I–6: Diplom frå åra 1060–1146
1.
Alexander episcopus, servus servorum Dei, Haraldo regiNordmannorum salutem et apostolicam
benedictionem. Quia adhuc rudes in fide existitis et in ecclesiastica disciplina quodammodo
claudicatis, oportet nos, cui totius ecclesiae commisum est regimen, divinis admonitionibus
vos frequentius visitare. Sed quia ob longarum diffi cultatem viarum per nos hoc agere
minime valemus, sciatis nos Adalberto Hammaburgensi archiepiscopo, vicario nostro,
haec omnia firmiter commisisse. Praedictus itaque venerabilis archiepiscopus et legatus
noster suis nobis conquestus est epistolis, quod episcopi vestrae provinciae aut non
sunt consecrati aut data pecunia contra Romana privilegia, quae suae ecclesiae sibique
data sunt, in Anglia vel in Gallia pessime sunt ordinati. Unde ex auctoritate apostolorum
Petri et Pauli vos admonemus, ut sicut apostolicae sedi reverentiam subiectionis debetis
exhibere, ita praefato venerabili archiepiscopo, vicario nostro et vice nostra fungenti,
vos vestrique episcopi impendatis. Et reliqua.
2.
Gregorius episcopus, seruus seruorum dei, Olauo Noruecchorum regi salutem et apostolicam
benedictionem. Licet ex uniuersali cura sanctę et apostolicę sedis cui diuina miseratione
presidemus debitores simus omnibus qui Christi fidem colunt, de uobis tamen qui quasi
in extremo orbe terrarum positi estis tanto nos maioris sollicitudinis ratio necessitasque
circumstat, quanto uos eorum qui in christiana religione uos instruant minorem copiam
et necessaria minus solacia habere cognoscimus. Quapropter oblata oportunitate scripsimus
uobis ad confortandam aliquomodo gloriam uestram in fide quę est in Christo Jesu qui
secundum propositum uoluntatis ęterni patris dei cooperante spiritu sancto pro salute
mundi homo factus est, de intemerata uirgine natus mundum reconcilians deo per mortem
suam delens peccata nostra per redemptionem quę est in sanguine ipsius, et deuicta
morte in semetipso conuiuificauit ac resuscitauit et nos in spem uiuam in hereditatem
inmarcescibilem incontaminatam incorruptam. In quo sicut confidimus in misericordia
eius uobis parata est ęterna salus et uita, si tamen in illo spem firmam usque ad
finem tenueritis, credentes sicut dicit apostolus Paulus, quoniam
in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Propter quod seruite ei cum omni timore et humilitate, memores quid psalmista dicat,
quoniam domini est regnum et ipse dominabitur gentium, sitque semper in ore, sit semper in corde uestro quod hunc uersiculum paucis interpositis
sequitur:
Et anima mea illi uiuet, et semen meum seruiet ipsi. Notum autem uobis esse uolumus, quoniam desiderium nostrum est, si quomodo possemus
ad uos aliquos de fratribus mittere, qui fideles et docti essent, ad erudiendum uos
in omni scientia et doctrina in Christo Jesu, ut secundum euangelicam et apostolicam
doctrinam decenter instructi in nullo uacillantes essetis, sed radicati atque fundati
super stabile fundamentum quod est Christus Jesus, abundantius atque perfectius in
uirtute dei cresceretis, et secundum operationem fructum fidei ęterna retributione
dignum redderetis. Quod quia nobis tum propter longinquitatem terrarum et maxime propter
ignaras linguas ualde difficile est, rogamus uos, sicut et regi Danorum denuntiauimus,
ut de iunioribus et nobilibus terrę uestrę ad apostolicam aulam mittatis, quatenus
sub alis apostolorum Petri et Pauli sacris ac diuinis legibus diligenter edocti apostolicę
sedis ad uos mandata referre, non quasi ignoti sed cogniti, et quę Christianę religionis
ordo postulauerit apud uos non quasi rudes aut ignari, sed lingua ac scientia moribusque
prudentes digne deo predicare et efficaciter ipso adiuuante excolere ualeant. Relatum
quoque nobis est fratres regis Danorum ad uestram se contulisse excellentiam, ut uestris
uiribus copiisque nitentes quatenus cum illis regnum diuidat fratrem cogere intendant.
Quę quidem res quantum ad regni detrimentum, quantum ad confusionem populi Christiani
quantumque ad destructionem ecclesiarum quibus cotidie uicina paganorum crudelitas
inhiat,
et totius terrę desolationem attineat, per semetipsam nos ueritas, quę Christus est,
in euangelio docet cum dicit:
Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur, et domus supra domum cadet. Vnde eminentiam uestram id summopere cauere monemus, ut nullius unquam persuasione
in hac parte cuiquam assensum prebeatis uel adiutorium, ne peccatum hoc, quod absit,
in uos retorqueatur, neu de discidio regni illius contra uos aut regnum uestrum diuina
indignatio concitetur. Hoc autem uos procurare libenter uolumus atque consulimus,
ut prefatus rex Danorum fratres suos in regnum cum caritate suscipiat et ita eis de
reliquis bonis et honoribus ubi potest distribuat, ut nec illos indigna angustet necessitas
nec regni status labefactetur aut dignitas. De cetero semper cogitate de spe uocationis
uestræ et attenti ad ea quę dominus in euangelio dicit, quia
uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham, Ysahac et lacob in regno
cęlorum
. Nolite tardare, currite, festinate. De ultimis finibus estis, sed si curritis, si
festinatis, primis patribus in regno sociati eritis. Sit cursus uester fides, amor
et desiderium. Sit iter uestrum mundi gloriam assidue meditari esse caducam, et ideo
cum amaritudine potius quam delectatione tenendam. Sit uestre potentie usus et exercitatio
subuenire oppressis, defendere uiduas, iudicare pupillis, iustitiam non solum diligere,
sed etiam tota uirtute defendere. His nanque uestigiis, hoc thesauro, his opibus de
terreno ad cęleste regnum, de fluxo et fragili ad certum et perenne gaudium, de caduca
et transitoria ad æternam et semper mansuram peruenitur gloriam. Deus autem omnipotens
qui diues et copiosus est in misericordia, meritis et auctoritate apostolorum Petri
et Pauli et nostra per illos nobis licet indignis diuinitus concessa, absoluat te
et omnes fideles tuos ab omnibus peccatis uestris et dirigat uos in omnem uoluntatem
suam, ut in hac uita uos promereri faciat quod in æterna beatitudine multipliciter
uobis † adaucta corona retribuat.f† Data Rome .xviii. kal. Ian. Indictione ij.
3.
Calixtus episcopus servus servorum Dei dilectis in Christo filiis Aistano et Siwardo
Norwegiæ regibus salutem et apostolicam benedictionem.
Ab ipso fidei Christianæ principio ecclesiæ Dei per principum munificentiam in temporalibus
excreverunt, et Dominus quidem honorificantes se honorificabit et eorum potentiam
habundantius dilatabit. Ea propter, filii in Christo carissimi, dilectionem vestram
literis apostolicis visitantes rogamus vos et admonemus in Domino ut filium nostrum
Orcadensem episcopum, canonice ut accepimus electum et in metropoli sua Eboraca ecclesia
consecratum, benigne suscipiatis, ab iniuria defendatis et in episcopatu suo manere
quietius faciatis.
4.
Nobilissimo regum et nostræ societatis amico, Sigivardo Norwegiæ regi, frater Petrus
humilis Cluniacensium abbas, in præsenti feliciter, in futuro felicissime cum Christo
regnare.
Omnipotenti et æterno regi toto cordis affectu gratias agimus, qui menti vestræ timorem
et amorem suum inspirare dignatus in vobis amorem cœlestium terrenis affectibus prævaluisse
ostendit. Cum enim in extremis finibus orbis atque sub gelido axe sæculorum dispositor
vos constituerit, meridiano tamen sui spiritus calore in tantum vestrum aquilonale
frigus temperavit, ut soluta infidelitatis et torporis glacie de vobis etiam cantari
possit:
Surge, aquilo! et veni, auster! perfla hortum meum! et fluent aromata illius. Et illud:
Dicam aquiloni: Da! et austro: Noli prohibere! Vere enim omnes et præcipue nos, qui cæteris vos affectuosius diligimus, gratulanter
famam vestræ erga Dei obsequium devotionis audimus, qualiter quæ Dei sunt revereamini
et diligatis, qualiter regium fastum suavi Christi jugo affectuosissime subjeceritis,
qualiter vos protectorem Ecclesiæ Dei constitueritis, qualiter inimicos crucis Christi
a fidelium dominatione non tantum in vestris, sed etiam in remotissimis meridiei et
orientis finibus vi bellica terra marique et olim repuleritis et nunc etiam maxima
classe repellere festinetis. Super hæc omnia, quod in animo vestro tantus Spiritus
sancti fervor exarsit, ut tantam regni excellentiam et tantam rerum opulentiam contemnendi
ac pro æterno regno viam perfectionis arripiendi vobis affectum
inspiraverit, ipsi omnium bonorum largitori grates quas possumus agimus, et ut hoc
ad effectum perducere satagatis, votis omnibus exoramus.
5.
Honorius episcopus servus servorum Dei dilecto in Christo fi-
lio S. illustri Norvegiæ regi salutem et apostolicam benedictionem.
Auribus nostris intimatum est, quod venerabilis frater noster
Thomas Eborum archiepiscopus Radulphum Orcheneia episcopum consecravit. Postmodum
vero, sicut accepimus, alius est ibidem intrusus. Cæterum episcopalem cathedram aut
unus optinebit aut nullus. Ideoque per præsentia scripta nobilitati tuæ mandamus,
quatinus prænominato Radulpho sedem episcopalem, Orcheneiam
videlicet, cum parochia et cæteris pertinentiis suis, tanquam proprio illius loci
episcopo et pastori restituas. Et de cætero sollicitudo custodiat, ne ob hoc iram
Dei incurrat.
Datum Laterani v°. idus Decembris.
6.
Eugenius episcopus seruus seruorum dei dilectis filiis Ormo abbati monasterij sancti
Michaelis Bergensis eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam
professis in perpetuum. Ad hoc vniuersalis ecclesie cura nobis a prouisore omnium
bonorum deo commissa est ut religiosas diligamus personas et beneplacentem deo religionem
studeamus modis omnibus propagare. Neque enim deo gratus aliquando famulatus impenditur
nisi ex caritatis radice procedens a puritate religionis fuerit conseruatus. Oportet
igitur omnes christiane fidei amatores religionem diligere et loca venerabilia cum
ipsis personis diuino seruicio mancipatis attencius confouere ut nullis prauorum hominum
inquietentur molestiis uel angariis importunis fatigentur. Eapropter, dilecti in domino
filij, uestris iustis postulacionibus elementer annuimus et prefatum beati Michaelis
archangeli monasterium, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et
nostra proteccione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, in primis
siquidem statuentes ut ordo monasticus secundum beati Benedicti regulam perpetuis
ibi temporibus inuiolabiliter conseruetur. Quascumque preterea possessiones, quecumque
bona in presenciarum iuste et canonice possidetis aut in futurum concessione pontificum,
liberalitate regum, largicione principum, oblacione fidelium seu aliis iustis modis,
prestante domino, poteritis adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata
permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis: monasterium ipsum
beati Michaelis cum terris, possessionibus, decimis, pratis, nemoribus, piscariis
et aliis pertinenciis suis, jnsulas que dicuntur Aumas cum ecclesia sancti Clementis,
ecclesiam sancti Nicholai de Hardla cum insulis ad illam pertinentibus, et cetera
omnia quecunque sunt eiusdem monasterij, summi clauigeri sub proteccione et nostra
in euum consementur. Prohibemus insuper ut nullus post factam ibidem professionem
absque abbatis et fratrum suorum licencia de eodem monasterio recedere presumat. Ad
hec adicientes statuimus ut, quociens uobis necesse fuerit, adeundi sedem apostolicam
facultatem liberam habeatis. Obeunte uero te nunc eiusdem loci abbate uel tuorum quolibet
successorum nullus ibi qualibet subrepcionis astucia seu uiolencia preponatur, nisi
quem fratres commvni consensu uel fratrum pars consilij sanioris secundum dei timorem
et beati Benedicti regulam prouiderint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino
homini liceat prefatum locum temere perturbare aut eius possessiones auferre uel ablatas
retinere, minuere seu quibuslibet vexacionibus fatigare, sed omnia integra conseruentur
eorum, pro quorum gubernacione et sustentacione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura,
salua sedis apostolice auctoritate et dyocesis episcopi canonica iusticia et reuerencia.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitucionis
paginam seiens contra eam temere venire temptauerit secundo tercioue commonita si
non reatum suum congrua satisfaccione correxit, potestatis honorisque sui dignitate
careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a
sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Ihesu Christi aliena
fiat atque in extremo examine districte ulcioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco
sua iura seruantibus sit pax domini nostri Ihesu Christi, quatenus et hic fructum
bone
accionis percipiant et aput districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. Amen.
Datum Laterani per manum Roberti sancte Romane ecclesie presbiteri cardinalis et cancellarij
vij idus Januar., jndiccione viiij, jncarnacionis dominice anno m°. c°. xl°, v°.,
pontificatus uero domini Eugenij pape iij anno primo.
7.
CANONES NIDROSIENSES A. D. 1152.
i.
Decernimus, ut fundatores ecclesiarum vel qui eas suis facultatibus locupletant, eorum
filii vel nepotes hanc habeant providentiam, ut si sacerdotes ea, que ipsis ecclesiis
contulerunt, defraudare presumpserint, aut honesta ammonitione compescant aut episcopo
suo corrigenda denuntient vel, si episcopus ea corrigere vel huiusmodi agere temptaverit,
metropolitano insinuare procurent. Si autem archiepiscopus hec non correxerit vel
similia gesserit, per regem domno pape denuntient. Ipsis autem fundatoribus vel eorum
heredibus in eisdem ecclesiis vel rebus earum non licet quasi proprii iuris potestatem
preferre, non rapinam non fraudem ingerere nec violentiam quamcumque presumere; sacerdotes
inde removere vel in eis ponere absque episcoporum auctoritate et consilio non presumant,
set episcopis offerant ordinandos. Quod si ad inopiam fuerint devoluti, in cenobiis
vel ecclesiis capitulum habentibus, quas ipsi construxerunt vel ditaverunt, si ibi
manere voluerint, suffragium vite pro temporis usu percipiant. Considerandum est (quatenus,
si) secundum episcoporum ammonitionem et providentiam ipsas ecclesias eo modo tenere
defensare et honorare voluerint, faciant. Si vero contradixerint, in episcoporum maneat
potestate, utrum eas sic consistere vel reliquias inde auferre velint. Sane si de
communi ecclesia plures heredes contenderint, auferri iubeant episcopi reliquias sacras
et ecclesiam claudi, donec communi consensu illic cum episcopi consilio presbiter
statuatur.
ii.
