Incipiunt chronica regum Manniæ et Insularum et episcoporum et quorundam regum Angliæ,
Scotiæ, Norwegiæ.
Anno ab incarnatione Domini m
o. (1017) Rex Cnutus filius Suani
1
totius Angliæ suscepit imperium. Postea, occiso Edwino clitone germano
2
regis Edmundi
3
, filios regis ejusdem Edmundum et Edwardum ad Regem Suauorum occidendos misit. Qui
nolens occidere pueros innocentes eos ad regem Hungariæ Salomonem misit, Edmundus
autem processu temporis ibidem vitam finivit: Edwardus vero Agatham, filiam germani
imperatoris Henrici, in matrimonium accepit, ex qua Margaretam, postea Scotorum reginam,
et Christinam, sanctimonialem virginem, et clitonem Edgarum suscepit. Cnutus Rex duxit
uxorem Emmam, ex qua suscepit Hardecnutum postea Danorum et Anglorum regem, et Gunnildam
filiam quæ nupsit postea Henrico Romanorum Imperatori.
M
o ij
o. (1019) Cnutus rex Anglorum et Danorum Danmarc adiens ibidem per totam hyemem mansit
gloriose.
Anno m
oiij
o. (1020). Rex Cnutus Angliam rediens magnum concilium apud Cyrecestrem in pascha tenuit.
Anno m
oxi
o. (1028). Rex Cnutus, cum .1. magnis navibus Norwegiam devectus Olavum regem de illa
expulit, sibique eam subjugavit.
Anno m
oxij
o. (1029). Cnutus rex Anglorum Danorum et Noreganorum rediit.
Anno m
oxiij
o. (1030). Sanctus Olavus rex, Haraldi regis filius, quem Cnutus expulerat, reversus
est in Norwegiam, et injuste peremtus a Noreganis, glorioso coronatus martyrio, migravit
ad Dominum.
Anno m
oxiij
o. (1031). Rex Cnutus magno cum honore Romam profectus est, et ingentia munera in auro
et argento Sancto Petro obtulit, et ut schola Anglorum libera esset a Johanne papa
impetravit.
Anno m
oxv
o. (1032). Ecclesia sancti Edmundi regis et martyris dedicata est, in qua rex Cnutus
communi consilio præsulum et optimatum suorum ejectis presbyteris sæcularibus monachos
imposuit. Eodem anno ignis inexstinguibilis multa per Angliam loca cremavit.
Anno m
oxvij
o. (1034). Malcolm Rex Scotorum obiit, cui Duncan successit in regnum.
Anno m
o xviij
o. (1035). Cnutus rex Anglorum ante suum obitum super Noreganos Suuanum filium suum
constituit, super Danos Hardecnutum filium et Emmæ reginæ filium regem locavit; super
Anglos vero Haraldum filium suum ex Hamtunensi Elfiva procreatum. Postea vero Cnutus
rex Idus Novembris apud Sceaftesburiam præsenti vita decessit. Wintoniæ in veteri
monasterio satis honorifice tumulatur. Non multo post tamen regnum Angliæ inter Haraldum
et Hardecnutum dividitur. Eodem anno Robertus dux Normanniæ obiit, cvi successit filius
ejus Willelmus Bastard puer.
Anno m
oxx
oij
o. (1037). Haraldus, rex Merciorum et Norhumorum (!), eligitur ut per totam Angliam
regnaret, spreto fratre suo Hardecnuto, quia nimium in Danmarc morabatur.
Anno m
oxx
oiij
o. (1040). Obiit Haraldus rex Lundonis, et in Uestmuster sepelitur, cvi Hardecnutus
successit.
Anno m
oxx
ovij
o. (1046). Magnus rex Norwegiæ sancti Olaui regis filius, fugato rege Danorum Suano,
Danmarc sibi subjugavit.
Anno m
oxx
oviij
o. (1047). Magnus Rex cum Suano prælium commisit, illum de Dannemarc expulit, et in
illa regnavit, ac nun multo post obiit.
Anno m
oxx
oix
o. (1048). Suanus Danmarchiam iterum recepit, et Haraldus Harphagre regis Sywardi filius
Norwegiam recepit. Ipse vero ex parte matris frater sancti Olavi erat, patruus scilicet
Magni regis. Hic cum Anglorum rege per nuncios suos pacem fecit. Eodem anno terræ
motus magnus exstitit.
Anno m
oxxx
ov
o. (1054). Dux Norhymbriorum Sywardus jussu regis Eduuini Scotiam cum multo exercitu
intrans prælium cum rege Scotiæ Mactheath (!) commisit, illumque fugavit, et Malcolmum,
ut rex jusserat, regem constituit.
Anno m
oxxx
ovi
o. m
oxxx
ovij. m
oxxx
oviij
o. m
oxxx
oix
o. m
ox
ol
o. m
ox
oli
o. m
oxl
oij. m
oxl
oiij
o. m
oxl
oiv
o. nihil memoriæ.
Anno m
oxl
ov. (1064). Norualorum rex Grifinus a suis interficitur, caputque ejus cum ornatura
comiti Haraldo mittitur, quod mox ille regi Edwardo detulit. Rex vero Edwardus terram
ipsius duobus fratribus suis concessit.
Anno m
oxl
ovi
o.
Anno m
oxl
ovij
o. (1066). Obiit piæ memoriæ Edwardus rex Angliæ, de quo dicitur, quod erat honor et
gloria Anglorum dum vixit, et eorundem ruina dum moritur. Cui successit in regnum
Haraldus filius Goduini, contra quem Haraldus Harfager rex Norwegiæ prælium commisit
apud Stamfordbrige; et Angli victores existentes maximam cladem Norwegientium fecerunt,
et omnes in fugam compulerunt. De qua fuga quidam Godredus cognomento Crouan filius
Haraldi nigri de Ysland fugiens venit ad Godredum filium Sytric qui tunc regnavit
in Mannia, et honorifice susceptus est ab eo. Eodem anno Willelmus Bastard Angliam
debellavit, Haraldum regem occidit, et pro eo regnavit, et Anglos perpetuæ servituti
subdidit. Præfuit autem genti Anglorum annis .xxti, mensibus .xi, cvi successit filius
ejus.
Anno m
ol
oi
o. (1070). Malcolmus rex Scotiæ Angliam vastavit usque Clibland et Margaretam in matrimonium
accepit. Eodem anno obiit Godredus filius Sytric rex Manniæ, cui successit filius
ejus Fingal.
Anno autem m
ol
ovi
o. (1075) Godredus Crouan collegit multitudinem navium et venit ad Manniam, prælium
cum populo terræ commisit, sed superatus et fugatus est. Iterum exercitum et naves
coadunavit, venit ad Manniam, pugnavit cum Mannensibus, victus
et fugatus est. Tertio congregavit multitudinem copiosam et venit noctu ad portum,
qui vocatus est Ramsa, et trecentos viros occultavit in silva, quæ erat in devexo
montis supercilio, qui vocatur Scacafel. Orto lucis sidere, Mannenses construxerunt
aciem suam, et magno impetu facto congressi sunt cum Godredo. Cumque pugna vehemens
esset, trecenti viri, surgentes de insidiarum loco a tergo, Mannenses debilitare coeperunt
et in fugam compellere. Cum autem vidissent se superatos, nec aliquem diffugii sibi
locum patere, — nam reuma maris Ramso amnis alveum impleverat — et hostes ex altera
parte constantes se persequentes, qui tunc remanserant, clamore miserabili postulabant
a Godredo vitam sibi donari. Ille autem flexus misericordia et miserans calamitatem
eorum, quum apud ipsos per aliquod tempus nutritus fuerat, revocavit exercitum, et
prohibuit ne eos diutius persequerentur. Godredus sequenti die optionem exercitui
suo dedit, vel si mallent Manniam inter se dividere et in ea habitare, vel cunctam
substantiam terræ accipere, et ad propria remeare. Illis autem magis placuit totam
insulam vastare et de bonis illius ditari, et sic ad propria reverti. Godredus autem
paucis qui secum remanserant de insulanis australem partem insulæ, et reliquiis Mannensium
aquilonarem tali pacto concessit, ut nemo eorum aliquando auderet jure hæreditario
sibi aliquam partem terræ usurpare. Unde accidit ut usque in hodiernum diem tota insula
solius regis sit, et omnes redditus ejus ad ipsum pertineant.
Igitur Godredus subjugavit sibi Dubliniam et magnam partem de Laynestir. Scotos vero
ita perdomuit, ut nullus qui fabricaret navem vel scapham ausus esset plus quam tres
clavos inserere. Regnavit autem sexdecem annos et mortuus est in insula quæ vocatur
Yle. Reliquit sane tres filios, Lagmannum, Haraldum, et Olavum. Lagmannus major natu,
regnum arripiens, septem annos regnavit. Rebellavit autem contra eum Haraldus frater
ejus multo tempore. Sed tandem captus a Lagmanno, genitalibus et oculis privatus est.
Post hæc Lagmannus poenitens, quod fratris svi oculos eruisset, sponte regnum suum
dimisit, et signo crucis dominicæ insignitus, iter Jerosolimitanum arripuit, quo et
mortuus est.
Anno m
ol
oxx
oiij
o. (1093). Occisus est Malcolmus rex Scotiæ ab Anglis, cui successit Duncanus. Eodem
anno obiit piæ memoriæ Margareta regina Scotiæ.
