Korpusfil: Eirik Vandvik: Latinske dokument til norsk historie : fram til år 1204, Oslo 1959 , s. 29-131

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2019

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med.

[30] 
I–6: Diplom frå åra 1060–1146
1.
Alexander episcopus, servus servorum Dei, Haraldo regiNordmannorum salutem et apostolicam benedictionem. Quia adhuc rudes in fide existitis et in ecclesiastica disciplina quodammodo claudicatis, oportet nos, cui totius ecclesiae commisum est regimen, divinis admonitionibus vos frequentius visitare. Sed quia ob longarum diffi cultatem viarum per nos hoc agere minime valemus, sciatis nos Adalberto Hammaburgensi archiepiscopo, vicario nostro, haec omnia firmiter commisisse. Praedictus itaque venerabilis archiepiscopus et legatus noster suis nobis conquestus est epistolis, quod episcopi vestrae provinciae aut non sunt consecrati aut data pecunia contra Romana privilegia, quae suae ecclesiae sibique data sunt, in Anglia vel in Gallia pessime sunt ordinati. Unde ex auctoritate apostolorum Petri et Pauli vos admonemus, ut sicut apostolicae sedi reverentiam subiectionis debetis exhibere, ita praefato venerabili archiepiscopo, vicario nostro et vice nostra fungenti, vos vestrique episcopi impendatis. Et reliqua.
2.
Gregorius episcopus, seruus seruorum dei, Olauo Noruecchorum regi salutem et apostolicam benedictionem. Licet ex uniuersali cura sanctę et apostolicę sedis cui diuina miseratione presidemus debitores simus omnibus qui Christi fidem colunt, de uobis tamen qui quasi in extremo orbe terrarum positi estis tanto nos maioris sollicitudinis ratio necessitasque circumstat, quanto uos eorum qui in christiana religione uos instruant minorem copiam et necessaria minus solacia habere cognoscimus. Quapropter oblata oportunitate scripsimus [32] uobis ad confortandam aliquomodo gloriam uestram in fide quę est in Christo Jesu qui secundum propositum uoluntatis ęterni patris dei cooperante spiritu sancto pro salute mundi homo factus est, de intemerata uirgine natus mundum reconcilians deo per mortem suam delens peccata nostra per redemptionem quę est in sanguine ipsius, et deuicta morte in semetipso conuiuificauit ac resuscitauit et nos in spem uiuam in hereditatem inmarcescibilem incontaminatam incorruptam. In quo sicut confidimus in misericordia eius uobis parata est ęterna salus et uita, si tamen in illo spem firmam usque ad finem tenueritis, credentes sicut dicit apostolus Paulus, quoniam in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Propter quod seruite ei cum omni timore et humilitate, memores quid psalmista dicat, quoniam domini est regnum et ipse dominabitur gentium, sitque semper in ore, sit semper in corde uestro quod hunc uersiculum paucis interpositis sequitur: Et anima mea illi uiuet, et semen meum seruiet ipsi. Notum autem uobis esse uolumus, quoniam desiderium nostrum est, si quomodo possemus ad uos aliquos de fratribus mittere, qui fideles et docti essent, ad erudiendum uos in omni scientia et doctrina in Christo Jesu, ut secundum euangelicam et apostolicam doctrinam decenter instructi in nullo uacillantes essetis, sed radicati atque fundati super stabile fundamentum quod est Christus Jesus, abundantius atque perfectius in uirtute dei cresceretis, et secundum operationem fructum fidei ęterna retributione dignum redderetis. Quod quia nobis tum propter longinquitatem terrarum et maxime propter ignaras linguas ualde difficile est, rogamus uos, sicut et regi Danorum denuntiauimus, ut de iunioribus et nobilibus terrę uestrę ad apostolicam aulam mittatis, quatenus sub alis apostolorum Petri et Pauli sacris ac diuinis legibus diligenter edocti apostolicę sedis ad uos mandata referre, non quasi ignoti sed cogniti, et quę Christianę religionis ordo postulauerit apud uos non quasi rudes aut ignari, sed lingua ac scientia moribusque prudentes digne deo predicare et efficaciter ipso adiuuante excolere ualeant. Relatum quoque nobis est fratres regis Danorum ad uestram se contulisse excellentiam, ut uestris uiribus copiisque nitentes quatenus cum illis regnum diuidat fratrem cogere intendant. Quę quidem res quantum ad regni detrimentum, quantum ad confusionem populi Christiani quantumque ad destructionem ecclesiarum quibus cotidie uicina paganorum crudelitas inhiat, [34] et totius terrę desolationem attineat, per semetipsam nos ueritas, quę Christus est, in euangelio docet cum dicit: Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur, et domus supra domum cadet. Vnde eminentiam uestram id summopere cauere monemus, ut nullius unquam persuasione in hac parte cuiquam assensum prebeatis uel adiutorium, ne peccatum hoc, quod absit, in uos retorqueatur, neu de discidio regni illius contra uos aut regnum uestrum diuina indignatio concitetur. Hoc autem uos procurare libenter uolumus atque consulimus, ut prefatus rex Danorum fratres suos in regnum cum caritate suscipiat et ita eis de reliquis bonis et honoribus ubi potest distribuat, ut nec illos indigna angustet necessitas nec regni status labefactetur aut dignitas. De cetero semper cogitate de spe uocationis uestræ et attenti ad ea quę dominus in euangelio dicit, quia uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham, Ysahac et lacob in regno cęlorum . Nolite tardare, currite, festinate. De ultimis finibus estis, sed si curritis, si festinatis, primis patribus in regno sociati eritis. Sit cursus uester fides, amor et desiderium. Sit iter uestrum mundi gloriam assidue meditari esse caducam, et ideo cum amaritudine potius quam delectatione tenendam. Sit uestre potentie usus et exercitatio subuenire oppressis, defendere uiduas, iudicare pupillis, iustitiam non solum diligere, sed etiam tota uirtute defendere. His nanque uestigiis, hoc thesauro, his opibus de terreno ad cęleste regnum, de fluxo et fragili ad certum et perenne gaudium, de caduca et transitoria ad æternam et semper mansuram peruenitur gloriam. Deus autem omnipotens qui diues et copiosus est in misericordia, meritis et auctoritate apostolorum Petri et Pauli et nostra per illos nobis licet indignis diuinitus concessa, absoluat te et omnes fideles tuos ab omnibus peccatis uestris et dirigat uos in omnem uoluntatem suam, ut in hac uita uos promereri faciat quod in æterna beatitudine multipliciter uobis † adaucta corona retribuat.f† Data Rome .xviii. kal. Ian. Indictione ij.
3.
Calixtus episcopus servus servorum Dei dilectis in Christo filiis Aistano et Siwardo Norwegiæ regibus salutem et apostolicam benedictionem.
[36] 
Ab ipso fidei Christianæ principio ecclesiæ Dei per principum munificentiam in temporalibus excreverunt, et Dominus quidem honorificantes se honorificabit et eorum potentiam habundantius dilatabit. Ea propter, filii in Christo carissimi, dilectionem vestram literis apostolicis visitantes rogamus vos et admonemus in Domino ut filium nostrum Orcadensem episcopum, canonice ut accepimus electum et in metropoli sua Eboraca ecclesia consecratum, benigne suscipiatis, ab iniuria defendatis et in episcopatu suo manere quietius faciatis.
4.
Nobilissimo regum et nostræ societatis amico, Sigivardo Norwegiæ regi, frater Petrus humilis Cluniacensium abbas, in præsenti feliciter, in futuro felicissime cum Christo regnare.
Omnipotenti et æterno regi toto cordis affectu gratias agimus, qui menti vestræ timorem et amorem suum inspirare dignatus in vobis amorem cœlestium terrenis affectibus prævaluisse ostendit. Cum enim in extremis finibus orbis atque sub gelido axe sæculorum dispositor vos constituerit, meridiano tamen sui spiritus calore in tantum vestrum aquilonale frigus temperavit, ut soluta infidelitatis et torporis glacie de vobis etiam cantari possit: Surge, aquilo! et veni, auster! perfla hortum meum! et fluent aromata illius. Et illud: Dicam aquiloni: Da! et austro: Noli prohibere! Vere enim omnes et præcipue nos, qui cæteris vos affectuosius diligimus, gratulanter famam vestræ erga Dei obsequium devotionis audimus, qualiter quæ Dei sunt revereamini et diligatis, qualiter regium fastum suavi Christi jugo affectuosissime subjeceritis, qualiter vos protectorem Ecclesiæ Dei constitueritis, qualiter inimicos crucis Christi a fidelium dominatione non tantum in vestris, sed etiam in remotissimis meridiei et orientis finibus vi bellica terra marique et olim repuleritis et nunc etiam maxima classe repellere festinetis. Super hæc omnia, quod in animo vestro tantus Spiritus sancti fervor exarsit, ut tantam regni excellentiam et tantam rerum opulentiam contemnendi ac pro æterno regno viam perfectionis arripiendi vobis affectum [38] inspiraverit, ipsi omnium bonorum largitori grates quas possumus agimus, et ut hoc ad effectum perducere satagatis, votis omnibus exoramus.
5.
Honorius episcopus servus servorum Dei dilecto in Christo fi-
lio S. illustri Norvegiæ regi salutem et apostolicam benedictionem.
Auribus nostris intimatum est, quod venerabilis frater noster
Thomas Eborum archiepiscopus Radulphum Orcheneia episcopum consecravit. Postmodum vero, sicut accepimus, alius est ibidem intrusus. Cæterum episcopalem cathedram aut unus optinebit aut nullus. Ideoque per præsentia scripta nobilitati tuæ mandamus, quatinus prænominato Radulpho sedem episcopalem, Orcheneiam
videlicet, cum parochia et cæteris pertinentiis suis, tanquam proprio illius loci episcopo et pastori restituas. Et de cætero sollicitudo custodiat, ne ob hoc iram Dei incurrat.
Datum Laterani v°. idus Decembris.
6.
Eugenius episcopus seruus seruorum dei dilectis filiis Ormo abbati monasterij sancti Michaelis Bergensis eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regularem uitam professis in perpetuum. Ad hoc vniuersalis ecclesie cura nobis a prouisore omnium bonorum deo commissa est ut religiosas diligamus personas et beneplacentem deo religionem studeamus modis omnibus propagare. Neque enim deo gratus aliquando famulatus impenditur nisi ex caritatis radice procedens a puritate religionis fuerit conseruatus. Oportet igitur omnes christiane fidei amatores religionem diligere et loca venerabilia cum ipsis personis diuino seruicio mancipatis attencius confouere ut nullis prauorum hominum inquietentur molestiis uel angariis importunis fatigentur. Eapropter, dilecti in domino filij, uestris iustis postulacionibus elementer annuimus et prefatum beati Michaelis archangeli monasterium, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, in primis [40] siquidem statuentes ut ordo monasticus secundum beati Benedicti regulam perpetuis ibi temporibus inuiolabiliter conseruetur. Quascumque preterea possessiones, quecumque bona in presenciarum iuste et canonice possidetis aut in futurum concessione pontificum, liberalitate regum, largicione principum, oblacione fidelium seu aliis iustis modis, prestante domino, poteritis adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis: monasterium ipsum beati Michaelis cum terris, possessionibus, decimis, pratis, nemoribus, piscariis et aliis pertinenciis suis, jnsulas que dicuntur Aumas cum ecclesia sancti Clementis, ecclesiam sancti Nicholai de Hardla cum insulis ad illam pertinentibus, et cetera omnia quecunque sunt eiusdem monasterij, summi clauigeri sub proteccione et nostra in euum consementur. Prohibemus insuper ut nullus post factam ibidem professionem absque abbatis et fratrum suorum licencia de eodem monasterio recedere presumat. Ad hec adicientes statuimus ut, quociens uobis necesse fuerit, adeundi sedem apostolicam facultatem liberam habeatis. Obeunte uero te nunc eiusdem loci abbate uel tuorum quolibet successorum nullus ibi qualibet subrepcionis astucia seu uiolencia preponatur, nisi quem fratres commvni consensu uel fratrum pars consilij sanioris secundum dei timorem et beati Benedicti regulam prouiderint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino homini liceat prefatum locum temere perturbare aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexacionibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum, pro quorum gubernacione et sustentacione concessa sunt, vsibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et dyocesis episcopi canonica iusticia et reuerencia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitucionis paginam seiens contra eam temere venire temptauerit secundo tercioue commonita si non reatum suum congrua satisfaccione correxit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Ihesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ulcioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Ihesu Christi, quatenus et hic fructum bone [42] accionis percipiant et aput districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. Amen. Datum Laterani per manum Roberti sancte Romane ecclesie presbiteri cardinalis et cancellarij vij idus Januar., jndiccione viiij, jncarnacionis dominice anno m°. c°. xl°, v°., pontificatus uero domini Eugenij pape iij anno primo.
7.
CANONES NIDROSIENSES A. D. 1152.
i.
Decernimus, ut fundatores ecclesiarum vel qui eas suis facultatibus locupletant, eorum filii vel nepotes hanc habeant providentiam, ut si sacerdotes ea, que ipsis ecclesiis contulerunt, defraudare presumpserint, aut honesta ammonitione compescant aut episcopo suo corrigenda denuntient vel, si episcopus ea corrigere vel huiusmodi agere temptaverit, metropolitano insinuare procurent. Si autem archiepiscopus hec non correxerit vel similia gesserit, per regem domno pape denuntient. Ipsis autem fundatoribus vel eorum heredibus in eisdem ecclesiis vel rebus earum non licet quasi proprii iuris potestatem preferre, non rapinam non fraudem ingerere nec violentiam quamcumque presumere; sacerdotes inde removere vel in eis ponere absque episcoporum auctoritate et consilio non presumant, set episcopis offerant ordinandos. Quod si ad inopiam fuerint devoluti, in cenobiis vel ecclesiis capitulum habentibus, quas ipsi construxerunt vel ditaverunt, si ibi manere voluerint, suffragium vite pro temporis usu percipiant. Considerandum est (quatenus, si) secundum episcoporum ammonitionem et providentiam ipsas ecclesias eo modo tenere defensare et honorare voluerint, faciant. Si vero contradixerint, in episcoporum maneat potestate, utrum eas sic consistere vel reliquias inde auferre velint. Sane si de communi ecclesia plures heredes contenderint, auferri iubeant episcopi reliquias sacras et ecclesiam claudi, donec communi consensu illic cum episcopi consilio presbiter statuatur.
ii.