Episcopos, sacerdotes ac reliquos in ecclesia militantes a militibus seculi decet
esse discretos et separatos nec oportet eos
aliquando in seculo militare, per quod ad effusionem sanguinis pervenientes ab ecclesiasticis
officiis repellantur. Decernimus itaque, ut arma non sumant et inviti in nullam regiam
expedicionem proficiscantur nisi ad colloquium, quod dicitur
stepnoleidinge, vel si forte paganus exercitus regnum intraverit, ad quos debellandos liberos et
servos patria lex ire compellit; tunc episcopi et abbates ad hanc expedicionem navibus
proficiscantur, nisi sponte manere
1
elegerint vel religiosa loca et cetere ecclesie secundum dispensationem cuiusque
episcopi in sua diocesi opem ministrare velint. Volumus autem, ut episcopi, abbates
et reliqui sacerdotes per singulas civitates, burgos et villas populum sibi commissum
modis omnibus exhortentur, quatenus contra excommunicatos et turbatores pacis viriliter
studeant dimicare, eos pariter commonentes, quod si pro defensione pacis ct salvatione
patrie fideliter morientur, regna celestia consequentur. Sacerdotes autem et reliqui
minoris ordinis clerici, si voluerint, regum castra sequantur, non utique pugnaturi,
set reges et populos deo suis orationibus commendaturi.
iii.
Constitutiones sanctorum patrum sequentes statuimus, ut quicumque clericorum ab hac
hora investituram episcopatus, abbatie vel cuiuslibet ecclesie seu ecclesiastice dignitatis
per laicam manum acceperit, investituram ipsam auctoritate apostolica irritam esse
cognoscat et tam se quam episcopum, qui sibi manus imposuerit, gradus sui periculo
subiacere.
iv.
Metropolitano defuncto cum in loco eius alius fuerit subrogandus, episcopi suffraganei
ad metropolim civitatem accedant et clericorum ac civium voluntate discussa vel ex
ipsis episcopis aut presbiteris seu diaconibus eiusdem ‹ecc›l‹esie› vel alterius,
si ibi inventus non fuerit, qui sanctior et peritior inventus fuerit, eligatur et
cum solennitate decreti subscriptione omnium roborati litterarumve testimonio ad summum
pontificem cum archidiaconibus et melioribus ecclesie sue clericis consecrandus accedat.
v.
Obeuntibus episcopis, quoniam ultra tres menses vacare ecclesiam sanctorum patrum
prohibent sanctiones, decernimus, ut canonici episcopalis ecclesie cum reliquo clero
populoque conveniant, adhibitis etiam religiosis viris, si in eodem episcopatu fuerint,
secundum statuta canonum de propria diocesi vel de alia, si in ea idoneus inventus
non fuerit, exclusa munerum et personarum acceptione ob vite meritum et scientie donum
tales studeant eligere sibi pastores, qui sanctiores sint et ceteris meliores, quorum
comparatione ceteri grex dicantur, qui sibi subiectis usquequaque preesse valeant
2
et prodesse. Verum si vota eligentium in duas se diviserint
3
partes, is metropolitano iudicio alteri preferatur, qui maioribus iuvatur studiis
et meritis, ita tamen, ut nullus invitis et non petentibus detur episcopus, ne populum
episcopum non optatum contempnere vel odire contingat. Sane in episcoporum electionibus
semper ducendus est populus, non sequendus. Nam clericorum est electio, populi consensus
et acclamatio, metropolitani vel summi pontificis confirmatio et consecratio.
vi.
Precipimus, ut sacerdotes viduas laicorum vel, quod detestabilius est, sacerdotum
uxores ducere non presumant. Quod si fecerint, ecclesiasticis careant officiis et
beneficiis. Laici vero, qui ammodo sacerdotum viduas sibi in matrimonium copulaverint,
cum eisdem viduis a communione fidelium repellantur. Clerici, qui ante adeptum sacerdotium
duxerunt uxores, ad sacerdotium nisi promissa continentia nequaquam promoveantur.
vii.
Precipimus, ut episcopi eos, qui viduam vel repudiatam aut secundam duxerunt uxorem,
nequaquam ordinare presumant. Sacri namque canones episcopos, qui tales ordinant,
ordinandi dumtaxat potestate privandos esse sancserunt.
viii.
Ut lex continentie, que altaris ministris precipue necessaria est, in clero plenius
observetur, apostolica auctoritate decernimus, quatenus canonici episcopalium ecclesiarum
nec uxores ducant nec publicas concubinas in domibus suis habere presumant. Quod si
contra hoc saluberrimum constitutum aliquis eorum venire temptaverit, ecclesiasticis
careat beneficiis et a communione fratrum, exclusa omni spe restitutionis, protinus
abiciatur. Indignum etenim est, ut hi, qui maiori potiuntur beneficio et honore, aliis
in huiusmodi debeant comparari, qui eorum exemplo et erudicione ad honestatis formam
per omnia sunt provocandi.
ix.
Pueros de incerto patre de quacumque coniunctione maris et femine natos sacerdotes
nulla ratione propterea baptizare recusent. Quod si recusaverint et sine baptismi
gratia mortui fuerint, ab omni sacerdotali officio deponantur. Mulieres quoque, que
in puerperio antequam enixe fuerint moriuntur, nichilominus in cimiterio ecclesie
sepeliantur, quia non vicium in culpa est set natura.
x.
Matrimonia sacerdotum vel etiam laicorum, que sic contrahuntur, ut filii legitimi
sint et ad paternas et maternas veniant hereditates, set liceat eis, quando voluerint
ab uxoribus separari, per omnia prohibemus et anathematizamus, quia libellum repudii
veteris legis a domino in novo testamento prohibitum denuo introducunt.
xi.
Sacerdotes ire ad forum vel nundinas gratia emendi vilius et vendendi carius modis
omnibus prohibemus. Sacri namque canones clericos negotiatores ab ecclesiasticis officiis
removendos esse precipiunt. Verum si pauperes fuerint, artificio absque sui officii
detrimento sibi necessaria querant.
xii.
Episcopus qui alienum clericum sine litteris vel manifesto consensu proprii episcopi
in ecclesia sua recipere vel ordinare presumpserit, ordinationem suam irritam esse
cognoscat et ordinandi careat potestate.
xiii.
Laici vel clerici et persone utriusque sexus, si proprietatis sue ‹loca vel r›es alicubi
delegaverint, decimationis proventum priori ecclesie legitime assignatum inde abstrahere
nullam habent penitus potestatem. Monachi autem vel clerici communem vitam professi
de laboribus
4
et propriis nutrimentis suis episcopis vel quibuslibet personis decimas reddere minime
compellantur.
xiv.
Grave nimis est et divini iudicii animadversione dignum, si sacerdotes, qui laicorum
patres et pastores esse noscuntur, ab eisdem laicis debeant ad aliqua inhonesta compelli
et contra censuram sanctorum canonum sub obtentu prave consuetudinis subire indebita
iudicia compellantur. Precipimus itaque, ut ignitum ferrum pro nulla emergente causa
portare presumant. Indecens enim est et plurimum indecorum, ut manus domino consecrata
candentis ferri vel aliud huiusmodi debeat subire iudicium. Set si a populo mala oppinione
fuerit infamatus et legitimi testes vel accusatores defecerint, secundum decreta sanctorum
patrum cum vii honestis sacerdotibus vel paucioribus, si episcopo visum fuerit, in
sancto evangelio coram posito iuret, quod crimen sibi illatum non perpetravit, et
hac satisfactione purgatus secure deinceps suum exequatur officium.
xv.
Sacerdotes, qui vestimenta, que in lingua Norwaica dicuntur
schut, id est in circuitu rugata vel etiam laqueata,
5
si post annum ea penitus non abiecerint, per annum integrum ecclesiasticis careant
beneficiis.
8.
FUNDASJONSBREV FOR DET NORSKE ERKEBISPEDØMET.
Anastasius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Johanni Trwdensi archiepiscopo
eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum.
Licet omnibus discipulis eadem ligandi et solvendi sit concessa potestas, licet unum
præceptum ad omnes idemque pervenerit prædicandi evangelium omni creaturæ, velut quædam
tamen inter eos
habita est discretio dignitatis, et dominicarum ovium curam, qvæ omnibus æqualiter
imminebat, unus singulariter suscepit habendam, dicente ad eum domino:
Petre, amas me ? pasce oves meas. Qui etiam inter omnes apostolos principatus nomen obtinuit et de fratrum confirmatione
singulare a domino præceptum accepit, ut in hoc secuturæ posteritati daretur intelligi,
qvoniam, qvamvis multos ad regimen ecclesiæ contingeret ordinari, unus tamen solummodo
supremæ dignitatis locum fastigiumqve teneret, et unus omnibus et potestate judicandi
et gubernandi onere præsideret. Unde et secundum hanc formam in ecclesia distinctio
servata est dignitatum, et sicut in humano corpore pro varietate officiorum diversa
ordinata sunt membra, ita in structura ecclesiæ ad diversa ministeria exhibenda diversæ
personæ in diversis sunt ordinibus constitutæ. Aliis enim ad singularum ecclesiarum,
aliis autem ad singularum urbium dispositionem ac regimen ordinatis, constituti sunt
in singulis provinciis alii, qvorum prima inter fratres sententia habetur, et ad qvorum
examen subjectarum personarum quæstiones et negotia referantur. Super omnes autem
Romanus pontifex, tanquam Noe in area, primum locum noscitur obtinere; qvi ex collato
sibi desuper in apostolorum principe privilegio de universorum causis judicat et disponit,
et per universum orbem ecclesiæ filios in christianæ fidei firmitate non desinit confirmare,
talem se curans jugiter exhibere, qvi vocem dominicam videatur audisse, qva dicitur:
Et tu aliqvando conversus confirma fratres tuos. Hoc nimirum post beatum Petrum illi apostolici viri, qvi per successiones temporum
ad gerendam curam sedis apostolicæ surrexerunt, indesinenti curaverunt studio adimplere
et per universum orbem nunc per se nunc per legatos suos corrigenda corrigere et statuenda
statuere summopere studuerunt. Qvorum qvoqve vestigia subsecutus felicis memoriæ papa
Eugenius, antecessor noster, de corrigendis hiis, qvæ in regno Noruegiæ correctionem
videbantur exposcere, et verbo ibi fidei seminando juxta sui officii debitum sollicitus
extitit. Et qvod per se ipsum universalis ecclesiæ cura obsistente non potuit, per
legatum suum, venerabilem scilicet fratrem nostrum Nicolaum Albanensem episcopum,
exsecutioni mandavit. Qvi ad partes illas accedens, sicut a suo patre familias acceperat
in mandatis, talentum sibi creditum largitus est ad usuram, et tanqvam fidelis servus
et prudens multiplicatum inde fructum studuit reportare. Jnter cætera vero, qvæ illic
ad laudem nominis Dei et
ministerii sui commendationem implevit, juxta qvod prædictus antecessor noster ei
præceperat, pallium fraternitati tuæ indulsit. Et ne de cætero provinciæ Norvegiæ
metropolitani possit cura deesse, commissam gubernationi tuæ urbemThrudensem ejusdem
provinciæ perpetuam metropolim ordinavit et ei Asloensem, Hammarcopiensem, Bergenensem,
Stawangriensem, Insulas Orcades, Insulas ‹Fareie›, Suthraie Insulas, Islandensium
et Grenelandie episcopatus tanquam suæ metropoli perpetuis temporibus constituit subjacere,
et earum episcopatus sicut metropolitanis suis tibi tuisqve successoribus obedire.
Ne igitur ad violationem constitutionis istius ulli umqvam liceat aspirare, nos eam
auctoritate apostolica confirmamus et præsenti privilegio communimus, statuentes ut
Trudensis civitas perpetuis temporibus supradictarum urbium metropolis habeatur et
earum episcopi tam tibi qvam tuis successoribus sicut suis metropolitanis obediant
et de manu vestra consecrationis gratiam sortiantur. Successores autem tui ad Romanum
pontificem tantum recepturi donum consecrationis accedant et ei solummodo et Romanæ
ecclesiæ subjecti semper existant.
Porro concesso tibi pallio, pontificalis scilicet officii plenitudine, infra ecclesiam
tantum ad sacra missarum sollempnia per universam provinciam tuam hiis solummodo diebus
uti fraternitas tua debebit, qvi inferius leguntur inscripti: nativitate domini, epiphania,
cæna domini, resurrectione, ascensione, pentecostes, jn sollempnitatibus sanctæ dei
genitricis semperqve virginis Mariæ, jn natalitio beatorum apostolorum Petri et Pauli,
jn nativitate sancti Johannis baptistæ, jn festo beati Johannis ewangelistæ, commemoratione
omnium sanctorum, jn consecrationibus ecclesiarum vel episcoporum, benedictionibus
abbatum, ordinationibus presbiterorum, jn die dedicationis ecclesiæ tuæ ac festis
sanctæ trinitatis et sancti Olavi et anniversario tuæ consecrationis die.
Studeat ergo tua fraternitas plenitudine tantæ dignitatis suscepta ita strenue cuncta
peragere, qvatinus morum tuorum ornamenta eidem valeant convenire. Sit vita tua subditis
exemplum, ut per eam agnoscant, qvid debeant appetere et qvid cogantur vitare. Esto
discretione præcipuus, cogitatione mundus, actione purus, discretus in silentio, utilis
in verbo. Curæ tibi sit magis hominibus prodesse qvam præesse. Non in te potestatem
ordinis, sed æqvalitatem oportet pensare conditionis. Stude, ne vita
doctrinam destituat, nec rursum vitæ doctrina contradicat. Memento, qvia ars est artium
regimen animarum. Super omnia studium tibi sit apostolicæ sedis decreta firmiter observare
eiqve tamquam matri et dominæ tuæ humiliter obedire. Ecce, frater in Christo karissime,
inter multa alia hæc sunt pallii, ista sunt sacerdotii, qvæ omnia facile Christo adjuvante
adimplere poteris, si virtutum omnium magistram caritatem et humilitatem habueris,
et qvod foris habere ostenderis, intus habebis.
Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat eandem ecclesiam temere perturbare
vel ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere sev qvibuslibet vexationibus
fatigare, sed illibata omnia et integra conserventur, eorum, pro qvorum gubernatione
et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicæ
auctoritate. Si qva igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostræ
constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove
commonita, nisi præsumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestate honorisqve
sui dignitate careat reamqve se divino judicio existere de perpetrata iniqvitate cognoscat
et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi
aliena fiat atqve in extremo examine districtæ ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem
loco sua jura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, qvatinus et hic fructum
bone actionis percipiant et aput districtum judicem præmia æternæ pacis inveniant.
Amen. Amen.
Ego Anastasius catholicæ ecclesiæ episcopus.
Ego Imarus Tusculanus episcopus.
Ego Nicolaus Albanensis episcopus.
Ego Hugo Hostiensis episcopus.
Ego Cencius Portuensis et s. Rufinæ episcopus.
Ego Gregorius Sabinensis episcopus.
Ego Guido presbiter card. tit. sancti Crisogon.
Ego Manfredus presbiter card. tit. sanctæ Sabinæ.
Ego Aribertus presbiter card. tit. sanctæ Anastasiæ.
Ego Astaldus presbiter card. tit. sanctæ Priscæ.
Ego Johannes presbiter card. sanctorum Johannis et ‹Pauli› tit. Pamachii.
Ego Henricus presbiter card. tit. sanctorum Nerei et Achillei.
Ego Guido diaconus card. sanctæ Mariæ in Porticu.
Ego Johannes diac. card. sanctorum Sergii et Bacchi.
Ego Odo diac. card. s. Nicolai in carcere Tulliano.
Datum Laterani per manum Rolandi, sanctæ Romanæ ecclesiæ presbyteri cardinalis et
cancellarii ‹secundo kalendas› Decembris, indiccione iij.
a, incarnacionis dominicæ anno m.° c.° liiij.
0, pontificatus vero domini Anastasii papæ iiij. anno ij.°
9.
MAGNUS ERLINGSSONS PRIVILEGIEBREV.
Magnus dei gracia rex Norwegie Augustino eadem gracia Throndensium archiepiscopo,
apostolice sedis legato, et uniuersis episcopis, clero et omni populo per Norwegiam
constitutis salutem.
Quoniam communicato sapienciorum consilio dominatum et diadema regni huius, inuocato
spiritu sancto vestre manus imposicione, reuerende pater Augustine, de manu domini
suscepimus, expedit, ut quo potentatus sublimior, quo libertas imperandi maior, eo
in omnibus moribus et vita conformer humilior, et erga deum, dominum dominancium per
quem reges regnant, me debiti famulatus obsequio perpetuo deuoueam et obligem obligacius,
cui seruire regnare est, cuius seruitus summa computanda ingenuitas. Subtilius itaque
consideranti quantum sit quod suscepimus, liquide perspiciendum occurrit, ut quamquam
precellens dignitas in nomine, nec minus ardua grauitas conuincitur in pondere. In
regno quidem nihil aliud ad mentis usum quam hic unicus fructus excrescit, ut sub
regali virga cum virtutis prestancia equitatis seruato moderamine ei complaceat, qui
suimet testimonio uia ueritas et uita comprobatur. Igitur in tantis et tam arduis
iam a teneris annis exequendis negociis, quia debilis redditur humana infirmitas,
cum non sit potestas nisi a deo, ipsum in auxilium inuoco, ipsum cooperatorem exposco,
ut inter huiusmodi timiditatis procellas cum Dauid, quem dominus, cuius vie misericordia
et veritas, de post fetantes accepit et postmodum ‹in› regem inunxit,
exultando possim canere:
dominus adiutor meus et protector meus, et in ipso sperauit cor meum et adiutus sum.
Deo namque in hac die gloriose resurreccionis me cum regno in perpetuum et glorioso
martyri regi Ola‹u›o [cui] integraliter speciali deuocione secundo post dominum regnum
assigno Norwegie, et huic regno, quantum deo placuerit, velut eiusdem gloriosi martyris
possessioni hereditarie sub eius dominio tamquam suus vicarius et ab eo tenens presidebo.
Porro quoniam prefatus martyr pro lege dei sui, pro salute subiectorum, pro presentis
regni conseruacione intrepidus inimicis occurrit, et non dubitans manibus tradi nocentum
presens regnum sui preciosi sanguinis effusione consecrauit, eius cupiens sicut in
regno successor, sic et, in quantum vires suppetunt, adiutus a deo et ab eodem martyre
fieri quoque virtutum imitator, quecunque me vocauerit necessitas, tribulacio siue
angustia, pro lege et iusticia tenenda, pro patria tamquam sancti Olaui possessione
tuenda, diuino et eius tutus munimine ad certamen ipso preduce tamquam eius miles
in suis castris pugnaturus intrepidus accedam, et si consistant aduersum me castra,
non timebit cor meum.
In perpetue quoque subieccionis testimonium hoc pro me et pro omnibus meis catholicis
successoribus priuiligeum huic metropolitane ecclesie concedo et literis meis sigillatis
confirmo, ut post vocacionem meam regale diadema et meum, quod hodierna die sacro
altari in confinacionem offero, et omnium mihi succedencium presenti delegetur ecclesie.
Preterea in reuerenciam beati martyris singulis annis presenti ecclesie unius nauis
vectigalia concedimus et .xxx. lest farine ad Islandiam transferendas, si huius prouincie
paciatur ubertas; nec ab aliis eadem penitus excludatur licencia.
His addimus, quod quicunque pecierit hanc ecclesiam oraturus vel eleemosynam oblaturus,
tam aduene quam indigene, etsi pacis integritas regna non federet sed dissensio distrahat,
pacifice in pace suscipiantur et dimittantur. Quod si quis eis iniurias vel opere
aut consilio fraude et financiis vel alias maligne moliatur aut rapinam arbitretur,
in tali opere ante archiepiscopum vel canonicos sancti Olaui conuictum in perpetuum
exulamus, et si hoc agens aut vulneretur aut morti detur, ei in cemiterio sepultura
denegetur, nec debet pro eo vel regi vel parentibus magis quam pro latrone aliqua
exhiberi satisfaccio.
Preterea, sicut episcopalis ecclesia et precipue hec metropolitana ceteras dignitate
precellit, ita decens est, ut qui in ea vel in eius cemitero vel ictu vel sanguinis
effusione alteri iniuriando deliquerit, maiori plectatur pena. Unde super hoc iam
determinatam vindictamet legibus confirmatam et annuo et confirmo.
Sed quoniam regii interest officii semet ipsum bene viuendi speculum exhibere ceteris
et non soluere legem sed implere, ‹et› parui quidem est momenti hortari verbo, quod
non confirmatur exemplo, ammonitu vestro, reuerende pater Augustine, firmiter deo
uouendo promittimus, quod de terris nostris et mansionibus plenas secundum deum amodo
persoluemus decimas. Curiales quoque stipendiales, in quo episcopatu circa natale
conuersati fuerint, de suis stipendiis episcopo ibidem constituto decimabunt. Quorum
decime communiter per episcopos distribuentur. Si vero ipsi vocati fuerint dum stipendialiter
regis adherent curie, in episcopali ecclesia debita erit eis sepultura.
Preterea dignitates et priuilegia huic ecclesie propter honorem pallii concessa et
legibus confirmata, scilicet de augmento equorum et de farina ducenda, .xxx. lest,
et de hereditate aduenarum clericorum et preter hoc de eleccionibus faciendis et ecclesiis
disponendis, in quibus olim regius consensus abolitus est et abiuratus, scilicet regibus
inrequisitis et episcopatus darentur et ecclesie, et reliqua tunc concessa, in honorem
dei et meimet salutem his literis et annuo et confirmo.
10.
MAGNUS ERLINGSSONS KRONINGSEID.
Ego rex Magnus promitto et iuro per patrem et filium et spiritum sanctum et per has
reliquias sanctorum, quod ammodo fidelis ero et obediens sancte Romane ecclesie et
summo pontifici domno Alexandro eiusque catholicis successoribus et observabo ea,
que domnus papa Adrianus statuit, cum legatus esset in regno Norwagie, de censu beati
Petri et negotiis regni et ecclesie, et pro posse meo faciam observari,
et quod justiciam faciam ecclesiis, ecclesiasticis personis, populo mihi subdito maioribus
et minoribus et precipue viduis et orphanis et pupillis tam pauperibus quam divitibus
secundum patrias leges, et secundum sanctorum canonum statuta in spiritualibus ecclesie,
cum ab ea de sua iusticia requisitus fuero, respondebo, et quod debitam reverentiam
et debita obsequia secundum instituta divine et humane legis ecclesie Trundensis et
totius regni Norwagie pro posse meo prestabo et ab ea nulla obsequia violenter exigam,
nisi que sacri canones ecclesiam regibus parare concedunt, nisi gratis pro necessitate
temporis ipsa prestare velit.
11–23: Dekretalar frå Alexander III.
11.
Alexander III Trundensi archiepiscopo.
Ex diligenti relatione nunciorum tu‹orum› | nostris est auribus
intimatum, quod insu|la quedam a ‹Nor›wegia per xii dietas
6
| et amplius ‹dist›an‹s pos›ita es‹se et› | metropolico iu‹re tue ditioni sub›esse
| perhibetur, cuius itaque parrochiani ita ‹se› | consanguinitate uel
7
aff‹initate dicuntur› | contingere, quod matrimonium uix ‹secundum statuta canonum›
| legitime poss‹in›t contra‹here›| cum diffi‹cile›........ | .....................
|... isse
terram.............. | aliunde uxores................... ‹a›| nobis iam dicti nu‹ncii
tui instantius› | postulabant, ut ‹predictis parrochianis sicut› | deberemus super
hiis i‹ndulgentes generaliter› | aliquam inde facere di‹gnaremur dispensationem›.
| ‹Siquidem in sanctorum patrum constituti‹onibus et› | sacris canonibus aliquam in
huiusmodi ‹dispen›|sationem non legimus generaliter factam | fuisse, nisi quod beatus
Gregorius Anglis no|uiter ad fidem conuersis, ut in iiii
to gra|du matrimonium contrahere possent, indulsit, quod ipse idem postea reuocauit.
Vnde quoniam scripta nostra super talibus legem facere non consueuerunt, certum tibi
inde responsum dare nullatenus potuimus. Verumtamen si ab aliis insulam prescriptam
terris per xii dietas sicut audiuimus constet distare et eius populo tantam in hiis
necessitatem noueris iminere, tu ascitis tibi suffraganeis tuis cum suo et aliorum
religiosorum uirorum consilio poteris dispensare et supradicto populo, ut in v° et
vi et vii gradu contrahant matrimonium, indulgere, donec omnipotens dominus tantam
ab eis aufert necessitatem.
In iiii
to autem gradu et infra dispensationem fieri omni modo prohibemus.
12.
Alexander III [I]
8
Trundensi archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Uestre discretionis prouidentiam
9
non credimus ignorare, quod difficiliores questiones, que in causis ecclesiasticis
contingere solent, circa matrimonium emergere consueuerunt. Quapropter de illis, qui
post occultum concubitum a parentibus mulierum eas ducere compelluntur, uestram uolumus
prudentiam edocere, quod si ille, qui
10
coactus fuit, ex quo facultatem habuerit dissentiendi, semel consenserit, ex tunc
ita dissentire non potest, ut factum ualeat reuocare. Si autem postea non consenserit,
sicut auctoritas refert: omnia etiam cum ipso coitu, si abs que consensu, frustrantur.
Verum
11
si quis puellam subarratam traducere forte distulerit aut mulier ad uirum post factam
subarrationem transire tardauerit, ut se adinuicem coniungant, sunt ecclesiastica
districtione cogendi, nisi moram forte ex necessitate aut ex mutua fieri contingat
uoluntate. Quod si aliquis sponsatam sibi legitime puellam ducere forte neglexerit
aut forte
12
omnino renuerit
13
et alius eam ipso absente sibi coniungat, licet ex illa prolem susceperit, debet
ad priorem uirum relicto secundo redire et ipse ad eam suscipiendam est omnino cogendus.
Similiter etiam si uir aut mulier post factam subarrationem, scilicet ex quo uterque
alium presentialiter in suum receperit, negotiationi aut peregrinationi insistens
captiuetur fortuitu
14
casu aut alia necessitate obstante longo tempore abesse cogatur et si ille, qui interim
15
domi remansit, ad alia uota migrauerit et prolem etiam multam procreauerit, non minus
ad primum debet fedus redire.
16
§ ‹2› Preterea si soror
17
alicuius mulieris in lectum uiri eiusdem mulieris,
18
sorori
19
sue, ipso ignorante intrauerit, non tamen propter hoc sunt coniuges separandi nec
uxori sue debet occasione illa debitum denegare. § ‹3› Ad hec episcopus, qui commissam
sibi ecclesiam sponte dimisit, sicut
20
canonicus regularis aut uelud monachus, secundum quod idem
21
elegerit, uiuere debebit. Quodsi ante promotionem suam alicuius
religionis fuerit, eam post episcopatum dimissum obseruare tenetur, nisi forte ad
artiorem uitam transire uoluerit. § ‹4› Episcopus autem
22
in
23
anniuersario consecrationis sue die introitu: «Statuit ei dominus» et aliis que secuntur
ad hoc officium deputatis utatur. In missis siquidem defunctorum unius coloris indumentis
et non multum preciosis set uilioribus potius induatur
24
et mitram sine aurifrigio portet. Ea uero die qua «Te Deum laudamus» et «Gloria in
excelsis» canitur, «Pax uobis» a pontifice pronuntietur et aliis «Dominus uobiscum»
dicatur. § ‹5› Baptismum autem Constantini non ab Eusebio,
25
set a beato
26
Siluestro credimus celebratum. § ‹6› Sane legendam de inuentione beati Stephani martiris,
quoniam eam, qualis penes uos sit, non uidimus, nec approbare nec improbare de iure
potuimus. Scimus quidem, quod ea, que de Luciani presbiteri uisione scripta sunt,
in ecclesia Romana leguntur.
13.
Alexander Trundensi archiepiscopo et eius suffraganeis.