Anno m
ol
oxx
ov
o. (1095). Omnes proceres insularum audientes mortem Lagmanni, miserunt legatos ad
Murecardum Obrien regem Yberniæ, postulantes ut aliquem virum industrium de regali
stirpe in regem eis mitteret, donec Olavus filius Godredi cresceret. Annuit eis Rex
libentissime, et quendam Dompnaldum filium Tadc ad eos misit, monens et præcipiens
ei, quatinus cum omni benignitate et modestia regnum, quod sibi non debebatur, gubernaret.
Sed ille postquam ad regnum pervenit, parvi pendens præcepta domini sui, cum magna
tyrannide abusus est regno, et multis sceleribus perpetratis, tribus annis enormiter
regnavit. Tunc omnes principes insularum una conspiratione commoti, adversus eum congregati
sunt, et expulerunt a finibus suis. Ille autem fugiens ad Yberniam, non est ultra
reversus ad eas.
Anno m
ol
oxx
ovij
o. (1097). Quidam Ingemundus missus est a rege Norwegiæ, ut regnum insularum arriperet.
Cumque ad insulam Leodus pervenisset, misit nuncios ad omnes principes insularum,
præcipiens quatinus in unum convenirent et constituerent eum regem. Interim vero ipse
cum sociis suis rapinis et comessationibus vacabat, mulierum et puellarum pudicitiam
violabat, et ceteris voluptatibus et carnis illecebris operam dabat. Cumque hæc nunciata
fuissent principibus insularum, jam in unum ad constituendum eum regem congregatis,
nimio succensi furore properaverunt ad eum, et supervenientes nocte, domum in qua
erat combusserunt, et eum cum omnibus suis partim ferro, partim flammis exstinxerunt.
Anno m
oxc
oviij
o. (1098). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Cystercii
4
. Antiochia a Christianis capta est et cometa apparuit. Cometa est stella, quæ non
omni tempore, sed maxime autem in obitu regis aut in excidio religionis apparet. Eodem
anno commissum est prælium inter Mannenses apud Santwat, et aquilonares victoriam
obtinuerunt. In quo bello occisi sunt Other comes, et Macmaras, principes ambarum
partium.
Eodem anno Magnus rex Norwegiæ filius Olavi filii Haraldi Harfagre, volens explorare
incorruptionem sancti Olavi regis & martyris, præcepit ut ejus mausolium (!) aperiretur.
Episcopo autem et Clero resistente, ipse rex audacter accessit, et vi regia aperiri
sibi scrinium fecit. Cumque et oculis vidisset, et manibus attrectasset incorruptum
corpus, subito timor magnus irruit in eum, et cum magna festinatione discessit. Sequenti
nocte Olavus rex et martyr ei per visum apparuit, dicens: «Elige tibi, in«quam, unum
ex duobus, vel vitam cum regno infra triginta dies «amittere, vel a Norvegia decedere,
et eam amplius nunquam «videre.» Expergefactus rex a somno, vocavit ad se principes
et majores natu, et exposuit eis visionem. Illi autem conterriti, hoc consilium dederunt
ei, ut cum omni festinatione de Norvegia exiret. Ille sine mora coadunari fecit classem
centum sexaginta navium, et ad Orcades insulas transfretavit, quas sibi statim subjugavit
et transitum faciens per universas insulas easque sibi subjiciens pervenit usque ad
Manniam. Cumque applicuisset ad insulam sancti Patricii, venit videre locum pugnæ,
quam Mannenses paulo ante inter se commiserant, quia adhuc multa corpora occisorum
inhumata eraut (sic! s. 6, s. 48 pdf). Videns autem insulam pulcherrimam, placuit in oculis ejus,
eamque sibi in habitationem elegit, munitiones in ea construxit, quæ usque hodie ex
ejus nomine nuncupantur. Galwedienses ita constrinxit, ut cogeret eos materias lignorum
cædere et ad litus portare ad munitiones construendas. Ad Moiniam (!) insulam Walliæ
navigavit, et duos Hugones comites invenit in ea; unum occidit, alterum fugavit, et
insulam sibi subjugavit. Wallenses vero multa munera ei præbuerunt, et valedicens
eis ad Manniam remeavit. Murecardo regi Yberniæ misit calceamenta sua, præcipiens
ei ut ea super humeros suos in die natalis Domini per medium domus suæ portaret in
conspectu nunciorum ejus, quatinus intelligeret se subjectum esse Magno regi. Quod
audientes Ybernenses, ægre ferebant, et indignati sunt nimis. Sed rex saniori consilio
usus, non solum, inquit, calceamenta ejus portare, verum etiam manducare mallem, quam
Magnus rex unam provinciam in Ybernia destrueret. Itaque complevit præceptum et nuncios
honoravit. Multa
quoque munera per eos Magno regi transmisit, et foedus composuit. Nuncii vero redeuntes
ad dominum suum narraverunt ei de situ Yberniæ et amoenitate, de frugum fertilitate
et aeris salubritate. Magnus vero hæc audiens, nihil cogitabat quam totam Yberniam
sibi subjugare. Itaque præcepit classem congregare, ipse vero cum sexdecim navibus
procedens, explorare volens terram, cum incaute a navibus discessisset, subito ab
Ybernensibus circumvallatus, interiit cum omnibus fere qui secum erant. Sepultus est
autem juxta ecclesiam Sancti Patricii in Dun. Regnavit autem in regno insularum sex
annis. Quo mortuo, miserunt principes insularum propter Olavum filium Godredi Crouan,
de quo superius mentionem fecimus, qui tunc temporis degebat in curia Henrici regis
Angliæ filii Willelmi, et adduxerunt eum.
Anno m
oc
oij
o. (1102). Olavus filius Godredi Crouan coepit regnare super omnes insulas, regnavitque
.xl.ta annis. Erat autem vir pacificus, habuitque omnes reges Yberniæ et Scotiæ ita
sibi confoederatos, ut nullus auderet perturbare regnum insularum omnibus diebus ejus.
Accepit autem uxorem Affricam nomine filiam Fergus de Galwedia, de qua genuit Godredum.
Habuit et concubinas plures, de quibus filios tres, scilicet Reignaldum, Lagmannum
et Haraldum, et filias multas generavit, quarum una nupsit Sumerledo regulo Herergaidel,
quæ fuit causa ruinæ totius regni insularum. Genuit namque ex ea filios .iiij., Dubgallum,
Raignaldum, Engus et Olavum, de quibus latius in sequentibus dicemus.
Anno m
oc
oxij
o. (1112). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Sauiniensis.
Anno m
oc
oxx
ovj
o. (1126). Obiit Alexander Rex Scotiæ, cui successit David frater ejus. Eodem anno
fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Furnes.
Anno m
oc
oxxx
oiij
o (1133). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ Riuallis. Eodem anno eclipsis solis facta
est quarto nonas Augusti, feria quarta, ita ut dies in noctem verteretur aliquamdiu.
Anno m
oc
oxxx
oiv
o. (1134). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Caldra. Eodem anno Olavus rex dedit
Yvoni abbati de
Furnes partem terræ suæ in Mannia ad Abbatiam constituendam, in loco qui vocatur Russin;
deditque ecclesiis insularum terras et libertates; et erat circa cultum divinum devotus
et fervidus, tam deo quam hominibus acceptabilis, præter quod plus isti domestico
vitio regum indulgebat.
Anno m
oc
oxxx
ovj
o. (1135). Obiit Henricus rex Angliæ, et Stephanus comes Boloniæ nepos ejus successit
in regnum, et in die coronationis suæ ad missam oblita est pax dari populo.
Anno m
oc
oxxx
oix
o. (1139). Fundata est Abbatia Sanctæ Mariæ de Malros. Eodem anno commissum est bellum
de Standarath inter Anglos et Scotos, et Scoti victi fugerunt.
Anno m
oc
oxl
o. (1140). Obiit sanctus Malachias episcopus et legatus Yberniæ apud Claram Vallem,
sepultusque est in oratorio beatæ virginis Mariæ, in quo sibi bene complacuit.
Anno m
oc
oxli
o. (1141). Fundata est abbatia Sanctæ Mariæ de Holm Coltran.
Anno m
oc
oxl
oij
o (1142). Godredus filius Olavi transfretavit ad regem Norvegiæ, cui nomen erat Hinge,
et hominium suum ei fecit, et moratus est apud eum, honorifice susceptus ab eo. Eodem
anno tres filii Haraldi fratris Olavi, qui nutriti fuerant apud Dubliniam, congregantes
magnam turbam hominum et omnes profugas regis, venerunt ad Manniam postulantes ab
eodem rege medietatem totius regni insularum sibi dari. Rex autem cum audisset, placare
eos volens, respondit super hoc consilium se habiturum; cumque diem et locum constituissent,
ubi concilium haberi debuisset, interim illi nequissimi de morte regis inter se tractabant.
Constituta autem die convenerunt utræque partes in portu, qui vocatur Ramsa, sederuntque
seriatim rex cum suis ex una parte, illi vero cum suis ex altera. Regnaldus autem
medianus frater, qui eum percussurus erat, stabat seorsim loquens cum quodam viro
de principibus terræ. Cumque vocatus venisset ad regem, vertens se ad eum quasi salutans
eum, securim fulgentem in altum levavit, et caput regis uno ictu amputavit. Perpetrato
autem tanto scelere statim terram diviserunt inter se. Paucis diebus transactis, congregata
classe, transfretaverunt ad Galwediam, volentes sibi subjugare. Galwedienses autem
conglobati et magno impetu facto, congressi sunt cum eis. Illi statim
terga vertentes, fugerunt cum magna confusione ad Manniam, omnesque Galwedienses,
qui in ea habitabant, quosdam jugulaverunt, alios expulerunt.