Episcopos, sacerdotes ac reliquos in ecclesia militantes a militibus seculi decet esse discretos et separatos nec oportet eos [44] aliquando in seculo militare, per quod ad effusionem sanguinis pervenientes ab ecclesiasticis officiis repellantur. Decernimus itaque, ut arma non sumant et inviti in nullam regiam expedicionem proficiscantur nisi ad colloquium, quod dicitur stepnoleidinge, vel si forte paganus exercitus regnum intraverit, ad quos debellandos liberos et servos patria lex ire compellit; tunc episcopi et abbates ad hanc expedicionem navibus proficiscantur, nisi sponte manere 1 elegerint vel religiosa loca et cetere ecclesie secundum dispensationem cuiusque episcopi in sua diocesi opem ministrare velint. Volumus autem, ut episcopi, abbates et reliqui sacerdotes per singulas civitates, burgos et villas populum sibi commissum modis omnibus exhortentur, quatenus contra excommunicatos et turbatores pacis viriliter studeant dimicare, eos pariter commonentes, quod si pro defensione pacis ct salvatione patrie fideliter morientur, regna celestia consequentur. Sacerdotes autem et reliqui minoris ordinis clerici, si voluerint, regum castra sequantur, non utique pugnaturi, set reges et populos deo suis orationibus commendaturi.
iii.
Constitutiones sanctorum patrum sequentes statuimus, ut quicumque clericorum ab hac hora investituram episcopatus, abbatie vel cuiuslibet ecclesie seu ecclesiastice dignitatis per laicam manum acceperit, investituram ipsam auctoritate apostolica irritam esse cognoscat et tam se quam episcopum, qui sibi manus imposuerit, gradus sui periculo subiacere.
iv.
Metropolitano defuncto cum in loco eius alius fuerit subrogandus, episcopi suffraganei ad metropolim civitatem accedant et clericorum ac civium voluntate discussa vel ex ipsis episcopis aut presbiteris seu diaconibus eiusdem ‹ecc›l‹esie› vel alterius, si ibi inventus non fuerit, qui sanctior et peritior inventus fuerit, eligatur et cum solennitate decreti subscriptione omnium roborati litterarumve testimonio ad summum pontificem cum archidiaconibus et melioribus ecclesie sue clericis consecrandus accedat.
[46] 
v.
Obeuntibus episcopis, quoniam ultra tres menses vacare ecclesiam sanctorum patrum prohibent sanctiones, decernimus, ut canonici episcopalis ecclesie cum reliquo clero populoque conveniant, adhibitis etiam religiosis viris, si in eodem episcopatu fuerint, secundum statuta canonum de propria diocesi vel de alia, si in ea idoneus inventus non fuerit, exclusa munerum et personarum acceptione ob vite meritum et scientie donum tales studeant eligere sibi pastores, qui sanctiores sint et ceteris meliores, quorum comparatione ceteri grex dicantur, qui sibi subiectis usquequaque preesse valeant 2 et prodesse. Verum si vota eligentium in duas se diviserint 3 partes, is metropolitano iudicio alteri preferatur, qui maioribus iuvatur studiis et meritis, ita tamen, ut nullus invitis et non petentibus detur episcopus, ne populum episcopum non optatum contempnere vel odire contingat. Sane in episcoporum electionibus semper ducendus est populus, non sequendus. Nam clericorum est electio, populi consensus et acclamatio, metropolitani vel summi pontificis confirmatio et consecratio.
vi.
Precipimus, ut sacerdotes viduas laicorum vel, quod detestabilius est, sacerdotum uxores ducere non presumant. Quod si fecerint, ecclesiasticis careant officiis et beneficiis. Laici vero, qui ammodo sacerdotum viduas sibi in matrimonium copulaverint, cum eisdem viduis a communione fidelium repellantur. Clerici, qui ante adeptum sacerdotium duxerunt uxores, ad sacerdotium nisi promissa continentia nequaquam promoveantur.
vii.
Precipimus, ut episcopi eos, qui viduam vel repudiatam aut secundam duxerunt uxorem, nequaquam ordinare presumant. Sacri namque canones episcopos, qui tales ordinant, ordinandi dumtaxat potestate privandos esse sancserunt.
[48] 
viii.
Ut lex continentie, que altaris ministris precipue necessaria est, in clero plenius observetur, apostolica auctoritate decernimus, quatenus canonici episcopalium ecclesiarum nec uxores ducant nec publicas concubinas in domibus suis habere presumant. Quod si contra hoc saluberrimum constitutum aliquis eorum venire temptaverit, ecclesiasticis careat beneficiis et a communione fratrum, exclusa omni spe restitutionis, protinus abiciatur. Indignum etenim est, ut hi, qui maiori potiuntur beneficio et honore, aliis in huiusmodi debeant comparari, qui eorum exemplo et erudicione ad honestatis formam per omnia sunt provocandi.
ix.
Pueros de incerto patre de quacumque coniunctione maris et femine natos sacerdotes nulla ratione propterea baptizare recusent. Quod si recusaverint et sine baptismi gratia mortui fuerint, ab omni sacerdotali officio deponantur. Mulieres quoque, que in puerperio antequam enixe fuerint moriuntur, nichilominus in cimiterio ecclesie sepeliantur, quia non vicium in culpa est set natura.
x.
Matrimonia sacerdotum vel etiam laicorum, que sic contrahuntur, ut filii legitimi sint et ad paternas et maternas veniant hereditates, set liceat eis, quando voluerint ab uxoribus separari, per omnia prohibemus et anathematizamus, quia libellum repudii veteris legis a domino in novo testamento prohibitum denuo introducunt.
xi.
Sacerdotes ire ad forum vel nundinas gratia emendi vilius et vendendi carius modis omnibus prohibemus. Sacri namque canones clericos negotiatores ab ecclesiasticis officiis removendos esse precipiunt. Verum si pauperes fuerint, artificio absque sui officii detrimento sibi necessaria querant.
xii.
Episcopus qui alienum clericum sine litteris vel manifesto consensu proprii episcopi in ecclesia sua recipere vel ordinare presumpserit, ordinationem suam irritam esse cognoscat et ordinandi careat potestate.
[50] 
xiii.
Laici vel clerici et persone utriusque sexus, si proprietatis sue ‹loca vel r›es alicubi delegaverint, decimationis proventum priori ecclesie legitime assignatum inde abstrahere nullam habent penitus potestatem. Monachi autem vel clerici communem vitam professi de laboribus 4 et propriis nutrimentis suis episcopis vel quibuslibet personis decimas reddere minime compellantur.
xiv.
Grave nimis est et divini iudicii animadversione dignum, si sacerdotes, qui laicorum patres et pastores esse noscuntur, ab eisdem laicis debeant ad aliqua inhonesta compelli et contra censuram sanctorum canonum sub obtentu prave consuetudinis subire indebita iudicia compellantur. Precipimus itaque, ut ignitum ferrum pro nulla emergente causa portare presumant. Indecens enim est et plurimum indecorum, ut manus domino consecrata candentis ferri vel aliud huiusmodi debeat subire iudicium. Set si a populo mala oppinione fuerit infamatus et legitimi testes vel accusatores defecerint, secundum decreta sanctorum patrum cum vii honestis sacerdotibus vel paucioribus, si episcopo visum fuerit, in sancto evangelio coram posito iuret, quod crimen sibi illatum non perpetravit, et hac satisfactione purgatus secure deinceps suum exequatur officium.
xv.
Sacerdotes, qui vestimenta, que in lingua Norwaica dicuntur schut, id est in circuitu rugata vel etiam laqueata, 5 si post annum ea penitus non abiecerint, per annum integrum ecclesiasticis careant beneficiis.
8.
FUNDASJONSBREV FOR DET NORSKE ERKEBISPEDØMET.
Anastasius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Johanni Trwdensi archiepiscopo eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum.
Licet omnibus discipulis eadem ligandi et solvendi sit concessa potestas, licet unum præceptum ad omnes idemque pervenerit prædicandi evangelium omni creaturæ, velut quædam tamen inter eos [52] habita est discretio dignitatis, et dominicarum ovium curam, qvæ omnibus æqualiter imminebat, unus singulariter suscepit habendam, dicente ad eum domino: Petre, amas me ? pasce oves meas. Qui etiam inter omnes apostolos principatus nomen obtinuit et de fratrum confirmatione singulare a domino præceptum accepit, ut in hoc secuturæ posteritati daretur intelligi, qvoniam, qvamvis multos ad regimen ecclesiæ contingeret ordinari, unus tamen solummodo supremæ dignitatis locum fastigiumqve teneret, et unus omnibus et potestate judicandi et gubernandi onere præsideret. Unde et secundum hanc formam in ecclesia distinctio servata est dignitatum, et sicut in humano corpore pro varietate officiorum diversa ordinata sunt membra, ita in structura ecclesiæ ad diversa ministeria exhibenda diversæ personæ in diversis sunt ordinibus constitutæ. Aliis enim ad singularum ecclesiarum, aliis autem ad singularum urbium dispositionem ac regimen ordinatis, constituti sunt in singulis provinciis alii, qvorum prima inter fratres sententia habetur, et ad qvorum examen subjectarum personarum quæstiones et negotia referantur. Super omnes autem Romanus pontifex, tanquam Noe in area, primum locum noscitur obtinere; qvi ex collato sibi desuper in apostolorum principe privilegio de universorum causis judicat et disponit, et per universum orbem ecclesiæ filios in christianæ fidei firmitate non desinit confirmare, talem se curans jugiter exhibere, qvi vocem dominicam videatur audisse, qva dicitur: Et tu aliqvando conversus confirma fratres tuos. Hoc nimirum post beatum Petrum illi apostolici viri, qvi per successiones temporum ad gerendam curam sedis apostolicæ surrexerunt, indesinenti curaverunt studio adimplere et per universum orbem nunc per se nunc per legatos suos corrigenda corrigere et statuenda statuere summopere studuerunt. Qvorum qvoqve vestigia subsecutus felicis memoriæ papa Eugenius, antecessor noster, de corrigendis hiis, qvæ in regno Noruegiæ correctionem videbantur exposcere, et verbo ibi fidei seminando juxta sui officii debitum sollicitus extitit. Et qvod per se ipsum universalis ecclesiæ cura obsistente non potuit, per legatum suum, venerabilem scilicet fratrem nostrum Nicolaum Albanensem episcopum, exsecutioni mandavit. Qvi ad partes illas accedens, sicut a suo patre familias acceperat in mandatis, talentum sibi creditum largitus est ad usuram, et tanqvam fidelis servus et prudens multiplicatum inde fructum studuit reportare. Jnter cætera vero, qvæ illic ad laudem nominis Dei et [54] ministerii sui commendationem implevit, juxta qvod prædictus antecessor noster ei præceperat, pallium fraternitati tuæ indulsit. Et ne de cætero provinciæ Norvegiæ metropolitani possit cura deesse, commissam gubernationi tuæ urbemThrudensem ejusdem provinciæ perpetuam metropolim ordinavit et ei Asloensem, Hammarcopiensem, Bergenensem, Stawangriensem, Insulas Orcades, Insulas ‹Fareie›, Suthraie Insulas, Islandensium et Grenelandie episcopatus tanquam suæ metropoli perpetuis temporibus constituit subjacere, et earum episcopatus sicut metropolitanis suis tibi tuisqve successoribus obedire. Ne igitur ad violationem constitutionis istius ulli umqvam liceat aspirare, nos eam auctoritate apostolica confirmamus et præsenti privilegio communimus, statuentes ut Trudensis civitas perpetuis temporibus supradictarum urbium metropolis habeatur et earum episcopi tam tibi qvam tuis successoribus sicut suis metropolitanis obediant et de manu vestra consecrationis gratiam sortiantur. Successores autem tui ad Romanum pontificem tantum recepturi donum consecrationis accedant et ei solummodo et Romanæ ecclesiæ subjecti semper existant.
Porro concesso tibi pallio, pontificalis scilicet officii plenitudine, infra ecclesiam tantum ad sacra missarum sollempnia per universam provinciam tuam hiis solummodo diebus uti fraternitas tua debebit, qvi inferius leguntur inscripti: nativitate domini, epiphania, cæna domini, resurrectione, ascensione, pentecostes, jn sollempnitatibus sanctæ dei genitricis semperqve virginis Mariæ, jn natalitio beatorum apostolorum Petri et Pauli, jn nativitate sancti Johannis baptistæ, jn festo beati Johannis ewangelistæ, commemoratione omnium sanctorum, jn consecrationibus ecclesiarum vel episcoporum, benedictionibus abbatum, ordinationibus presbiterorum, jn die dedicationis ecclesiæ tuæ ac festis sanctæ trinitatis et sancti Olavi et anniversario tuæ consecrationis die.
Studeat ergo tua fraternitas plenitudine tantæ dignitatis suscepta ita strenue cuncta peragere, qvatinus morum tuorum ornamenta eidem valeant convenire. Sit vita tua subditis exemplum, ut per eam agnoscant, qvid debeant appetere et qvid cogantur vitare. Esto discretione præcipuus, cogitatione mundus, actione purus, discretus in silentio, utilis in verbo. Curæ tibi sit magis hominibus prodesse qvam præesse. Non in te potestatem ordinis, sed æqvalitatem oportet pensare conditionis. Stude, ne vita [56] doctrinam destituat, nec rursum vitæ doctrina contradicat. Memento, qvia ars est artium regimen animarum. Super omnia studium tibi sit apostolicæ sedis decreta firmiter observare eiqve tamquam matri et dominæ tuæ humiliter obedire. Ecce, frater in Christo karissime, inter multa alia hæc sunt pallii, ista sunt sacerdotii, qvæ omnia facile Christo adjuvante adimplere poteris, si virtutum omnium magistram caritatem et humilitatem habueris, et qvod foris habere ostenderis, intus habebis.
Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat eandem ecclesiam temere perturbare vel ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere sev qvibuslibet vexationibus fatigare, sed illibata omnia et integra conserventur, eorum, pro qvorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicæ auctoritate. Si qva igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostræ constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, nisi præsumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestate honorisqve sui dignitate careat reamqve se divino judicio existere de perpetrata iniqvitate cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atqve in extremo examine districtæ ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, qvatinus et hic fructum bone actionis percipiant et aput districtum judicem præmia æternæ pacis inveniant. Amen. Amen.