Ad aures nostras perlatum fuisse ‹noueritis›, | quod quidam de clero uobis commisso
non e‹am› | quam debent circa salutem suam sollicitudi|nem ‹c›ur‹amque› adhibentes
ea, que ipsis per | ecclesias ‹proueniu›nt, magis uolunt consan|guin‹ei›s et heredibus
aliis suis secula|ribus relinquere quam eisdem ecclesiis, de quarum bonis fuerant
acquisita. Quidam etiam hec, etsi uellent, non possunt implere, quoniam legi uestre
contraire noscuntur. Vnde quoniam ea, que sanctorum patrum obuiant institutis, alicuius
consuetudinis obtentu non possunt a Christiane professionis uiris aliquatenus obseruari,
27
auctoritate apostolica statuimus, ut si aliquem clericum in uestris parrochiis intestatum
decedere forte contigerit, uniuersa eius bona, que ipsi per ecclesiam prouenerunt,
ad ecclesiam, cuius clericus fuit, nullius contradictione et appellatione obstante
reuertantur. Si autem ea, que iure hereditario possidet, uoluerit ecclesie, cuius
clericus fuit, relinquere, id efficiendi liberam habeat facultatem.
14.
Idem Trundensi archiepiscopo apostolice sedis legato.
Ad audientiam nostram iam pridem peruenit, quod tu in
ecclesia de Conongellia de qua in episcopum uocatus et electus fuisti, regulares uelis
canonicos ‹or›dinare et eorum sustentationem de bonis a deo tibi collatis congrue
providere. Inde siquidem est quod nos tuum de‹si›derium atque propositum multis modis
in domino laudibus commendantes deu‹oti›oni tue apostolica auctoritate indulgemus,
‹ut iuxta› uotum tuum canonicos regulares in ecclesia ‹pre›scripta, si tibi in hoc
episcopus diocesanus consens‹er›it, ad honorem dei et ecclesie sue secundum beati
‹Augustini› regulam ualeas ordinare et eos ibidem ‹nullius contradictione› et appellatione
obstante instituere. Verum si clerici ‹secu›lares in ea fuerint qui adhuc superesse
noscantur, uolumus ut eis dum uixerint ibi uel alibi necessaria secundum ecclesie
facultates prouideantur. Licet autem nuntii tui nobis instantius supplicarent quod
ecclesie prescripte nostre confirmationis priuilegium de canonicis faceremus, tue
in hac parte deuotioni de iure non possumus deferre cum nulli canonici adhuc ibidem
existant quibus priuilegium indulgeatur. Eis utique cum ibidem fuerint instituti,
tam in his quam in aliis precum tuarum obtentu in quibus cum deo poterimus libentius
deferemus.
15.
Alexander III Trundensi (archiepiscopo) et eius suffraganeis. Licet tam veteris quam
noui testamenti pagina septimum diem ad humanam quietem specialiter deputauerit, et
tam eum quam alios dies maiestati altissime deputatos nec non natalicia sanctorum
martyrum ecclesia decreuerit obseruandos et in his ab omni opere seruili cessandum,
nos tamen, quibus ab omnium prouisore uniuersalis ecclesie regimen est commissum,
super his secundum quod necessitas exigit, Christi fidelibus tenemur commode providere,
ut quando eos non seruili operi id est actioni peccati, sed necessaria victui et vestitui
querendo intendere forte contigerit, eis usque apostolice sedis providentia de misericordia
consueta subueniat. Inde siquidem est quod re[li]gionem uestram non multum frugibus
abundare et mare unde populus maiorem habere consueuit sustentationem sterilius solito
effectum fuisse multorum relationibus cognoscentes, autoritate beati Petri et nostra
presentibus nuntiis indulgemus ut liceat parochianis uestris diebus dominicis et aliis
festis preterquam in maioribus anni solemnitatibus, si allecia se terre
inclinauerint, eorum captioni ingruente necessitate intendere, ita tamen quod facta
captura ecclesiis circumpositis et Christi pauperibus congruam faciant portionem.
Si autem illi qui aliquos dies in pane et aqua ex iniuncta sibi penitentia tenentur
‹peragere›, panem quo uescantur non habent, leguminibus aut piscibus uel aliis cibariis
secundum quod necessitas exegerit, reficiantur, moderata discretione adhibita quod
his non ad delicias sed ad necessariam solummodo sustentationem utantur.
16.
Alexander III eisdem.
‹§ 1› Quoniam in parte commisse nobis sollicitudinis uocati estis, onera uestra pro
nostri officii debito subleuare tenemur et, si quid inter uos questionis emerserit,
id secundum discretionem nobis a Deo datam exponere et aperire debemus. Inde siquidem
est, quod nos uolumus prudentiam uestram certa cognitione tenere, quod licet scriptum
sit:
de uespera ad uesperam celebrabitis sabata uestra, festorum principium et finis iuxta | ‹eorum qualitatem et diuersarum› | regionum
consuetudinem considerari debent et secundum dierum | magnitudinem celebrari. Festiuitates
| siquidem ille, que octauam habent, ‹cum› | maiori debent reuerentia obseruari |
et sic prius incipere et tardius terminari non | sine ratione uidentur. ‹§ 2› Ceterum
de homici‹diis› nostrum uobis consilium respondemus, quod cum hominem | ‹quem› libet
occidi contigerit, interfectori vii
nis et maior secundum modum delicti penitentia est in|iungenda, nisi id aliquis de precepto
legitimi principis et legitime, scilicet pro iustitia facienda, aut forte inscienter
hoc fecerit. Verum modus penitentie secundum facti et persone qualitatem augeri uel
minui poterit et discretione adhibita mitigari; de quibus, quoniam arbitraria sunt,
nullam tibi certitudinem possumus respondere. ‹§ 3› Diebus autem dominicis uel aliis
precipuis festiuitatibus siue inter pascha et pentecosten genuflectio nequaquam fieri
debet, nisi aliquis id secreto ex deuotione facere uelit. In consecrationibus uero
episcoporum et ordinationibus clericorum consecrans tantum et consecratus genua flectere
poterunt, secundum quod orationum modus requiret. § ‹4›Preterea festiuitas sancte
Trinitatis secundum diuersarum consuetudinem regionum a quibusdam scilicet in octauis
pentecostes, ab aliis in dominica proxima ante aduentum domini celebrari consueuit.
Ecclesia autem Romana in usu non habet, ut aliquo tempore huiusmodi specialiter celebret
festiuitatem, cum
singulis diebus dicatur: «Gloria patri et filio et spiritui sancto» et cetera consimilia
ad laudem pertinentia Trinitatis. Quare tibi, frater archiepiscope, de usu pallii
eo die, quo sancte Trinitatis festiuitas celebratur, certum nequaquam potuimus dare
responsum. § ‹5› Ad hec si altare motum
28
fuerit aut
29
lapis ille solummodo suppositus, qui sigillum continet, confractus aut diminutus
extiterit, debet altare denuo consecrari. Ecclesia uero propter hoc nequaquam consueuit
suam consecrationem iterare, licet id quidem canones innuere uideantur; nec tamen
id facere prohibetur. § ‹6› De sacerdote autem, qui paganum interfecit, non duximus
respondendum, cum ille prophetarum eximius, qui erat uir sanguinum, a constructione
temporalis templi a domino prohibitus fuit; multo magis est aliquis propter hoc a
consecratione corporis et sanguinis domini prohibendus | ‹et ab omni altaris ministerio
remou›|endus. ‹§ 7› Sane sacerdotes illi, qui uetitas | nuptias contrahunt, que non
nuptie set con|tubernia sunt nuncupanda, post lon|‹gam› penitentiam uitam laudabilem
comi|tantem
30
officio suo restitui poterunt et ‹ei›us executionem ex indulgentia episcopi sui |
‹habere›.
17.
Idem Trundensi archiepiscopo.
‹P›eruenit ad nos, quod bone memorie quon‹d›am Allocensis episcopus in quadam parte
parrochie sue a quibusdam perditionis filiis fuit crudeliter interemptus. Vnde licet
tam piaculare flagitium grauissima sit animaduersione plectendum, nos tamen postulatione
tua inducti deuotioni tue auctoritate apostolica ‹indulge›mus, ut in Allocensi ecclesia
episcopum ualeas ad honorem Dei et ecclesie ordinare, ita quidem ut illa pars episcopatus,
ubi tantum sacrilegium habuit exordium, pontificali presentia perpetuo debeat carere,
et diocesani episcopi procuratio, que illum de iure contingit, necnon et † pium
31
consignandi ad alias partes eiusdem diocesis pro ipsius episcopi arbitrio deferantur.
Miramur autem quod tamen nec sufficimus adenirari quod karissimus in Christo filius
noster illustris Norweie rex tam horrendum scelus secundum collatam
32
sibi a domino potestatem distulit uindicare.
18.
Alexander ‹III› Trundensi archiepiscopo, ‹apostolice› sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Audiuimus quod in partibus uestris per igniti ferri examinationem iudicia fieri
sepius consueuerunt, que tamen ecclesia Romana, quoniam contra sacros canones esse
noscuntur, nequaquam admittit. Verumtamen nos huiusmodi nullatenus approbamus, que
tamen in diuersis ecclesiis secundum terre consuetudinem non sustinentur. § ‹2› De
penitentia uero illorum, quorum paruuli infra vii. annum in igne uel aqua precipites
moriuntur, certum uobis dare responsum nullatenus potuimus, cum talia secundum qualitates
casuum et personarum etiam sint pensanda. § ‹3› Cum autem regem inungi debere contigerit,
tu, frater archiepiscope, in eius unctione pallio poteris uti. Abbates siquidem talibus
indumentis in solempniis missarum utantur, qualibus
33
et alii sacerdotes, nisi illis ab ecclesia Romana speciale aliquid sit indultum.
§ ‹4› Ad hec ipsi et sacerdotes in his indumentis sepulture
34
tradantur, in quibus missarum solempnia soliti sunt celebrare. § ‹5› Ceterum si illius
peccatum, quod cum moniali carnalem habuit commixtionem, secretum fuerit, ad dignitatem
propter hoc post pera‹ctam› penitentiam non prohibetur assumi, nec etiam ante penitentiam
est aliquatenus prohibendus siue cogendus, verumtamen, ut dignitatem non suscipiat,
est diligenter commonendus. Abb‹a›cie uero administratio, licet hoc publice deliquerit,
si infra claustrum religiosorum uita eius et conuersatio comprobetur, ei minime denegatur.
§ ‹6› Episcopum autem illum, qui concubinam suam in domo sua publice tenet et etiam
est sponte confessus, si scandalum est inde subortum, tu, frater archiepiscope, cum
consilio discretorum et religiosorum uirorum et maxime coepiscoporum tuorum auctoritate
beati Petri et nostra sententia depositionis condempnes et alium idoneum et honestum
loco illius non differas ordinare. Illum etiam episcopum, qui inutilis est et onus
uult pontificale dimittere, inde absoluere poteris et in ecclesia quam regebat alium
subrogare. Dat. xv. kal. ianuarii.
19.
Alexander III Trundensi
35
archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
Uigili cura et sollicitudine nos prouidere oportet, ne ordinatio
36
ecclesiarum per alios quidem quam per ecclesiasticos uiros aliquo modo agatur. Nulli
enim | ‹ecclesi›as disponere licet nisi illis dumtaxat | ‹quibus officium› dominice
curationis incum|bit et ‹qui› in dominicam sunt sortem uocati.
37
| ‹Inde› est quod auctoritate apostolica prohibemus, ne regi uestro | uel alicui
persone laice de regno episcopatus, abbatias uel ecclesias liceat aliqua ratione donare.
Verumtamen in electionibus faciendis regium assensum inquiri et indulgeri minime prohibemus.
Ceterum si qua talis donatio facta fuerit, firmitatis robur non habeat, set irrita
potius penitus reputetur. Dat. Beneuent. xv. kal. ian.
20.
Alexander III Trundensi archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Quoniam ad audientiam nostram peruenit, quod pauce prebendales ecclesie in partibus
uestris existant, auctoritate nostra duximus statuendum, ut nulli liceat in ecclesiis
uobis subiectis plures ecclesias habere, dummodo una talis fuerit, quod eius beneficii
unius honeste sustentationi una cum patrimonio suo, si quod habet, sufficere possit.
| ‹§ 2 Statuimus in›super, ut si aliquis de clero | ‹ecclesiam› aliquam dimisit, nullo
sibi iure, | ‹sicut› prius eam habuit, in posterum uale|‹at uendi›care. Verumtamen
si uxor ad religi|‹onem tra›nsierit aut de medio fuerit sub|\‹lata, et› ille, ad cuius
donationem pretaxata | ‹specta›t ecclesia, ipsam uacantem
38
uel aliam | ‹illi›,
39
qui matrimonium contraxit, iam caste et convenienter uiuenti rationabiliter conferre
uoluerit, id fieri nullatenus prohibemus. ‹§ 3› Quod si aliquis ecclesiam uel ecclesiasticum
beneficium ex dono laici suscipere presumpserit uel ceca ductus ambitione per uiolenti‹am›
laicalem optinere temptauerit, eodem omni excusatione et appellatione cessante per
diocesanum episcopum uel metropolitanum priuari precipimus et imperpetuum spoliari,
ita quidem quod ad hoc etiam per aliquam personam ecclesiasticam non possit ulterius
regressum habere. ‹§ 4›Ceterum quoniam dignum est, ut filii onera paterna supportent,
uobis, fratres episcopi, presentium auctoritate mandamus, ut si metropolitanum
uestrum sacrosanctam Romanam ecclesiam uisitare uel in expedicione uobis ocio uacantibus
proficisci contigerit, ei dignam subuectionem prestetis et ei in his consilium et
auxilium uestrum prout decuerit ‹mini›stretis. ‹§ 5› Tibi uero, frater
40
archiepiscope, ob necessi‹tatem› regni et tua petitione inducti et facultatem et
auctoritatem concedimus, ut aliquem de suffraganeis tuis cum assensu et consilio maiorum
personarum prouincie tue uicarium tuum instituere possis, qui te absente aut sede
Trundensi uacante iura ibidem pontificalia ualeat exercere. (§6) In abbatiis uero
Cisterciensis
41
ordinis, que in parrochiis uestris consistunt,
42
benedictionem abbatis, uocationem ad sinodum et alias in negotiis ecclesiasticis
consilium episcopus diocesanus potest de iure exigere, set
43
de laboribus, quos propriis manibus aut sumptibus excolunt, nulle sunt ab eis decime
dande nec aliquid aliud ab eis quemquam uestrum exigere licet, nisi quod ipsi ex caritate
sponte sua uoluerint conferre. Dat. iiii
0 idus decembris.
