octingenti anni sunt, ex quo beatus Hieronymus ad regna celestia transiuit.
32 Ante hos quoque fere septuaginta annos repertus est Rome Pallas, filius Euandri, quem Turnus occidit; 33 cuius mortem beatus dicit Augustinus simulachrum Apollinis fleuisse mira demonis uersutia, quasi doluisset occasum uiri probissimi. 34 Inuentum est etiam uas argenteum, locatum [70] super pectus eius, in quo confectio myrrhe erat et balsami pretiosissima, indeque egrediebantur duo calami aurei, quorum summitates naribus infigebantur, ut uidelicet uirtute unguenti corpus non minus interius quam exterius duraret incorruptum. 35 Inuenti sunt autem et duo uersus insculpti:
Filius Euandri Pallas, quem lancea Turni
Militis occidit more suo, iacet hic.
36 Qui postea erectus patente ingenti uulnere sub pectore pene murum ciuitatis adequauit statura sua, ibique stetit donec balsamo pluuiis abluto in semetipsum collapsus est et sic iterum terre ossa mandantur.
[Cap. XIX.

Quod beatus Olauus in bello martyr occubuit.]


1 Beatus itaque Olauus congregata manu, quam habere poterat in Uplond, tetendit in Throndheim. 2 Audierat enim Sueinonem, filium Kanuti, in Wic operiri aduentum suum cum ualida manu et ideo declinauit ab eo. 3 Throndenses autem audito aduentu regis conuenerunt in Nidrosiensem ciuitatem quasi uir unus aduersus Dominum et aduersus christum eius, iuuenes cum senioribus infelici factione, ut impugnarent sanctum Dei. 4 In quibus erant principes, qui maxime regi obluctabantur, Thorer Hunder et Kalfr, filius Arna. 5 Audiens igitur rex congregatam [72] aduersum se multitudinem misit ad eos Fin, fratrem Kalfs, cuius superius mentionem fecimus, 6 qui populo pacem offerret: regis animum paratum nunciaret oblitum [eum] preteritarum iniuriarum ignoscere cuique, quod eatenus perperam egisset; 7 detestari se effusionem humani sanguinis et maxime in ciuilibus bellis; nullo modo se uelle manum conserere, si salubribus eius monitis acquiescant. 8 Effera uero mens barbarorum unanimi consensu paci contradicit, et multo miseri magis eligunt sanctum Dei hostiliter impetere quam salutaria eius monita suscipere. 9 Omnes itaque regi obuiam ruunt et properanti gradu ad locum, qui dicitur Sticlastaðer, perueniunt. 10 Precesserat tamen eos Fithr, nuncius regis, et obstinatam eorum malitiam regi intimauerat. 11 Beatus itaque Olauus diuina reuelatione admonitus obitum suum quodammodo presagiuit, uocansque ad se, ut fertur, dispensatorem suum iubet illi, ut speciales elemosynas pro omnibus, qui in eodem proelio contra se arma ferendo casuri essent, ex regia pecunia deuote largiretur, non immemor precepti Domini sui: 12 Diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos.
13 Libet hic intueri animum martyris nostri: Furebat persecutorum rabies et miseranda cecitate perculsi [74] crudeli infamia debacchabantur in sanctum Dei. 14 Ille uero manet immotus, et in Christo fundatus saluti persequentium prouidendum curat, et hoc in tali necessitate, ubi quilibet etiam carissimorum suorum obliuisci potuisset. 15 Audite hec, obsecro, uniuersi populi: Vir iste natus pene in ultimis partibus Aquilonis inter barbaros et incultos, uidete quale sidus emicuerit, quam humilis, quam sublimis, et hoc non in seruili conditione, sed in regali fastigio, 16 animaduertite, quali animo bellum parauerit, quid intenderit! 17 In promptu causa est procul dubio, remota omni ambiguitate, ut sceleratos et iniquos a bonorum persecutione compesceret, Christi sancita stabiliret, de durissimis lapidibus, si fieri potuisset, filios Abrahe suscitaret. 18 Hec ita fuisse certissime declarant cotidiana beneficia et non minus crebra quam inusitata miracula, que omnipotens Deus dignatur operari per eius merita, non in nostra regione, uerum ubicunque locorum et a quibuscunque auxilium beati martyris fideliter imploratur. 19 Videre est etiam quam deuote, quam diligenter insecutus sit beatus iste uestigia illius primi uexilliferi Saluatoris nostri, uidelicet beatissimi protomartyris Stephani: 20 Ille inter torrentium imbrem lapidum pro lapidantibus exorauit, iste pro interemptoribus suis etiam elemosynas erogari iubet. 21 Sed in his omnibus ille agnoscendus est, ille laudandus, ille glorificandus, qui et in prima uocatione dedit fidem et in extrema constantiam.
[76] 
22 Collatis itaque signis ferebat uexillum ante regem uir strenuus nomine Biorn. 23 Hic in primo statim congressu occisus est a Thori Hund, qui primam aciem ducebat contra regem. 24 Illico subsecutus est occasus regis, accepto, ut fertur, uulnere ingenti. 25 Quis ei manus intulerit, utrum unum an plura uulnera habuerit, quia a diuersis diuersa dicuntur, nos nil temere affirmare uolumus nec officioso mendacio aliorum aures demulcere. 26 Dagr uero, unus ex principibus regis nec non et cognatus eius, cernens uexillum una cum rege cecidisse, uiriliter illud erexit hortatus socios et obtestatus, ut necem regis non uelint inultam, ne geminatum gaudium aduersarii reportarent, et de nece regis et de incruenta uictoria. 27 Inde ruunt omnes in arma, penetrant bis uel ter aciem hostium, plurimos prosternunt, protrahitur pugna usque ad uesperam, nox pugnantes dirimit; 28 discedunt tandem utrique non tam uicti quam fessi et uulneribus afflicti.
29 Occubuit autem beatus Olauus quarto Cal. Augusti, quod tunc erat quarta feria, anno ab incarnatione Domini millesimo uicesimo nono, ut nos certius indagare potuimus.
[Cap. XX.