Anno m
oc
oxl
oiij
o. (1153). Obiit beatæ memoriæ Bernardus primus Abbas Clarevallis. Eodem anno obiit
David rex Scotiæ, cui successit Malcolm nepos ejus, more regio in regem sullimatus.
Ipso anno occisus est Olavus rex, sicut supra diximus, in die sanctorum apostolorum
Petri et Pauli. In proximo autumno venit Godredus
5
filius ejus de Norvegia cum quinque navibus, et applicuit apud Orcadas. Omnes autem
principes insularum, audientes eum venisse, gavisi sunt, et convenientes in unum,
ipsum unanimiter elegerunt sibi regem. Godredus igitur ad Manniam veniens tres filios
Haraldi comprehendit, et in ultionem patris sui digna morte multavit. Fertur etiam,
quod duorum oculos eruit, et unum occidit.
Anno m
oc
oxl
oiv
o. (1154) Coepit regnare Godredus et .xxxta tribus annis regnavit. De quo multa memoriæ
digna narrari potuissent, quæ nos brevitatis causa omisimus. Tertio anno regni sui
miserunt propter illum Dublinienses, ut regnaret super se. Qui, collecta navium multitudine
et copioso exercitu, Dubliniam venit, et gratanter a civibus cum magno tripudio susceptus
est. Paucis vero diebus interjectis, communi consilio et consensu eum in regem sullimarunt.
Quod cum audisset Murcardus rex Yberniæ, collecta innumerabili multitudine Hyberniensium,
properavit versus Dubliniam, ut Godredum expelleret et eam sibi subjugaret. Cum venisset
prope civitatem quæ vocatur Cortcelis
2, ibidem fixis tentoriis permansit. Crastino die elegit tria millia equitum, quibus
præfecit fratrem suum couterinum nomine Osiblen, et misit eum cum prædictis equitibus
ad civitatem ut colloquium cum civibus haberet, simul etiam ut virtutem eorum exploraret.
Cum autem appropinquarent civitati, Godredus cum suis et omnes cives Dubliniæ grandi
cum strepitu exeuntes et magno impetu facto irruerunt in eos, et tanto imbre telorum
eos debilitare coeperunt, ut continuo eos terga vertere
coegissent. Osiblen autem frater Regis, cum audaciter resistere conaretur, circumseptus
ab hostibus cum multis aliis interiit. Ceteri beneficio cornipedum evaserunt. Cum
ad dominum suum revertissent, totum
6
ordine ei retulerunt. Rex autem cum audisset fratrem suum esse occisum, inconsolabili
dolore luxit eum, et præ nimia tristitia præcepit exercitibus suis ut redirent unusquisque
ad loca sua. Godredus vero post paucos dies reversus est in Manniam, dimisitque omnes
principes insularum redire ad propria. Cumque vidisset regnum confirmatum esse sibi,
nullumque ei posse resistere, coepit tyrannidem exercere contra principes suos; nam
quosdam eorum exhæreditavit, alios de dignitatibus ejecit, quorum unus nomine Thorfinus
filius Oter, ceterisque potentior, accessit ad Sumerledum, et postulavit ab eo Dubgallum
filium suum ut constitueret eum regem super insulas. Audiens hæc Sumerledus gavisus
est valde, et tradidit ei Dubgallum filium suum, qui assumens eum circumduxit per
omnes insulas, et subjugavit ei universas, accipiens obsides de singulis. Unus vero
princeps Paulus nomine clam fugiens venit ad Godredum, et narravit ei omnia quæ gesta
fuerant. Audiens hæc Godredus consternatus est mente, et continuo præcepit suis naves
præparare, et festinanter ire eis obviam. Sumerledus vero cum suis collegit classem
octoginta navium, et properavit obviam Godredo.
Anno m
oc
ol
ovi
o. (1156). Commissum est navale prælium inter Godredum et Sumerledum in nocte epiphaniæ
Domini, et magna strages hominum ex utraque parte facta est. Cum autem dies illucesceret,
pacificati sunt; et diviserunt inter se regnum insularum, factumque est regnum bipartitum
a die illa usque in præsens tempus; et hæc fuit causa ruinæ regni insularum, ex quo
filii Sumerledi occupaverunt illud.
Anno m
oc
ol
oviij
o. (1158). Venit Sumerledus in Manniam cum quinquaginta tribus navibus, et commisit
prælium cum Godredo, et fugavit eum, et totam insulam vastavit, et abiit. Godredus
vero transfretavit ad Norwegiam quærere auxilium contra Sumerledum.
Licet hic introserere quoddam miraculum de sancto Machuto confessore Domini.
Eodem tempore, cum adhuc Sumerledus esset in Mannia in portu
quæ vocatur Ramso, nuntiatum est exercitui eius ecclesiam Sancti Machuti multis pecuniis
esse refertam; hic enim locus omnibus ad se confugientibus propter reverentiam sanctissimi
confessoris sui Machuti cunctis periculis tutum refugium existebat. Unus autem ex
principibus ceteris potentior, Gillocolmus nomine, suggessit Sumerledo de prædictis
pecuniis, nihilque pertinere asserebat ad sancti Machuti pacem, si ea animalia, quæ
extra ambitum coemiterii pascebantur, ad victum exercitus ducerentur. At Sumerledus
negare coepit, dicens se nullo modo posse permittere sancti Machuti pacem violari.
E contra Gillocolmus instabat magnis precibus, postulans ut sibi cum suis daretur
licentia eundi illuc, et reatum sibi imputari concessit. Quo audito Sumerledus, licet
invitus, permisit ei et dixit: «Inter te et sanctum Machutum sit, ego et exercitus
meus innocentes erimus, nec prædæ vestræ participationem curamus.» Tunc Gillocolmus
lætus effectus venit ad suos, convocatisque tribus filiis suis et universis suis clientibus,
præcepit ut ea nocte omnes essent parati, quatinus primo diluculo, facto impetu, irruerent
ex improviso super ecclesiam sancti Machuti, quæ inde ad duo milliaria distabat. Rumor
interim pervenit ad ecclesiam de adventu hostium; qui omnes tanto terrore perculit,
ut multi ex populo qui ibi erant fugerent de ecclesia, et in abditis rupium et specubus
se occultarent. Cetera mutitudo (sic! s. 11, s. 53 pdf), infinitis clamoribus, tota nocte misericordiam dei per merita
sancti Machuti implorabant. Sexus vero infirmior, dissolutis crinibus, ejulantes,
discurrebant circa parietes ecclesiæ, magnis vocibus clamantes: «Ubi es modo Machute,
ubi sunt miracula tua quæ usque nunc operabaris in loco isto? numquid propter peccata
nostra nunc discedes, et derelinques populum tuum in tali angustia? Et, si non propter
nos, saltem propter honorem nominis tui hac vice nos adjuva!» His, et hujuscemodi
vocibus, motus, ut credimus, sanctus Machutus, eorum miseriis misertus, eos de instanti
periculo liberavit, et hostem eorum atroci genere mortis damnavit. Nam prædictus Gillo-Colmus
cum se sopori dedisset in tentorio suo, apparuit ei sanctus Machutus toga candida
præcinctus, baculumque pastoralem manu tenens. Cumque ante lectum ejus astaret, his
eum verbis
aggreditur: «Quid», inquit, mihi et tibi est Gillo-Colme? Quid tibi aut tuis nocui
quia nunc disponis locum meum prædari?» Ad hæc Gillo-Colmus respondit : «Quis», inquit,
«es tu?» At ille ait: «Ego sum servus Christi Machutus, cujus tu ecclesiam contaminari
conaris, sed non proficies.» Quo dicto, baculum, quem manu tenuerat, in sublime erexit,
et punctum ei per cor illius transfixit. At ille miser diro clamore emisso omnes qui
circumquaque in papilionibus erant somno excussit. Iterum Sanctus eum transfixit,
iterum ipse clamavit. Tertio Sanctus idem fecit, tertio ille clamavit. Filii vero
ejus et omnes sui his clamoribus turbati accurrunt ad eum, sciscitantes quidnam ei
acciderat. At ille vix linguam movere valens, cum gemitu dixit: «Sanctus Machutus
hic affuit, meque tribus ictibus baculo suo transfigens occidit. Sed ite citius ad
ecclesiam ejus, et adducite baculum et presbyteros et clericos, ut intercedant pro
me ad sanctum Machutum, si forsitan indulgeat mihi quæ adversus eum facere diposui.»
Qui celeriter jussa complentes rogaverunt clericos ut sumpto baculo sancti Machuti
secum visitarent dominum suum qui jam in extremis esse videbatur. Narraverunt autem
eis omnia quæ ei contigerant. Audientes hæc presbyteri et clerici et cetera multitudo,
gavisi sunt gaudio magno, miseruntque cum eis quosdam ex clericis cum baculo. Qui
cum coram eo stetissent, videntes eum jam pene exanimem, nam paulo ante loquelam amiserat,
unus clericorum imprecatus est dicens: «Sanctus Machaldus», inquit, «qui te coepit
punire, non desistat donec te ad interitum ducat, ut ceteri videntes et audientes
discant locis sanctis majorem reverentiam præbere.» Quibus dictis clerici ad sua sunt
reversi, post quorum discessum coepit tanta multitudo muscarum grandium et tetrarum
circa faciem ejus et ora volitare, ut non poterant nec ipse nec qui ei assisterant
(!) eas abigere. Sic cum magnis tormentis et cruciatibus circa sextam diei horam expiravit.