Ego Anastasius catholicæ ecclesiæ episcopus.
Ego Imarus Tusculanus episcopus.
Ego Nicolaus Albanensis episcopus.
Ego Hugo Hostiensis episcopus.
Ego Cencius Portuensis et s. Rufinæ episcopus.
Ego Gregorius Sabinensis episcopus.
Ego Guido presbiter card. tit. sancti Crisogon.
Ego Manfredus presbiter card. tit. sanctæ Sabinæ.
Ego Aribertus presbiter card. tit. sanctæ Anastasiæ.
Ego Astaldus presbiter card. tit. sanctæ Priscæ.
Ego Johannes presbiter card. sanctorum Johannis et ‹Pauli› tit. Pamachii.
[58] 
Ego Henricus presbiter card. tit. sanctorum Nerei et Achillei.
Ego Guido diaconus card. sanctæ Mariæ in Porticu.
Ego Johannes diac. card. sanctorum Sergii et Bacchi.
Ego Odo diac. card. s. Nicolai in carcere Tulliano.
Datum Laterani per manum Rolandi, sanctæ Romanæ ecclesiæ presbyteri cardinalis et cancellarii ‹secundo kalendas› Decembris, indiccione iij. a, incarnacionis dominicæ anno m.° c.° liiij. 0, pontificatus vero domini Anastasii papæ iiij. anno ij.°
9.
MAGNUS ERLINGSSONS PRIVILEGIEBREV.
Magnus dei gracia rex Norwegie Augustino eadem gracia Throndensium archiepiscopo, apostolice sedis legato, et uniuersis episcopis, clero et omni populo per Norwegiam constitutis salutem.
Quoniam communicato sapienciorum consilio dominatum et diadema regni huius, inuocato spiritu sancto vestre manus imposicione, reuerende pater Augustine, de manu domini suscepimus, expedit, ut quo potentatus sublimior, quo libertas imperandi maior, eo in omnibus moribus et vita conformer humilior, et erga deum, dominum dominancium per quem reges regnant, me debiti famulatus obsequio perpetuo deuoueam et obligem obligacius, cui seruire regnare est, cuius seruitus summa computanda ingenuitas. Subtilius itaque consideranti quantum sit quod suscepimus, liquide perspiciendum occurrit, ut quamquam precellens dignitas in nomine, nec minus ardua grauitas conuincitur in pondere. In regno quidem nihil aliud ad mentis usum quam hic unicus fructus excrescit, ut sub regali virga cum virtutis prestancia equitatis seruato moderamine ei complaceat, qui suimet testimonio uia ueritas et uita comprobatur. Igitur in tantis et tam arduis iam a teneris annis exequendis negociis, quia debilis redditur humana infirmitas, cum non sit potestas nisi a deo, ipsum in auxilium inuoco, ipsum cooperatorem exposco, ut inter huiusmodi timiditatis procellas cum Dauid, quem dominus, cuius vie misericordia et veritas, de post fetantes accepit et postmodum ‹in› regem inunxit, [60] exultando possim canere: dominus adiutor meus et protector meus, et in ipso sperauit cor meum et adiutus sum.
Deo namque in hac die gloriose resurreccionis me cum regno in perpetuum et glorioso martyri regi Ola‹u›o [cui] integraliter speciali deuocione secundo post dominum regnum assigno Norwegie, et huic regno, quantum deo placuerit, velut eiusdem gloriosi martyris possessioni hereditarie sub eius dominio tamquam suus vicarius et ab eo tenens presidebo. Porro quoniam prefatus martyr pro lege dei sui, pro salute subiectorum, pro presentis regni conseruacione intrepidus inimicis occurrit, et non dubitans manibus tradi nocentum presens regnum sui preciosi sanguinis effusione consecrauit, eius cupiens sicut in regno successor, sic et, in quantum vires suppetunt, adiutus a deo et ab eodem martyre fieri quoque virtutum imitator, quecunque me vocauerit necessitas, tribulacio siue angustia, pro lege et iusticia tenenda, pro patria tamquam sancti Olaui possessione tuenda, diuino et eius tutus munimine ad certamen ipso preduce tamquam eius miles in suis castris pugnaturus intrepidus accedam, et si consistant aduersum me castra, non timebit cor meum.
In perpetue quoque subieccionis testimonium hoc pro me et pro omnibus meis catholicis successoribus priuiligeum huic metropolitane ecclesie concedo et literis meis sigillatis confirmo, ut post vocacionem meam regale diadema et meum, quod hodierna die sacro altari in confinacionem offero, et omnium mihi succedencium presenti delegetur ecclesie.
Preterea in reuerenciam beati martyris singulis annis presenti ecclesie unius nauis vectigalia concedimus et .xxx. lest farine ad Islandiam transferendas, si huius prouincie paciatur ubertas; nec ab aliis eadem penitus excludatur licencia.
His addimus, quod quicunque pecierit hanc ecclesiam oraturus vel eleemosynam oblaturus, tam aduene quam indigene, etsi pacis integritas regna non federet sed dissensio distrahat, pacifice in pace suscipiantur et dimittantur. Quod si quis eis iniurias vel opere aut consilio fraude et financiis vel alias maligne moliatur aut rapinam arbitretur, in tali opere ante archiepiscopum vel canonicos sancti Olaui conuictum in perpetuum exulamus, et si hoc agens aut vulneretur aut morti detur, ei in cemiterio sepultura denegetur, nec debet pro eo vel regi vel parentibus magis quam pro latrone aliqua exhiberi satisfaccio.
[62] 
Preterea, sicut episcopalis ecclesia et precipue hec metropolitana ceteras dignitate precellit, ita decens est, ut qui in ea vel in eius cemitero vel ictu vel sanguinis effusione alteri iniuriando deliquerit, maiori plectatur pena. Unde super hoc iam determinatam vindictamet legibus confirmatam et annuo et confirmo.
Sed quoniam regii interest officii semet ipsum bene viuendi speculum exhibere ceteris et non soluere legem sed implere, ‹et› parui quidem est momenti hortari verbo, quod non confirmatur exemplo, ammonitu vestro, reuerende pater Augustine, firmiter deo uouendo promittimus, quod de terris nostris et mansionibus plenas secundum deum amodo persoluemus decimas. Curiales quoque stipendiales, in quo episcopatu circa natale conuersati fuerint, de suis stipendiis episcopo ibidem constituto decimabunt. Quorum decime communiter per episcopos distribuentur. Si vero ipsi vocati fuerint dum stipendialiter regis adherent curie, in episcopali ecclesia debita erit eis sepultura.
Preterea dignitates et priuilegia huic ecclesie propter honorem pallii concessa et legibus confirmata, scilicet de augmento equorum et de farina ducenda, .xxx. lest, et de hereditate aduenarum clericorum et preter hoc de eleccionibus faciendis et ecclesiis disponendis, in quibus olim regius consensus abolitus est et abiuratus, scilicet regibus inrequisitis et episcopatus darentur et ecclesie, et reliqua tunc concessa, in honorem dei et meimet salutem his literis et annuo et confirmo.
10.
MAGNUS ERLINGSSONS KRONINGSEID.
Ego rex Magnus promitto et iuro per patrem et filium et spiritum sanctum et per has reliquias sanctorum, quod ammodo fidelis ero et obediens sancte Romane ecclesie et summo pontifici domno Alexandro eiusque catholicis successoribus et observabo ea, que domnus papa Adrianus statuit, cum legatus esset in regno Norwagie, de censu beati Petri et negotiis regni et ecclesie, et pro posse meo faciam observari, [64] et quod justiciam faciam ecclesiis, ecclesiasticis personis, populo mihi subdito maioribus et minoribus et precipue viduis et orphanis et pupillis tam pauperibus quam divitibus secundum patrias leges, et secundum sanctorum canonum statuta in spiritualibus ecclesie, cum ab ea de sua iusticia requisitus fuero, respondebo, et quod debitam reverentiam et debita obsequia secundum instituta divine et humane legis ecclesie Trundensis et totius regni Norwagie pro posse meo prestabo et ab ea nulla obsequia violenter exigam, nisi que sacri canones ecclesiam regibus parare concedunt, nisi gratis pro necessitate temporis ipsa prestare velit.
11–23: Dekretalar frå Alexander III.
11.
Alexander III Trundensi archiepiscopo.
Ex diligenti relatione nunciorum tu‹orum› | nostris est auribus
intimatum, quod insu|la quedam a ‹Nor›wegia per xii dietas 6 | et amplius ‹dist›an‹s pos›ita es‹se et› | metropolico iu‹re tue ditioni sub›esse | perhibetur, cuius itaque parrochiani ita ‹se› | consanguinitate uel 7 aff‹initate dicuntur› | contingere, quod matrimonium uix ‹secundum statuta canonum› | legitime poss‹in›t contra‹here›| cum diffi‹cile›........ | ..................... |... isse
terram.............. | aliunde uxores................... ‹a›| nobis iam dicti nu‹ncii tui instantius› | postulabant, ut ‹predictis parrochianis sicut› | deberemus super hiis i‹ndulgentes generaliter› | aliquam inde facere di‹gnaremur dispensationem›. | ‹Siquidem in sanctorum patrum constituti‹onibus et› | sacris canonibus aliquam in huiusmodi ‹dispen›|sationem non legimus generaliter factam | fuisse, nisi quod beatus Gregorius Anglis no|uiter ad fidem conuersis, ut in iiii to gra|du matrimonium contrahere possent, indulsit, quod ipse idem postea reuocauit. Vnde quoniam scripta nostra super talibus legem facere non consueuerunt, certum tibi inde responsum dare nullatenus potuimus. Verumtamen si ab aliis insulam prescriptam terris per xii dietas sicut audiuimus constet distare et eius populo tantam in hiis necessitatem noueris iminere, tu ascitis tibi suffraganeis tuis cum suo et aliorum religiosorum uirorum consilio poteris dispensare et supradicto populo, ut in v° et vi et vii gradu contrahant matrimonium, indulgere, donec omnipotens dominus tantam ab eis aufert necessitatem.
[66] 
In iiii to autem gradu et infra dispensationem fieri omni modo prohibemus.
12.
Alexander III [I] 8 Trundensi archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Uestre discretionis prouidentiam 9 non credimus ignorare, quod difficiliores questiones, que in causis ecclesiasticis contingere solent, circa matrimonium emergere consueuerunt. Quapropter de illis, qui post occultum concubitum a parentibus mulierum eas ducere compelluntur, uestram uolumus prudentiam edocere, quod si ille, qui 10 coactus fuit, ex quo facultatem habuerit dissentiendi, semel consenserit, ex tunc ita dissentire non potest, ut factum ualeat reuocare. Si autem postea non consenserit, sicut auctoritas refert: omnia etiam cum ipso coitu, si abs que consensu, frustrantur. Verum 11 si quis puellam subarratam traducere forte distulerit aut mulier ad uirum post factam subarrationem transire tardauerit, ut se adinuicem coniungant, sunt ecclesiastica districtione cogendi, nisi moram forte ex necessitate aut ex mutua fieri contingat uoluntate. Quod si aliquis sponsatam sibi legitime puellam ducere forte neglexerit aut forte 12 omnino renuerit 13 et alius eam ipso absente sibi coniungat, licet ex illa prolem susceperit, debet ad priorem uirum relicto secundo redire et ipse ad eam suscipiendam est omnino cogendus. Similiter etiam si uir aut mulier post factam subarrationem, scilicet ex quo uterque alium presentialiter in suum receperit, negotiationi aut peregrinationi insistens captiuetur fortuitu 14 casu aut alia necessitate obstante longo tempore abesse cogatur et si ille, qui interim 15 domi remansit, ad alia uota migrauerit et prolem etiam multam procreauerit, non minus ad primum debet fedus redire. 16 § ‹2› Preterea si soror 17 alicuius mulieris in lectum uiri eiusdem mulieris, 18 sorori 19 sue, ipso ignorante intrauerit, non tamen propter hoc sunt coniuges separandi nec uxori sue debet occasione illa debitum denegare. § ‹3› Ad hec episcopus, qui commissam sibi ecclesiam sponte dimisit, sicut 20 canonicus regularis aut uelud monachus, secundum quod idem 21 elegerit, uiuere debebit. Quodsi ante promotionem suam alicuius [68] religionis fuerit, eam post episcopatum dimissum obseruare tenetur, nisi forte ad artiorem uitam transire uoluerit. § ‹4› Episcopus autem 22 in 23 anniuersario consecrationis sue die introitu: «Statuit ei dominus» et aliis que secuntur ad hoc officium deputatis utatur. In missis siquidem defunctorum unius coloris indumentis et non multum preciosis set uilioribus potius induatur 24 et mitram sine aurifrigio portet. Ea uero die qua «Te Deum laudamus» et «Gloria in excelsis» canitur, «Pax uobis» a pontifice pronuntietur et aliis «Dominus uobiscum» dicatur. § ‹5› Baptismum autem Constantini non ab Eusebio, 25 set a beato 26 Siluestro credimus celebratum. § ‹6› Sane legendam de inuentione beati Stephani martiris, quoniam eam, qualis penes uos sit, non uidimus, nec approbare nec improbare de iure potuimus. Scimus quidem, quod ea, que de Luciani presbiteri uisione scripta sunt, in ecclesia Romana leguntur.
13.
Alexander Trundensi archiepiscopo et eius suffraganeis.
Ad aures nostras perlatum fuisse ‹noueritis›, | quod quidam de clero uobis commisso non e‹am› | quam debent circa salutem suam sollicitudi|nem ‹c›ur‹amque› adhibentes ea, que ipsis per | ecclesias ‹proueniu›nt, magis uolunt consan|guin‹ei›s et heredibus aliis suis secula|ribus relinquere quam eisdem ecclesiis, de quarum bonis fuerant acquisita. Quidam etiam hec, etsi uellent, non possunt implere, quoniam legi uestre contraire noscuntur. Vnde quoniam ea, que sanctorum patrum obuiant institutis, alicuius consuetudinis obtentu non possunt a Christiane professionis uiris aliquatenus obseruari, 27 auctoritate apostolica statuimus, ut si aliquem clericum in uestris parrochiis intestatum decedere forte contigerit, uniuersa eius bona, que ipsi per ecclesiam prouenerunt, ad ecclesiam, cuius clericus fuit, nullius contradictione et appellatione obstante reuertantur. Si autem ea, que iure hereditario possidet, uoluerit ecclesie, cuius clericus fuit, relinquere, id efficiendi liberam habeat facultatem.