De diuersitate supputationis annorum ab initio mundi.]


1 Sciendum uero est, in libris nil adeo corruptum ut supputationem numerorum, tum maxime uitio scriptorum, [78] tum etiam minori industria calculantium, et ideo, ut in primis diximus, hunc numerum annorum nolumus preiudicare certiori, semper et ubique precauentes contentiones, in his precipue que contra fidem non sunt. 2 Et ut pauca de antiquorum libris et quid ipsi senserint de supputatione annorum ab exordio mundi usque ad aduentum Christi referam, ponam diuersorum diuersum computum. 3 Eusebius Cesariensis episcopus, primus omnium quorum ad nos scripta peruenerunt, ab initio seculi usque ad ortum Saluatoris colligit ex Hebraica ueritate annorum tria millia nongentos septuaginta unum. 4 Idem tamen Eusebius, nolens auctoritatem septuaginta interpretum, si tamen illorum est, omnino postponere, secundum illam colligit quinque millia centum nonaginta nouem. 5 Isidorus, Hispalensis episcopus, ponit quinque millia centum quinquaginta quatuor. 6 Beda sequens Hebraicam ueritatem decem et nouem annos minus ponit Eusebio, id est, tria millia nongentos quinquaginta duos. 7 Hunc sequitur Remigius, Autisiodorensis episcopus, uir in literali scientia adplene instructus, nec in uno anno ab eo dissentiens. 8 Hugo quoque, Parisiensis canonicus, omnium iudicio absque ulla refragatione diligentissimus tractator, beatum Hieronymum e uestigio secutus, ut in Chronica sua satis elucet, Hebraicam in omnibus prefert ueritatem. 9 Sunt igitur secundum Hieronymum et ueritatem, quam ipse diligentissime de Hebraicis fontibus elicuit, anni ab Adam usque ad Christum tria millia nongenti quinquaginta duo. 10 Hec de diuersitate calculantium dicta sufficiant.
[80] 
11 Quomodo uero mox omnipotens Deus merita martyris sui Olaui declarauerit cecis uisum reddendo et multa commoda egris mortalibus impendendo 12 et qualiter episcopus Grimkel – qui fuit filius fratris Sigwardi episcopi, quem Olauus, filius Tryggua, secum adduxerat de Anglia – post annum et quinque dies beatum corpus e terra leuauerit, quo statim peracta pugna transuectum fuerat, et in loco decenter ornato reposuerit in Nidrosiensi metropoli, 13 quia hec omnia a nonnullis memorie tradita sunt, nos notis immorari superfluum duximus.
14 Regnauit autem beatus Olauus annis quindecim, quorum tredecim solus obtinuit regnum. 15 Nam primo anno cum Sueinone, filio Hacon Mali, pugnam habuit et eum a patria expulit, ut superius meminimus, ultimo uero a Sueinone, filio Kanuti, regis Anglie nec non et Dacie, de quo satis dictum est, rebellionem passus est et inquietum fuit regnum. 16 Eidem uero Kanuto et filio eius, Sueinoni, et Haconi, nepoti eius, asscribuntur anni quinque in Catalogo regum Norwagiensium.
[Cap. XXI.

De Magno, filio beati Olaui.]


1 Post hec uero uix triennio transacto Norwagienses sera poenitentia ducti pro scelere, quod commiserant in beatum Olauum, simulque non ferentes tyrannidem Alfiue, matris Sueinonis, decreuerunt mittendum pro Magno, filio beati Olaui, tunc puero decenni, cupientes saltem filio restituere, [82] quod patri crudeliter abstulerant. 2 Elegerunt ad id negotium quatuor uiros, Ragnwaldum comitem, quem superius diximus amicissimum beato Olauo, Einar Thambaskelme, Suein Bryggyofot et Kalfum, filium Arna, qui in beatum Olauum graues pridem exercuerat inimicitias, sed tunc poenitentia ductus modis omnibus nitebatur filium eius in regnum restituere. 3 Qui cum uenissent in Rusciam ad Iertzlauum et lngigerthi, ubi nutriebatur puer, consilium suum innotuerunt regi nec non et totius Norwagie. 4 Abnegat regina Ingigerthr affirmans nullo modo mittendum puerum, nisi iureiurando promitterent eum in regem sublimandum. 5 Valde enim dilexerat beatum Olauum ideoque officiosissime filium eius nutriuerat. 6 Illi uero, supra quam ab eis poscebatur, promittentes omnia soluuntur abire. 7 Reuersi itaque in Norwagiam cum magno gaudio suscepti sunt a tota patria, statimque cum fauore totius populi puer Magnus in regem sublimatus est.
[Cap. XXII.

De compositione pacis inter Magnum et regem Dacie.]