Quo defuncto tantus terror invasit Sumerledum et exercitum ejus, ut statim, accedente
maris reumate, et navibus fluitantibus, amoverent classem de portu illo, sicque cum
summa festinatione ad proprias terras sunt reversi.
Anno m
oc
olx
oiv
o. (1164). Sumerledus collegit classem centum
sexaginta navium, et applicuit apud Rinfriu, volens totam Scotiam sibi subjugare.
Sed ultione divina a paucis superatus, cum filio suo et innumerabili populo ibidem
occisus est. Eodem anno bellum fuit apud Ramso inter Reginaldum fratrem Godredi et
Mannenses; et propter dolum cujusdam Vicecomitis, Mannenses in fugam conversi sunt
et Reginaldus coepit regnare. Quarto autem die supervenit Godredus de Norwegia cum
magna multitudine armatorum, et fratrem suum Reginaldum comprehendit, et oculis et
genitalibus privavit. Eodem anno obiit Malcolmus Rex Scotiæ, et frater ejus Willelmus
ei successit in regnum.
Anno m
oc
olx
ovi
o (1166). Duo cometæ apparuerunt ante solis ortum mense Augusti, unus ad austrum, altera
ad aquilonem.
Anno m
oc
olxx
oi
o. (1171). Richardus comes de Penbroc transfretavit in Yberniam, et Dubliniam cum magna
parte Yberniæ subjugavit.
Anno m
oc
olxx
oi
o. (1171). Henricus rex Angliæ fecit coronari filium suum Henricum puerum in regem
apud Lundoniam .xi. kal. Junii, et in die Dominica consecrari a Rogero usurpatore
Eboracensi archiepiscopo; qui in alienam provinciam jus et officium alienum contra
canones per regis et propriam tyrannidem, vivente venerabili Thoma Archiepiscopo Cantuariæ
et in Galliis exulante, sibi usurpavit. Eodem anno, in festivitate apostolorum Petri
et Pauli, subito terræ motus ingens et horrendus factus est.
Anno m
oc
olxx
oi
o. (1171). Beatæ memoriæ Thomas Cantuariæ Archiepiscopus et apostolicæ sedis legatus,
Primas totius Angliæ, verus Christi martyr, pro justitia in ecclesia suæ sedis detruncatus
est.
Anno m
oc
olxx
ovi
o. (1176). Johannes de Cursi sibi subjugavit Ultoniam. Eodem anno Vivianus, apostolicæ
sedis legatus Cardinalis, venit in Manniam, et legationis suæ officium complens Godredum
regem legitime desponsari fecit cum uxore sua nomine Phingola, filia Mac Loclen filii
Murkartac regis Yberniæ, matre scilicet Olavi qui tunc triennis erat. Desponsavit
autem eos Silvanus Abbas de Rieualis. Ipsa die Godredus rex dedit in oblationem venerabili
Abbati Silvano partem terræ apud Mirescog,
ubi mox monasterium construxit; sed processu temporis terra tota cum monachis concessa
est abbatiæ Sanctæ Mariæ de Russin.
Anno m
oc
olxxx
oij
o. (1182). Reginaldus filius Eacmarcat in Manniam veniens, quidam scilicet vir de regali
genere, cum magna turba hominum, absente rege, primo congressu quosdam qui litora
custodiebant fugavit, et occidit ex iis circiter .xxti homines. Postea vero eadem
die congregati Mannenses in unum ei viriliter occurrerunt, ipsumque cum omnibus pene
suis occiderunt.
Anno m
oc
ol
oxxx
oiij
o. (1183). Obiit Fogolt Vicecomes de Mannia.
Anno m
oc
ol
oxxx
ov
o. (1185). Sol passus est eclipsim in die apostolorum Philippi et Jacobi ita ut stellæ
apparerent.
Anno m
oc
olxxx
ovij
o. (1187). Capta est Ierusalem a paganis, et Sancta Crux sublata est Damascum. Eodem
anno obiit Godredus rex insularum .iiij
o. idus Novembris in insula Sancti Patricii in Mannia. Prima vero æstate translatum
est corpus ejus ad insulam quæ vocatur Hy. Reliquit sane tres filios, Reginaldum,
Olavum et Yvarum. Reginaldus robustus tunc juvenis fuit in insulanis partibus, Olavus
vero tenellus adhuc puer morabatur in Mannia.
Godredus, dum adhuc viveret, Olavum filium suum regni hæredem constituit, quia ad
ipsum jure spectabat hæreditas, nam de legitimo matrimonio natus fuit, præcepitque
omni Manensi populo, ut eum post suum obitum, sicut decebat, regem constituerent,
atque irrefragabile conservarent ei suæ fidei juramentum. Sed mortuo Godredo Mannenses
legatos suos ad insulas propter Reginaldum miserant, quia vir strenuus et fortioris
ætatis fuerat, et eum sibi regem constituerunt. Timebant vero imbecillitatem
7
Olavi, utpote decennis pueri, et arbitrabantur, quod is qui se propter ætatis teneritudinem
regere nesciebat, subjectum sibi populum gubernare minime potuisset. Et hæc fuit causa
pro qua Mannensis populus Reginaldum sibi regem constituit.
Anno m
oc
olxxx
oviij
o. (1188). Reginaldus filjus Godredi coepit regnare super insulas. Eodem anno occisus
est Murcardus vir potens et strenuus in omni regno insularum.
Anno m
oc
olxxx
oix
o. (1189). Obiit Henricus rex Angliæ, cui successit Ricardus filius ejus. Eodem anno
obiit Rodolfus, Abbas de Furnes, in Mellefonte.
Anno m
oc
oxc
o. (1190). Philippus rex Franciæ et Ricardus rex Angliæ profecti sunt Ierusalem cum
magnis exercitibus.
Anno m
oc
oxc
oij
o. (1192). Commissum est bellum inter filios Sumerledi Reginaldum et Engus, in quo
bello multi vulnerati corruerunt. Engus tamen victoriam obtinuit. Eodem anno Abbatia
Sanctæ Mariæ de Russin translata est ad Dufglas, ibique per quatuor armos habitantes
iterum ad Russin reversi sunt.
Anno m
oc
oxc
oiij
o. (1193). Ricardus rex Angliæ reversus est ab Jerosolimis, et in Almannia captus est;
pro cujus redemptione Anglia persolvit centum millia marcharum.
Anno m
oc
oxc
oiij
o. (1193). Obiit Michael episcopus insularum apud Fontanas, cvi successit Nicholaus
in episcopatum.
Anno m
occ
oiiij
o. (1204). Hugo de Lacy venit cum exercitu Ultoniam et commisit bellum cum Johanne
de Cursi, eumque comprehendit et vinculis mancipavit, et Ultoniam sibi subjugavit.
Postea vero Johannem liberum ire permisit. Qui cum dimissus esset venit ad regem Reginaldum,
a quo honorifice susceptus est, quia erat gener ejus. Johannes quidem de Cursi habuit
filiam Godredi, nomine Affricam, in matrimonium, quæ fundavit Abbatiam Sanctæ Mariæ
de Jugo Dei, quæ ibidem sepulta est.
Anno m
occ
ov
o. (1205). Johannes de Cursi iterum resumptis viribus congregavit copiosam multitudinem,
sed et Reginaldum regem Insularum cum centum ferme navibus secum duxit ad Ultoniam.
Cumque applicuissent in portum qui vocatur Stranfeord, segniter obsederunt castellum
de Rath. Supervenit autem Walterus de Lacy cum exercitu magno, et eos cum magna confusione
fugavit, ex quo tempore Johannes de Cursi nunquam terram suam recuperavit.
Anno m
occ
ox
o. (1210). Engus filius Sumerledi cum tribus filiis suis occisus est. Eodem anno Johannes
rex Angliæ classem
quingentarum navium ad Yberniam duxit, eamque sibi subjugavit, et mittens partem exercitus
sui cum comite quodam nomine Fulco ad Manniam, eam in una quindena fere omnino devastaverunt,
et suscipientes obsides ex ea reversi sunt in patriam suam. Reginaldus autem rex et
optimates ejus non erant in Mannia.
Anno m
occ
oxvii
o. (1217). Obiit Nicolaus episcopus insularum, et sepultus est in Ultonia in domo de
Benchor, cui successit Reginaldus in episcopatu.
Libet adhuc, ad ædificationem legentium, de gestis Reginaldi et Olavi fratrum aliquid
compendiosius retexere.
Reginaldus dedit fratri suo Olavo insulam quandam quæ vocatur Lodhus, quæ ceteris
insulis latior esse dicitur, sed raris colitur incolis, quod montuosa et saxosa sit,
et tota fere inarabilis. Incolæ vero illius plerumque de venatione et piscatura vivunt.
Ad hanc ergo insulam possidendam Olavus profectus est, et habitavit in ea, pauperem
ducens vitam. Cumque vidisset eam ad sustentationem suam et sui exercitus minime sufficere,
accessit fiducialiter ad Reginaldum fratrem suum, qui tunc morabatur in insulis, et
sic allocutus est eum; «Frater», inquit, «et domine mi rex, tu nosti quod regnum insularum
ad me jure hæreditario pertinuit, sed quia Dominus ad hoc gubernandum te elegerat,
non invideo tibi, nee moleste fero, te esse in regali culmine sullimatum. Nunc ergo
te deprecor, ut provideas mihi aliquam portionem terræ in insulis, in qua honeste
cum meis possim vivere; nam insula Lodhus, quam mihi dedisti, me sustentare non valet.»