14.
Idem Trundensi archiepiscopo apostolice sedis legato.
Ad audientiam nostram iam pridem peruenit, quod tu in [70] ecclesia de Conongellia de qua in episcopum uocatus et electus fuisti, regulares uelis canonicos ‹or›dinare et eorum sustentationem de bonis a deo tibi collatis congrue providere. Inde siquidem est quod nos tuum de‹si›derium atque propositum multis modis in domino laudibus commendantes deu‹oti›oni tue apostolica auctoritate indulgemus, ‹ut iuxta› uotum tuum canonicos regulares in ecclesia ‹pre›scripta, si tibi in hoc episcopus diocesanus consens‹er›it, ad honorem dei et ecclesie sue secundum beati ‹Augustini› regulam ualeas ordinare et eos ibidem ‹nullius contradictione› et appellatione obstante instituere. Verum si clerici ‹secu›lares in ea fuerint qui adhuc superesse noscantur, uolumus ut eis dum uixerint ibi uel alibi necessaria secundum ecclesie facultates prouideantur. Licet autem nuntii tui nobis instantius supplicarent quod ecclesie prescripte nostre confirmationis priuilegium de canonicis faceremus, tue in hac parte deuotioni de iure non possumus deferre cum nulli canonici adhuc ibidem existant quibus priuilegium indulgeatur. Eis utique cum ibidem fuerint instituti, tam in his quam in aliis precum tuarum obtentu in quibus cum deo poterimus libentius deferemus.
15.
Alexander III Trundensi (archiepiscopo) et eius suffraganeis. Licet tam veteris quam noui testamenti pagina septimum diem ad humanam quietem specialiter deputauerit, et tam eum quam alios dies maiestati altissime deputatos nec non natalicia sanctorum martyrum ecclesia decreuerit obseruandos et in his ab omni opere seruili cessandum, nos tamen, quibus ab omnium prouisore uniuersalis ecclesie regimen est commissum, super his secundum quod necessitas exigit, Christi fidelibus tenemur commode providere, ut quando eos non seruili operi id est actioni peccati, sed necessaria victui et vestitui querendo intendere forte contigerit, eis usque apostolice sedis providentia de misericordia consueta subueniat. Inde siquidem est quod re[li]gionem uestram non multum frugibus abundare et mare unde populus maiorem habere consueuit sustentationem sterilius solito effectum fuisse multorum relationibus cognoscentes, autoritate beati Petri et nostra presentibus nuntiis indulgemus ut liceat parochianis uestris diebus dominicis et aliis festis preterquam in maioribus anni solemnitatibus, si allecia se terre [72] inclinauerint, eorum captioni ingruente necessitate intendere, ita tamen quod facta captura ecclesiis circumpositis et Christi pauperibus congruam faciant portionem. Si autem illi qui aliquos dies in pane et aqua ex iniuncta sibi penitentia tenentur ‹peragere›, panem quo uescantur non habent, leguminibus aut piscibus uel aliis cibariis secundum quod necessitas exegerit, reficiantur, moderata discretione adhibita quod his non ad delicias sed ad necessariam solummodo sustentationem utantur.
16.
Alexander III eisdem.
‹§ 1› Quoniam in parte commisse nobis sollicitudinis uocati estis, onera uestra pro nostri officii debito subleuare tenemur et, si quid inter uos questionis emerserit, id secundum discretionem nobis a Deo datam exponere et aperire debemus. Inde siquidem est, quod nos uolumus prudentiam uestram certa cognitione tenere, quod licet scriptum sit: de uespera ad uesperam celebrabitis sabata uestra, festorum principium et finis iuxta | ‹eorum qualitatem et diuersarum› | regionum consuetudinem considerari debent et secundum dierum | magnitudinem celebrari. Festiuitates | siquidem ille, que octauam habent, ‹cum› | maiori debent reuerentia obseruari | et sic prius incipere et tardius terminari non | sine ratione uidentur. ‹§ 2› Ceterum de homici‹diis› nostrum uobis consilium respondemus, quod cum hominem | ‹quem› libet occidi contigerit, interfectori vii nis et maior secundum modum delicti penitentia est in|iungenda, nisi id aliquis de precepto legitimi principis et legitime, scilicet pro iustitia facienda, aut forte inscienter hoc fecerit. Verum modus penitentie secundum facti et persone qualitatem augeri uel minui poterit et discretione adhibita mitigari; de quibus, quoniam arbitraria sunt, nullam tibi certitudinem possumus respondere. ‹§ 3› Diebus autem dominicis uel aliis precipuis festiuitatibus siue inter pascha et pentecosten genuflectio nequaquam fieri debet, nisi aliquis id secreto ex deuotione facere uelit. In consecrationibus uero episcoporum et ordinationibus clericorum consecrans tantum et consecratus genua flectere poterunt, secundum quod orationum modus requiret. § ‹4›Preterea festiuitas sancte Trinitatis secundum diuersarum consuetudinem regionum a quibusdam scilicet in octauis pentecostes, ab aliis in dominica proxima ante aduentum domini celebrari consueuit. Ecclesia autem Romana in usu non habet, ut aliquo tempore huiusmodi specialiter celebret festiuitatem, cum [74] singulis diebus dicatur: «Gloria patri et filio et spiritui sancto» et cetera consimilia ad laudem pertinentia Trinitatis. Quare tibi, frater archiepiscope, de usu pallii eo die, quo sancte Trinitatis festiuitas celebratur, certum nequaquam potuimus dare responsum. § ‹5› Ad hec si altare motum 28 fuerit aut 29 lapis ille solummodo suppositus, qui sigillum continet, confractus aut diminutus extiterit, debet altare denuo consecrari. Ecclesia uero propter hoc nequaquam consueuit suam consecrationem iterare, licet id quidem canones innuere uideantur; nec tamen id facere prohibetur. § ‹6› De sacerdote autem, qui paganum interfecit, non duximus respondendum, cum ille prophetarum eximius, qui erat uir sanguinum, a constructione temporalis templi a domino prohibitus fuit; multo magis est aliquis propter hoc a consecratione corporis et sanguinis domini prohibendus | ‹et ab omni altaris ministerio remou›|endus. ‹§ 7› Sane sacerdotes illi, qui uetitas | nuptias contrahunt, que non nuptie set con|tubernia sunt nuncupanda, post lon|‹gam› penitentiam uitam laudabilem comi|tantem 30 officio suo restitui poterunt et ‹ei›us executionem ex indulgentia episcopi sui | ‹habere›.
17.
Idem Trundensi archiepiscopo.
‹P›eruenit ad nos, quod bone memorie quon‹d›am Allocensis episcopus in quadam parte parrochie sue a quibusdam perditionis filiis fuit crudeliter interemptus. Vnde licet tam piaculare flagitium grauissima sit animaduersione plectendum, nos tamen postulatione tua inducti deuotioni tue auctoritate apostolica ‹indulge›mus, ut in Allocensi ecclesia episcopum ualeas ad honorem Dei et ecclesie ordinare, ita quidem ut illa pars episcopatus, ubi tantum sacrilegium habuit exordium, pontificali presentia perpetuo debeat carere, et diocesani episcopi procuratio, que illum de iure contingit, necnon et † pium 31 consignandi ad alias partes eiusdem diocesis pro ipsius episcopi arbitrio deferantur. Miramur autem quod tamen nec sufficimus adenirari quod karissimus in Christo filius noster illustris Norweie rex tam horrendum scelus secundum collatam 32 sibi a domino potestatem distulit uindicare.
[76] 
18.
Alexander ‹III› Trundensi archiepiscopo, ‹apostolice› sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Audiuimus quod in partibus uestris per igniti ferri examinationem iudicia fieri sepius consueuerunt, que tamen ecclesia Romana, quoniam contra sacros canones esse noscuntur, nequaquam admittit. Verumtamen nos huiusmodi nullatenus approbamus, que tamen in diuersis ecclesiis secundum terre consuetudinem non sustinentur. § ‹2› De penitentia uero illorum, quorum paruuli infra vii. annum in igne uel aqua precipites moriuntur, certum uobis dare responsum nullatenus potuimus, cum talia secundum qualitates casuum et personarum etiam sint pensanda. § ‹3› Cum autem regem inungi debere contigerit, tu, frater archiepiscope, in eius unctione pallio poteris uti. Abbates siquidem talibus indumentis in solempniis missarum utantur, qualibus 33 et alii sacerdotes, nisi illis ab ecclesia Romana speciale aliquid sit indultum. § ‹4› Ad hec ipsi et sacerdotes in his indumentis sepulture 34 tradantur, in quibus missarum solempnia soliti sunt celebrare. § ‹5› Ceterum si illius peccatum, quod cum moniali carnalem habuit commixtionem, secretum fuerit, ad dignitatem propter hoc post pera‹ctam› penitentiam non prohibetur assumi, nec etiam ante penitentiam est aliquatenus prohibendus siue cogendus, verumtamen, ut dignitatem non suscipiat, est diligenter commonendus. Abb‹a›cie uero administratio, licet hoc publice deliquerit, si infra claustrum religiosorum uita eius et conuersatio comprobetur, ei minime denegatur. § ‹6› Episcopum autem illum, qui concubinam suam in domo sua publice tenet et etiam est sponte confessus, si scandalum est inde subortum, tu, frater archiepiscope, cum consilio discretorum et religiosorum uirorum et maxime coepiscoporum tuorum auctoritate beati Petri et nostra sententia depositionis condempnes et alium idoneum et honestum loco illius non differas ordinare. Illum etiam episcopum, qui inutilis est et onus uult pontificale dimittere, inde absoluere poteris et in ecclesia quam regebat alium subrogare. Dat. xv. kal. ianuarii.
[78] 
19.
Alexander III Trundensi 35 archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
Uigili cura et sollicitudine nos prouidere oportet, ne ordinatio 36 ecclesiarum per alios quidem quam per ecclesiasticos uiros aliquo modo agatur. Nulli enim | ‹ecclesi›as disponere licet nisi illis dumtaxat | ‹quibus officium› dominice curationis incum|bit et ‹qui› in dominicam sunt sortem uocati. 37 | ‹Inde› est quod auctoritate apostolica prohibemus, ne regi uestro | uel alicui persone laice de regno episcopatus, abbatias uel ecclesias liceat aliqua ratione donare. Verumtamen in electionibus faciendis regium assensum inquiri et indulgeri minime prohibemus. Ceterum si qua talis donatio facta fuerit, firmitatis robur non habeat, set irrita potius penitus reputetur. Dat. Beneuent. xv. kal. ian.
20.
Alexander III Trundensi archiepiscopo, apostolice sedis legato, et eius suffraganeis.
‹§ 1› Quoniam ad audientiam nostram peruenit, quod pauce prebendales ecclesie in partibus uestris existant, auctoritate nostra duximus statuendum, ut nulli liceat in ecclesiis uobis subiectis plures ecclesias habere, dummodo una talis fuerit, quod eius beneficii unius honeste sustentationi una cum patrimonio suo, si quod habet, sufficere possit. | ‹§ 2 Statuimus in›super, ut si aliquis de clero | ‹ecclesiam› aliquam dimisit, nullo sibi iure, | ‹sicut› prius eam habuit, in posterum uale|‹at uendi›care. Verumtamen si uxor ad religi|‹onem tra›nsierit aut de medio fuerit sub|\‹lata, et› ille, ad cuius donationem pretaxata | ‹specta›t ecclesia, ipsam uacantem 38 uel aliam | ‹illi›, 39 qui matrimonium contraxit, iam caste et convenienter uiuenti rationabiliter conferre uoluerit, id fieri nullatenus prohibemus. ‹§ 3› Quod si aliquis ecclesiam uel ecclesiasticum beneficium ex dono laici suscipere presumpserit uel ceca ductus ambitione per uiolenti‹am› laicalem optinere temptauerit, eodem omni excusatione et appellatione cessante per diocesanum episcopum uel metropolitanum priuari precipimus et imperpetuum spoliari, ita quidem quod ad hoc etiam per aliquam personam ecclesiasticam non possit ulterius regressum habere. ‹§ 4›Ceterum quoniam dignum est, ut filii onera paterna supportent, uobis, fratres episcopi, presentium auctoritate mandamus, ut si metropolitanum [80] uestrum sacrosanctam Romanam ecclesiam uisitare uel in expedicione uobis ocio uacantibus proficisci contigerit, ei dignam subuectionem prestetis et ei in his consilium et auxilium uestrum prout decuerit ‹mini›stretis. ‹§ 5› Tibi uero, frater 40 archiepiscope, ob necessi‹tatem› regni et tua petitione inducti et facultatem et auctoritatem concedimus, ut aliquem de suffraganeis tuis cum assensu et consilio maiorum personarum prouincie tue uicarium tuum instituere possis, qui te absente aut sede Trundensi uacante iura ibidem pontificalia ualeat exercere. (§6) In abbatiis uero Cisterciensis 41 ordinis, que in parrochiis uestris consistunt, 42 benedictionem abbatis, uocationem ad sinodum et alias in negotiis ecclesiasticis consilium episcopus diocesanus potest de iure exigere, set 43 de laboribus, quos propriis manibus aut sumptibus excolunt, nulle sunt ab eis decime dande nec aliquid aliud ab eis quemquam uestrum exigere licet, nisi quod ipsi ex caritate sponte sua uoluerint conferre. Dat. iiii 0 idus decembris.
21.
Alexander III Trundensi 44 archiepiscopo, apostolice sedis legato. ‹§ 1› Super eo quod a nobis tua sollicitudo requisiuit, quod cathedrales ecclesie, cum te pro suis negotiis uocant, tibi impendere teneantur, presertim cum laborem inde non possitis absque expensis subire, tue prudentie respondemus, quod eedem ecclesie tibi secundum facultates suas, iuxta quod necessitatem habueris, in uictualibus prouidere tenentur. Te uero illam in sociis, et equitaturis moderantiam decet | ‹adhibere, ut ex accessu tuo ecclesie predicte faculta›tes6 45 suas grauari | ‹non doleant› et opinioni tue in hoc | ‹non uideatur› derogari. Verum hoc tuam | ‹uolumus› discretionem diligenter aduertere, quod | ab ecclesiis illis nil unquam preter uictua|lia occasione tui laboris requiras. ‹§2› De | remissione etiam eis 46 qui beati Ol‹aui 47 lim›ina de | diuersis partibus ‹expetunt, indul›genda tuam | uolumus di(scre)tionem certa cognitione | tenere, quod huiusmodi indulgentie a Romanis | pontificibus non nisi in locis, ubi ipsi presentes fuerint, et Hospitalariis atque Templariis fieri consueuerunt. Tu uero ecclesie tibi commisse necessitatem et agentis etiam qualitatem diligenter attendens et alia, que [82] in hiis fuerint attendenda, ad animum studiosius reuocans secundum discretionem tibi a Deo datam aduenientibus et eidem ecclesie de bonis suis conferentibus remissionem ita conuenientius ualeas indulgere, ut propter dissolutionem nimiam ad‹uenientibus› delinquendi non prebeatur occasio uel propter necessitatem quamlibet in desperationem ‹cadere non› cogantur. Dat. Beneuent. iiii. idus Decembris.