21.
Alexander III Trundensi
44
archiepiscopo, apostolice sedis legato. ‹§ 1› Super eo quod a nobis tua sollicitudo
requisiuit, quod cathedrales ecclesie, cum te pro suis negotiis uocant, tibi impendere
teneantur, presertim cum laborem inde non possitis absque expensis subire, tue prudentie
respondemus, quod eedem ecclesie tibi secundum facultates suas, iuxta quod necessitatem
habueris, in uictualibus prouidere tenentur. Te uero illam in sociis, et equitaturis
moderantiam decet | ‹adhibere, ut ex accessu tuo ecclesie predicte faculta›tes6
45
suas grauari | ‹non doleant› et opinioni tue in hoc | ‹non uideatur› derogari. Verum
hoc tuam | ‹uolumus› discretionem diligenter aduertere, quod | ab ecclesiis illis
nil unquam preter uictua|lia occasione tui laboris requiras. ‹§2› De | remissione
etiam eis
46
qui beati Ol‹aui
47
lim›ina de | diuersis partibus ‹expetunt, indul›genda tuam | uolumus di(scre)tionem
certa cognitione | tenere, quod huiusmodi indulgentie a Romanis | pontificibus non
nisi in locis, ubi ipsi presentes fuerint, et Hospitalariis atque Templariis fieri
consueuerunt. Tu uero ecclesie tibi commisse necessitatem et agentis etiam qualitatem
diligenter attendens et alia, que
in hiis fuerint attendenda, ad animum studiosius reuocans secundum discretionem tibi
a Deo datam aduenientibus et eidem ecclesie de bonis suis conferentibus remissionem
ita conuenientius ualeas indulgere, ut propter dissolutionem nimiam ad‹uenientibus›
delinquendi non prebeatur occasio uel propter necessitatem quamlibet in desperationem
‹cadere non› cogantur. Dat. Beneuent. iiii. idus Decembris.
22.
Alexander episcopus seruus seruorum dei Trundensi archiepiscopo et A. quondam Stauengrensi
episcopo.
Lex diuina et humana desiderat, et debitum caritatis exposcit, ut bono et utilitati
communi debeamus intendere et ad reuocationem et conuersionem infidelium operam omnimodam
et sollicitudinem adhibere. Inde est quod prudentiam vestram rogamus attentius et
monemus, ut venerabili fratri nostro Fulconi Estonum episcopo, qui ad convertendam
gentem illam divina gratia inspiratus ministerium prædicationis et laborem proponit
assumere, Nicholaum monachum, qui de gente illa sicut accepimus est oriundus, virum
religiosum atque discretum in socium concedatis: ut tantum bonum possit perficere
et gentem illam ad agnitionem veri luminis et ad culturam et doctrinam christianæ
fidei verbo prædicationis auxiliante Domino revocare, et vobis exinde valeat æternæ
mercedis cumulus provenire. Datum Tusculani v. idus Septembris.
23.
Alexander papa III regibus et principibus et aliis Christi fidelibus per regna Danorum,
Norvegensium, Guetomorum et Gothorum constitutis.
Non parum animus noster affligitur et amaritudine non modica et dolore torquetur,
cum feritatem Estonum et aliorum paganorum illarum partium adversus Dei fideles et
christianæ fidei cultores gravius insurgere et immanius debacchari audimus, et christiani
nominis impugnare virtutem. Verumtamen laudamus et benedicimus Dominum, quod vos in
fide catholica et in devotione sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ, quæ omnium ecclesiarum
caput est, et magistra a Domino constituta super omnes alias ecclesias cælesti privilegio
obtinet principatum, immobili firmitate persistitis et christianæ religionis vinculum
et unitatem servatis. Unde quoniam expedit officio nostro ea quæ ad corroborationem
fidei et animarum vestrarum noscuntur pertinere salutem, vobis sollicita exhortatione
suggerere et studiosius suadere, universitatem vestram monemus et exhortamur in Domino,
quatinus divino cultui intendere, misericordiam et iustitiam et iudicium diligere,
a rapinis et iniquis operibus abstinere, devota Deo et accepta obsequia impendere,
prædictæ sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ tanquam matri et magistræ vestræ debitum honorem
et reverentiam exhibere, episcopis, sacerdotibus et aliis prælatis vestris humiliter
obedire et eis decimas, primitias et oblationes et alias iustitias suas reddere et
ipsos tanquam patres et pastores animarum vestrarum honorare modis omnibus studeatis,
et iura eorum defendere, manu tenere propensius et conservare curetis, et armis cælestibus
præmuniti et apostolicis exhortationibus confirmati ad defendendum christianæ fidei
veritatem spiritu fortitudinis accingamini, taliter in brachio forti ad propagandam
christiani nominis religionem intendentes, ut victoriam de inimicis possitis consequi
et coronam iustitiæ, quæ vobis reposita est, patrante Domino adipisci. Nos enim eis,
qui adversus sæpe dictos paganos potenter et magnanimiter decertaverint, de peccatis
suis, de quibus confessi fuerint et poenitentiam acceperint, remissionem unius anni
confisi de misericordia Dei et meritis apostolorum Petri et Pauli concedimus, sicut
his qui sepulcrum dominicum visitant concedere consuevimus. Illis autem, qui in conflictu
illo decesserint, omnium suorum, si poenitentiam acceperint, remissionem indulgemus
peccatorum. Datum Tusculani iii. idus septembris.
24–41: Diplom frå tida 1189–1204.
24.
Clemens episcopus seruus seruorum dei. dilectis filiis uniuersis
clericis per Norweiam constitutis. salutem et apostolicam benedictionem. Cum arma
clericorum iuxta sacre scripture testimonium orationes et lacrime iudicentur. periculosum
est uobis et professioni uestre penitus inimicum bellis vos carnalibus immiscere.
qui debetis etiam a curis secularibus abstinere. juxta illud apostoli. Nemo
militans deo implicat se negotiis secularibus et cetera. Inde est quod uniuersitati vestre auctoritate apostolica prohibemus. ne
quis uestrum nisi forte ut tribuat penitentiam et alia sacramenta ecclesiastica morientibus.
et praua opera dissuadeat. in expeditionem ire aliqua temeritate presumat. alioquin
sententiam quam propter hoc venerabilis
frater noster Nidrosiensis archiepiscopus in nos tulerit. nos auctore domino ratam
habebimus et mandabimus inuiolabiliter obseruandam. Datum Laterani v Kalendas Februarii
pontificatus nostri anno secundo.
25.
Idem Asloensi electo.
‹§ 1› Perpendimus ex litteris tuis, quod quidam sacerdos tue diocesis pro eo, quod
se filium regis nominare presumpsit et armis arreptis in provincia sedicionem fecit
et guerram, a dilecto filio H. comite Neowargiensi fratre
48
nobilis viri Sueri
49
per vicos primo iussus est fustigari, qui postea eius mandato patibulo traditus expiravit.
Quia igitur tam ipsum comitem quam alios huius facti participes velle super hoc satisfacere
intimasti, presenti pagina duximus respondendum, quod si memoratus sacerdos tali modo
excessit et arma ferens non propulsando iniuriam set eam inferendo fuit occisus, non
videtur nobis, quod interfectores eiusdem propter hoc ad optinendam absolutionem apostolicam
sedem adire cogantur. Tu vero, qui melius nosti merita personarum, eis alias penitentiam
competentem iniungas. § ‹2› Ceterum de voto, quod ipsum comitem fecisse proponis,
ut scilicet singulis sextis feriis in pane ieiunaret et aqua, non videtur, quod redemptio
illa sufficiat de altari constructo, cum quamvis voluntarium sit vovere, ex necessitate
tamen vota licita sunt solvenda. § ‹3› Ad ultimum quod de subventione terre Ierosolimitane
promisit, ipsum ad eundum illuc in persona propria, si fieri potest, diligentius exorteris
vel in voti suplementum competentia subsidia euntibus Ierusalem subministret. § ‹4›
In ultimo quoque litterarum tuarum loco requisisti a nobis, utrum baro quidam de tua
diocesi, qui sacerdoti mortem inflixit et postea ad Cisterciensem ordinem convolavit
iam nunc factus monacus, ab abbate suo possit absolvi. Ad quod breviter respondemus,
quod ubi precessit talis excommunicatio monachatum, non nisi per Romanum pontificem
vel mandato ipsius absolutionem poterit optinere. Ex dispensatione tamen ei poteris
auctoritate nostra munus absolutionis impendere et pro excessu penitentiam iniungere
congruentem.
26.
Idem Nidrosiensi archiepiscopo.
50
Cum non et homine et infra. A nobis itaque fuit ex parte tua quesitum, utrum liceat
regi vel alicui seculari persone iudicare clericos cuiuscumque ordinis sive in furto
sive homicidio vel periurio aut falso testimonio seu quibuscumque fuerint criminibus
deprehensi, § item an tenearis abstinere a communione illius, qui pro temeraria manuum
iniectione in sententiam incidit, antequam excommunicatus publice nuncietur,
51
et incidant in canonem late sententie interfectores clericorum aut presbiterorum
illorum, qui abiecto suscepti ordinis ministerio in publicis bellis vel etiam preter
bella se homicidiis polluere non verentur, cum in commessationibus et ebrietatibus
atque rapinis et aliis enormitatibus eque sunt ut laici vel deterius debacantes, §
rursum que penitentia sit illis
52
laicis indicenda,
53
qui sequuntur castra Sueri et, cum nolint ab homicidiis, furtis, rapinis
54
et aliis maleficiis abstinere, penitentiam a sacerdote imponi sibi deposcunt, que
si quelibet imponatur eam renuunt et recusant aut ridiculose subsanant,
55
si vero
56
negetur, ut forte ex dilato desiderio converti ferventius
57
inardescant, sacerdos, qui eis penitentiam pro tempore subtrahit, Sueri predicti
atque suorum inimicitias cum timore capitalis periculi incurrit.
58
§ ‹1› In prima ergo
59
consultatione taliter respondemus, quod si clericus in quocumque ordine constitutus
in furto vel homicidio vel periurio seu alio mortali crimine legittime fuerit
60
deprehensus atque convictus, ab ecclesiastico iudice est deponendus; qui si depositus
incorrigibilis fuerit, excommunicari debet, deinde contumacia crescente anathematis
mucrone feriri; postmodum vero, si in profundum malorum veniens contempserit, cum
ecclesia non habeat ultra quid faciat et ne possit esse perditio plurimorum, per secularem
comprimendus est potestatem, ita quod ei deputetur exilium vel alia pena legitima
ei inferatur. § ‹2› In secunda vero ita sentimus, quod a communione eius, qui
61
pro sacrilega manuum iniectione
13 in edictum excommunicationis incidit, licet denunciatus non sit, adhuc debeas abstinere,
nisi forte id tibi soli pateret, in quo casu ipsum private tantummodo evitabis, quamdiu
ab ecclesia tolleratur, ut saltem verecundie rubore suffusus
62
pro latenti excessu aliter satisfacere compellatur.
§ ‹3› In articulo vero questionis tercie responsum tale prebemus, ut occisores
63
clericorum aut
64
presbiterorum, qui ut dictum est contempto clericali habitu et
65
ministerio laicali
66
tirannidi et enormitati se inverecunde commiscent, in odium clericalis excessus et
terrorem atque correptionem
67
similium canone late sententie laici minime coartentur; iniungatur tamen eis penitentia
competens aliquantulum asperior quam si omnino
68
in laicos
6 talia commisissent. ‹4› Preterea quia nemo desperandus est, dum fuerit in mortali
corpore constitutus,
69
cum id quod differtur aliquando consilio
70
postmodum maturiore
71
perficiatur, § taliter in quarto temate respondemus, quod, licet Augustinus dicat:
Penitentes si tamen penitentes estis et non estis irridentes, et quamvis non nisi se corrigentibus a domino vel eius ecclesia venia promittatur,
tamen quicumque de parrochianis tuis sibi petunt penitentiam iniungi, etsi eam postea
derisui habeant
72
et more canis ad vomitum redeant,
73
tamen non est eis deneganda
74
penitentia, quorum tamen conscientia
75
pro contemptu cruenta est exaggeratione
76
divini iudicii deterrenda. § ‹5› Verum in ea questione, que preter hec quinto loco
ponitur,
77
an scilicet a sacramenti vinculo absolvantur, qui illud inviti pro vita et rebus
servandis fecerunt,
78
morem nostre ecclesie prosequente
79
nichil aliud arbitramur, quam quod antecessores nostri Romani pontifices scilicet
Zacharias,
80
Gelasius, Gregorius VII, Urbanus II atque alii arbitrati fuisse noscuntur, qui tales
a iuramentorum nexibus absolverunt. Ceterum ut agatur consultius et ab eis auferatur
periurandi materia, eis non ita expresse dicatur, ut iuramenta non servent,
81
set si non attenderint ea, non sunt ob hoc tamquam pro mortali crimine puniendi.
§ ‹6› Ad ultimum quoque quod consuluisti nos, si de iure communi tibi liceat ac
82
suffraganeis tuis illos, qui pro temeraria manuum iniectione excommunicationis sententia
percelluntur, absolvere, hic manifestius respondemus, quod observata exceptione quorundam,
que in decretalibus Alexandri III continentur,
83
hoc nemini liceat
84
nisi apostolice sedis gaudeat privilegio speciali. Verum tamen volentes illis, qui
in tam remotis partibus tue provincie commorantur, dispensatione providere paterna,
fraternitati tue presentibus litteris indulgemus, ut illos qui taliter excommunicati
sunt, ipso iure si corporum impotentia
aut paupertas eos inpediat aut aliqua inevitabilis et manifesta necessitas, dummodo
illis satisfaciant, quos offenderunt,
85
et aliquam agant penitentiam ad correctionem suam
86
ceterorumque
87
terrorem, a sententia excommunicationis auctoritate apostolica fretus absolvas, si
tamen ex percussione huiusmodi
88
lesio corporalis enormis aut mors non fuerit subsecuta. Nimirum in his omnibus, si
quis sanctorum patrum statuta diligenter perscrutetur, nichil novum nos respondisse
reperiet, sed quod antiquum est quasi quadam manu sollicitudinis innovasse.
27.
Clemens episcopus servus servorum dei Nidrosiensi archiepiscopo. Quod dilectio tua
. . .
