3.
Overeenskomst mellem Kongen og Erkebiskoppen,
afsluttet i Tunsberg den 9
de August 1277.
A. Den latinske Original.
Efter Originalen paa Pergament i den arnamagnæanske Diplomsamling, Fasc. 5, No. 6.
Forhen aftrykt i Thorkelin's Diplomatarium Arnamagnæanum, Tom. II. p. 66–73.
In
1
nomine patris et filii et spiritus sancti amen. Ut certitudo presencium det ueram
in perpetuum et euidentem memoriam preteritorum nouerint uniuersi tam presentes quam
futuri quod cum nuper inter illustrem principem Magnum dei gracia regem Noruegie et
uenerabilem patrem. Johannem eadem gracia archiepiscopum niderosiensem materia questionis
esset sub orta super eo quod idem archiepiscopus asseruit ut alique cause que ad forum
ecclesiasticum canonice pertinebant usque ad tempora dicti regis ex consuetudine antiqua
et ab ecclesia quodam modo propter discordie periculum et pacis discidium euitandum
per pacientiam tollerata coram secularibus iudicibus t(r)actabantur In super quod
priuilegiis ecclesie sue quibusdam et specialiter priuilegio Magni cuiusdam ut dicebatur
regis Norvegie derogatum fuerat ut creditur non utendo maxime in ea parte priuilegij
qua continebatur quod prefatus Magnus deuouit se et regnum suum beato Olawo regi et
martyri et in signum subiectionis precepit coronam post decessum suum et omnium in
regnum sihi succedencium offerri prefato martyri in ecclesia cathedrali nec non et
cuidam constitucioni patrie per eundem forte Magnum edite que innuit reges Norwegie
debere eligi & in electione archiepiscopum et episcopos inter ceteros electores uoces
precipuas optinere que omnia predicta uenerabilis pater archiepiscopus tanquam sponse
Christi in parte sollicitudinis procurator fidelis petijt ut in usum et in ecclesie
sue utilitatem dominus rex predictus in posterum duceret admittenda. Ad respondendum
uero articulis supra dictis ac contra peticionem archiepiscopi supradictus dominus
rex illustris sufficienter asseruit se habere raciones si super
hijs coram iusto iudice duceret contendendum et maxime contra electionem subiectioni(!)
et oblacionem corone de quibus uix uel nunquam posset probari ecclesiam nidrosiensem
possessionem habuisse quod nouum genus exactionis uideri poterat illud ab eo exigi
quod non fuerat actenus attemptatum uel consuetum. Considerans itaque prefatus pater
archiepiscopus et(!) ex una parte se non posse supra memorata absque scrupulo consciencie
uel conniuencie pertransire. ex alltera si super hijs moueret questionem posset perturbacio
et discordia magna inter regnum et ecclesiam suscitari multorum animabus et corporibus
nocitura presertim cum non solum in tollendis consuetudinibus contra populum uerum
et in aliis directe contra ipsum regem et tocius regni potenciam agi uideretur pacem
et concordiam volens eligere ad dicti domini regis Magni dei gracia illustris clemenciam
tam ecclesie quam regno sepius ac manifestius exhibitam et ostensam se conuertit.
Supplicans ut inter se de predictis omnibus taliter ordinarent quod cederet ad honorem
dei omnipotentis et utilitatem ecclesie maiorem animarum ipsorum et totius sibi commissi
populi ad salutem. Prefatus autem dominus rex illustris ex solite benignitatis affectu
quem ad honesta queque et maxime circa matrem nidrosiensem ecclesiam habuit et habere
dinoscitur. volens eam amplioribus libertatibus et priuilegiis suis temporibus decorari
tamquam pacis amator et cultor iusticie post multos tractarus hinc inde habitos super
predictis interueniente consilio et assensu episcoporum. baronum et canonicorum nidrosiensium
et capitulorum aliarum ecclesiarum cathedralium in Norwegia existencium cum dicto
patre archiepiscopo. Anno domini cc°. lxx°. vij°. In uigilia beati Laurencii apud
castrum Tunbergense(!) in ecclesia fratrum minorum duxit amicabiliter componendum
in hunc modum.