22.
Alexander episcopus seruus seruorum dei Trundensi archiepiscopo et A. quondam Stauengrensi episcopo.
Lex diuina et humana desiderat, et debitum caritatis exposcit, ut bono et utilitati communi debeamus intendere et ad reuocationem et conuersionem infidelium operam omnimodam et sollicitudinem adhibere. Inde est quod prudentiam vestram rogamus attentius et monemus, ut venerabili fratri nostro Fulconi Estonum episcopo, qui ad convertendam gentem illam divina gratia inspiratus ministerium prædicationis et laborem proponit assumere, Nicholaum monachum, qui de gente illa sicut accepimus est oriundus, virum religiosum atque discretum in socium concedatis: ut tantum bonum possit perficere et gentem illam ad agnitionem veri luminis et ad culturam et doctrinam christianæ fidei verbo prædicationis auxiliante Domino revocare, et vobis exinde valeat æternæ mercedis cumulus provenire. Datum Tusculani v. idus Septembris.
23.
Alexander papa III regibus et principibus et aliis Christi fidelibus per regna Danorum, Norvegensium, Guetomorum et Gothorum constitutis.
Non parum animus noster affligitur et amaritudine non modica et dolore torquetur, cum feritatem Estonum et aliorum paganorum illarum partium adversus Dei fideles et christianæ fidei cultores gravius insurgere et immanius debacchari audimus, et christiani nominis impugnare virtutem. Verumtamen laudamus et benedicimus Dominum, quod vos in fide catholica et in devotione sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ, quæ omnium ecclesiarum caput est, et magistra a Domino constituta super omnes alias ecclesias cælesti privilegio obtinet principatum, immobili firmitate persistitis et christianæ religionis vinculum et unitatem servatis. Unde quoniam expedit officio nostro ea quæ ad corroborationem fidei et animarum vestrarum noscuntur pertinere salutem, vobis sollicita exhortatione [84] suggerere et studiosius suadere, universitatem vestram monemus et exhortamur in Domino, quatinus divino cultui intendere, misericordiam et iustitiam et iudicium diligere, a rapinis et iniquis operibus abstinere, devota Deo et accepta obsequia impendere, prædictæ sacrosanctæ Romanæ ecclesiæ tanquam matri et magistræ vestræ debitum honorem et reverentiam exhibere, episcopis, sacerdotibus et aliis prælatis vestris humiliter obedire et eis decimas, primitias et oblationes et alias iustitias suas reddere et ipsos tanquam patres et pastores animarum vestrarum honorare modis omnibus studeatis, et iura eorum defendere, manu tenere propensius et conservare curetis, et armis cælestibus præmuniti et apostolicis exhortationibus confirmati ad defendendum christianæ fidei veritatem spiritu fortitudinis accingamini, taliter in brachio forti ad propagandam christiani nominis religionem intendentes, ut victoriam de inimicis possitis consequi et coronam iustitiæ, quæ vobis reposita est, patrante Domino adipisci. Nos enim eis, qui adversus sæpe dictos paganos potenter et magnanimiter decertaverint, de peccatis suis, de quibus confessi fuerint et poenitentiam acceperint, remissionem unius anni confisi de misericordia Dei et meritis apostolorum Petri et Pauli concedimus, sicut his qui sepulcrum dominicum visitant concedere consuevimus. Illis autem, qui in conflictu illo decesserint, omnium suorum, si poenitentiam acceperint, remissionem indulgemus peccatorum. Datum Tusculani iii. idus septembris.
24–41: Diplom frå tida 1189–1204.
24.
Clemens episcopus seruus seruorum dei. dilectis filiis uniuersis
clericis per Norweiam constitutis. salutem et apostolicam benedictionem. Cum arma clericorum iuxta sacre scripture testimonium orationes et lacrime iudicentur. periculosum est uobis et professioni uestre penitus inimicum bellis vos carnalibus immiscere. qui debetis etiam a curis secularibus abstinere. juxta illud apostoli. Nemo militans deo implicat se negotiis secularibus et cetera. Inde est quod uniuersitati vestre auctoritate apostolica prohibemus. ne quis uestrum nisi forte ut tribuat penitentiam et alia sacramenta ecclesiastica morientibus. et praua opera dissuadeat. in expeditionem ire aliqua temeritate presumat. alioquin sententiam quam propter hoc venerabilis [86] frater noster Nidrosiensis archiepiscopus in nos tulerit. nos auctore domino ratam habebimus et mandabimus inuiolabiliter obseruandam. Datum Laterani v Kalendas Februarii pontificatus nostri anno secundo.
25.
Idem Asloensi electo.
‹§ 1› Perpendimus ex litteris tuis, quod quidam sacerdos tue diocesis pro eo, quod se filium regis nominare presumpsit et armis arreptis in provincia sedicionem fecit et guerram, a dilecto filio H. comite Neowargiensi fratre 48 nobilis viri Sueri 49 per vicos primo iussus est fustigari, qui postea eius mandato patibulo traditus expiravit. Quia igitur tam ipsum comitem quam alios huius facti participes velle super hoc satisfacere intimasti, presenti pagina duximus respondendum, quod si memoratus sacerdos tali modo excessit et arma ferens non propulsando iniuriam set eam inferendo fuit occisus, non videtur nobis, quod interfectores eiusdem propter hoc ad optinendam absolutionem apostolicam sedem adire cogantur. Tu vero, qui melius nosti merita personarum, eis alias penitentiam competentem iniungas. § ‹2› Ceterum de voto, quod ipsum comitem fecisse proponis, ut scilicet singulis sextis feriis in pane ieiunaret et aqua, non videtur, quod redemptio illa sufficiat de altari constructo, cum quamvis voluntarium sit vovere, ex necessitate tamen vota licita sunt solvenda. § ‹3› Ad ultimum quod de subventione terre Ierosolimitane promisit, ipsum ad eundum illuc in persona propria, si fieri potest, diligentius exorteris vel in voti suplementum competentia subsidia euntibus Ierusalem subministret. § ‹4› In ultimo quoque litterarum tuarum loco requisisti a nobis, utrum baro quidam de tua diocesi, qui sacerdoti mortem inflixit et postea ad Cisterciensem ordinem convolavit iam nunc factus monacus, ab abbate suo possit absolvi. Ad quod breviter respondemus, quod ubi precessit talis excommunicatio monachatum, non nisi per Romanum pontificem vel mandato ipsius absolutionem poterit optinere. Ex dispensatione tamen ei poteris auctoritate nostra munus absolutionis impendere et pro excessu penitentiam iniungere congruentem.
[88] 
26.
Idem Nidrosiensi archiepiscopo. 50
Cum non et homine et infra. A nobis itaque fuit ex parte tua quesitum, utrum liceat regi vel alicui seculari persone iudicare clericos cuiuscumque ordinis sive in furto sive homicidio vel periurio aut falso testimonio seu quibuscumque fuerint criminibus deprehensi, § item an tenearis abstinere a communione illius, qui pro temeraria manuum iniectione in sententiam incidit, antequam excommunicatus publice nuncietur, 51 et incidant in canonem late sententie interfectores clericorum aut presbiterorum illorum, qui abiecto suscepti ordinis ministerio in publicis bellis vel etiam preter bella se homicidiis polluere non verentur, cum in commessationibus et ebrietatibus atque rapinis et aliis enormitatibus eque sunt ut laici vel deterius debacantes, § rursum que penitentia sit illis 52 laicis indicenda, 53 qui sequuntur castra Sueri et, cum nolint ab homicidiis, furtis, rapinis 54 et aliis maleficiis abstinere, penitentiam a sacerdote imponi sibi deposcunt, que si quelibet imponatur eam renuunt et recusant aut ridiculose subsanant, 55 si vero 56 negetur, ut forte ex dilato desiderio converti ferventius 57 inardescant, sacerdos, qui eis penitentiam pro tempore subtrahit, Sueri predicti atque suorum inimicitias cum timore capitalis periculi incurrit. 58 § ‹1› In prima ergo 59 consultatione taliter respondemus, quod si clericus in quocumque ordine constitutus in furto vel homicidio vel periurio seu alio mortali crimine legittime fuerit 60 deprehensus atque convictus, ab ecclesiastico iudice est deponendus; qui si depositus incorrigibilis fuerit, excommunicari debet, deinde contumacia crescente anathematis mucrone feriri; postmodum vero, si in profundum malorum veniens contempserit, cum ecclesia non habeat ultra quid faciat et ne possit esse perditio plurimorum, per secularem comprimendus est potestatem, ita quod ei deputetur exilium vel alia pena legitima ei inferatur. § ‹2› In secunda vero ita sentimus, quod a communione eius, qui 61 pro sacrilega manuum iniectione 13 in edictum excommunicationis incidit, licet denunciatus non sit, adhuc debeas abstinere, nisi forte id tibi soli pateret, in quo casu ipsum private tantummodo evitabis, quamdiu ab ecclesia tolleratur, ut saltem verecundie rubore suffusus 62 pro latenti excessu aliter satisfacere compellatur.
[90] 
§ ‹3› In articulo vero questionis tercie responsum tale prebemus, ut occisores 63 clericorum aut 64 presbiterorum, qui ut dictum est contempto clericali habitu et 65 ministerio laicali 66 tirannidi et enormitati se inverecunde commiscent, in odium clericalis excessus et terrorem atque correptionem 67 similium canone late sententie laici minime coartentur; iniungatur tamen eis penitentia competens aliquantulum asperior quam si omnino 68 in laicos 6 talia commisissent. ‹4› Preterea quia nemo desperandus est, dum fuerit in mortali corpore constitutus, 69 cum id quod differtur aliquando consilio 70 postmodum maturiore 71 perficiatur, § taliter in quarto temate respondemus, quod, licet Augustinus dicat: Penitentes si tamen penitentes estis et non estis irridentes, et quamvis non nisi se corrigentibus a domino vel eius ecclesia venia promittatur, tamen quicumque de parrochianis tuis sibi petunt penitentiam iniungi, etsi eam postea derisui habeant 72 et more canis ad vomitum redeant, 73 tamen non est eis deneganda 74 penitentia, quorum tamen conscientia 75 pro contemptu cruenta est exaggeratione 76 divini iudicii deterrenda. § ‹5› Verum in ea questione, que preter hec quinto loco ponitur, 77 an scilicet a sacramenti vinculo absolvantur, qui illud inviti pro vita et rebus servandis fecerunt, 78 morem nostre ecclesie prosequente 79 nichil aliud arbitramur, quam quod antecessores nostri Romani pontifices scilicet Zacharias, 80 Gelasius, Gregorius VII, Urbanus II atque alii arbitrati fuisse noscuntur, qui tales a iuramentorum nexibus absolverunt. Ceterum ut agatur consultius et ab eis auferatur periurandi materia, eis non ita expresse dicatur, ut iuramenta non servent, 81 set si non attenderint ea, non sunt ob hoc tamquam pro mortali crimine puniendi. § ‹6› Ad ultimum quoque quod consuluisti nos, si de iure communi tibi liceat ac 82 suffraganeis tuis illos, qui pro temeraria manuum iniectione excommunicationis sententia percelluntur, absolvere, hic manifestius respondemus, quod observata exceptione quorundam, que in decretalibus Alexandri III continentur, 83 hoc nemini liceat 84 nisi apostolice sedis gaudeat privilegio speciali. Verum tamen volentes illis, qui in tam remotis partibus tue provincie commorantur, dispensatione providere paterna, fraternitati tue presentibus litteris indulgemus, ut illos qui taliter excommunicati sunt, ipso iure si corporum impotentia [92] aut paupertas eos inpediat aut aliqua inevitabilis et manifesta necessitas, dummodo illis satisfaciant, quos offenderunt, 85 et aliquam agant penitentiam ad correctionem suam 86 ceterorumque 87 terrorem, a sententia excommunicationis auctoritate apostolica fretus absolvas, si tamen ex percussione huiusmodi 88 lesio corporalis enormis aut mors non fuerit subsecuta. Nimirum in his omnibus, si quis sanctorum patrum statuta diligenter perscrutetur, nichil novum nos respondisse reperiet, sed quod antiquum est quasi quadam manu sollicitudinis innovasse.
27.
Clemens episcopus servus servorum dei Nidrosiensi archiepiscopo. Quod dilectio tua . . .
Quæsivisti autem a nobis utrum is, qui a stipite per descendentem lineam sexto vel septimo gradu distat, possit ei, quæ ex altera parte per lineam descendentem ab eodem stipite secundo vel tertio gradu distat, matrimonialiter copulari propter indulgentiam felicis memoriae Adriani papae, tunc Albanensis episcopi in Norwegiam apostolicae sedis legati, qua permissum est hominibus terrae illius in sexto gradu coniungi. Quod tibi videtur convenienter posse fieri secundum regulam a quibusdam doctoribus approbatam, qua dicitur : quoto gradu quis distat a stipite et a quolibet per aliam lineam descendentium ab eodem . Quum tamen de consuetudine terrae, si quando talis casus emerserit, incolae terrae propter proximiorem gradum coniunctos separent et impediant copulari volentes, sicut literarum tuarum series demonstravit, nos itaque sic consultationi tuae respondemus, quod indulgentia illa sic est intelligenda, quod uterque coniungendorum distet a stipite sexto gradu, cognatione secundum canones computata. Si vero alter sexto vel septimo gradu distat a stipite, alter autem secundo vel tertio gradu, coniungi non debent. Unde in hac parte consultius duximus multitudini et observatae consuetudini deferendum quam aliud in dissensionem et scandalum populi statuendum, quadam adhibita novitate.
28.