Quod cum audiisset frater ejus Reginaldus, habiturum se cum suis super hoc promittebat
consilium; et crastina die ei super hac petitione sua responsurum. Cum crastina dies
illuxisset, et Olavus vocatus venisset ad colloquium Reginaldi, iussit eum Reginaldus
comprehendi et catenis vinciri, vinctumque duci ad Willelmum regem Scotiæ, ut penes
ipsum in carcere servaretur; quod ita factum est, fuitque Olavus catenatus in carcere
regis Scotiæ fere septem annis. Septimo autem anno obiit Willelmus rex Scotiæ, cui
successit Alexander filius eius, qui antequam moreretur, jussit ut omnes vincti, qui
apud eum carceribus tenebantur, liberarentur. Olavus igitur liberatus a vinculis et
suæ redditus libertati venit ad Manniam ad Reginaldum fratrem suum, moxque cum non
modico comitatu virorum nobilium ad Sanctum Jacobum profectus est; rediensque de peregrinatione
venit iterum ad Reginandum (!) fratrem suum, et pacifice susceptus est ab eo. Ipso
tempore fecit Reginaldus Olavum fratrem suum desponsare uxorem filiam cujusdem nobilis
de Kentyre, germanam uxoris suæ, nomine Lauon, deditque ei Lodhus prædictam insulam
in possessionem, profectusque est Olavus cum uxore sua, valedicens fratri suo, et
habitavit in Lodhus.
Post aliquantos autem dies Reginandus (!) episcopus insularum, qui successit Nicholao
Episcopo, venit ad insulanas partes ut visitaret ecclesias. Cvi occurrens Olavus cum
gaudio, et lætus de adventu ejus, utpote filii sororis suæ, jussit magnum convivium
præparari. Reginandus vero dixit ad Olavum: «non communicabo tecum, frater, donec
ab illiciti matrimonii vinculo canonice catholica te solvat ecclesia;» et addidit:
«an ignoras quia consobrinam mulieris, quam nunc habes uxorem, ante habuisti?« Nec
abnuit Olavus, quod verum fuerat, et consobrinam ejus se multo tempore concubinam
habuisse testatus est. Congregata igitur synodo, Reginaldus episcopus Olavum Godredi
filium et Lauon uxorem suam canonice separavit. Post hæc Olavus Scristinam (!) filiam
Ferkkar Comitis de Ros duxit in matrimonium.
Dolens autem uxor Reginaldi regis, regina Insularum, tunc temporis super disjunctione
sororis suæ et Olavi, et mota felle amaritudinis, totius quoque discordiæ seminatrix
inter Reginaldum et Olavum, misit literas latenter sub nomine Reginaldi regis ad Godredum
filium suum ad insulum Ski, ut Olavum comprehenderet et occideret. Godredus mox, auditis
litteris, collegit exercitum, et revera perversam matris peracturus voluntatem, si
posset, venit ad Lodhus. Olavus vero cum paucis viris ascendens scapham modicam, et
vix fugiens a facie Godredi, venit ad socerum suum Comitem de Ros. Godredus autem,
tota fere destructa insula et occisis quibusdam hominibus, redit ad propria.
Eo tempore Vice-Comes de Ski vir strenuus et potens in omni regno insularum Pol filius
Boke fugit a facie Godredi, eo quod neci Olavi consentire noluit, et habitavit cum
comite de Ros una cum Olavo. Paucis transactis diebus Olavus et prædictus Vicecomes
amicitiæ foedus inierunt, mediante utriusque juramento, et venerunt pariter cum una
navi ad Ski et occultaverunt se in abditis locis aliquantis diebus. Denique missis
exploratoribus didicerunt, quod Godredus in quadam insula, quæ vocabatur insula sancti
Columbæ, secure cum paucis hominibus moraretur. Et coadunantes sibi omnes amicos et
notos suos, et eos qui se sponte sibi jungere voluerunt, intempestæ noctis silentio
tractis quinque navibus de proximo maris litore, quod ad duorum stadiorum spatium
distabat a prædicta insula, insulam circumdederunt. Godredus autem et qui cum ipso
fuerant surgentes primo diluculo et videntes se undique circumceptos (!) ab hostibus
obstupuerunt. Sed armis induti bellicis viriter resistere conati sunt, sed frustra,
nam circa horam diei nonam Olavus et Pol prædictus Vicecomes cum omni suo exercitu,
insulam ingressi sunt; et occisis omnibus, quos extra cepta (!) ecclesiæ repererunt,
Godredum comprehensum oculis et genitalibus privaverunt. Quo (!) tamen facto Olavus
non concessit, nee resistere potuit propter filium Boke prædictum Vicecomitem. Factum
est hoc anno gratiæ m
occ
oxx
oiij
o.
In proxima æstate, acceptis obsidibus ab universis magnatibus insularum, Olavus cum
classe triginta duarum navium venit ad Manniam, applicuitque apud Rognalswaht. Ipso
tempore Reginaldus et Olavus diviserunt inter se regnum insularum, data Mannia Reginaldo
super portione sua cum regali nomine. Olavus vero acceptis cibariis ab populo Manniæ,
cum comitatu suo ad portionem suam insularum rediit. Sequenti anno Reginaldus, assumpto
secum Alano domino Galwediæ, cum Mannensibus ad insulanas partes profectus est, ut
partem terræ quam dederat Olavo fratri suo auferret ab eo, et eam iterum suo dominio
subjugaret. Sed quia Mannensibus contra Olavum vel insulanos pugnare non libuit, eo
quod diligerent eos, Reginaldus et Alanus Dominus Galwediæ nihil perficientes ad propria
reversi sunt.
Post modicum temporis Reginaldus sub occasione eundi ad curiam Domini Regis Angliæ
accepit a populo Manniæ centum marchas et profectus est ad curiam Alani domini Galwediæ.
Eodem tempore dedit filiam suam filio Alani in matrimonium. Quod audientes Mannenses
indignati sunt valde, et mittentes propter Olavum constituerunt eum sibi Regem.
Anno gratiæ m
occ
oxx
ovi
o. Recuperavit Olavus hæreditatem suam, regnum videlicet Manniæ et insularum, quod
Reginaldus frater ejus gubernaverat per .xxx
ta. et .viij. annos, et regnavit secure duobus annis.
Anno m
occ
oxx
oviij.
vo. Olavus cum omnibus optimatibus Manniæ et fortiori parte populi transfretavit ad
insulas. Paulo post Alanus dominus Galwediæ et Thomas Comes Etholice, (!) et Reginaldus
rex venerunt ad Manniam cum magno exercitu, et totam australem partem Manniæ vastaverunt,
et ecclesias spoliaverunt, et viros quotquot capere poterant occiderunt, et redacta
est australis pars Manniæ fere in solitudinem. Et post hæc reversus est Alanus cum
exercitu suo in terram suam, et reliquit balivos suos in Mannia, qui redderent ei
tributa patriæ. Supervenit autem Olavus rex et fugavit eos, et recepit regnum suum.
Et coeperunt Mannenses, qui antea circumquaque dispersi fuerant, congregari et confidenter
habitare.
Eodem anno inopinate, media nocte, hyemali tempore, venit Reginaldus rex de Galwedia
cum quinque navibus, et in eadem nocte combussit omnes naves Olavi fratris sui et
omnium optimatum Manniæ apud insulam Sancti Patricii, et circumiens terram pacemque
petens a fratre suo mansit apud portum qui dicitur Rognalswath fere .xl. diebus. Interim
vero adtraxit animos omnium Insulanorum, qui erant in australi parte Manniæ, ad se,
et associabat eos sibi. Quidam autem eorum juraverunt ei se animas suas in mortem
posituros pro ipso, donec dimidium regnum insularum sortiretur. E contra Olavus rex
omnes aquilonares Manniæ adunavit ad se et in tantum eis loquens prævaluit, quod conglutinata
est anima eorum cum ipso; factumque est in quarta decima die mensis Februarii, in
festo scilicet Sancti Valentini martyris. Venit Olavus rex ad locum qui dicitur Tyngvalla
cum populo suo et ibi paululum exspectabat. Appropinquante autem Reginaldo fratre
ejus ad locum, et populum per turmas disponente, ut cum fratre dimicaret, accessit
Olavus cum suis obviam eis; et subito irruens in eos fugavit eos quasi oves, et venientes
viri impii ad regem Reginaldum interfecerunt eum in eodem loco, nesciente tamen fratre
ejus; quod cum audisset graviter tulit, nunquam tamen in vita sua vindictam sumpsit
de morte ejus. Et multis ibidem interfectis venientes prædones ad australem partem
Manniæ vastaverunt eam, et fere absque habitatore reliquerunt. Monachi autem de Russin
transtulerunt corpus Reginaldi regis ad Abbatiam Sanctæ Mariæ de Furnes, ibique sepultus
est in loco quem sibi vivens elegerat.
Post hæc Olavus adiit curiam regis Norvegiæ, sed antequam illuc perveniret, Hacho
rex Norvegiæ virum quendam nobilem de regali genere nomine Husbac filium Owmundi regem
super Soderenses insulas constituit, vocavitque nomen ejus Haconem. Venit autem idem
Haco cum Olavo et Ghotdredo (!) Don filio Reginaldi, et cum multo comitatu Norwegiensium
ad Soderenses insulas. Cumque venissent ad Insulam, quæ vocatur Both, et castellum,
quod in ea est, expugnare voluissent, prædictus Haco ictu lapidis percussus interiit,
sepultusque est in Iona insula.