Quæsivisti autem a nobis utrum is, qui a stipite per descendentem lineam sexto vel
septimo gradu distat, possit ei, quæ ex altera parte per lineam descendentem ab eodem
stipite secundo vel tertio gradu distat, matrimonialiter copulari propter indulgentiam
felicis memoriae Adriani papae, tunc Albanensis episcopi in Norwegiam apostolicae
sedis legati, qua permissum est hominibus terrae illius in sexto gradu coniungi. Quod
tibi videtur convenienter posse fieri secundum regulam a quibusdam doctoribus approbatam,
qua dicitur
: quoto gradu quis distat a stipite et a quolibet per aliam lineam descendentium ab
eodem
. Quum tamen de consuetudine terrae, si quando talis casus emerserit, incolae terrae
propter proximiorem gradum coniunctos separent et impediant copulari volentes, sicut
literarum tuarum series demonstravit, nos itaque sic consultationi tuae respondemus,
quod indulgentia illa sic est intelligenda, quod uterque coniungendorum distet a stipite
sexto gradu, cognatione secundum canones computata. Si vero alter sexto vel septimo
gradu distat a stipite, alter autem secundo vel tertio gradu, coniungi non debent.
Unde in hac parte consultius duximus multitudini et observatae consuetudini deferendum
quam aliud in dissensionem et scandalum populi statuendum, quadam adhibita novitate.
28.
In persona E‹rici› archiepiscopi Norvegiensis.
Sanctissimo patri et domino . . . dei gratia summo pontifici
E‹ricus› Norvegiensium archiepiscopus in domino salutem et debitam tanto patri reverentiam.
Creditur et dicitur, quod sicut ecclesiis universis ecclesia Romana supereminet dignitate,
sic nihilominus earum angariis et oppressionibus paterna compatitur et subvenit pietate.
In angariis igitur et oppressionibus nostris, pater amantissime, sedis apostolicæ
nobis est expetenda dementia, ut necessitatis tempore paterna pietas filio suffragetur
et iniquitatis et nequitiæ fomes severitatis et justitiæ malleo conquassetur. Querelam
itaque nostram, pedibus vestræ sanctitatis advoluti, auribus vestris inferimus, suppliciter
deprecantes, ut narrantibus benignus indulgeatur auditus. Anno præterito, pallio a
vestra sanctitate suscepto, cum fuissemus in terram nostram regressi, ille, qui de
regio nomine et usurpata regni plenitudine gloriatur, ad suam nos fecit præsentiam
evocari et coronam capiti suo petivit a nobis imponi regalem. Cujus petitionem, quia
reverentiæ vestræ et animæ nostræ saluti vidimus obviare, eam minime duximus admittendam,
donec, emissis nunciis a nobis et ab apostolica sede revertentibus, plene cognosceremus,
quid inde tenendum nobis diffiniret vestræ sanctitatis examen. Igitur contra nos turbatus
est princeps et omnis exercitus ejus cum illo, asserens favorem apostolicum in tali
negotio non esse consulendum, cum habeant coeteri reges libertatem, ubi et quando
et a quo voluerint, inunctionis accipere sacramentum. Iterum cum per ecclesiam, cui
præfuimus, die denominata haberemus accessum, in unam personam et vita et scientia
idoneam, qui eis præesset in episcopali officio, pari voto unoque consensu et clerus
convenit et populus. Huic autem electioni quia prædictus princeps non interfuerat
et primam in electione vocem non emiserat, eam cassandam duxit, cum hanc consuetudinem
a prædecessoribus suis Norvegiensium regibus præstitis sacramentis abrenunciatam et
ecclesiæ nostræ instrumentis, nominum suorum caracteribus consignatis, indultam noverimus,
felicis memoriæ Adriani papæ et vestræ sanctitatis privilegiis roboratis. Quia vero
clamabat regiæ majestati nos super hoc intulisse læsionem, nobis inconsultis, nobis
reclamantibus, in personam aliam, quæ bigamam in ipsa, si dici debeat, electione ducebat
uxorem, clerum et populum coegit consentire et nobis obtulit consecrandum. Quia vero
prædictus sanctæ recordationis Adrianus papa
bigam‹i›am in clero in nostra regione apostolica auctoritate damnaverat, non præsumpsimus
in factum procedere, ne videremur in irritum ducere, quod sanctus prædictus observandum
in clero præceperat. Lege fori modo communi clerum vult in causis agendis contra sanctorum
patrum decreta et omnem consuetudinem ecclesiæ dei in suam curiam trahi et a suis
satellitibus judicari. Ecclesias baptismales sive parrochiales suis villulis adjacentes
capellas vocat regales, et cui et quando voluerit dare sine nostra licentia in sua
vult obtinere potestate. Quod quantum sit ab ecclesiastica consuetudine dissonum,
sanctitati vestræ relinquimus providendum. Super his omnibus, quid nobis sit agendum,
rogamus humiliter sanctitatis vestræ literis prosequendum. Nec nobis est, pater amantissime,
silentio contegendum, quod in his omnibus, quia ejus non obedimus mandatis, ira et
indignatione succensus bona nostra et omnes redditus nostros usque ad quadrantem novissimum
confiscari præcepit, et omnibus nobis sublatis ad vestram nos præsentiam evocavit,
videns et recogitans, quia deficientibus expensis deficeremus et nos iter aggressi,
et sic videremur incurrere contemptum apostolicæ sedis. Verum nesciebat, quod in astutia
sua malitiam prudentia vestra comprehendere novit et defectibus oppressorum paterna
dementia exhibere compassionis affectum. Nos vero ne impossibilitas forte videretur
occasionem ministrare contemptus, si appellationis termino ad vos minime veniremus,
a latere nostro responsales emisimus viros boni testimonii, quos a sanctitate vestra
benigne suscipi supplicamus et veritati testimonium perhibentes paternitatis vestræ
gremio confoveri, ut et concepta malitia a nostris finibus exstirpetur et ecclesiæ
nostræ libertas apostolicæ sedis privilegiis firmata illæsa servetur. Nos interim
regnum nostrum expensis deficientibus egressi in Dacia a confratre nostro domino Lundensi
archiepiscopo sanctæ Romanæ ecclesiæ speciali et devotissimo filio sumus cum omni
reverentia et honore suscepti et humanissime sustentati.
29.
Celestinus episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri Heirico Nidrosiensi archiepiscopo
eiusqve successoribus canonice substituendis imperpetuum.
Ea cura et diligencia volumus fratrum et coepiscoporum nostrorum dignitates et jura
seruari vt in hiis in quibus fauorem apostolicum preuia racione deposcunt illum sibi
sentiant benignius suffragari. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis
postulacionibus clementer annuimus et personam tuam atqve Nidrosiensem ecclesiam cui
auctore deo preesse dinosceris sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus et
presentis scripti priuilegio communimus statuentes vt quascunque possessiones quecunque
bona eadem Nidrosiensis ecclesia inpresenciarum iuste et canonice possidet aut in
futurum concessione pontificum largicione regum vel principum oblacione fidelium seu
aliis iustis modis prestante domino poterit adipisci firma tibi tuisque successoribus
et illibata permaneant. Libertates autem et immunitates quas de concessionibus regum
et precipue regis Magni Norwagiensis ecclesia tuo subjecta regimini hactenus obtinuisse
dinoscitur tibi et ecclesie ipsi auctoritate apostolica confirmamus et perpetuam habere
decernimus firmitatem.
Licitum quoque sit tibi et successoribus tuis in capellis a regia liberalitate fundatis
vel dotatis sicut in aliis ecclesiis vel capellis prouincie tue idoneas instituere
sine ipsorum assensu vel presentacione personas secundum renunciacionem quam de iure
patronatus per publica instrumenta et per priuilegia sua constat eosdem reges fecisse.
Statuimus insuper vt in eleccionibus episcoporum et abbatum provincie tue nulla uis
nulla potencia nulla auctoritas vel consensus regis seu principis interueniat nec
fauore ipsorum quisquam officium ecclesiastice prelacionis obtineat, nisi quem concordi
eleccione illi ad quos eleccio pertinet vacanti ecclesie sciencia et moribus iudicauerint
aptiorem.
Clericos eciam regni Norwagie debita volentes libertate gaudere presenti pagina districtius
prohibemus ne aliquis episcopus abbas seu clericus cum ipsi regalia non habeant arma
sumere vel in expedicionem ire vel ad hoc quicquam de suo impendere compellantur nisi
forte necessitas tam grauis immineat quod id a dyocesano episcopo et sapientioribus
et discrecioribus viris ecclesiasticis communicato consilio fieri permittatur. Si
vero aliquis clericus qui nec prelacionem obtineat ecclesie nec eius sit ministerio
vel officio quod absque dispendio ecclesie deserere non possit specialiter deputatus
expedicionem sequi a suo episcopo permittatur in eo ibi
officio seruiat quod professioni sue vel ordini competere dinoscatur. Specialiter
autem presbiteros vel clericos et laicos beati Olaui martiris seruicio deputatos et
sacerdotes alios omnes tam in rure quam ciuitate morantes ‹qui› iuxta regie pietatis
† priuilegio sunt exempti ab illis angariis immunes esse omnino censemus que lingua
Norwagica certo et appropriato vocabulo nuncupantur
leidangre.
Preterea vobis concedimus triginta mensuras farine que
lest vocabulo appropriato dicuntur pro emendis vestibus ad opus ministrorum beati Olaui
mittere in Islandiam illis presertim temporibus quibus id patrie patietur vbertas,
et vectigalia qve de vna navi ab Islandia venienti annis singulis ecclesie beati Olaui
debentur eidem auctoritate apostolica confirmamus.
Omnes eciam ad ejus ecclesiam deuocionis causa et peregrinacionis intuitu accedentes
tam advenas quam indigenas siue guerre tempus sit siue pacis in eundo et redeundo
firma volumus et statuimus securitate gaudere [potiri] et eos qui rei de talium molestatione
inuenti fuerint poene canonice in eos generali deliberacione statute decernimus subiacere,
illis quos interfici tali conflictu a peregrinis pro defensione sua contigerit sepulturam
censentes ecclesiasticam denegari.
Clericis vero in causis canonico jure prohibitis interdicimus penitus seculare iudicium
et illos qui contra prohibicionem communem et nostram specialiter super hoc venire
temptauerint et subire iudicium seculare secundum arbitrium dyocesani episcopi censemus
canonice puniendos.
Ecclesias eciam dedicatas sine permissione dyocesani episcopi nulli omnino fas sit
destruere siue de loco ad locum aliqua occasione transferre.
Nulli eciam regi vel principi liceat approbatas patrie leges et scriptas absque consensu
episcoporum et sapientum consilio et pecuniarias penas tam in clericis quam in laicis
contra antiquam consuetudinem in ecclesiarum seu clericorum dispendium ‹immutare›
vel ab aliquo episcopo seu abbate regalia non habente ante consecracionem seu benediccionem
aut post fidelitatis exigere sacramentum, sed et in dandis decimis de terris et mansionibus
suis reges omnino sequantur canonicas sancciones.
Nichilominus presencium tibi auctoritate concedimus vt secundum quod predecessores
tui obtinuisse noscuntur liceat tibi et successoribus tuis non ad voluptatem sed ad
tuum et ecclesie
commodum aves falcones scilicet et astures et griseos emere prout a predecessoribus
tuis est hactenus obseruatum.
Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare
aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere minuere seu quibuslibet vexacionibus
fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum pro quorum gubernacione ac sustentacione
concessa sunt vsibus omnimodis profutura salva in omnibus apostolice sedis auctoritate.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitucionis
paginam sciens contra eam temere venire temptauerit, secundo tertioue commonita nisi
reatum suum congrua satisfaccione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate
careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a
sacratissimo corpore ac sanguine dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena
fiat atque in extremo examine divine vlcioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua
iura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi quatinus et hic fructum bone accionis
percipiant et apud districtum iudicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.
Et ego Celestinus catholice ecclesie episcopus.
Ego Albinus Albanensis episcopus.
Ego Octavianus Hostiensis et Velletrensis episcopus.
Ego Johannes Prenestinus episcopus.
Ego Petrus Portuensis et sancte Rufine episcopus.
Ego Pandulfus basilice xii apostolorum presbyter cardinalis.
Ego Petrus tit. sancte Cecilie presbyter cardinalis.
Ego Johannes tit. sancti Clementis cardinalis Viterbiensis et Tuscanensis episcopus.
Ego Gwido presbyter cardinalis sancte Marie trans Tiberim tit. Calixti.
Ego Hugucio presbyter cardinalis sancti Martini tit. Equicij.
Ego Johannes tit. sancti Stephani in Celio monte presbyter cardinalis.
Ego Cynthius tit. sancti Laurencij in Lucina presbyter cardinalis.
Ego Goffredus tit. sancte Praxedis presbyter cardinalis.
Ego Bernardus sancti Petri ad vincula presbyter cardinalis tit. Eudoxie.
Ego Johannes tit. sancte Prisce presbyter cardinalis.
Ego Gracianus sanctorum Cosme et Damiani dyacomis cardinalis.
Ego Gregorius sancte Marie in Porticu dyaconus cardinalis.
Ego Gregorius sancte Marie in Aquiro dyaconus cardinalis.
Ego Gregorius sancti Georgii ad velum aureum dyaconus cardinalis.
Ego Lotarius sanctorum Sergii et Bachi dyaconus cardinalis.
Ego Nicholaus sancte Marie in Cosmidin dyaconus cardinalis.
Ego Bobo sancti Theodori dyaconus cardinalis.
Ego Petrus sancte Marie in via lata dyaconus cardinalis.
Ego Cencius sancte Lucie in Orchea dyaconus cardinalis.
Datum Rome apud sanctum Petrum per manum Egidij sancti Nicholai in carcere Tulliano
dyaconi cardinalis decimo septimo Kalendas Julij incarnacionis dominice anno millesimo
centesimo nonagesimo qvarto pontificatus vero domini Celestini pape tercij anno qvarto.
30.
..........tatis aculeis sentiant se percelli, qui simul conspiraverunt in unum adversus
dominum et adversus Christum ejus. Sentiant, inquam, mi domine, quantæ sit temeritatis
apostolicis obviare mandatis. Novit sanctitas vestra, quod episcopos, qui tyranno
prædicto coronam regiæ dignitatis contra vestrum mandatum imponere non timuerunt,
ut melius nostis, anno præterito in ecclesia principis apostolorum coram infinita
multitudine hominum in octavis sancti Martini excommunicationis vinculis innodastis.