In persona E‹rici› archiepiscopi Norvegiensis.
Sanctissimo patri et domino . . . dei gratia summo pontifici
[94] 
E‹ricus› Norvegiensium archiepiscopus in domino salutem et debitam tanto patri reverentiam.
Creditur et dicitur, quod sicut ecclesiis universis ecclesia Romana supereminet dignitate, sic nihilominus earum angariis et oppressionibus paterna compatitur et subvenit pietate. In angariis igitur et oppressionibus nostris, pater amantissime, sedis apostolicæ nobis est expetenda dementia, ut necessitatis tempore paterna pietas filio suffragetur et iniquitatis et nequitiæ fomes severitatis et justitiæ malleo conquassetur. Querelam itaque nostram, pedibus vestræ sanctitatis advoluti, auribus vestris inferimus, suppliciter deprecantes, ut narrantibus benignus indulgeatur auditus. Anno præterito, pallio a vestra sanctitate suscepto, cum fuissemus in terram nostram regressi, ille, qui de regio nomine et usurpata regni plenitudine gloriatur, ad suam nos fecit præsentiam evocari et coronam capiti suo petivit a nobis imponi regalem. Cujus petitionem, quia reverentiæ vestræ et animæ nostræ saluti vidimus obviare, eam minime duximus admittendam, donec, emissis nunciis a nobis et ab apostolica sede revertentibus, plene cognosceremus, quid inde tenendum nobis diffiniret vestræ sanctitatis examen. Igitur contra nos turbatus est princeps et omnis exercitus ejus cum illo, asserens favorem apostolicum in tali negotio non esse consulendum, cum habeant coeteri reges libertatem, ubi et quando et a quo voluerint, inunctionis accipere sacramentum. Iterum cum per ecclesiam, cui præfuimus, die denominata haberemus accessum, in unam personam et vita et scientia idoneam, qui eis præesset in episcopali officio, pari voto unoque consensu et clerus convenit et populus. Huic autem electioni quia prædictus princeps non interfuerat et primam in electione vocem non emiserat, eam cassandam duxit, cum hanc consuetudinem a prædecessoribus suis Norvegiensium regibus præstitis sacramentis abrenunciatam et ecclesiæ nostræ instrumentis, nominum suorum caracteribus consignatis, indultam noverimus, felicis memoriæ Adriani papæ et vestræ sanctitatis privilegiis roboratis. Quia vero clamabat regiæ majestati nos super hoc intulisse læsionem, nobis inconsultis, nobis reclamantibus, in personam aliam, quæ bigamam in ipsa, si dici debeat, electione ducebat uxorem, clerum et populum coegit consentire et nobis obtulit consecrandum. Quia vero prædictus sanctæ recordationis Adrianus papa [96] bigam‹i›am in clero in nostra regione apostolica auctoritate damnaverat, non præsumpsimus in factum procedere, ne videremur in irritum ducere, quod sanctus prædictus observandum in clero præceperat. Lege fori modo communi clerum vult in causis agendis contra sanctorum patrum decreta et omnem consuetudinem ecclesiæ dei in suam curiam trahi et a suis satellitibus judicari. Ecclesias baptismales sive parrochiales suis villulis adjacentes capellas vocat regales, et cui et quando voluerit dare sine nostra licentia in sua vult obtinere potestate. Quod quantum sit ab ecclesiastica consuetudine dissonum, sanctitati vestræ relinquimus providendum. Super his omnibus, quid nobis sit agendum, rogamus humiliter sanctitatis vestræ literis prosequendum. Nec nobis est, pater amantissime, silentio contegendum, quod in his omnibus, quia ejus non obedimus mandatis, ira et indignatione succensus bona nostra et omnes redditus nostros usque ad quadrantem novissimum confiscari præcepit, et omnibus nobis sublatis ad vestram nos præsentiam evocavit, videns et recogitans, quia deficientibus expensis deficeremus et nos iter aggressi, et sic videremur incurrere contemptum apostolicæ sedis. Verum nesciebat, quod in astutia sua malitiam prudentia vestra comprehendere novit et defectibus oppressorum paterna dementia exhibere compassionis affectum. Nos vero ne impossibilitas forte videretur occasionem ministrare contemptus, si appellationis termino ad vos minime veniremus, a latere nostro responsales emisimus viros boni testimonii, quos a sanctitate vestra benigne suscipi supplicamus et veritati testimonium perhibentes paternitatis vestræ gremio confoveri, ut et concepta malitia a nostris finibus exstirpetur et ecclesiæ nostræ libertas apostolicæ sedis privilegiis firmata illæsa servetur. Nos interim regnum nostrum expensis deficientibus egressi in Dacia a confratre nostro domino Lundensi archiepiscopo sanctæ Romanæ ecclesiæ speciali et devotissimo filio sumus cum omni reverentia et honore suscepti et humanissime sustentati.
29.
Celestinus episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri Heirico Nidrosiensi archiepiscopo eiusqve successoribus canonice substituendis imperpetuum.
[98] 
Ea cura et diligencia volumus fratrum et coepiscoporum nostrorum dignitates et jura seruari vt in hiis in quibus fauorem apostolicum preuia racione deposcunt illum sibi sentiant benignius suffragari. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulacionibus clementer annuimus et personam tuam atqve Nidrosiensem ecclesiam cui auctore deo preesse dinosceris sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus statuentes vt quascunque possessiones quecunque bona eadem Nidrosiensis ecclesia inpresenciarum iuste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum largicione regum vel principum oblacione fidelium seu aliis iustis modis prestante domino poterit adipisci firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. Libertates autem et immunitates quas de concessionibus regum et precipue regis Magni Norwagiensis ecclesia tuo subjecta regimini hactenus obtinuisse dinoscitur tibi et ecclesie ipsi auctoritate apostolica confirmamus et perpetuam habere decernimus firmitatem.
Licitum quoque sit tibi et successoribus tuis in capellis a regia liberalitate fundatis vel dotatis sicut in aliis ecclesiis vel capellis prouincie tue idoneas instituere sine ipsorum assensu vel presentacione personas secundum renunciacionem quam de iure patronatus per publica instrumenta et per priuilegia sua constat eosdem reges fecisse.
Statuimus insuper vt in eleccionibus episcoporum et abbatum provincie tue nulla uis nulla potencia nulla auctoritas vel consensus regis seu principis interueniat nec fauore ipsorum quisquam officium ecclesiastice prelacionis obtineat, nisi quem concordi eleccione illi ad quos eleccio pertinet vacanti ecclesie sciencia et moribus iudicauerint aptiorem.
Clericos eciam regni Norwagie debita volentes libertate gaudere presenti pagina districtius prohibemus ne aliquis episcopus abbas seu clericus cum ipsi regalia non habeant arma sumere vel in expedicionem ire vel ad hoc quicquam de suo impendere compellantur nisi forte necessitas tam grauis immineat quod id a dyocesano episcopo et sapientioribus et discrecioribus viris ecclesiasticis communicato consilio fieri permittatur. Si vero aliquis clericus qui nec prelacionem obtineat ecclesie nec eius sit ministerio vel officio quod absque dispendio ecclesie deserere non possit specialiter deputatus expedicionem sequi a suo episcopo permittatur in eo ibi [100] officio seruiat quod professioni sue vel ordini competere dinoscatur. Specialiter autem presbiteros vel clericos et laicos beati Olaui martiris seruicio deputatos et sacerdotes alios omnes tam in rure quam ciuitate morantes ‹qui› iuxta regie pietatis † priuilegio sunt exempti ab illis angariis immunes esse omnino censemus que lingua Norwagica certo et appropriato vocabulo nuncupantur leidangre.
Preterea vobis concedimus triginta mensuras farine que lest vocabulo appropriato dicuntur pro emendis vestibus ad opus ministrorum beati Olaui mittere in Islandiam illis presertim temporibus quibus id patrie patietur vbertas, et vectigalia qve de vna navi ab Islandia venienti annis singulis ecclesie beati Olaui debentur eidem auctoritate apostolica confirmamus.
Omnes eciam ad ejus ecclesiam deuocionis causa et peregrinacionis intuitu accedentes tam advenas quam indigenas siue guerre tempus sit siue pacis in eundo et redeundo firma volumus et statuimus securitate gaudere [potiri] et eos qui rei de talium molestatione inuenti fuerint poene canonice in eos generali deliberacione statute decernimus subiacere, illis quos interfici tali conflictu a peregrinis pro defensione sua contigerit sepulturam censentes ecclesiasticam denegari.
Clericis vero in causis canonico jure prohibitis interdicimus penitus seculare iudicium et illos qui contra prohibicionem communem et nostram specialiter super hoc venire temptauerint et subire iudicium seculare secundum arbitrium dyocesani episcopi censemus canonice puniendos.
Ecclesias eciam dedicatas sine permissione dyocesani episcopi nulli omnino fas sit destruere siue de loco ad locum aliqua occasione transferre.
Nulli eciam regi vel principi liceat approbatas patrie leges et scriptas absque consensu episcoporum et sapientum consilio et pecuniarias penas tam in clericis quam in laicis contra antiquam consuetudinem in ecclesiarum seu clericorum dispendium ‹immutare› vel ab aliquo episcopo seu abbate regalia non habente ante consecracionem seu benediccionem aut post fidelitatis exigere sacramentum, sed et in dandis decimis de terris et mansionibus suis reges omnino sequantur canonicas sancciones.
Nichilominus presencium tibi auctoritate concedimus vt secundum quod predecessores tui obtinuisse noscuntur liceat tibi et successoribus tuis non ad voluptatem sed ad tuum et ecclesie [102] commodum aves falcones scilicet et astures et griseos emere prout a predecessoribus tuis est hactenus obseruatum.
Decernimus ergo, vt nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere minuere seu quibuslibet vexacionibus fatigare, sed omnia integra conseruentur eorum pro quorum gubernacione ac sustentacione concessa sunt vsibus omnimodis profutura salva in omnibus apostolice sedis auctoritate.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitucionis paginam sciens contra eam temere venire temptauerit, secundo tertioue commonita nisi reatum suum congrua satisfaccione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atque in extremo examine divine vlcioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura servantibus sit pax domini nostri Jesu Christi quatinus et hic fructum bone accionis percipiant et apud districtum iudicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.
Et ego Celestinus catholice ecclesie episcopus.
Ego Albinus Albanensis episcopus.
Ego Octavianus Hostiensis et Velletrensis episcopus.
Ego Johannes Prenestinus episcopus.
Ego Petrus Portuensis et sancte Rufine episcopus.
Ego Pandulfus basilice xii apostolorum presbyter cardinalis.
Ego Petrus tit. sancte Cecilie presbyter cardinalis.
Ego Johannes tit. sancti Clementis cardinalis Viterbiensis et Tuscanensis episcopus.
Ego Gwido presbyter cardinalis sancte Marie trans Tiberim tit. Calixti.
Ego Hugucio presbyter cardinalis sancti Martini tit. Equicij.
Ego Johannes tit. sancti Stephani in Celio monte presbyter cardinalis.
Ego Cynthius tit. sancti Laurencij in Lucina presbyter cardinalis.
Ego Goffredus tit. sancte Praxedis presbyter cardinalis.
Ego Bernardus sancti Petri ad vincula presbyter cardinalis tit. Eudoxie.
[104] 
Ego Johannes tit. sancte Prisce presbyter cardinalis.
Ego Gracianus sanctorum Cosme et Damiani dyacomis cardinalis.
Ego Gregorius sancte Marie in Porticu dyaconus cardinalis.
Ego Gregorius sancte Marie in Aquiro dyaconus cardinalis.
Ego Gregorius sancti Georgii ad velum aureum dyaconus cardinalis.
Ego Lotarius sanctorum Sergii et Bachi dyaconus cardinalis.
Ego Nicholaus sancte Marie in Cosmidin dyaconus cardinalis.
Ego Bobo sancti Theodori dyaconus cardinalis.
Ego Petrus sancte Marie in via lata dyaconus cardinalis.
Ego Cencius sancte Lucie in Orchea dyaconus cardinalis.
Datum Rome apud sanctum Petrum per manum Egidij sancti Nicholai in carcere Tulliano dyaconi cardinalis decimo septimo Kalendas Julij incarnacionis dominice anno millesimo centesimo nonagesimo qvarto pontificatus vero domini Celestini pape tercij anno qvarto.
30.
..........tatis aculeis sentiant se percelli, qui simul conspiraverunt in unum adversus dominum et adversus Christum ejus. Sentiant, inquam, mi domine, quantæ sit temeritatis apostolicis obviare mandatis. Novit sanctitas vestra, quod episcopos, qui tyranno prædicto coronam regiæ dignitatis contra vestrum mandatum imponere non timuerunt, ut melius nostis, anno præterito in ecclesia principis apostolorum coram infinita multitudine hominum in octavis sancti Martini excommunicationis vinculis innodastis. Hi autem viri mendaces et iniqui ad fraudem toti conversi cavillationes et iniqua consilia contra justum prædictum, videlicet archiepiscopum, fabricaverunt in incude mendacii, ut vos capiant in sermone, quod longe sit a vobis. A seculo autem non est auditum, quod in Christiana religione sacerdos excommunicatus fuerit in regem inunctus. Rogamus igitur et supplicamus, rogat et nobiscum multitudo sanctorum, ut in præsenti negotio zelus vestræ sanctitatis emineat, et prævalente justitia falsitas in sua assertione succumbat, et iniqui comprehendantur in superbia sua, ut sit pax hominibus bonæ [106] voluntatis, malivolis autem et his, qui oderunt pacem, petra scandali et lapis offensionis. Vivat et valeat sanctitas vestra in æternum et ultra.
31.
Ad priorem de Cunungelle.
Dilectis in Christo Laurentio priori, et Enrico cæterisque in Coninguhelle canonicam vitam professis frater Willelmus sancti Thomæ de Paraclito minister indignus sic currere ad bravium vocationis supernæ, ut comprehendant.