Anno domini m
occ
oxxx
o. Venit Olavus cum Gotdredo Don et Norwegiensibus ad Manniam, diviseruntque inter
se regnum
8
Manniæ et Insularum, scilicet Olavus et Gotdredus. Olavus Manniam obtinuit; Godredus
vero ad insulanas partes profectus in insula quæ vocatur Lodws occisus est. Quo mortuo,
Olavus regnum Manniæ et Insularum usque ad obitum . . . . .
Anno m
occ
oxxx
ovij
o., xij
o. kal. Junii obiit Olavus Godredi filius rex Manniæ et Insularum apud Insulam Sancti
Patricii, sepultusque est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin. Undecim annis regnavit
Olavus in Mannia, duobus annis regnavit vivente Reginaldo fratre suo, et .ix. annis
post mortem ejus regnum obtinuit. Quo mortuo, coepit Haraldus filius ejus regnare
pro eo. Quatuordecim annorum erat Haraldus cum regnare coepisset,
et .xii. annis regnavit. In ipsa igitur æstate qua regnare coepit in Mannia ad insulanas
partes cum omnibus optimatibus suis transfretavit, constituitque Loglennum quendam
de consanguineis suis custodem Manniæ, donec rediret de insulis, veniensque ad insulas
gaudenter et honorifice ab insulanis susceptus est. In sequenti auptumpno (!) misit
Haraldus tres filios Nel, Dufgaldum, Thorquellum, Molmore, et quendam amicum suum,
Joseph nomine, ad Manniam, et applicuerunt apud insulam Sancti Patricii. Facta est
igitur in vicesima quinta die mensis Octobris, quæ fuit tertia dies adventus filiorum
Nel ad Manniam, congregatio totius Mannensis populi apud Tingualla, ad quam congregationem
venerunt tres filii Nel cum omnibus viris, quos secum de insulanis partibus adduxerant.
Venit et prædictus Loglennus custos Manniæ cum omnibus amicis suis et universis, quos
ipsa die sibi associare potuerat, ad locum concionis, timebant enim filios Nel eo
quod inimicitiæ essent inter eos. In ipsa igitur concione, cum diu in alterutrum inimicitiæ
verba jactarent, et acri verborum certamine litigarent, nullatenus ad concordiam flecti
possent, de conventu populi exilierunt, et in alterutrum hostiliter irruerunt; prævaluerunt
quoque viri, qui cum Loglenno fuerant, et occiderunt in eodem loco duos filios Nel,
Dufgaldum et Mormore (!), et prædictum Joseph amicum Haraldi regis; ceteri vero fugerunt.
Quo facto, concio populi dissoluta est, et unusquisque in domum suam reversus est.
In sequenti vernali tempore venit Haraldus de insulanis partibus ad Manniam, applicuitque
apud portum qui dicitur Rognalwac (!). Eodem die Loglennus cum omnibus suis a facie
Haraldi fugiens, ad partes Valliæ navigaverat; tulitque secum Godredum Holavi (!)
filium alumpnum suum, puerum bonæ indolis. Peracta igitur ipsa die navigando, et ampliori
parte noctis, finibus Valliæ appropinquabant. Cumque voluntatis suæ portum cuperent
introire, subito factus est illis ventus contrarius; et orta tempestate valida a desiderato
portu repulsi sunt, et in eisdem finibus, in quodam scopuloso loco, naufragium pertulerunt.
Loglennus igitur cum fere primus terram ascenderet, et Godredum alumpnum suum clamantem
post tergum exaudisset, resiluit in navem, volens dare animam
suam pro puero. Cumque puerum amplexaretur, et summo conamine eum ad aridam vellet
deducere, a superioribus tabulis navis ad inferiora delapsi ambo pariter submersi
sunt. Erat enim navis tota usque ad superiores tabulas impleta fluctibus; ita ut non
tam navis inter undas, quam undæ jam intra navem esse viderentur. Submersi sunt cum
eis alii circiter xl.
ta viri, vix totidem liberatis.
Anno m
occ
oxxx
oviij
o. Gospatricius et Gillescrist (!) filius Murkerthac, missi a rege Norwegiæ, venerunt
ad Manniam, et expulso Haraldo a regno Manniæ, eo quod curiam regis Norwegiæ adire
recusavit, totius patriæ principatum obtinuerunt, tributa regalia ad opus regis Norwegiæ
capientes. Venit igitur semel et iterum Haraldus ad Manniam, et obsistentibus ei in
littore prædictis principibus Gospatricio et Gillescrist cum exercitu suo, nec terram
ascendere permissus est, nec quicquam ei necessarium concessum est ministrari. Rediensque
ad Insulas ibidem moratus est.
Anno m
occ
oxxx
oix
o. Haraldus, sano et utili accepto consilio, adiit curiam domini regis Norwegiæ et
ibidem duobus annis et amplius morabatur; peracto igitur tanto tempore apud regem
Norvegiæ invenit tandem gratiam in conspectu ejus, et constituit eum regem super omnes
insulas, quas Godredus, Reginaldus, et Olavus antecessores ejus possidebant, et eas
sub sigilli sui munimine ei et successoribus, suis hæredibus, in perpetuum confirmavit.
Anno m
occ
oxl
o. Obiit Gospatricius apud ecclesiam Sancti Michaelis sepultusque in Abbatia Sanctæ
Mariæ de Russin.
Anno m
occ
ox
olij
o. Haraldus Olavi filius, confirmato sibi regno Manniæ et Insularum a domino rege Norvegiæ,
rediit de Norvegia ad insulanas partes, ubi collecta navium multitudine venit ad Manniam
cum magno exercitu; et applicuit apud insulam Sancti Patricii, venitque universus
populus Manniæ obviam illi in pace, et eum cum magno gaudio susceperunt. Videns autem
Haraldus quod eum tam benigne Mannenses susceperunt, omnes quos secum de insulis adduxerat,
datis illis cibariis, remisit ad propria, coepit quoque ex isto tempore quiete et
pacifice
regnare in Mannia, habuitque pacem firmissimam cum rege Angliæ et rege Scotiæ, et
confoederatus est illis in amicitia.
Anno m
occ
oxl
ovij
o. Haraldus miles factus est a Domino Henrico rege Angliæ, a quo et pater ejus; et
cum multo honore et magnis muneribus ab eo dimissus, venit ad propria.
Eodem anno misit rex Norwegiæ propter Haraldum, ut ejus curiam adveniret. Qui statim
tempore autumpnali iter arripiens per Angliam venit Norvegiam, et honorifice suscepit
eum Dominus rex Norvegiæ, deditque ei filiam suam in matrimonium; et addidit ut magnificaret
eum et exaltaret thronum regni ejus super omnes qui ante eum regnabant in partibus
insulanis.
Eodem anno obiit beatæ memoriæ Symon Soderensis episcopus pridie kal. Martii apud
ecclesiam Sancti Michaelis Archangeli, sepultusque est in insula Sancti Patricii in
ecclesia scilicet Iermani (!) quam ipse ædificare ceperat. Mortuus est autem anno
pontificatus sui octavodecimo in senectute bona. Quo mortuo communi consilio et assensu
totius Mannensis Capituli Laurentius quidam, qui tunc Archidiaconus fuit in Mannia,
in Episcopum electus est. Qui statim ad Norwegiam profectus est, ut se Haraldo regi
et Nidrosiensi Archiepiscopo, a quo consecrari debuerat, præsentaret. Sed Haraldus,
propter quasdam literas, quæ contra illum de Mannia transmissæ fuerant, nullatenus
electioni ejus assensum præbere voluit, donec iterum cum eo rediret ad Manniam, et
ipso præsente ab omni clero et populo eligeretur.
Anno m
occ
oxl
oix
o. Haraldus Olavi filius rex Manniæ et Insularum cum uxore sua filia regis Norvegiæ
et cum prædicto Laurentio electo Manniæ et Insularum, et cum multis aliis nobilibus
viris, venit de Norvegia circa festum Sancti Michaelis Archangeli, redire volens ad
propria; cumque venisset prope fines Iadlandie, exorta tempestate valida, naufragium
pertulit, et cum omni comitatu suo submersus est; cujus interitus causa doloris extitit
omnibus qui noverant eum. Cui successit Reginaldus frater ejus in regnum.
Anno m
occ
oxl
oix
o. Coepit Reginaldus Olavi filius regnare in Mannia pridie nonas Maji; et tricesima
die mensis ejusdem,
tertio videlicet kal. Junii, occisus est ab Yuaro milite, et a suis, in prato quodam
prope ecclesiam Sanctæ Trinitatis in Russin ad australem partem ejusdem ecclesiæ,
sepultusque est in ecclesia Sanctæ Mariæ de Russin. Quo mortuo, Haraldus filius Godredi
Don cepit regnare in Mannia.
Eodem tempore Alexander rex Scotiæ coadunavit navium multitudinem copiosam, subjicere
sibi volens regnum omnium insularum; cumque pervenisset ad insulam, quæ vocatur Kerwaray,
ibi febre correptus mortuus est. Cujus corpus ad monasterium Melrosense translatum,
ubi honorifice traditum est sepulturæ. Coepitque Alexander filius ejus, cum adhuc
puer esset, regnare pro eo.
Haraldus igitur filius Godredi Don nomen regis et dignitatem sibi usurpans in Mannia,
omnes fere principes Haraldi regis Olavi filii exules fecit; et profugos ejus principes
et optimates pro eis constituit.
Miraculum de Sancta Maria.