Hi autem viri mendaces et iniqui ad fraudem toti conversi cavillationes et iniqua
consilia contra justum prædictum, videlicet archiepiscopum, fabricaverunt in incude
mendacii, ut vos capiant in sermone, quod longe sit a vobis. A seculo autem non est
auditum, quod in Christiana religione sacerdos excommunicatus fuerit in regem inunctus.
Rogamus igitur et supplicamus, rogat et nobiscum multitudo sanctorum, ut in præsenti
negotio zelus vestræ sanctitatis emineat, et prævalente justitia falsitas in sua assertione
succumbat, et iniqui comprehendantur in superbia sua, ut sit pax hominibus bonæ
voluntatis, malivolis autem et his, qui oderunt pacem, petra scandali et lapis offensionis.
Vivat et valeat sanctitas vestra in æternum et ultra.
31.
Ad priorem de Cunungelle.
Dilectis in Christo Laurentio priori, et Enrico cæterisque in Coninguhelle canonicam
vitam professis frater Willelmus sancti Thomæ de Paraclito minister indignus sic currere
ad bravium vocationis supernæ, ut comprehendant.
Nostis, carissimi - scientibus enim loquimur - quod animi, qui veraciter amoris legibus
astringuntur, nullo maris discrimine, nullo terrarum spatio discutiuntur. Nec diffitemur,
immo verius astruimus, quod sicut ignis olei perfusione validius inardescit, sic amor,
si subtrahitur nonnunquam præsentia corporalis, ne mutuis foveatur alloquiis, scriptis
tamen recentioribus incalescit. Inde est, quod absentes corpore spiritu præsentes
præsentia vobis offerimus, ne vel apud vos concepta dilectio consenescat, vel occasione
distantium corporum vis amoris fortasse languescat. Nuperrime vobis conscripsimus
statum vestrum certius cupientes agnoscere, † quam aut † si fortuna secundior favore
divinitatis arrideat, gratulamur; sin rebus vestris tristior, † opus invideat, damni
communis infortunium deploramus. Est enim rationi congruum, ut quod commune datur,
communiter sit ferendum. Cæterum ad vestram notitiam volumus pervenire, nos ad partes
vestras navem nostram cum brasio in proximo velle dirigere, ut ex hoc fructum debitum
percipere valeamus. Verumtamen super hoc volumus vestræ fraternitatis habere consultum,
si videlicet nos regum vestrorum vel aliorum vestrorum timere congressum oporteat.
Sit igitur industriæ vestræ, nobis vel voce vel scripto præfigere partem tutiorem,
ne nos expensam amittere contingat et laborem. Quod totum per latorem præsentium volumus,
rogamus impleri.
32.
Celestinus episcopus seruus seruorum dej. dilectis filijs. Nidrosiensi capitulo. salutem
et apostolicam benedictionem. Cum ecclesiastice dignitates et spiritualis iurisditio
a laicorum personis
esse debeant aliene. mirari non sufficimus. quod post canonicas institutiones felicis
recordationis Adrianj pape predecessoris nostri quibus tres archidiaconatus in ecclesia
uestra distincxit. et decanum duxit unicum ordinandum. per laicos iurisditiones conquerimini
ecclesiasticas exerceri. et eis in spiritualibus indebitam potestatem concedj. Volentes
igitur tam detestabile uitium a Nidrosiensi ecclesia remouere. auctoritate presentium
districtius inhibemus. ne aliquis laicus in diocesi uestra ecclesiasticam iurisditionem
exerceat. uel causas audiat aut diffiniat. que iudicio exigunt ecclesiastico terminarj.
Nullj ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre inhibitionis et constitutionis
infringere. uel ej ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit
indignationem omnipotentis dej. et beatorum Petrj et Paulj apostolorum eius. se nouerit
incursurum. Datum Laterani xvj. Kalendas Aprilis. Pontificatus nostri anno quinto.
33.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri . . . Bergensi episcopo
salutem et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod iustum est et honestum,
tam uigor equitatis quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudinem officii nostri
ad debitum perducatur effectum. Sane sicut ex tua significatione comperimus, mercatores
diocesana tibi lege subiecti, cum eos negotiationis causa in Jslandiam transfretare
contingit, decimas quas ecclesia tua percipere ab antiquis temporibus consueuit, contra
salutem suam detinent, eas reddere denegantes. Volentes igitur tibi et ecclesie tue
paterna sollicitudine prouidere, fraternitati tue auctoritate apostolica indulgemus,
quatenus mercatores ipsos ad persoluendas consuetas et debitas decimas, si monitione
premissa noluerint, ecclesiastica districtione sine appellationis obstaculo compellendi
liberam habeas facultatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis
infringere vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit,
indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit
incursurum. Datum Rome apud Sanctum Petrum vij. kalendas Junij pontificatus nostri
anno primo.
34.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabilibus fratribus Orchadiensi et Rosmarchenensi
episcopis salutem et apostolicam benedictionem. Dilectus filius nobilis uir H‹araldus›
Catenensis et Orcadiensis comes nobis significare curauit, quod ipse pro redemptione
peccatorum suorum a tempore felicis memorie Alexandri pape predecessoris nostri denarium
vnum de qualibet domo in comitatu Catenensi habitata annuatim statuit pro elemosina
colligendum et ob reuerentiam beatorum apostolorum Petri et Pauli ad sedem apostolicam
dirigere consueuit, quam uisitationem nomine elemosine annuatim ad opus Romane ecclesie
colligende tam suo quam bone memorie A‹ndree› olim Catenensis episcopi et aliorum
nobilium illarum partium testimonio confirmauit. Cum autem postea, memorato A‹ndrea›
Catenensi episcopo uiam vniuerse carnis ingresso, uenerabilis frater noster J‹ohannes›
in eandem ecclesiam fuisset in episcopum institutus, predictam elemosinam irritare
presumens, eam ab his qui sunt in sua diocesi constituti, auctoritate propria interdixit
exsolui. Quocirca fraternitati uestre per apostolica scripta mandamus, quatenus si
uobis constiterit de predictis, prefatum Catenensem episcopum, si monitione premissa
hoc facere neglexerit, ad satisfaciendum de elemosinis subtractis hucusque, et ne
eas reddi de cetero interdicat, sicut iustum fuerit, auctoritate nostra, sublato appellationis
obstaculo, per censuram ecclesiasticam compellatis. Quod si ambo his exsequendis interesse
non potueritis, alter uestrum ea nichilominus exsequatur. Datum Rome apud Sanctum
Petrum sexta kalendas Junij pontificatus nostri anno primo.
35.
a. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabilibus fratribus› P‹aulo› Skalaholtdensi
et B‹rando› Holensi episcopis et ‹dilectis filiis› aliis ecclesiarum prelatis et clericis
per Hislandiam constitutis ‹salutem et apostolicam benedictionem›. Quamuis insula
uestra longo terrarum tractu ab vrbis partibus sit remota, uos tamen quod apostolice
prouisionis non sitis extorres extimare debetis, cum
ex iniuncto nobis apostolatus officio facti simus secundum apostolum
sapientibus et insipientibus debitores, et ita pastoralem sollicitudinem gerimus de propinquis, quod eam extendimus etiam
ad remotos, quos absentes corpore spiritu uero presentes caritatis brachiis amplexamur.
Sane dilectum filium Erlendum abbatem latorem presentium, quem ad nos transmittere
curauistis, boni testimonii uirum paterna benignitate recepimus, et sicut eo didicimus
referente, licet nullas ex parte uestra portauerat nobis litteras sigillatas, quas
tamen asseruit se ammisisse in maris periculis constitutum, non nulla in partibus
uestris uelut in usum et consuetudinem sunt redacta, que ab agro dominico sunt studiosius
extirpanda, ne per spinas et tribulos semen euangelicum suffocetur. Inter que sequentia
duximus ad cautelam exempli gratia exprimenda, ut per ea studeatis cetera uitia capitalia
euitare, per que ira dei uenit in filios diffidentie, qui stercora pro croceis amplectuntur
et luci tenebras anteponunt. Et ut incipiamus a primo inobedientie uitio, per quod
peccatum intrauit in mundum, cum in ecclesia dei diuersi gradus ad instar celestis
curie sint distincti, ut secundum dispositionem superiorum obtemperantibus inferioribus
cuncta rite procedant, unde et Romana ecclesia tamquam magistra non humana sed diuina
dispositione uniuersis et singulis per orbem ecclesiis est prelata, ut ad eam uelut
capud alie sicut spiritualia menbra respondeant, cuius pastor ita suas aliis uices
distribuit, ut ceteris uocatis in partem sollicitudinis solus retineat plenitudinem
potestatis, ut de ipso post deum alii dicere possint «et nos de plenitudine ipsius
accepimus», sicut idem E‹rlendus› abbas nobis diligenter exposuit, qui sunt inter
uos subditi, dum prelatis suis in hiis, que agunt perperam, nolunt humiliter obedire
ac secundum ipsorum monita salubria declinare a malo et facere bonum, contra torrentem
dispositionis diuine brachia nituntur extendere et quasi contra stimulum calcitrare,
que sic disposuit gradus et ordines differentes, ut reuerentiam minores maioribus
exhiberent, profecto qui talia agunt regnum dei non possidebunt, erroris magnitudinem
non pensantes, cum secundum prophetam peccatum
ariolandi sit repugnare et scelus idolatrie nolle acquiescere. Hii nempe uel sunt potentes et peccata sua propria
temeritate defendunt, non attendentes quod legitur
potentes potenter tormenta patientur, et deposuit potentes de sede uel minores, et ut licentius proruant in peccatum, maiorum tuitione defendere se
nituntur, declinantes corda sua in uerba malitie, ad excusandas excusationes in peccatis,
tamquam in extremo examine, quando unusquisque onus suum portabit, illi possint eos
a uentura ira defendere, qui pro suis sceleribus eternis incendiis reseruantur. Quid
de homicidiis, incendiis et fornicationibus referemus, et quod excommunicatis communicare
presumitis et presertim Suero, excommunicato et apostate, deo et sanctis eius pro
suis actibus inimico ? Si uellemus ad unguem singula prosequi, que inter uos dicuntur
peccatis exigentibus frequentari, pagina cresceret in inmensum et tedium legentibus
et audientibus generaret. Dolemus ergo plurimum et tristamur, hec inter uos libere
perpetrari, sed ueremur ammodum et mouemur, ne forte, quod absit, propter dissolutam
negligentiam uestram ista proueniant. Que dum negligitis perturbare, quid aliud facitis
quam fouere, facti canes muti non ualentes latrare, quibus dicitur per prophetam:
Clama! Ne cesses! Quasi tuba exalta uocem tuam! Annuntia populo meo scelera eorum
et domui Jacob peccata eorum!
Vnde apostolus inquid Ephesiis
: Munde sunt manus mee a sanguine omnium uestrum. Non enim subterfugi quominus annuntiarem
uobis omne consilium dei
. Mundus ergo a sanguine ipsorum non esset, si eis annuntiare dei iudicium noluisset,
quia cum increpare delinquentes noluerit, eos procul dubio tacendo pastor occidit.
Cum itaque in tremendi die iuditii de uestris et subditorum uestrorum actibus debeatis
reddere rationem, quin etiam et de omni uerbo otioso quodcunque locuti fueritis, hortamur
uniuersitatem uestram, monemus in domino et per apostolica scripta mandamus, quatenus
contra delinquentes quasi contra bestias Ephesi uiriliter exurgentes, ne post cursum
uite labentis in manus dei uiuentis, quod horrendum est, incidatis, murum uos pro
domo domini non dubitetis opponere, et contra faciem Damasci turrim uos inexpugnabilem
opponentes euellere ac destruere, edificare pariter et plantare unanimiter procuretis,
que in ecclesia dei euellenda et destruenda, edificanda fuerint
et plantanda. Ceterum quoniam adhuc habemus multa uobis dicere, que non possunt commode
per presentem epistolam declarari, premissis breuiter prelibatis caritati uestre duximus
predicendum, quod actore Patre luminum, a quo est omne datum obtimum et omne donum
perfectum, in proximo inuento uiro secundum cor nostrum eum ad uos mittere disposuimus,
per quem de singulis, que omittere uel facere debeatis, et omnibus, que fuerunt nobis
ex parte uestra proposita, eum ad uos uenerit, efficiemini certiores. Datum Reate
.iij. kalendas Agusti ‹pontificatus nostri anno primo›.
b.
In eundem fere modum scriptum est principibus et populis per Hislandiam constitutis: Quamuis insula
uestra ut supra et cetera usque «libere perpetrari» quos saluos fieri cupimus et ad agnitionem ueritatis uenire,
ad quod uiam uobis salubriter preparabit, si habueritis in hiis, que dei sunt, obedientiam
ad prelatos et eos, immo deum in ipsis, curaueritis honorare, in quibus contemptis
deus spernitur et in receptis recipitur et etiam honoratur, et operam impenderitis
in operibus pietatis et presertim elemosinis conferendis, quarum efficatiam scriptura
commendans inquid:
Sicut aqua extinguit ignem, ita elemosina peccatum extinguit. Ceterum quoniam adhuc habemus
etc. ut supra. Datum
ut supra.