Videlicet quod predictus pater archiepiscopus pro bono pacis et maiori ecclesie comodo
et animarum procuranda salute renunciauit cum consilio et assensu capituli sui nomine
nidrosiensis ecclesie pro se et successoribus suis canonice intrantibus in perpetuum
omni iuri si quod in predicta electione regum subiectione seu oblacione corone habebat
uel habere poterat tam inpetitorio quam in possessorio racione dicti priuilegii seu
aliarum literarum seu legis uel quocumque alio modo sibi competere uideretur omnibus
aliis iuribus ad ecclesiam spectantibus que in legibus patrie continentur et ecclesiarum
priuilegijs alijs semper saluis. Dum modo super sit aliquis qui legittime possit et
debeat iure hereditario succedere. Si uero nullus inueniatur successor iure hereditario
archiepiscopus et episcopi inter ceteros nobiliores et discreciores regni electores
in electione tantum modo uoces primas et potissimas optineant protestando secundum
suas consciencias quod scinceriter(!) ad illius electionem laborabunt quem regno et
regnum in habitantibus iudicauerint apciorem.
Prefatus autem dominus rex renunciauit pro se et heredibus et successoribus suis in
perpetuum omni iuri si quod in audicione examinacione et determinacione causarum
ad ecclesiam spectancium actenus habuerat inhibens firmiter uniuersis exactoribus
et legiferis regijs tam propinquis quam remotis tam presentibus quam futuris per totum
regnum ne de ipsis causis presumant iudicare uel pretextu alicu(iu)s consuetudinis
quam retroactis temporibus reges habuerant uel habere uisi fuerant se aliquatenus
intromittant sed per iudices ecclesiasticos tales caufe de cetero libere dirimantur.
vt sunt hee omnes caufe clericorum quando inter se litigant uel a laicis inpetuntur.
matrimoniorum. natalium. iuris patronatus. decimarum. votorum. testamentorum. maxime
quando agitur de legatis ecclesijs et piis locis et religiosis. Tuicio peregrinorum
visitancium limina beati Olaui et aliarum ecclesiarum cathedralium in Norwagia et
eorum cause. item cause possessionum ecclesiarum sacrilegij. periurij. usurarum. simonie.
heresis. fornicacionis. adulterij. et incestus. et alie consimiles que ad ecclesiam
spectant mero iure saluo semper regio iure in hijs causis ubicumque debetur ex consuetudine
approbata uel legibus regni mulcta pene pecuniarie persoluenda.
Item denuo concessit dominus rex et firmiter obseruari precepit ut semper licitum
sit archiepiscopo et episcopis in capellis a regibus fundatis uel dotatis. sicut et
in alijs ecclesijs et cappellis sue prouincie instituere ydoneas sine ipsorum et aliorum
laicorum assensu uel presentacione personas.
Item concessit quod in electionibus episcoporum et abbatum nidrosiensis prouincie.
nulla uis. nulla potencia. nulla auctoritas regis uel principis interueniat. sed ille
preficiatur quem ipsi ad quos electio pertinet vacanti ecclesie sciencia et moribus
iudicauerint apciorem de nunciantes ante confirmacionem electionem factam domino regi
qui pro tempore fuerit per canonicos eiusdem ecclesie vel decens nunicum et honestum
nisi presens fuerit vel in uia per quam fuerit ad confirmacionem transiturus
2
ut tunc pro ut moris est regio aspectui personaliter se presentet.
Item concessit quod episcopi abbates seu clerici in expedicione ire cum rege uel ad
hoc quicquam de suo impendere minime teneantur nisi forte necessitas tam grauis et
euidens immineat quod id a dyacesano episcopo et sapiencioribus ecclesiasticis uiris
fieri permittatur.
Item denuo concessit quod regibus non liceat approbatas patrie leges et scriptas ac
penas pecuniarias siue in clericis siue in laicis contra antiquam consuetudinem in
ecclesiarum seu clericorum dispendium immutare.