Fuit quidam Princeps Dofnaldus nomine vir grandævus et nobilis, qui præ ceteris specialis
exstitit Haraldo Olavi filio. Hic igitur insecutionem Haraldi filii Godredi Don fugiens,
venit cum filio suo puerulo ad monasterium Sanctæ Mariæ de Russin. Venit et prædictus
Haraldus post eum ad monasterium; et quia vim ei in loco sancto inferre non potuit,
blandis ac deceptoriis verbis eum allocutus est dicens: «Ut quid sic fugere voluisti?
Nihil mali tibi inferre cogito,» et mediante juramento promisit ei securitatem, et
ut libere quocunque vellet iret per patriam persuasit. Credidit homo juramento regis
et fidei, et secutus est eum de monasterio. Post modicum temporis rex iniquo usus
consilio. sui et juramenti oblitus et fidei, prædictum hominem comprehendi fecit et
vinciri, ac vinctum duci in insulam quandam, quæ sita est in bosco de Mirescohc, deputatis
ei multis custodibus. Erat igitur prædictus princeps fiduciam magnam habens in Domino.
Quotiens vero opportune potuit, genua flectebat Domino ut eum intercessione beatæ
Mariæ virginis matris ejus, de cujus monasterio fraudulenter ereptus fuerat, a vinculis
liberaret. Nec defuit ei divinum auxilium. Quadam nempe die,
cum sederet in domo cum duobus solis hominibus, ceteris egressis ad negotia sua, subito
catena de pede ejus cecidit, et liberam ei fugiendi tribuit facultatem, sed cogitans
secum, quod expeditius in nocte dormientibus custodibus fugere potuisset, in catenam
pedem reponere cogitabat, sed minime potuit. Perpendens igitur quod hoc divino nutu
gestum esset, strinxit se tunica et chlamyde, et foras exiliens fugam petiit. Videns
alter eum custodum, qui pistoris gerebat officium, surrexit subito et secutus est
eum; cumque paululum processisset, cupiens comprehendere fugientem, cecidit super
quendam truncum ligni, et semifracto crure, qui paulo ante currere conabatur, manifesta
dei virtute nunc stare non potuit. Homo autem per dei gratiam liberatus venit tertia
die ad monasterium Sanctæ Mariæ de Russin, gratias agens deo et misericordissimæ matri
ejus pro liberatione sua. Hæc sicut ab ore ejus didicimus, scripsimus.
Anno m
occ
ol
o. Haraldus filius Godredi Don vocatus per literas adiit curiam domini regis Norwegiæ,
iratusque est ei rex eo quod regnum sibi non debitum usurparet arripere, detinuitque
eum in Norwegia; in proposito habens, ut ei ad Soderenses partes ultra redire non
permitteret. Eodem anno Magnus Olavi filius et Johannes filius Dugaldi et quidam Norvegienses
venerunt ad Manniam, applicueruntque apud portum, qui dicitur Rognalswaht; misitque
Johannes filius Dugaldi nuntios ad populum Manniæ, qui dicebant: «Hæc et hæc mandat
vobis Johannes rex insularum.,, Quod cum audissent Mannenses, Johannem regem insularum
nominari, et non Magnum, filium Olavi, indignati sunt valde; et ultra verba nuntiorum
audire noluerunt. Reversi nuntii indicaverunt hæc domino suo Johanni, qui statim,
indignatus non modice, fecit omnem suum armari exercitum, et armatum insulam Sancti
Michaelis ascendere, dispositumque per turmas seriatim sedere fecerat, quasi mox profecturi
essent ad prælium, jussitque omnibus ut subsequentis diei primo diluculo parati forent
congredi cum Mannensibus, nisi quicquid ab eis petierint ultro spoponderint se daturos.
Mannenses igitur contra se directas cernentes acies, audaciter ad littus accesserant;
et se e contra per turmas disponentes eventum rei viriliter exspectabant.
Recedente autem maris rheumate, quo insulæ aditus claudebatur, prædictus Johannes
et qui cum ipso fuerant navibus suis recepti sunt, multis tamen adhuc per insulam
evagantibus, aliis vero quæ victui necessaria fuerant præparantibus. Advesperascente
autem die, ecce quidam juvenis, qui Yuarum militem comitabatur, cum multis de populo
Insularum ingressi sunt et quosdam in ipso impetu homines occiderunt. Multi vero ad
naves fugientes enatando submersi sunt. Hoc eis evenisse non ambigo merito superbiæ
et magnanimitatis suæ, quia oblatam sibi pacem a populo terræ recusabant accipere.
Mandavit enim eis populus Manniæ prima hora diei per internuntios dicens: «Quotquot
a latere Domini regis Norwegiæ missi estis literas ejus nobis ostendentes terram securi
ascendite, et quicquid nobis a sua clementia mandatum fuerit libenti animo faciemus.»
Sed ipsi nec literas ostenderunt, nec responsum pacis dederunt, nec quicquam, quod
iis a populo terræ oblatum fuerat, recipere voluerunt; crastina autem die cum indignatione
magna de Mannia recedentes multos nobiles exorta tempestate naufragio perdiderunt.
Anno m
occ
ol
oij
o. Venit iterum Magnus filius Olavi ad Manniam, et susceperunt eum omnes Mannenses
cum gaudio regemque sibi constituerunt.
Anno m
occ
ol
oiij
o. Magnus Olavi filius profectus est ad curiam domini regis Norwegiæ et honorifice
susceptus est ab eo, mansitque apud eum uno anno.
Anno m
occ
ol
oiv
o. Haco rex Norvegiæ constituit Magnum filium Olavi regem super omnes insulas, quas
antecessores ejus jure hæreditario possidebant, et eas ei et successoribus suis hæredibus,
ut melius Haraldo fratri ejus, sigilli sui munimine in perpetuum confirmavit. Audiebant
et videbant hæc adversarii ejus, et consternati animo contabescebant pereunte spe
illorum. Magnus igitur rex Manniæ et Insularum constitutus a domino rege Norvegiæ
cum magno honore dimissus venit ad propria.
Anno m
occ
ol
ovi
o. Magnus rex Manniæ et Insularum adiit curiam domini regis Angliæ, quem dominus rex
Angliæ gratanter
et honorifice susceptum militem fecit, et cum multo honore ac preciosis muneribus
dimisit ad propria.
Anno m
occ
olvij
o. Dedicata est ecclesia Sanctæ Mariæ de Russin a venerabili domino ac patre Ricardo,
Soderensi Episcopo, anno pontificatus ejus quinto, præsente Domino Magno rege Manniæ
et Insularum anno regni ejus quinto, Abbate autem domino Symone.
9
Anno domini m
occ
olx
oiij
o. Venit Haco rex Norwegiæ ad partes Scotiæ, et nihil expediens reversus est ad Orcades,
et ibidem apud Kyrkewa mortuus, et sequenti vernali tempore delatus est in Norvegiam,
et sepultus est in ecclesia Sanctæ Trinitatis apud Bergam.
Anno domini m
occ
ol
oxv
o. .viii kal. Decembris obiit Magnus, filius Olavi regis Manniæ et Insularum, apud
Castellum de Russyn, et sepultus est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin.
Anno m
occ
olx
ovi. Translatum est regnum Manniæ et Insularum ad Alexandrum regem Scottorum.
Anno m
occ
olxx
oiiij. Coronatus est Edwardus rex Angliæ apud Londoniam. Eodem anno celebratum est
consilium generale apud Lugdunum sub Gregorio decimo. Eodem anno obiit Margareta regina
Scottiæ, filia Henrichi regis Angliæ, soror Edwardi regis. Jacet apud Dunfermeri (!).
10
Anno domini m
occ
ol
oxxv
o. Septima die mensis Octobris applicuit navigium Domini Alexandri regis Scottiæ apud
Rognalwath; et sequenti die, ante solis ortum, commissum est prælium inter Mannenses
et Scottos; et Scotti victores existentes occiderunt de Mannensibus in illo conflictu
quingentos et triginta septem viros, unde quidam versificator:
L. decies .x. ter, et penta duo cecidere, Mannica gens de te dampna futura cave.
Anno domini in m
occc
oxiii
o. Dominus Robertus rex Scotiæ applicuit apud Ramsa videlicet xviij
o die Maji, cum multitudine navium; et die dominica sequenti transivit ad Moniales
de Dufglas,
ubi pernoctavit; et die Lunæ sequenti fecit obsessionem circa castrum de Russyn, quod
castrum dominus Dungalli (!) Mac Dowyl tenuit contra prædictum Dominum regem usque
diem Martis proximam post festum Sancti Barnabæ apostoli, et ipsa die dictus Dominus
rex dictum castellum recepit.
11
Anno domini m
occc
oxvi
o. Die ascensionis Dominicæ mane ad ortum solis Ricardus le Mandevile et fratres ejus
cum aliis magnatibus et malefactoribus de Hybernia applicuerunt ad portum de Ranaldwath
cum navium multitudine; et exercitum ad terram imposuerunt cum armis et vexillis et
magno apparatu et terram petierunt vel sibi ministrari subsidium de victualibus, animalibus
et argento, quia deprædati erant per hostes super eos continue debellantes. Sub hac
forma ad terræ communitatem nuntios miserunt talia petentes. At communitas respondit
se eisdem nihil velle dare sed eis in campo obviare debellando. Hi vero qui erant
ab Hybernicis revertentes retulerunt qualiter Mannenses responderunt. Tunc irati Hybernici
cantum subito cecinerunt, et confestim paraverunt se ad prælium, et fecerunt sibi
duas turmas processeruntque erga Mannenses quousque venerunt sub latere montis de
Warchfel (!) in campo ubi quidam manebat nomine Johannes Mandevil, et ibi adinvicem
obviaverunt et commissum est bellum. In prima vero aggressione adinvicem terga verterunt
Mannenses, et ceciderunt in illo conflictu fere .xl. viri. Et Hybernici persecuti
sunt eos in pedibus et in equis, et occiderunt et vulneraverunt magnam multitudinem,
et spoliaverunt terram de melioribus bonis omnibus, et argentum multum diu absconditum
in pluribus locis pace invenerunt. Post hæc venerunt ad Abbatiam de Russyn, et eam
spoliaverunt tam de supellectilibus quam de bobus et ovibus, nihil omnino relinquentes;
et cum taliter per mensem perendinassent, impleverunt naves suas de melioribus rebus
terræ, et ad propria sunt reversi.