1 Audiens itaque Sueino, filius Kanuti, deuotionem populi contra regem Magnum, diffidens rebus propriis reuersus est in Daciam eodemque anno presentem uitam finiuit. 2 Sed et pater eius Kanutus, rex Anglie, eodem anno rebus humanis decessit. 3 Non multo posthinc elapso tempore memor Magnus rex iniuriarum, quas exercuerant Dani in reges [84] Norwagie, congregata classe tetendit in Daciam peruenitque ad insulas, quas nos Brennoiar uocamus, ubi tunc obuium habuit Hartha Knut, filium Kanuti, fratrem Sueinonis. 4 Videntes itaque principes, reges adolescentulos facile posse inclinari in quamlibet partem, potiusque sibi imputandum quicquid perperam agerent, mutant in melius consilium tractande pacis. 5 Ineunt foedus tali proposita conditione: Ut uter regum sine certo herede - hoc est, prole uentris sui - prior humanis rebus abscesserit, residuus utrumque regnum obtineat sine ulla contradictione. 6 Sicque ab inuicem non solum concordes, uerum etiam amicissimi discedunt.
[Cap. XXIII.

De pacto quod factum est inter Karolum Magnum et fratrem suum.]


1 Non longe a pacto quod pepigit Karolus, qui postea ob insignes uictorias et morum probitates dictus est Magnus, cum Karolomanno, seniore fratre suo.
2 Qui tamen Karolomannus post biennium hominem exuit, relictis duobus filiis suis; quos assumens uxor eius, que fuerat, profugit feminea leuitate ad Luiprandum, regem Italie, quod uehementer displicuit Karolo. 3 Iste rex [86] Longobardorum multum afflixit Romanam Ecclesiam, adeo ut dominum papam inclusum Papie obsideret. 4 In hac ergo necessitate positus dominus papa misit literas deprecatorias ad Karolum, regem Francie. Audierat enim eum ingenue indolis iuuenem. 5 Postulat eum subuenire laboranti Ecclesie: 6 Nihil sibi germanius fore quam laborantem sustentare matrem, obedire eum oportere, utpote christianum regem, summo pontifici; se in maximo periculo constitutum die noctuque eius prestolari aduentum; accelerari oportere negotium, quod alimenta sint in breui defutura. 7 His literis acceptis Karolus, quamuis iam premeditaretur expeditionem in Saxoniam, que adhuc illo in tempore idolatrie dedita erat, mira celeritate contraxit exercitum, atroci lege proposita cunctis principibus, si quis post eius abscessum remoraretur. 8 Incredibili ergo et inopinata acceleratione transscensis Alpibus – ut illud Lucani aptissime ei possit conuenire: Iam rapido cursu Cesar superauerat Alpes9 improuisus adfuit nec fama quidem preeunte, dispositaque acie obsidione cinxit exercitum regis Longobardie, ita ut miro et rarissimo exemplo nullus pateret effugii locus illi, qui prius alios incluserat. 10 Quod ut innotuit urbi, maximo gaudio perfusa est ciuitas apertisque portis uiriliter inuadunt aduersarios. 11 Karolo foris [88] urgente, oppidanis ab intus instantibus, totus exercitus Longobardorum et subiugatur et sub iugum mittitur. 12 Rex ipse catenatus ante pedes domini pape adducitur. Non datur imperio, sed, ut frequenter promeruerat, plebis opprobrio. 13 Karolus rex requirit a domino papa, quid iubeat de illo fieri. 14 Dominus papa simpliciter respondit: Ego non corporalem, sed spiritualem fero gladium. Mihi sufficit, si ius suum et patronatus Ecclesie reddatur, si beato Petro sua restituantur. 15 Tuum est, inquit, carissime fili, decernere, utrum regium nomen in Italia permanere debeat, ex quo Constantinus, filius Helene, ad honorem Domini nostri Iesu Christi illud abdicauit et beato Petro ac Romano pontifici in ius perpetuum contradidit. 16 Karolus itaque rex exauctorauit regem Longobardie et Viennam in exilium misit, restituens ei uxorem et liberos pecuniamque sufficientem, clementer et benigne eum tractans. 17 Ex illo ergo tempore liberata est Ecclesia Romana a tyrannide Longobardorum instantia et beneficio christianissimi regis Karoli post annos plus minus trecentos, ex quo primum inuaserant Italiam. 18 Sed regrediamur in Norwagiam.
[90] 
[Cap. XXIIII.

Quod idem Magnus, Danorum rex effectus, bellum habuerit cum Wandalis.]


1 Non multo post supra memoratam concordiam duorum regum, Magni et Kanuti, defunctus est idem Kanutus absque herede. 2 Quo comperto Magnus rex congregata classe nauigauit in Daciam, ubi tunc a principibus regni, qui supradicte pactioni interfuerant, honorifice suscipitur et in regem sublimatur. 3 Quod cum audisset Sueino, filius Ulfs et Astridis, sororis Kanuti, regis Anglie, collecto exercitu congressus est cum Magno nauali proelio ab eodemque mox uictus aufugit. 4 Dum hec agerentur, Wandali, quos nos materna lingua uocamus Windir, gens pagana et Deo inimica, siluestris et inculta, uiuens raptu, qui semper quidem rapinis solebant infestare Daciam, tunc tamen precipue occasionem nacti de inquietudine regni, incredibili multitudine aduecti sunt in Daciam, operientes faciem terre more locustarum. 5 Quod cernens Magnus rex animo consternatus est. Nam neque tempus habuit exercitum congregandi nec tutum putabat cum paucis contra tantam multitudinem dimicare. Et intolerabile uidebatur uastari regionem in presentia sui. 6 In hac ergo mentis angustia posito rege fertur nocte subsequenti apparuisse beatum Olauum, patrem eius, et monuisse eum in Deo spem ponere: facile ei esse dare uictoriam non minus in paucis quam in pluribus; oportere eum in crastino ad bellum procedere; Dei miseratione uictoriam non defuturam. [92]  7 Hac ergo uisione confortatus rex Magnus in crastinum uiriliter processit ad proelium, subsequens uexillum, quod patris eius fuerat, tenens manu bipennem eiusdem, que et ibi confracta est et modo seruatur in Nidrosiensi ecclesia. 8 Maior itaque ruit in hostem, plurimos prostrauit, ceteros turpiter Deo auxiliante in fugam conuertit. 9 Hoc proelium gestum est in loco, qui dicitur Luirscogs-heithr. 10 Variis deinde conflictationibus inter se agentes Magnus et Sueino plura proelia gesserunt in diuersis locis, quorum maxima ista fuerunt: apud Helganes unum, aliud apud Aros et nonnulla preterea. 11 Sed quia longum est singulis immorari, transeamus ad cetera.
[Cap. XXV.