Item concessit quod liceat archiepiscopo et eius successoribus emere aues gerofalcones
griseos et austures sicut ab antecessoribus suis est actenus obseruatum.
Item annuit et concessit quod in dandis decimis de terris et mansionibus suis reges
omnino sequantur canonicas sanctiones.
Item concessit quod .xxx. lester farine mittantur ad Islandiam ex parte dicti archiepiscopi
quando sibi uisum fuerit illis presertim temporibus quibus id patrie pacietur ubertas.
propter hoc in alijs rebus portandis licencia non negata.
Item concessit domino archiepiscopo vectigalia de una naui singulis annis de Islandia
ad suam dyocesin ueniente.
Item concessit denuo et mandauit omnes peregrinos limina beati Olaui et dictarum ecclesiarum
cathedralium in Norvegia visitantes deuocionis causa tam aduenas quam indigenas siue
guerre tempus sit siue pacis in eundo et redeundo firma securitate potiri. Qui uero
inuenti fuerint ipsos indebite molestare nisi forte aliquis uel aliqui exploratores
esse presumantur et propter hec ipsos ad probacionem capi contingat iuxta quod culpa
requirit per iudicem ecclesiasticum pena debita castiguntur(!) et ad parandum(!) iudici
ecclesiastico per regem et eius balliuos uel exactores si necesse fuerit compellantur.
Volens autem insuper predictus dominus rex ecclesiam Nidrosiensem ad huc amplioribus
beneficijs quam huc usque habuerat suis temporibus honorare domino archiepiscopo et
suis successoribus pro se et suis heredibus inperpetuum centum homines ab expedicionibus
regijs et uoracionibus et a tractione nauium et specialiter de tributo quod uulgariter
leidangr appellatur concessit liberos et inmunes. ita quod quidam ex hijs centum qui
scutilsueinar appellantur a predictis sint inmunes eo modo quo homines regis esse
solent et tempore composicionis facte habebant cum duabus alijs personis quas ipsi
ad hoc de sua familia duxerint eligendas. ceteri uero cum secunda persona predicta
gaudeant libertate.
Item cuilibet episcoporum videlicet asloensi. bergensi. stafangrensi. hamarensi secundum
modum predictum concessit homines .xl. nisi forte domino regi archiepiscopo et episcopis
propter grauem rei publice necessitatem uel regni defensionem uisum fuerit aliter
expedire ad tempus. ita quod cessante necessitate seu defensione predicti homines
tam episcoporum quam archiepiscopi eo ipso predicta gaudeant libertate.
Cuilibet etiam plebano dictorum episcopatuum siue in rure siue in ciuitatibus morentur
concessit quod cum duabus personis de sua familia a dicto tributo quod vulgariter
dicitur leidangr sint liberi et unus familiarium quem sibi plebanus magis nouerit
necessarium ab expedicionibus regijs sit quietus.
Item concessit quod si homines archiepiscopi centum predicti iniuriati fuerint sibi
ad in uicem in curia uel nauibus scilicet propria cum duabus alijs uel comitatu dicti
archiepiscopi exhistentes tunc iudicio ipsius archiepiscopi debent stare ab eo secundum
quod culpa poposcerit et sibi uidebitur puniendi et ad ipsum in talibus casibus mulcta
secundum leges patrie pro transgressoribus debita pertinebit nisi mortem uel membrorum
mutillacionem inuicem sibi uel alijs quod absit inferant in quibus casibus ad
domini regis iudicium. uel eius exactorum cum mulcta pertinebunt. salua domino archiepiscopo
in hoc casu competenti satisfactione ob sue presencie reuerenciam et honorem. si uero
dicti centum homines archiepiscopi alibi quam in prenominatis locis deliquerint tunc
potest lesus reum non obstante fori excepcione sub quo maluerit regis uel prefati
patris iudicio conuenire et mulcte pro talibus extorte medietas ad regem et medietas
ad archiepiscopum pertinebit.