Nostis, carissimi - scientibus enim loquimur - quod animi, qui veraciter amoris legibus astringuntur, nullo maris discrimine, nullo terrarum spatio discutiuntur. Nec diffitemur, immo verius astruimus, quod sicut ignis olei perfusione validius inardescit, sic amor, si subtrahitur nonnunquam præsentia corporalis, ne mutuis foveatur alloquiis, scriptis tamen recentioribus incalescit. Inde est, quod absentes corpore spiritu præsentes præsentia vobis offerimus, ne vel apud vos concepta dilectio consenescat, vel occasione distantium corporum vis amoris fortasse languescat. Nuperrime vobis conscripsimus statum vestrum certius cupientes agnoscere, † quam aut † si fortuna secundior favore divinitatis arrideat, gratulamur; sin rebus vestris tristior, † opus invideat, damni communis infortunium deploramus. Est enim rationi congruum, ut quod commune datur, communiter sit ferendum. Cæterum ad vestram notitiam volumus pervenire, nos ad partes vestras navem nostram cum brasio in proximo velle dirigere, ut ex hoc fructum debitum percipere valeamus. Verumtamen super hoc volumus vestræ fraternitatis habere consultum, si videlicet nos regum vestrorum vel aliorum vestrorum timere congressum oporteat. Sit igitur industriæ vestræ, nobis vel voce vel scripto præfigere partem tutiorem, ne nos expensam amittere contingat et laborem. Quod totum per latorem præsentium volumus, rogamus impleri.
32.
Celestinus episcopus seruus seruorum dej. dilectis filijs. Nidrosiensi capitulo. salutem et apostolicam benedictionem. Cum ecclesiastice dignitates et spiritualis iurisditio a laicorum personis [108] esse debeant aliene. mirari non sufficimus. quod post canonicas institutiones felicis recordationis Adrianj pape predecessoris nostri quibus tres archidiaconatus in ecclesia uestra distincxit. et decanum duxit unicum ordinandum. per laicos iurisditiones conquerimini ecclesiasticas exerceri. et eis in spiritualibus indebitam potestatem concedj. Volentes igitur tam detestabile uitium a Nidrosiensi ecclesia remouere. auctoritate presentium districtius inhibemus. ne aliquis laicus in diocesi uestra ecclesiasticam iurisditionem exerceat. uel causas audiat aut diffiniat. que iudicio exigunt ecclesiastico terminarj. Nullj ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre inhibitionis et constitutionis infringere. uel ej ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit indignationem omnipotentis dej. et beatorum Petrj et Paulj apostolorum eius. se nouerit incursurum. Datum Laterani xvj. Kalendas Aprilis. Pontificatus nostri anno quinto.
33.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri . . . Bergensi episcopo salutem et apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur quod iustum est et honestum, tam uigor equitatis quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Sane sicut ex tua significatione comperimus, mercatores diocesana tibi lege subiecti, cum eos negotiationis causa in Jslandiam transfretare contingit, decimas quas ecclesia tua percipere ab antiquis temporibus consueuit, contra salutem suam detinent, eas reddere denegantes. Volentes igitur tibi et ecclesie tue paterna sollicitudine prouidere, fraternitati tue auctoritate apostolica indulgemus, quatenus mercatores ipsos ad persoluendas consuetas et debitas decimas, si monitione premissa noluerint, ecclesiastica districtione sine appellationis obstaculo compellendi liberam habeas facultatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Rome apud Sanctum Petrum vij. kalendas Junij pontificatus nostri anno primo.
[110] 
34.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabilibus fratribus Orchadiensi et Rosmarchenensi episcopis salutem et apostolicam benedictionem. Dilectus filius nobilis uir H‹araldus› Catenensis et Orcadiensis comes nobis significare curauit, quod ipse pro redemptione peccatorum suorum a tempore felicis memorie Alexandri pape predecessoris nostri denarium vnum de qualibet domo in comitatu Catenensi habitata annuatim statuit pro elemosina colligendum et ob reuerentiam beatorum apostolorum Petri et Pauli ad sedem apostolicam dirigere consueuit, quam uisitationem nomine elemosine annuatim ad opus Romane ecclesie colligende tam suo quam bone memorie A‹ndree› olim Catenensis episcopi et aliorum nobilium illarum partium testimonio confirmauit. Cum autem postea, memorato A‹ndrea› Catenensi episcopo uiam vniuerse carnis ingresso, uenerabilis frater noster J‹ohannes› in eandem ecclesiam fuisset in episcopum institutus, predictam elemosinam irritare presumens, eam ab his qui sunt in sua diocesi constituti, auctoritate propria interdixit exsolui. Quocirca fraternitati uestre per apostolica scripta mandamus, quatenus si uobis constiterit de predictis, prefatum Catenensem episcopum, si monitione premissa hoc facere neglexerit, ad satisfaciendum de elemosinis subtractis hucusque, et ne eas reddi de cetero interdicat, sicut iustum fuerit, auctoritate nostra, sublato appellationis obstaculo, per censuram ecclesiasticam compellatis. Quod si ambo his exsequendis interesse non potueritis, alter uestrum ea nichilominus exsequatur. Datum Rome apud Sanctum Petrum sexta kalendas Junij pontificatus nostri anno primo.
35.
a. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabilibus fratribus› P‹aulo› Skalaholtdensi et B‹rando› Holensi episcopis et ‹dilectis filiis› aliis ecclesiarum prelatis et clericis per Hislandiam constitutis ‹salutem et apostolicam benedictionem›. Quamuis insula uestra longo terrarum tractu ab vrbis partibus sit remota, uos tamen quod apostolice prouisionis non sitis extorres extimare debetis, cum [112] ex iniuncto nobis apostolatus officio facti simus secundum apostolum sapientibus et insipientibus debitores, et ita pastoralem sollicitudinem gerimus de propinquis, quod eam extendimus etiam ad remotos, quos absentes corpore spiritu uero presentes caritatis brachiis amplexamur. Sane dilectum filium Erlendum abbatem latorem presentium, quem ad nos transmittere curauistis, boni testimonii uirum paterna benignitate recepimus, et sicut eo didicimus referente, licet nullas ex parte uestra portauerat nobis litteras sigillatas, quas tamen asseruit se ammisisse in maris periculis constitutum, non nulla in partibus uestris uelut in usum et consuetudinem sunt redacta, que ab agro dominico sunt studiosius extirpanda, ne per spinas et tribulos semen euangelicum suffocetur. Inter que sequentia duximus ad cautelam exempli gratia exprimenda, ut per ea studeatis cetera uitia capitalia euitare, per que ira dei uenit in filios diffidentie, qui stercora pro croceis amplectuntur et luci tenebras anteponunt. Et ut incipiamus a primo inobedientie uitio, per quod peccatum intrauit in mundum, cum in ecclesia dei diuersi gradus ad instar celestis curie sint distincti, ut secundum dispositionem superiorum obtemperantibus inferioribus cuncta rite procedant, unde et Romana ecclesia tamquam magistra non humana sed diuina dispositione uniuersis et singulis per orbem ecclesiis est prelata, ut ad eam uelut capud alie sicut spiritualia menbra respondeant, cuius pastor ita suas aliis uices distribuit, ut ceteris uocatis in partem sollicitudinis solus retineat plenitudinem potestatis, ut de ipso post deum alii dicere possint «et nos de plenitudine ipsius accepimus», sicut idem E‹rlendus› abbas nobis diligenter exposuit, qui sunt inter uos subditi, dum prelatis suis in hiis, que agunt perperam, nolunt humiliter obedire ac secundum ipsorum monita salubria declinare a malo et facere bonum, contra torrentem dispositionis diuine brachia nituntur extendere et quasi contra stimulum calcitrare, que sic disposuit gradus et ordines differentes, ut reuerentiam minores maioribus exhiberent, profecto qui talia agunt regnum dei non possidebunt, erroris magnitudinem non pensantes, cum secundum prophetam peccatum ariolandi sit repugnare et scelus idolatrie nolle acquiescere. Hii nempe uel sunt potentes et peccata sua propria [114] temeritate defendunt, non attendentes quod legitur potentes potenter tormenta patientur, et deposuit potentes de sede uel minores, et ut licentius proruant in peccatum, maiorum tuitione defendere se nituntur, declinantes corda sua in uerba malitie, ad excusandas excusationes in peccatis, tamquam in extremo examine, quando unusquisque onus suum portabit, illi possint eos a uentura ira defendere, qui pro suis sceleribus eternis incendiis reseruantur. Quid de homicidiis, incendiis et fornicationibus referemus, et quod excommunicatis communicare presumitis et presertim Suero, excommunicato et apostate, deo et sanctis eius pro suis actibus inimico ? Si uellemus ad unguem singula prosequi, que inter uos dicuntur peccatis exigentibus frequentari, pagina cresceret in inmensum et tedium legentibus et audientibus generaret. Dolemus ergo plurimum et tristamur, hec inter uos libere perpetrari, sed ueremur ammodum et mouemur, ne forte, quod absit, propter dissolutam negligentiam uestram ista proueniant. Que dum negligitis perturbare, quid aliud facitis quam fouere, facti canes muti non ualentes latrare, quibus dicitur per prophetam: Clama! Ne cesses! Quasi tuba exalta uocem tuam! Annuntia populo meo scelera eorum et domui Jacob peccata eorum! Vnde apostolus inquid Ephesiis : Munde sunt manus mee a sanguine omnium uestrum. Non enim subterfugi quominus annuntiarem uobis omne consilium dei . Mundus ergo a sanguine ipsorum non esset, si eis annuntiare dei iudicium noluisset, quia cum increpare delinquentes noluerit, eos procul dubio tacendo pastor occidit. Cum itaque in tremendi die iuditii de uestris et subditorum uestrorum actibus debeatis reddere rationem, quin etiam et de omni uerbo otioso quodcunque locuti fueritis, hortamur uniuersitatem uestram, monemus in domino et per apostolica scripta mandamus, quatenus contra delinquentes quasi contra bestias Ephesi uiriliter exurgentes, ne post cursum uite labentis in manus dei uiuentis, quod horrendum est, incidatis, murum uos pro domo domini non dubitetis opponere, et contra faciem Damasci turrim uos inexpugnabilem opponentes euellere ac destruere, edificare pariter et plantare unanimiter procuretis, que in ecclesia dei euellenda et destruenda, edificanda fuerint [116] et plantanda. Ceterum quoniam adhuc habemus multa uobis dicere, que non possunt commode per presentem epistolam declarari, premissis breuiter prelibatis caritati uestre duximus predicendum, quod actore Patre luminum, a quo est omne datum obtimum et omne donum perfectum, in proximo inuento uiro secundum cor nostrum eum ad uos mittere disposuimus, per quem de singulis, que omittere uel facere debeatis, et omnibus, que fuerunt nobis ex parte uestra proposita, eum ad uos uenerit, efficiemini certiores. Datum Reate .iij. kalendas Agusti ‹pontificatus nostri anno primo›.
b. In eundem fere modum scriptum est principibus et populis per Hislandiam constitutis: Quamuis insula uestra ut supra et cetera usque «libere perpetrari» quos saluos fieri cupimus et ad agnitionem ueritatis uenire, ad quod uiam uobis salubriter preparabit, si habueritis in hiis, que dei sunt, obedientiam ad prelatos et eos, immo deum in ipsis, curaueritis honorare, in quibus contemptis deus spernitur et in receptis recipitur et etiam honoratur, et operam impenderitis in operibus pietatis et presertim elemosinis conferendis, quarum efficatiam scriptura commendans inquid: Sicut aqua extinguit ignem, ita elemosina peccatum extinguit. Ceterum quoniam adhuc habemus etc. ut supra. Datum ut supra.
36.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri... › Nidrosiensi archiepiscopo ‹salutem et apostolicam benedictionem›. Examinatam tue fidei puritatem et feruoris constantiam quam nec persecutio nec gladius nec fames nec exilium diuturnum a caritate Christi et dei separare potuit uel deicere a statu libertatis ecclesiastice conseruando, quem etiam nec terror coegit nec mine mouerunt nec demulxerunt blanditie nec preces nec promissiones potuerunt inducere, ut Suero sacrilego et apostate, qui regnum Norwagie per effusionem sanguinis et uiolentiam occupauit in matris infamiam se asserens de regali progenie descendisse, uel latenter annueres uel expresse faueres, dignis in domino laudibus commendamus, et tanto amplius ex hoc fraternitatis tue fortitudini congaudemus, quanto in te potius persecutor exarsit, sed constantia tua eius [118] tirannidem superauit. Vnde cum tibi contra tirannum illum a tuis esset suffraganeis assistendum nec eorum aliquis eidem excommimicato deberet prestare fauorem, utpote qui ecclesias et ecclesiasticos uiros seruituti subicere nititur, opprimere pauperes et effundere sanguinem innocentem, ferre non possumus non moleste, quod . . . Bergensis episcopus, suffraganeus tuus, contra bone memorie C‹elestini› pape, predecessoris nostri, mandatum et contra tuum etiam interdictum castra ipsius sequi non dubitat celebrans excommunicato diuina et in eius presentia uniuersa exercens ecclesiastica sacramenta. Qui licet a te fuerit sepius euocatus, tuo tamen se noluit conspectui presentare. Quia uero tanta presumptio seueriori debet animaduersione puniri, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatinus episcopum ipsum, si premissis ueritas suffragatur, ab officio beneficioque suspendas nec prius sententiam suspensionis relaxes, quam nostro se conspectui presentarit. Quod si forsan sententiam tuam seruare neglexerit, anathematis eum censura percellas, et singulis diebus dominicis et festiuis pulsatis campanis et candelis extinctis excommunicatum facias publice nunciari, ut quem timor domini a malo non reuocat, rubor saltem et pena compescant, sciturus quod nos predictum Suerum absoluere non proposuimus, nisi taliter satisfaceret de commissis, quod eius esset satisfactio non irrationabiliter admittenda. 89 Datum ‹apud Ciuitatem Castellanam .ij. Nonas Octobris pontificatus nostri anno primo›. 1
37.
a. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri . . .› Nidrosiensi archiepiscopo, vniuersis episcopis et aliis ecclesiarum prelatis in Norwagia constitutis, in fidelium communione manentibus ‹salutem et apostolicam benedictionem›. In uestrorum et totius populi Norwagie criminum ultionem permittente domino credimus accidisse, quod usque adeo in uos et totum regnum Norwagie tirannica Sueri crudelitas et uiolentia detestanda preualuit, ut et regnum nec electione principum, prout accepimus, nec ratione sanguinis occuparit et in uiros ecclesiasticos ipse quondam ecclesiastico, sicut dicitur, functus officio debachetur, ecclesias opprimat, clericos persequatur, affligat pauperes et seuiat in potentes, ita ut diuino credatur accidisse iudicio, ut qui secundum etiam suam [120] assertionem illegitime natus ad sacros non fuerat ordines promouendus, contra sanctiones canonicas assumptus ad eos fortius in illos deseuiat, qui in ordinatione ipsius statuta canonum non seruarunt. Miramur autem non de deo, qui ad correctionem uestram eius tirannidem hactenus tolerauit, nec de ipso, cuius spiritus obstinatus in malo malum dediscere assuetus iniquitati non potest, sed de hiis, qui apostatam sacrilegum et nefande adhuc etiam sacrilege temeritatis ausa secuntur et ei prebent auxilium et fauorem, cuius tirannidem persequi potius pro uiribus tenebantur. Licet autem ad edomandam eius uersuciam frequens manauerit ab apostolica sede mandatum, nondum tamen sic eius potuit peruersitas refrenari, quin adhuc quibusdam eum in suarum sequentibus perniciem animarum in quadam parte Norwagie dominetur et in ea rabiem superet aquilonis. Qui ut amplius uos et uniuersum Norwagie populum circumueniret et auctoritate apostolica regnum sibi ostenderet confirmatum, bone memorie C‹elestini› pape predecessoris nostri bullam falsare non timuit, qua uarias litteras sigillauit; sed is, cui manifesta sunt omnia, eius falsitatem detexit. Ne autem eius peruersitas diutius deseuiat in insontes, vniuersitati uestre per apostolica scripta districte precipiendo mandamus, quatinus uniuersum Norwagie populum diligentius moneatis, ne ipsum ulterius sequi presumant aut ei prestare auxilium uel fauorem. Alioquin uniuersos sequaces ipsius excommunicationis nuncietis sententia innodatos, et claudentes ecclesias et nullum in tota terra Norwagica, que ipsum sequitur, sacramentum ecclesiasticum preter baptismata paruulorum et penitentias morientium celebrantes fautoribus eius decedentibus sepulturam ecclesiasticam denegetis. Ad hoc discretionem uestram nolumus ignorare, quod cum nuncij eius ad nostram presentiam accessissent, a nobis super facto ipsius nichil potuerunt penitus impetrare. Vnde si quid pro eo se obtinuisse confinxerint, a falsariis id obtentum esse noueritis, quorum multitudo in nostre promotionis iniciis cum falsis bullis per nostram fuit sollicitudinem deprehensa. Datum apud Ciuitatem Castellanam. ij. Nonas Octobris ‹pontificatus nostri anno primo›.
b. ‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Canuto› Illustri Regi Danorum ‹salutem et apostolicam benedictionem›.
[122] 
Tam cleri quam populi Norwagiensis promerentibus culpis permittente domino credimus accidisse etc. usque «deseuiat in insontes», serenitatem regiam rogamus monemus et exhortamur in domino, ac per apostolica scripta mandamus, quatinus ad defendendas ecclesias, clericos in sua libertate tuendos, liberandos pauperes et potentes de manu persecutoris illius, immo etiam ad deiciendum monstrum illud, quod hiis solis parcit, quibus nocere non potest, taliter accingaris, ut et a deo retributionem eternam et nostram consequi gratiam specialius merearis, persecutoribus tante iniquitatis assistas, resistas sequacibus, ita quod membrum illud diaboli non possit in regno Norwagie denuo debachari aut persecutionem in ecclesiis ulterius suscitare. Datum ut supra.
c. In eundem modum . . . Illustri Regi Suetie.
d. In eundem modum Nobili uiro . . . Comiti Suetie.
38.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri...› Nidrosiensi archiepiscopo ‹salutem et apostolicam benedictionem›.
Quod in dubiis nostro postulas certificari rescripto, ut iuxta illud tue discretionis arbitrium modereris, fraternitatem tuam dignis in domino laudibus commendamus. Sane consuluit nos tua fraternitas, utrum altare, in quo excommunicatus diuina celebrare presumpsit, reconsecrari debeat, et an sit communicandum excommunicato, qui quod staret mandato ecclesie iuratoriam prestitit cautionem, sed nondum absolutionis beneficium est adeptus, et si excommunicato communicare aliquis et qui etiam teneantur. Quesiuit etiam, que pena hiis fuerit iniungenda, qui excommunicatis uolentes communicant uel inuiti, et quid de presbyteris sit agendum, qui gubernant naues ad pugnam et pugnant, et hiis, qui alios incitant, sed non pugnant.
Ad hoc autem fraternitati tue taliter respondemus, quod nec altare, in quo excommunicatus celebrat, debet, nisi aliud interueniat, consecrari, nec excommunicato, licet quod stet mandato ecclesie iuramento firmarit, communicari debet, donec fuerit per ecclesiam absolutus. Alioquin post iuramentum non esset absolutio necessaria. Vtrum autem, si absolutionis beneficium non contemptus religionis sed articulus necessitatis excluserit, tali uel saltem in morte [124] communicare sit licitum, quia minime per tuas litteras requisisti, ad presens non duximus respondendum. Nullus autem omnino nominatim excommunicato scienter communicare tenetur nisi quedam persone, que per illud Gregorii pape capitulum «Quoniam multos» specialiter excusantur. Illi autem, qui nominatim excommunicatis presumptuose participant preter personas dicto canone denotatas, nisi ab eorum participatione commoniti forte destiterint, excommunicationis sunt uinculo innodandi. Secus autem si ei scienter communicant, qui cum participibus suis est uinculo excommunicationis sententialiter innodatus: tunc enim et ipsi sententiam excommunicationis incurrunt. Quia uero tam sacerdotes, qui gubernant naues ad pugnam, quam qui personaliter exercent pugne conflictum, et hii, qui alios incitant ad pugnandum, omnes quidem enormiter peccant, de rigore canonum credimus deponendos. Hii preterea, qui beneficium ecclesiasticum sibi collatum sponte in manum laicam resignantes illud denuo a laico susceperunt, eodem sunt beneficio spoliandi, licet resignatio talium facta laico nullam obtineat firmitatem. Altare uero, in quo tabula, cui consecrationis benedictio pontificali ministerio adhibetur, mota fuerit uel enormiter fracta, debet non immerito consecrari. Nec negamus, quin oleum non consecratum consecrato possit oleo commisceri. Clerici autem, qui excommunicati uel ab excommunicatis scienter ad ordines sunt promoti, debent ab ordine sic suscepto deponi. Datum apud Ciuitatem Castellanam vi. Jdus Octobris ‹pontificatus nostri anno primo›.
39.
Innocentius episcopus Nidrosiensi archiepiscopo. Sacris est canonibus institutum et utentium consuetudine approbatum, ut quibus non communicavimus vivis non communicemus defunctis, et ut careant ecclesiastica sepultura qui prius erant ab ecclesiastica unitate præcisi, nec in articulo mortis ecclesiæ reconciliati fuerint. Unde si contingat interdum, quod vel excommunicatorum corpora per violentiam aliquorum vel alio casu in coemeterio ecclesiastico tumulentur, si ab aliorum corporibus discerni poterunt, exhumari debent et procul ab ecclesiastica sepultura iactari. Quodsi discerni non poterunt, expedire non credimus, ut cum excommunicatorum [126] ossibus corpora extumulentur fidelium, quum licet non obsit iustis sepultura nulla vel vilis, impiis tamen celebris vel speciosa non prosit. Distinguimus autem, utrum is, qui communicat excommunicatis invitus, sit per coactionem adstrictus aut per metum inductus. In primo siquidem casu talem non credimus excommunicatione teneri, quum magis pati quam agere convincatur. In secundo vero licet metus attenuet culpam, quia tamen non eam prorsus excludit, quum pro nullo metu debeat quis mortale peccatum incurrere, talem excommunicationis labe credimus inquinari. Licet autem is, qui voluntarius excommunicatis illis communicaverat, qui cum omnibus fautoribus et participibus suis excommunicationis sententia sunt adstricti, ad cor postmodum rediens, de mandato ecclesiæ excommunicatos, quos prius foverat, expugnaverit: non tamen prius, quam absolutionis gratiam perceperit, habendus est absolutus, nec si occumbat in huiusmodi bello, sunt absolutiones vel oblationes recipiendæ pro eo, vel orationes Domino porrigendæ, nisi quum de ipsius viventis poenitentia per evidentia signa constiterit, et iuxta cuiusdam constitutionis nostræ tenorem defuncto etiam absolutionis beneficium impendatur.
40.
Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri... Orchadensi episcopo salutem et apostolicam benedictionem.
Ex litteris tue fraternitatis accepimus, quod Lumberdus laicus, lator presentium, cum comite suo Catenesiam in expedicione perrexit, ubi castello ab exercitu comitis expugnato et interfectis pene omnibus, qui erant in ipso, captus est episcopus Catenesie, cuius ut linguam abscideret, a quibusdam, ut dicit, de exercitu comitis est cohactus. Quia vero grauis est et grandis excessus, nos ei secundum formam ecclesie absoluto talem et ad satisfactionem suam et ad terrorem aliorum iniunximus penitentiam, ut cum festinatione reuertens in patriam discalciatus et nudus preter bracas et laneum uestimentum curtum et sine manicis, lingua subtili funiculo religata et paulisper [128] extracta, ut promineat extra labia, summitatibus eiusdem funiculi nexis in collo, cum uirgis in manu quindecim diebus continuis per terram suam, unde ipse est oriundus, et terram illam, unde erat episcopus mutilatus, ac circumpositam regionem, uidentibus uniuersis, manifeste procedat, ueniensque ad ingressum ecclesie sed nequaquam ingrediens prostratum in terram disciplinari se faciat cum uirgis, quas in manu gestabit, sicque in silentio et ieiunio usque post uesperam diem ducat, et tunc ad sustentationem nature pane tantum reficiatur et aqua. Illis uero quindecim diebus peractis preparet se ut infra mensem incipiat Ierosolimitanam prouinciam proficisci, ubi per triennium desudet in obsequio crucifixi, arma decetero contra Christianes minime assumpturus, et per undecim annos omnibus sextis feriis in pane et aqua ieiunet, nisi forte per indulgentiam alicuius discreti pontificis uel propter debilitatem corporis uel propter feruorem estatis hec abstinentia temperetur. Tu ergo redeuntem hoc modo recipias et iniunctam sibi penitentiam eum facias obseruare. Datum apud monasterium Subiacense.
41.
‹Innocentius episcopus seruus seruorum dei venerabili fratri...›
Nijdrosiensi archiepiscopo et suffraganeis eius ‹salutem et apostolicam benedictionem›. Exultauit cor nostrum in domino, et letati sumus gaudio magno ualde, omnipotenti deo dignas gratias referentes, quod post nubilum serenum et post tempestatem tranquillum induxit. Accepimus enim et accepisse gaudemus, quod defuncto Suero, qui regnum Norwagie usurpauerat uiolenter, per quem toti terre imminebat confusio et turbatio generalis, ita quod plures de maioribus et melioribus preter infinitam stragem quamplurium aliorum propter hoc ab eo fuerant in exilium relegati, . . . filius eius in regno non in proposito succedens eidem, hijs, qui propter hoc exulabant, ad propria reuocatis, ecclesias et ecclesiasticas personas diligit et honorat, terram ipsam et populum in plena pacis tranquillitate gubernans. Porro non modica sumus admiratione commoti, quod tu, frater archiepiscope, ipsum et complices eius ab excommunicationis sententia, qua fuerant auctoritate nostra ligati, usurpando quod tuum non erat nec ad te ullatenus pertinebat, absoluere temeritate propria minime dubitasti et ad modum simie, [129] que simulat actus humanos, simulasti te uelle facere quod non poteras nec de iure debebas, super quo non solum tu incidisse dinosceris in errorem, sed et ipsi, qui cum ligati amplius teneantur, se falso estimant absolutos. Quocirca fraternitati tue per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatenus absolutionem illam publice nuncietis irritam et inanem et postmodum ab eis iuratoria cautione recepta secundum formam ecclesie auctoritate nostra illis absolutionis beneficium impendatis, aliquot ex eis tam pro se quam pro aliis cum testimonio litterarum uestrarum ad nostram presentiam destinantes. Datum Anagnie viiij. kalendas Februarii ‹pontificatus nostri anno sexto›.


1. maiorem cod.
2. valeat cod.
3. diuiserit cod.
4. Over laboribus står i cod.: id est novalibus.
5. portant el. likn. vantar.
6. Under dietas står i cod. overstroke dies.
7. Eller et.
8. Bde codd. har I.
9. prudentiam P(eterhouse College 193).
10. quo C(ottoniana, Vitellius E XIII).
11. Vnde P.
12. Vantar C.
13. retinuerit C.
14. furtiuo C.
15. interim qui C.
16. transire P.
17. uxor C.
18. Vantar C.
19. Vantar P.
20. sive C.
21. Vantar P.
22. enim C.
23. Vantar P.
24. Vantar P.
25. esebio P.
26. sancto C.
27. obseruandi cod.
28. modicum cod.
29. ut cod.
30. commitantem cod.
31. Sjå kommentaren.
32. collectam cod.
33. qualibet cod.
34. sepultura cod.
35. Granden cod.
36. ordinē cod.
37. vocate cod.
38. uaxantum cod.
39. Eller clerico.
40. Vantar i cod.
41. Cistrensis cod.
42. constituit cod.
43. et cod.
44. Truden cod.
45. 2 1/2 line vantar; i samsvar med meininga er det utfylt etter dekretalen c. 6 X 3, 39.
46. Vantar i cod.
47. el... cod.
48. fris cod. (= Parism Bibl. nat. lat. 3922 A, fol. 164 a).
49. suer cod.
50. episcopo M.
51. denuncietur M.
52. Vantar M.
53. imponenda M.
54. Vantar M.
55. subsannant M.
56. forte H.
57. frequentius M.
58. incurrunt HM.
59. igitur M.
60. fuerunt M.
61. - 13 sacril. man. extensione H, per sacrilegam man. iniectionem M.
62. confusus M.
63. occisorum H.
64. sive M.
65. Vantar H.
66. clericali H.
67. correctionem M.
68. laici H.
69. constitutus M.
70. concilio H.
71. maturiori M.
72. habent M.
73. revertuntur M.
74. neganda M.
75. scientia H.
76. exagregatione HM.
77. proponitur M.
78. fecerint M.
79. persequentes M.
80. accatius M.
81. servant M.
82. a HM.
83. continetur M.
84. licet M.
85. offendunt HM.
86. sui H.
87. cunctorumque M.
88. eius M.
89. Datum ut supra cod.