De reditu Haraldi Hardraðr de Grecia.]


1 Videns itaque Sueino, se non posse resistere uiribus Magni, discessit a patria. 2 Quem insecutus rex cum classe applicuit in loco, qui dicitur Ourarsund; 3 ubi cum morarentur, conspiciunt quadam die nauem aduentantem, ‹in›solitis armamentis uenustius ornatam. Nam uelum totum purpura renitebat. 4 Qua insueta uisione attonitus rex mittit illico qui requirant, qui sint uel unde ueniant. Responsum est nunciis regis, esse Haraldum, fratrem Olaui, regis Norwagie, uenientem de Grecia. 5 Econtra illi sciscitantur, quis ductor sit classis, quam in portu cernebant. 6 Respondebant, esse Magnum, filium beati Olaui, regem [94] Dacie et Norwagie. 7 Quo audito Haraldus mox diuertit ad nepotem suum. A quo, ut decuit, honorifice susceptus aliquot dies ibi moratus est. 8 Cumque Magnus ab eo postularet, ut ei subsidio foret ad subdendum sibi regnum Dacie, quod ei iustis ex causis debebatur, respondisse fertur se potius uelle petere ab eo partiri secum regnum Norwagie, quod sibi iure heredetario debebatur. 9 Cui cum rex Magnus gratiose respondisset - erat enim mitis et benignissimi ingenii -, unus ex consiliariis regis, Einar Thambaskelmer, perpendens secum utriusque uerba non de eiusdem benignitatis fonte manare, respondit iustum uideri, ut si rex Magnus Haraldo dimidiam partem Norwagie annueret, ipse quoque pecuniam, quam de Grecia attulerat, cum rege diuideret: 10 multum enim eum egere pecunia; plurima in expeditionibus assiduis consumpsisse. 11 Hanc responsionem Haraldus indigne ferens dixit se non ob id in exteris regionibus pro adquirenda pecunia obiecisse ‹se› periculis, ut inde ditaret satellites Magni, nepotis sui. 12 Cui Einar: «Scias me, ubicunque potero, obuiam iturum, ne regnum obtineas.» 13 Quod uerbum et Einaro et filio eius, ut rerum exitus probauit, causa fuit temporarie mortis, quia ambo postea ab Haraldo occisi sunt. 14 His itaque responsis commotus Haraldus discessit a rege et in Norwagiam profectus est. 15 Sueino comperta causa discessionis Haraldi a Magno e uestigio comitatus est eum, promittens ei dimidiam partem Dacie, si possent regem Magnum eliminare.
[96] 
[Cap. XXVI.

Inuectio auctoris in ambitiosos et qualiter Chosdroë uitam finiuerit.]