Item concessit quod sub prohibicione a se uel suis successoribus aut eorum exactoribus
seu balliuis facta uel facienda super empcionibus uenditacionibus uel rebus de loco
ad locum transferendis non intelligantur episcopi uel clerici uel eorum laici in eorum
negocijs agendis specialiter constituti sine archiepiscopi et episcoporum assensu.
dummodo regno uel necessitati rei publice mora super requisiscione episcoporum dispendium
siue periculum euidens non generat in premissis.
Item concessit quod liceat domino archiepiscopo habere unum hominem qui cudat denarios
prout litera sua super hoc confecta testatur.
Si autem super aliquo articulorum in eadem composicione contentorum contigerit dubitacionem
aliquam suborriri ad declaricionem illius due persone ydonee una a rege prefato alia
uero ab archiepiscopo uel suis successoribus eligantur que si demum super hoc nequiuerint
concordare tertiam aduocandi ad id personam liberam habeant potestatem et ualeat quod
ab eis vel duabus earum fuerit declaratum.
Hanc autem composicionem amicabilem inierunt sepe nominati dominus rex illustris et
reuerendus pater archiepiscopus presentibus uenerabilibus patribus. episcopis. Andrea
osloensi. Arnone stafangrensi. et istis baronibus regni domino Erlingo. domino Rognaldo.
domino Andrea plyt. et domino Gautone de Tolgo. domino Bernone Erlingi. domino Thoria
Haquini. domino Audoeni(!) Hugleiki. et domino Vigleiko Odoeni. et canonicis nidrosiensis
eiudem capituli tunc procuratoribus dominis Siguato. Erlendo. Thorphinno. Odoeno.
et aliorum capitulorum iuris prudentibus et discretis qui presentem composicionem
ut perpetuum robur optineat firmitatis hinc inde iuramento uallauerunt renunciantes
in hoc facto omni excepcioni doli mali fraudis actioni in factum et specialiter restitucioni
in integrum et omnibus literis inter ipsos uel predecessores suos actenus quoad renunciata
supra dicta habitis et obtentis et omnibus indulgencijs et priuilegijs apostolicis
impetratis et impetrandis et omni alij remedio iuris canonici et ciuilis per que predicta
composicio et finalis concordia posset impediri seu modo aliquo irritari. Forma autem
iuramenti prestiti ex parte domini regis et regni principum talis est. Ego ponens
manum meam super sacro sancta ewangelia hoc iuro per deum quod omnia que dominus meus
rex Magnus sancte ecclesie concessit que in presenti composicione sunt nominata dominus
Magnus seruabit et omnes sui successores et ego seruabo et omnes in statu meo successuri
inperpetuum secundum
discrecionem et scienciam mihi a deo datam et seruari faciam et adiutor ero pro uiribus
meis ut presens composicio ad commodum ecclesie obseruetur. Presto hoc iuramentum
in animam domini mei regis Magni et omnium sibi succedencium tam ducum et comitum
quam regum in animam meam et omnium in statu meo succedencium. sic me deus adiuuet
et hec sancta ewangelia. Forma autem iuramenti prestiti ex parte prelatorum et procuratorum
capitulorum talis est. Ego ponens manum meam super sacro sancta ewangelia hoc iuro
per deum quod omnia quibus dominus meus Johannes archiepiscopus et episcopi sui ex
parte ecclesie renunciauerunt pro se et suis successoribus obseruabit et obseruabunt
et ea que in hac composicione nominatim renunciata sunt regie dignitati. ego pro uiribus
meis secundum scienciam et discrecionem mihi a deo datam obseruabo et omnes mei successores
obseruabunt et adiutor ero ut presens composicio obseruetur et in perpetuum duret.
Presto hoc iuramentum in animam domini mei Johannis archiepiscopi et omnium sibi succedencium
in animas episcoporum et suorum succedencium in animam meam et successorum meorum.
sic me deus adiuuet et hec sancta ewangelia.
In cuius rei testimonium una cum sigillis domini regis et archiepiscopi prenominati
episcopi barones et capitula sigilla sua duxerunt presentibus apponenda. Datum apud
predictum castrum anno et die predictis regni vero domini Magni dei gracia illustris
regis Noruegie .x°. iiij°. consecracionis uero venerabilis patris Johannis nidrosiensis
archiepiscopo anno .x°.