36.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri... › Nidrosiensi archiepiscopo
‹salutem et apostolicam benedictionem›. Examinatam tue fidei puritatem et feruoris
constantiam quam nec persecutio nec gladius nec fames nec exilium diuturnum a caritate
Christi et dei separare potuit uel deicere a statu libertatis ecclesiastice conseruando,
quem etiam nec terror coegit nec mine mouerunt nec demulxerunt blanditie nec preces
nec promissiones potuerunt inducere, ut Suero sacrilego et apostate, qui regnum Norwagie
per effusionem sanguinis et uiolentiam occupauit in matris infamiam se asserens de
regali progenie descendisse, uel latenter annueres uel expresse faueres, dignis in
domino laudibus commendamus, et tanto amplius ex hoc fraternitatis tue fortitudini
congaudemus, quanto in te potius persecutor exarsit, sed constantia tua eius
tirannidem superauit. Vnde cum tibi contra tirannum illum a tuis esset suffraganeis
assistendum nec eorum aliquis eidem excommimicato deberet prestare fauorem, utpote
qui ecclesias et ecclesiasticos uiros seruituti subicere nititur, opprimere pauperes
et effundere sanguinem innocentem, ferre non possumus non moleste, quod . . . Bergensis
episcopus, suffraganeus tuus, contra bone memorie C‹elestini› pape, predecessoris
nostri, mandatum et contra tuum etiam interdictum castra ipsius sequi non dubitat
celebrans excommunicato diuina et in eius presentia uniuersa exercens ecclesiastica
sacramenta. Qui licet a te fuerit sepius euocatus, tuo tamen se noluit conspectui
presentare. Quia uero tanta presumptio seueriori debet animaduersione puniri, fraternitati
tue per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatinus episcopum ipsum, si
premissis ueritas suffragatur, ab officio beneficioque suspendas nec prius sententiam
suspensionis relaxes, quam nostro se conspectui presentarit. Quod si forsan sententiam
tuam seruare neglexerit, anathematis eum censura percellas, et singulis diebus dominicis
et festiuis pulsatis campanis et candelis extinctis excommunicatum facias publice
nunciari, ut quem timor domini a malo non reuocat, rubor saltem et pena compescant,
sciturus quod nos predictum Suerum absoluere non proposuimus, nisi taliter satisfaceret
de commissis, quod eius esset satisfactio non irrationabiliter admittenda.
89
Datum ‹apud Ciuitatem Castellanam .ij. Nonas Octobris pontificatus nostri anno primo›.
1
37.
a. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri . . .› Nidrosiensi
archiepiscopo, vniuersis episcopis et aliis ecclesiarum prelatis in Norwagia constitutis,
in fidelium communione manentibus ‹salutem et apostolicam benedictionem›. In uestrorum
et totius populi Norwagie criminum ultionem permittente domino credimus accidisse,
quod usque adeo in uos et totum regnum Norwagie tirannica Sueri crudelitas et uiolentia
detestanda preualuit, ut et regnum nec electione principum, prout accepimus, nec ratione
sanguinis occuparit et in uiros ecclesiasticos ipse quondam ecclesiastico, sicut dicitur,
functus officio debachetur, ecclesias opprimat, clericos persequatur, affligat pauperes
et seuiat in potentes, ita ut diuino credatur accidisse iudicio, ut qui secundum etiam
suam
assertionem illegitime natus ad sacros non fuerat ordines promouendus, contra sanctiones
canonicas assumptus ad eos fortius in illos deseuiat, qui in ordinatione ipsius statuta
canonum non seruarunt. Miramur autem non de deo, qui ad correctionem uestram eius
tirannidem hactenus tolerauit, nec de ipso, cuius spiritus obstinatus in malo malum
dediscere assuetus iniquitati non potest, sed de hiis, qui apostatam sacrilegum et
nefande adhuc etiam sacrilege temeritatis ausa secuntur et ei prebent auxilium et
fauorem, cuius tirannidem persequi potius pro uiribus tenebantur. Licet autem ad edomandam
eius uersuciam frequens manauerit ab apostolica sede mandatum, nondum tamen sic eius
potuit peruersitas refrenari, quin adhuc quibusdam eum in suarum sequentibus perniciem
animarum in quadam parte Norwagie dominetur et in ea rabiem superet aquilonis. Qui
ut amplius uos et uniuersum Norwagie populum circumueniret et auctoritate apostolica
regnum sibi ostenderet confirmatum, bone memorie C‹elestini› pape predecessoris nostri
bullam falsare non timuit, qua uarias litteras sigillauit; sed is, cui manifesta sunt
omnia, eius falsitatem detexit. Ne autem eius peruersitas diutius deseuiat in insontes,
vniuersitati uestre per apostolica scripta districte precipiendo mandamus, quatinus
uniuersum Norwagie populum diligentius moneatis, ne ipsum ulterius sequi presumant
aut ei prestare auxilium uel fauorem. Alioquin uniuersos sequaces ipsius excommunicationis
nuncietis sententia innodatos, et claudentes ecclesias et nullum in tota terra Norwagica,
que ipsum sequitur, sacramentum ecclesiasticum preter baptismata paruulorum et penitentias
morientium celebrantes fautoribus eius decedentibus sepulturam ecclesiasticam denegetis.
Ad hoc discretionem uestram nolumus ignorare, quod cum nuncij eius ad nostram presentiam
accessissent, a nobis super facto ipsius nichil potuerunt penitus impetrare. Vnde
si quid pro eo se obtinuisse confinxerint, a falsariis id obtentum esse noueritis,
quorum multitudo in nostre promotionis iniciis cum falsis bullis per nostram fuit
sollicitudinem deprehensa. Datum apud Ciuitatem Castellanam. ij. Nonas Octobris ‹pontificatus
nostri anno primo›.
b. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Canuto› Illustri
Regi Danorum ‹salutem et apostolicam benedictionem›.
Tam cleri quam populi Norwagiensis promerentibus culpis permittente domino credimus
accidisse
etc. usque «deseuiat in insontes», serenitatem regiam rogamus monemus et exhortamur in domino,
ac per apostolica scripta mandamus, quatinus ad defendendas ecclesias, clericos in
sua libertate tuendos, liberandos pauperes et potentes de manu persecutoris illius,
immo etiam ad deiciendum monstrum illud, quod hiis solis parcit, quibus nocere non
potest, taliter accingaris, ut et a deo retributionem eternam et nostram consequi
gratiam specialius merearis, persecutoribus tante iniquitatis assistas, resistas sequacibus,
ita quod membrum illud diaboli non possit in regno Norwagie denuo debachari aut persecutionem
in ecclesiis ulterius suscitare. Datum
ut supra.
c.
In eundem modum . . . Illustri Regi Suetie.
d.
In eundem modum Nobili uiro . . . Comiti Suetie.
38.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri...› Nidrosiensi archiepiscopo
‹salutem et apostolicam benedictionem›.
Quod in dubiis nostro postulas certificari rescripto, ut iuxta illud tue discretionis
arbitrium modereris, fraternitatem tuam dignis in domino laudibus commendamus. Sane
consuluit nos tua fraternitas, utrum altare, in quo excommunicatus diuina celebrare
presumpsit, reconsecrari debeat, et an sit communicandum excommunicato, qui quod staret
mandato ecclesie iuratoriam prestitit cautionem, sed nondum absolutionis beneficium
est adeptus, et si excommunicato communicare aliquis et qui etiam teneantur. Quesiuit
etiam, que pena hiis fuerit iniungenda, qui excommunicatis uolentes communicant uel
inuiti, et quid de presbyteris sit agendum, qui gubernant naues ad pugnam et pugnant,
et hiis, qui alios incitant, sed non pugnant.
Ad hoc autem fraternitati tue taliter respondemus, quod nec altare, in quo excommunicatus
celebrat, debet, nisi aliud interueniat, consecrari, nec excommunicato, licet quod
stet mandato ecclesie iuramento firmarit, communicari debet, donec fuerit per ecclesiam
absolutus. Alioquin post iuramentum non esset absolutio necessaria. Vtrum autem, si
absolutionis beneficium non contemptus religionis sed articulus necessitatis excluserit,
tali uel saltem in morte
communicare sit licitum, quia minime per tuas litteras requisisti, ad presens non
duximus respondendum. Nullus autem omnino nominatim excommunicato scienter communicare
tenetur nisi quedam persone, que per illud Gregorii pape capitulum «Quoniam multos»
specialiter excusantur. Illi autem, qui nominatim excommunicatis presumptuose participant
preter personas dicto canone denotatas, nisi ab eorum participatione commoniti forte
destiterint, excommunicationis sunt uinculo innodandi. Secus autem si ei scienter
communicant, qui cum participibus suis est uinculo excommunicationis sententialiter
innodatus: tunc enim et ipsi sententiam excommunicationis incurrunt. Quia uero tam
sacerdotes, qui gubernant naues ad pugnam, quam qui personaliter exercent pugne conflictum,
et hii, qui alios incitant ad pugnandum, omnes quidem enormiter peccant, de rigore
canonum credimus deponendos. Hii preterea, qui beneficium ecclesiasticum sibi collatum
sponte in manum laicam resignantes illud denuo a laico susceperunt, eodem sunt beneficio
spoliandi, licet resignatio talium facta laico nullam obtineat firmitatem. Altare
uero, in quo tabula, cui consecrationis benedictio pontificali ministerio adhibetur,
mota fuerit uel enormiter fracta, debet non immerito consecrari. Nec negamus, quin
oleum non consecratum consecrato possit oleo commisceri. Clerici autem, qui excommunicati
uel ab excommunicatis scienter ad ordines sunt promoti, debent ab ordine sic suscepto
deponi. Datum apud Ciuitatem Castellanam vi. Jdus Octobris ‹pontificatus nostri anno
primo›.
39.
Innocentius episcopus Nidrosiensi archiepiscopo. Sacris est canonibus institutum et
utentium consuetudine approbatum, ut quibus non communicavimus vivis non communicemus
defunctis, et ut careant ecclesiastica sepultura qui prius erant ab ecclesiastica
unitate præcisi, nec in articulo mortis ecclesiæ reconciliati fuerint. Unde si contingat
interdum, quod vel excommunicatorum corpora per violentiam aliquorum vel alio casu
in coemeterio ecclesiastico tumulentur, si ab aliorum corporibus discerni poterunt,
exhumari debent et procul ab ecclesiastica sepultura iactari. Quodsi discerni non
poterunt, expedire non credimus, ut cum excommunicatorum
ossibus corpora extumulentur fidelium, quum licet non obsit iustis sepultura nulla
vel vilis, impiis tamen celebris vel speciosa non prosit. Distinguimus autem, utrum
is, qui communicat excommunicatis invitus, sit per coactionem adstrictus aut per metum
inductus. In primo siquidem casu talem non credimus excommunicatione teneri, quum
magis pati quam agere convincatur. In secundo vero licet metus attenuet culpam, quia
tamen non eam prorsus excludit, quum pro nullo metu debeat quis mortale peccatum incurrere,
talem excommunicationis labe credimus inquinari. Licet autem is, qui voluntarius excommunicatis
illis communicaverat, qui cum omnibus fautoribus et participibus suis excommunicationis
sententia sunt adstricti, ad cor postmodum rediens, de mandato ecclesiæ excommunicatos,
quos prius foverat, expugnaverit: non tamen prius, quam absolutionis gratiam perceperit,
habendus est absolutus, nec si occumbat in huiusmodi bello, sunt absolutiones vel
oblationes recipiendæ pro eo, vel orationes Domino porrigendæ, nisi quum de ipsius
viventis poenitentia per evidentia signa constiterit, et iuxta cuiusdam constitutionis
nostræ tenorem defuncto etiam absolutionis beneficium impendatur.
40.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri... Orchadensi episcopo
salutem et apostolicam benedictionem.
Ex litteris tue fraternitatis accepimus, quod Lumberdus laicus, lator presentium,
cum comite suo Catenesiam in expedicione perrexit, ubi castello ab exercitu comitis
expugnato et interfectis pene omnibus, qui erant in ipso, captus est episcopus Catenesie,
cuius ut linguam abscideret, a quibusdam, ut dicit, de exercitu comitis est cohactus.
Quia vero grauis est et grandis excessus, nos ei secundum formam ecclesie absoluto
talem et ad satisfactionem suam et ad terrorem aliorum iniunximus penitentiam, ut
cum festinatione reuertens in patriam discalciatus et nudus preter bracas et laneum
uestimentum curtum et sine manicis, lingua subtili funiculo religata et paulisper
extracta, ut promineat extra labia, summitatibus eiusdem funiculi nexis in collo,
cum uirgis in manu quindecim diebus continuis per terram suam, unde ipse est oriundus,
et terram illam, unde erat episcopus mutilatus, ac circumpositam regionem, uidentibus
uniuersis, manifeste procedat, ueniensque ad ingressum ecclesie sed nequaquam ingrediens
prostratum in terram disciplinari se faciat cum uirgis, quas in manu gestabit, sicque
in silentio et ieiunio usque post uesperam diem ducat, et tunc ad sustentationem nature
pane tantum reficiatur et aqua. Illis uero quindecim diebus peractis preparet se ut
infra mensem incipiat Ierosolimitanam prouinciam proficisci, ubi per triennium desudet
in obsequio crucifixi, arma decetero contra Christianes minime assumpturus, et per
undecim annos omnibus sextis feriis in pane et aqua ieiunet, nisi forte per indulgentiam
alicuius discreti pontificis uel propter debilitatem corporis uel propter feruorem
estatis hec abstinentia temperetur. Tu ergo redeuntem hoc modo recipias et iniunctam
sibi penitentiam eum facias obseruare. Datum apud monasterium Subiacense.
41.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri...›
Nijdrosiensi archiepiscopo et suffraganeis eius ‹salutem et apostolicam benedictionem›.
Exultauit cor nostrum in domino, et letati sumus gaudio magno ualde, omnipotenti deo
dignas gratias referentes, quod post nubilum serenum et post tempestatem tranquillum
induxit. Accepimus enim et accepisse gaudemus, quod defuncto Suero, qui regnum Norwagie
usurpauerat uiolenter, per quem toti terre imminebat confusio et turbatio generalis,
ita quod plures de maioribus et melioribus preter infinitam stragem quamplurium aliorum
propter hoc ab eo fuerant in exilium relegati, . . . filius eius in regno non in proposito
succedens eidem, hijs, qui propter hoc exulabant, ad propria reuocatis, ecclesias
et ecclesiasticas personas diligit et honorat, terram ipsam et populum in plena pacis
tranquillitate gubernans. Porro non modica sumus admiratione commoti, quod tu, frater
archiepiscope, ipsum et complices eius ab excommunicationis sententia, qua fuerant
auctoritate nostra ligati, usurpando quod tuum non erat nec ad te ullatenus pertinebat,
absoluere temeritate propria minime dubitasti et ad modum simie,
que simulat actus humanos, simulasti te uelle facere quod non poteras nec de iure
debebas, super quo non solum tu incidisse dinosceris in errorem, sed et ipsi, qui
cum ligati amplius teneantur, se falso estimant absolutos. Quocirca fraternitati tue
per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatenus absolutionem illam publice
nuncietis irritam et inanem et postmodum ab eis iuratoria cautione recepta secundum
formam ecclesie auctoritate nostra illis absolutionis beneficium impendatis, aliquot
ex eis tam pro se quam pro aliis cum testimonio litterarum uestrarum ad nostram presentiam
destinantes. Datum Anagnie viiij. kalendas Februarii ‹pontificatus nostri anno sexto›.