1 O uere infelix appetitus honoris! O miseranda et miserabilis et, ut a philosophis describitur, uere ceca ambitio, diuina et humana calcans, nature non deferens honorem et, cuius mentem semel inuaserit, impotem sui reddens! 2 Hec Absolonem in iugulum patris armauit, ut sibi parricidio regnum pararet. Et ut de ethnicis aliquid loquar, hec Pharnacem, filium Mithridatis, regis Ponti, qui cum Romanis annis quadraginta bellum gessit, impulit ut patrem suum inclusum in quadam ciuitate obsideret; 3 cum idem Mithridates diu ex altissimo muro concionatus cupiens filium ad misericordiam flectere, ut inexorabilem uidit, exclamasse fertur: 4 «Dii patrii, si qui estis, donate ut Pharnaces hac ipsa prece filios suos exoret et non audiatur.» 5 Post hec descendens de muro dedit uenenum omnibus concubinis suis et filiis et filiabus. 6 Postremo cum ipsemet hausisset uenenum, et uis ueneni in ipso grassari non posset propter innumerabilia remedia, quibus frequenter munierat sua uiscera contra eandem pestem, ne ab alio necaretur, fracto iam muro porrexit ceruicem spiculatori. 7 [Quod] de hoc Lucanus: Barbarico uix consummata ueneno. 8 De hoc rege scribit Plinius Secundus [98] his uerbis: Mithridates, inquit, rex Ponti, homo potentissimus et ditissimus, annis quadraginta bellum protraxit nobiscum uariis euentibus, duarum et uiginti gentium rex totidem linguis iura dixit, pro concione singulas sine interprete affatus.
9 Hec ipsa infelix ambitio armauit Syroim in iugulum patris sui Cosdroe. 10 Et quia huius regis mentionem fecimus, queso ne onerosum uideatur lectori, si pauca de Romana Historia excerpta hic ponantur propter illam scripturam, que fertur de exaltatione sancte crucis, in qua quibusdam ueris multa falsa interlita sunt, propter quod a sancta Romana Ecclesia non recipitur. 11 Gelasius namque papa, uir doctissimus et magne auctoritatis in Ecclesia Dei, compendioso sermone secernit apocryphas scripturas a sacro canone, 12 dicens non egere Ecclesiam Dei falsitatis comprobatione, que ab ipsa ueritate, Deo, fundata est. 13 Cui beatus Augustinus plurimis in locis attestatur eodem sensu et pene iisdem uerbis. 14 Ponit idem Gelasius inter apocrypha passiones apostolorum preter solius Andree, librum de infantia Iesu, librum de natiuitate beate Marie, itinerarium Clementis, euangelium secundum Thomam, euangelium secundum Bartholomeum et multa alia, que longum est enumerare. 15 Sed iam uideamus, quomodo illa scriptura de exaltatione sancte crucis conueniat ueritati Romane Historie. 16 Heraclius, uir ualde strenuus in re militari, filius Heraclii, prefecti Africe, a militibus in imperatorem Romanum eligitur. 17 Hic sex annis continuis peruagatus omnem Persidem innumeras ciuitates nec non et uetustissima edificia regum antiquorum solo prostrauit. 18 Super pontem quendam cum quodam gigante Persico singulari pugna congressus uicit et in amnem deiecit [100] ipsumque Cosdroen ad ultimas regni sui latebras fugere compulit. 19 Qui ultime desperationi addictus filium suum Mardasan designauit regem. 20 Quo comperto Syrois, primogenitus eius, egre tulit nimis sui repulsam, cui debebatur pro ordine natiuitatis regnum, et sollicitato Gundabundan, prefecto militie, omnem ad se conuertit exercitum statimque patrem Cosdroen insecutus comprehendit et magnis cathenarum ponderibus pedibus colloque circumdatis reclusit in domum subterraneam, quam ipse ad thesauros recondendos in loco abditissimo construxerat, imperans et dicens: 21 Comedat aurum et argentum, pro quo multos impie peremit et orbem terrarum deleuit. 22 Fecit etiam Syrois nefas omnibus seculis inauditum, diuino sic disponente iudicio. 23 Nam mandauit satrapis, quibus nouerat patrem precipue exosum, eisque tradidit eum per quinque dies illudendum et conspuendum ac diuersis iniuriis afficiendum, et sic demum sagittarum ictibus perimere iubet, occisis tamen prius ante ora patris quinque filiis. 24 Et hic fuit finis hominis sacrilegi, templi Domini uiolatoris et ultra humanum modum elati. 25 Nam legatis Heraclii, qui gratia pacis uenerant, ita superbe respondit, aut uidelicet christianos propriam religionem relicturos et secum solem adoraturos aut eorum regnum [102] penitus destruendum. 26 Sed reddidit Deus in caput blasphemi propriam contumaciam. 27 Licet itaque Cosdroe pro suis sceleribus dignas expenderit poenas, tamen a prole uentris sui hoc passum execrabile et coram Deo et coram hominibus fuit.
28 Nonne etiam infelix ambitio impulit Domitianum, hominem scelestissimum et quodammodo alterum Neronem, insidiari sanguini fratris sui Titi? 29 Hic Titus pre suauitate morum et inolita bonitate dictus est delitie humani generis. Et cum quodam die aduesperascente reminisceretur se nemini quicquam eo die beneficii impendisse, eo quod nullus postulasset, dixisse fertur ad commilitones suos: 30 «Hodie», inquit, «diem perdidi, quia nulli aliquid emolumenti impendi.» 31 Fratrem uero Domitianum suaui eloquio demulcebat, rogans ne se foedaret fraterno sanguine: in breui ei affuturum imperium; non decere eum cum tanto scelere illud comparare. 32 Quod – proh dolor! – nimis uerum fuit. Nam et Titus in imperio biennio tantum uixit et eidem Domitianus successit, qui etiam hoc suis sceleribus addidit, quod secundam a Nerone persecutionem in christianos mouit. Iam uero nostra persequamur.
[104] 
[Cap. XXVII.

Quod rex Magnus regnum Norwagie diuisit cum patruo et de obitu eiusdem.]


1 Magnus rex ut audiuit Haraldum, patruum suum, et Sueinonem in Norwagiam profectos foedus contra se iniisse, e uestigio illos insecutus est. 2 At illi audientes regis aduentum, uerentes occurrere ei, reuersi sunt in Daciam. 3 Considerans itaque rex Magnus se uix posse tueri utrumque regnum ab eorum infestatione, missa legatione reuocauit auunculum suum Haraldum, tradens ei dimidiam partem regni Norwagie, nihil in mutua reciprocatione poscens, preter quod regnum utrumque cum eo defensare deberet, ita tamen ut in regno Dacie solus Magnus imperaret. 4 Hec concordia conuenit inter nepotem et auunculum in Uplond ad stagnum in presentia Grimkelli episcopi, Einars Thambaskelmis et aliorum multorum principum, qui omnino decreuerant se nullo modo sub duobus regibus uelle agere nisi pace confoederatis. 5 Sciebant procul dubio omne regnum in se diuisum desolandum, ideoque statuerunt certissime inter se illum uita priuandum, qui nollet paci acquiescere. 6 De hac dementia discordie exclamat Virgilius:
7 Iam dudum temerasse duces pia foedera pacis,
regnandi miseros tenuit quos dira cupido,
confiteor, scripsi: satis est meminisse malorum!
[106] 
8 De eadem etiam Lucanus:
Imminet armorum rabies: ferrique potestas
confundet ius omne manu; scelerique nefando
nomen erit uirtus, multosque exibit in annos
hic furor.
9 Composita itaque pace inter auunculum et nepotem Magnus rex nauigauit in Daciam et expulit ab ea Sueinonem, qui eam interim iam totam sibi subiugauerat. 10 Post cuius expulsionem uno tantum anno superuixit. 11 Qui cum sentiret diem mortis imminere, misit fratrem suum ex matre, Thore nomine, ad Sueinonem et reconsignauit ei regnum Dacie, quia et ipsi iure hereditario debebatur.
12 Iste Magnus, filius beati Olaui martyris, uir fuit bonitate conspicuus, lenitate preditus, in re militari strenuus, in rerum publicarum administratione miro callebat ingenio, unde et in congressionibus pene semper uictor extitit. 13 Morum suauitate et liberalitate subiectis omnibus gratissimus fuit. 14 Hic Magnus regnauit annis undecim, ex quibus quinque utrique regno prefuit.
[Cap. XXVIII.

Quod idem Haraldus expeditionem in Angliam ducens in bello uictus occubuit.]


1 Post hunc regnauit Haraldus, frater beati Olaui, annis uiginti, quorum decem et nouem solus, unum cum nepote suo Magno. 2 Hic fuit uir strenuus, in consilio prouidus, manu promptus, sui tenax, alieni cupidus, unde et plurima [108] bella cum Sueinone gessit, ut ei auferret regnum Dacie. 3 Quod cum minus procederet, expeditionem parauit in Angliam hortatu Tosta, fratris Haraldi, regis Anglie. 4 Promisit namque ei dimidiam partem regni, si fratrem expelleret, quod sibi non minus hereditario iure debebatur. 5 Cumque uenisset in Angliam una cum predicto Tosta, subiecerunt sibi prouinciam Northumbrorum. 6 Haraldus, rex Anglie, eo tempore profectus fuerat in Normanniam, cognitoque aduentu hostium festinus remeauit in Angliam, collectoque innumerabili exercitu improuisus affuit. 7 Adueniente illo maxima pars exercitus Normannorum naues petierat onusti preda. 8 Reliqui uero animo constanti, quamuis pauci, se ad bellum preparant. 9 Sed quid facient pauci contra tot millia fortes? 10 Ipse uero rex Haraldus equo insidens, dum aciem ordinare curat, equo cadente in terram excussus dixisse fertur: 11 «Raro», inquit, «tale signum portendit uictoriam.» Nec eum fefellit sinistrum omen; nam in eodem bello ipse occubuit. 12 Toste etiam, frater Haraldi, regis Anglie, qui eum illuc adduxerat, ibidem occisus est, totusque exercitus pene deletus est. 13 Factum est hoc bellum anno ab incarnatione Domini millesimo sexagesimo sexto apparente cometa rutilantibus [110] comis per aliquot dies et prefigurante hanc cladem Anglorum, que ilico subsecuta est.
14 Iste Haraldus in adolescentia sua multa strenue gesserat, subuertendo plurimas ciuitates paganorum magnasque pecunias auferendo in Ruscia, in Æthiopia, quam nos materna lingua Blaland uocamus. 15 Inde Hierosolymam profectus est, ubique famosus et uictoriosus. 16 Postea peragrata Sicilia magnaque pecunia ab id locorum extorta uenit Constantinopolin ibique apud imperatorem accusatus, inflicta eidem imperatori satis probrosa ignominia, inopinabili fuga elapsus est.
[Cap. XXIX.

De Olauo, filio eius.]


1 Interfecto itaque Haraldo eodem in Anglia regressus est filius eius Olauus cum reliquo exercitu in Norwagiam. 2 Idem uero Olauus fratrem habuit, Magnum nomine. 3 Hic prefuit uno anno solus, dum frater eius moraretur in predicta expeditione ad Angliam. 4 Deinde Magnus paucis superuixit annis, relicto uno filio Hacon nomine, quem suscepit nutriendum uir probus et inter suos primo loco natus, Steigarthorer nomine. 5 Post hoc regnauit Olauus uiginti septem annis, uir Deo et hominibus charus, paci per [112] omnia et quieti temporum studens, sua cuique permittens, improborum nequitiam solo imperio coercens. 6 Iste construxit basilicam in honorem Sancte Trinitatis in Nidrosiensi metropoli, ubi nunc requiescit corpus beati Olaui martyris, sicut et prius pater eius Haraldus ecclesiam beate Marie semper uirginis in eadem ciuitate construxerat, ut hactenus cernitur. 7 Nec facile dixerim, aliquem regum Norwagiensium feliciori usum imperio a tempore Haraldi Bene-comati usque ad presens. 8 Hic obiit in Wic, sepultus uero fertur in predicta ecclesia Nidrosiensi, quam ipse construxerat.
[Cap. XXX.

De Magno Berfot, et mentio de prodigiis, que precesserunt mortem Karoli.]


1 Huic successit Magnus, filius eius ex concubina natus, cuius cognomen Nudipes. 2 Hic regnauit annis decem, quorum unum simul cum filio auunculi sui, Hacon. 3 Hic Hacon, iuuenis bone indolis, tributa eatenus iniuste imposita a ceruicibus comprouincialium abstulisse laudatur. 4 Postea immatura morte ex hac luce subtractus Magno, auunculo suo, reliquit regnum; qui prefuit postea annis nouem. 5 Hic Magnus patri multum dissimilis moribus, auo suo Haraldo magis fuit conformis.
6 Et quia paulo superius fecimus mentionem, eundem Haraldum de equo corruisse et in illo casu mortem eius prefiguratam fuisse, libet paucis absoluere, que prodigia precesserint occasum uictoriosissimi et inter precipuos uiros prestantissimi uiri Karoli Magni. 7 Primum [114] prodigium fuit pons Magontie ultra Rhenum firmiter constructus, ita ut perpetuo durare putaretur, per octo annos fabricatus; 8 cumque iam esset consummatus, contracta nube super pontem eo ipso die fulmen emicuit totumque combussit, ita ut nec hastula quidem super aquam remaneret. 9 Secundum fuit porticus ingens Aquisgrani inter basilicam et palatium, que cum ipse imperator die dominica superiorem ecclesiam uellet intrare, ante pedes eius tota usque ad terram collapsa est. 10 Tertium fuit nomen ipsius principis aureis literis in summitate macerie conscriptum adeo magnis, ut in pauimento quis stans facillime legere posset, 11 quod ultimo etatis sue anno ita deletum fuit ut nullo modo legi posset. 12 Quartum fuit signum prefigurans mortem ipsius, quod cum equitaret sereno die ferens lanceam manu, fulgur cecidit ante pedes equi, una cum rege ipsum deiiciens, lancea quoque de manu eius longe proiecta est, cinguli rupti, imperator tamen sine lesione permansit. 13 Hoc contigit in ultima expeditione sua, quam habuit contra Hemmingum, regem Dacie, qui superbe locutus fuerat contra maiestatem eius imperialem transiens per mediam Saxoniam, quam in annis triginta iugiter rebellantem multo sudore et infatigabili instantia uix suaui iugo Christi inclinauit. 14 Ter namque episcopos ac presbyteros ad se missos crudeliter necauerunt. 15 Tandem ergo clementissimus imperator pertesus malitie eorum misit et fecit interimi omnes quotquot gladio eius altiores essent utriusque sexus progenitores. 16 Tum uero solis pueris remanentibus fecit eis ordinari episcopos ac presbyteros, [116] qui illos docerent uiam salutis eterne, et sic, quo semel imbuta recens fuit, seruauit odorem testa diu. 17 Hemmingus tamen audito aduentu imperatoris supplex obuiam processit et ueniam promeruit. 18 Licet itaque Karolus certissime cognosceret, hec signa suam quodammodo proloqui mortem, tamen constantia uirili et magnitudine animi cuncta dissimulauerat. 19 Inuicte enim uirtutis in ipso insigne emicuit, qua animi prestantia non minus prospera quam aduersa calcauit. 20 Et ne aliquod uirtutis uestigium sublimitatem eius preteriret, in parandis amicitiis et retinendis pene cunctos mortales anteibat. 21 Nam et amicos facile admittebat et diligentissime colebat. Redeamus ad nostra.
[Cap. XXXI.

De gestis eiusdem Magni.]


1 Mortuo itaque Hacon, filio Magni, fratris Olaui, Steigarthorer, qui eum nutrierat, dolens Magno totum regnum Norwagie subiici, leuauit quendam Sueinonem, filium Haraldi cuiusdam, υευδoregem aduersus eum, sicut mos est Norwagiensibus. 2 Quo comperto Magnus ilico fugientem insecutus comprehendit eum in parua quadam insula, in prouincia quadam Hologaland (nomen insule Wambarholmr) ibique ei uitam laqueo extorsit cum [118] quodam alio principe, nomine Eigil, uiro probo et ualde eloquenti; predictus uero Sueino euasit. 3 Post hoc Magnus expeditionem parauit in Gautiam uolens ibi repetere tres prouincias, quarum ista sunt nomina: Dalr, Hofuth, Wear. 4 Has dixit antiquitus fuisse regum Norwagiensium, ablatas uero uiolentia regum Gautorum, ideoque se uelle armis repetere, si aliter non daretur optio, iuxta illud Lucani: arma tenenti / Omnia dat. 5 Et in illa quidem prima expeditione parum profecit. 6 In secunda uero bellum quidem gessit, sed uictus refugit solus, uno tantum comite persequente, Augmundi, filio Scopta. 7 Interea uero pax conuenit beneficio Ingonis, regis Gautorum, filii Steinkels, uiri probissimi, qui etiam filiam suam ei in matrimonio iunxit Margaretam, tradens ei predictas prouincias dotis nomine. 8 Fuerunt tunc in exercitu Magni plures nobiles uiri, inter quos palmam tenebat non minus probitatis quam nobilitatis Siwardus Ulstrengr, qui postea edificauit coenobium nobile in honorem beati Benedicti nec non et pretiosissimi et inuictissimi martyris Christi Laurentii in paruissima quadam insula, que adiacet metropoli Nidrosiensi. 9 Deinde profectus est Magnus ad Orcadas, insulas regni sui, homo inquietus, alienis inhians, propria parui pendens. 10 Scotiam et Cornubiam, quam nos Bretland uocamus, rapinis infestauit piraticam exercens [120] ibique tunc Hugonem, Cornubie comitem, resistentem sibi, cognomento Grossum, interfecit. 11 Fuit tunc cum eo Erlendus, comes Orcadum una cum optima prole sua Magno, bone indolis adolescente decem et octo annorum; 12 qui quanti apud Deum sit meriti, crebra testantur miracula. 13 Fuerunt et alii multi, Dagr, pater Gregorii, Withcuthr, filius Iohannis, Ulfr, ‹filius› Rana, frater Siwardi, patris Nicolai, quem Oustein, infelix tyrannus, occidit in Nidrosiensi metropoli et plures alii.
[Cap. XXXII.

De morte eiusdem Magni et de filiis eius.]


1 Onustis itaque nauibus plurima preda rex Magnus in Norwagiam reuertitur. 2 Paucis deinde interpositis annis iterum classem parat, solita mentis inquietudine Hyberniam repetiit spe subiiciendi sibi totam insulam. 3 Cumque sibi partem aliquam insule subiugasset, sperans ex facili reliquam posse subiici, incautius exercitum ducere coepit, eodem modo deceptus, quo et auus eius Haraldus in Anglia. Hybernienses uero collecta omni multitudine parati pro patria mori reditum ad naues intercipiunt, hostes strenue inuadunt, regem Magnum prosternunt. 4 Pars exercitus cum illo occubuit, ceteri utcunque ad naues remeant.
[122] 
5 Magnus reliquit tres filios, Augustinum, Siwardum et Olauum. 6 Pergens in Hyberniam Siwardum secum duxerat ad Orcadas. 7 Mortuo patre reuersus est in Norwagiam et una cum fratribus in regnum sublimatus est. 8 Olauus tertio ‹decimo› anno post patris obitum immatura morte preuentus ex hac luce subtractus est, planxitque eum omnis Norwagia, eo quod pro morum elegantia et suauitate eloquii cunctis gratus extiterat. 9 Post eius obitum duo fratres regnum inter se diuiserunt. 10 Postquam uero Augustinus tenuerat regnum annis uiginti, rebus humanis decessit, tenuitque frater eius Siwardus solus totam Norwagiam annis septem. 11 Augustinus extitit probitate conspicuus, moderatione et prudentia non minus se ipsum quam subiectos regens, rex pacificus, rerum publicarum diligens administrator, christiane religionis adprime cultor; unde et coenobium in honore sancti Michaelis archangeli iuxta Bergensem ciuitatem, sicut hactenus cernitur, construxit. 12 Edificia etiam regno perutilia plurimis in locis edificauit, ut palatium Bergis uenusti operis, licet ligneum, quod modo pre nimia uetustate pene collapsum est, portum etiam in loco, qui dicitur Agthanes, nauigantibus ualde utilem, imitatus in hoc Augustum Cesarem, qui portum Brundusii pene toti mundo profuturum construxit. 13 Idem etiam Augustus publicas uias per loca prius inuia et paludosa miris sumptibus ad utilitatem totius regni sterni [124] precepit. 14 In qua etiam publica strata tam pacata uoluit esse omnia ob honorem imperatoris, ut si quis in ea deprehenderetur fur seu homicida uel maleficus, nullam penitus lesionem, quamdiu ibi moraretur, pateretur. 15 Quod ita fuisse institutum, ex antiquorum scriptis satis probatum est.
[Cap. XXXIII.

De rege Siwardo et gestis eius.]


1 Inter multa, que Siwardus rex egregie gessit, illud precipue laudibus celebratur, quod Hierosolymam cum classe profectus est septimo, posteaquam illa ciuitas a tyrannide Persarum Dei misericordia erepta est, anno. 2 In illo itinere multas ciuitates paganorum laudatur solo prostrasse; 3 inter quas et Sidonem, urbem famosissimam Phoenicis prouincie paganis abstulit, christianis restituit. Caueam etiam quandam in cuiusdam montis latere latronibus plenissimam, totam regionem infestantibus, non minus ingenio quam uiribus cepit patriamque ab illorum latrocinio liberauit. 4 Multis itaque strenue gestis plurimisque a rege Balduwino honoratus donariis, inter que precipuum et merito ceteris anteponendum fuit portio ligni crucis dominice, rediit [itaque] Siwardus de eadem expeditione cum ingenti gloria, uiuente adhuc Augustino, fratre suo. 5 Siwardus inter optimos principes tunc merito numerandus, postmodum uero inter mediocres, dicentibus [126] quibusdam sensum illi fuisse immutatum propter potionem cuiusdam noxie confectionis. 6 Sed qui hoc affirmant, uiderint ipsi, quid dicant; nos ista in medio relinquimus.
[Cap. XXXIIII.

De Haraldo Hyberniensi.]


1 Hac tempestate uenit Haraldus quidam de Scotia ad Siwardum regem, dicens se esse fratrem eius, filium scilicet Magni regis cognomento Nudipedis, petens obnixe ut sibi liceret secundum leges patrie comprobare quod dicebat. 2 Siwardus uero rex seuerius equo, ut quibusdam uisum est, iussit eum calcare nouem ignitos uomeres contra ecclesiasticam censuram; sed, ut creditur, diuinitus adiutus inustus apparuit. 3 Paucis exinde annis rex Siwardus hominem exuit.
Nos quoque huius schedule hic finem facimus, indignum ualde iudicantes memorie posterorum tradere scelera, homicidia, periuria, parricidia, sanctorum locorum contaminationes, Dei contemptum, non minus religiosorum depredationes quam totius plebis, mulierum captiuationes et ceteras abominationes, quas longum est enumerare. 4 Que ita exuberarunt quasi in unam sentinam post mortem predicti regis Siwardi, ita ut nostram gentem specialiter uideatur notasse Satyricus, cum diceret:
5 Protinus irrupit uene peioris in euum
omne nefas; fugere pudor uerumque fidesque,
in quorum subiere locum fraudesque dolique
insidieque et uis et amor sceleratus habendi.
[128] 
6 Celanda etiam esse crimina proprie gentis Lucanus admonet, cum dicit:
7 Hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque,
nullaque tantorum discat me uate malorum
quam multum liceat bellis ciuilibus, etas.
8 Et alio loco:
Quicquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo.
9 Pauca hec de antecessoribus nostris, rudi licet stylo, ut potui, perstrinxi, non uisa sed audita retractans. 10 Quapropter si quis dignatus fuerit hec legere, cui forte displicuerit seriem rerum gestarum sic me ordinasse, queso ne me mendacii arguat, quia aliena relatione didici quod scripsi. 11 Et sciat pro certo me istarum rerum relatorem alium potius uoluisse quam me; quod quia hactenus non contigit, me malui quam neminem.


[ Explicit historia Theoderici monachi de antiquitate regum Norwagiensium.]