Hi fuerunt Episcopi qui episcopalem cathedram in Mannia susceperunt a tempore Godredi
Crouan et aliquanto tempore ante.
Primus exstitit antequam Godredus Crouan regnare coepisset Roolwer Episcopus qui jacet
apud ecclesiam Sancti Machuti. Multi
quidem a tempore beati Patricii, qui primus fidem catholicam prædicasse fertur Mannensibus,
exstiterunt episcopi, sed ab ipso sufficit episcoporum memoriam inchoasse. Sufficit,
dicimus, quod qui vel quales ante ipsum episcopi exstiterunt penitus ignoramus, quia
nec scriptum invenimus, nec certa relatione seniorum didicimus.
Post Roolwer exstitit Willelmus Episcopus.
Post Willelmum in diebus Godredi Crouan Hamondus filius Iole Mannicus genere episcopalem
suscepit cathedram.
Huic successit in episcopatum Gamaliel Anglicus genere qui jacet apud Petarborch in
Anglia.
Post hunc Ragnaldus Norwegiensis genere Mannensem ecclesiam gubernandam suscepit.
Huic primo tertiæ ecclesiarum Manniæ a personis concessæ fuerunt, ut deinceps liberi
ab omni episcopali exactione fore potuissent.
Huic successit in episcopatum Cristinus Archadiensis genere qui jacet in Benchorensi
monasterio.
Post hunc Michael Mannensis genere vir vitæ venerabilis, et clarus mitis monachus
quidem actu et habitu, pontificatum susceperat; et hic ultimum vitæ diem in bona senectute
finiens apud Fontanas honorifice jacet.
Huic successit Nicolaus Erchadiensis genere qui jacet in monasterio Bencorensi.
Post hunc Reginaldus vir nobilis de regali genere consecratus episcopus, strenue gubernabat
ecclesiam, qui et diuturna infirmitate fatigatus sed in languore continuo non deficiens,
sed gratias agens Deo ultimum in confessione bona exhalavit spiritum, sepultusque
est in Abbatia Sanctæ Mariæ de Russin.
Huic successit Johannes filius Hefare in Episcopatum qui per quoddam miserabile ignis
infortunium et per incuriam servientium suorum vitam finiens jacet apud Jerewos in
Anglia.
Post hunc Symon Erchadiensis genere vir magnæ discretionis et in sacris scripturis
peritus Sodorensem rexit ecclesiam; et hic apud ecclesiam Sancti Michaelis in senectute
bona defunctus, et jacet in ecclesia Sancti Germani quam ipse ædificare coeperat,
post cujus obitum vacabat episcopatus ferme sex annis.
12
Post Symonem vero venerabilem Sodorensem episcopum Ricardus genere Anglicus Romæ ab
Archiepiscopo Nidrosiensi consecratus Sodorensem rexit ecclesiam per viginti tres
annos. Et hic veniens a generali concilio a. d. mcclxxiiij. obiit apud Langalyver
in Coplandia sepultusque est in monasterio Sanctæ Mariæ de Furness.
Post hunc Marcus genere Galuadiensis Sodorensem rexit ecclesiam per viginti quatuor
annos nobilissime.
13
Exulatus tum erat per Mannenses ob quam causam interdicta erat terra per tres annos.
Postea autem rediit revocatus, et pro relaxatione dictæ sententiæ dederunt de qualibet
domo fumigante unum denarium, quod tamen donarium adhuc redditur antiqua ex consvetudine
cuilibet antistiti succedenti redeunti de insulis. Prædictus autem Marcus dapsilis
et urbanus in senectute bona obiit; cæcus erat ac sepultus in ecclesia Sancti Germani
in insula de Holm.
14
Post hunc Alanus genere Galvediensis Sodorensem rexit ecclesiam honorifice, qui obiit
.xv. die mensis Februarii a. d. mcccxx. et sepultus est in ecclesia beatæ Mariæ de
Rothersay in Buth.
Cui successit Gillebertus Mac Lelan Galvediensis genere. Episcopus fuit Sodorensis
per duos annos et dimidium et sepultus in ecclesia prædicta de Both.
Postea successit Bernardus natione Scotus et sepultus est in monasterio de Kilwynyn
in Scotia. Vixit in episcopatu quatuor annis.
Huic successit Thomas genere Scotus. Vixit in episcopatu octodecim annos et sepultus
est in Scona in Scotia; obiit autem vigesimo die mensis Septembris a. d. mcccxlviii.
15
Hic primus viginti solidos nomine procurationum de ecclesiis Manniæ extorsit.
Hic fuit primus qui decimas omnium alienorum de piscatura alecum rectoribus extorsit
insulæ prælibatæ.
Anno domini .mcccxlviij. Wilhelmus Russell natione Mannicus
Abbas monasterii Sanctæ Mariæ de Russyn electus. est per clerum insulæ Manniæ in pastorem
ecclesiæ Sodorensis in ecclesia cathedrali Sancti Germani in Mannia in Holmo et consecratus
est Avinione a Clemente Papa .vi
to., atque primus electus Sodorensis ecclesiæ fuit consecratus per sedem apostolicam
et confirmatus; nam omnes sui antecessores ab archiepiscopo Nidrosiensi videlicet
metropolitano confirmari et consecrari assueverunt.
Obiit autem vigesimo primo die mensis Aprilis .mccclxxiv. apud Ramsheved et sepultus
est in monasterio Sanctæ Mariæ de Furness, qui quidem fuit Abbas de Russyn .xviij.
annis et vixit episcopus Sodorensis .xxvi. annis.
Pridie mensis Junii die Jovis, festo videlicet corporis Christi, in ecclesia cathedrali
Sancti Germani in Mannia a. d. mccclxxiv. Johannes Donkan Mannensis quidam per clerum
Manniæ est electus in pastorem et episcopum Sodorensem. Et in festo scilicet Sancti
Leonardi proximo sequenti est Avenione per papam Gregorium .xi. confirmatus; et in
festo Sanctæ Catherinæ proximo sequenti apud fratres prædicatores per Cardinalem Prænestinum
dudum Archiepiscopum Cantuariensem
16
est solemniter cum aliis octo Episcopis consecratus. In festo autem conversionis
Sancti Pauli a. d. .mccclxxvi. et suæ consecrationis tertio, in dicta sua ecclesia
cathedrali fuit solempniter installatus, maximis oblationibus dicto die in sua prima
missa pontificali acquisitis, nam interim fuit apud Boloniam in [Pic]ardia strictis
carcere et vinculis f . . . captus sed postea .d. marchis redemptus . . . . . .
APPENDIX.
No. 1. (December 9, 1203.)
Innocentius episcopus s. s. dei dilectis filiis Celestino abbati Sancti Columbe de
Hy Insula eiusque fratribus tam presentibus quam futuris religiosam uitam professis
in perpetuum salutem et apostolicam benedictionem. Religiosam uitam eligentibus apostolicum
conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito
reuocet aut robur, quod absit, sacre religionis eneruet. Eapropter dilecti in domino
filij, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium
Sancti Columbe, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra
protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, in primis siquidem
statuentes, ut ordo monasticus, qui in eodem loco secundum deum et beati Benedicti
regulam institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter conseruetur.
preterea quascunque possessiones, quecunque bona in presentiarum iuste et canonice
possidetis aut in futurum concessione pontificum, liberalitate regum, largitione principum,
oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, prestante domino, poteritis adipisci,
firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus sub propriis
duximus exprimenda uocabulis. locum ipsum in quo prefatum monasterium situm est cum
omnibus pertinentijs suis. ecclesias de Insegal. de Mule. de Coluansei. de Cheldubsenaig.
de Chelcenneg. et de Jle. Jnsulas Hy. Mule. Coluansei. Oruansei. Canei. et Calue.
Terra de Magenburg. de Mangecheles. de Herilnean
17
. de Sotesdal. Terras Abberade in Yle. de
Markarna. et de Camusnanesre
18
. Sane noualium uestrorum que propriis sumptibus colitis, de quibus aliquis hactenus
non percepit, siue de uestrorum animalium nutrimentis nullus a uobis decimas exigere
vel extorquere presumat. Sepulturam quoque illius loci liberam esse decernimus, ut
eorum deuotioni et extreme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte
excommunicati et interdicti fuerint, aut etiam publici usuarij, nullus obsistat, salua
tamen iustitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte
vero te nunc eiusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet
subreptionis astutia seu uiolentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu
vel fratrum pars consilij sanioris secundum dei timorem et beati Benedicti regulam
prouiderint eligendum. Ad indicium autem huius a sede apostolica protectionis percepte
duos bizantios gratis oblatos solueris nobis nostrisque successoribus annuatim. Decernimus
ergo ut nulli omnino hominj liceat prefatum locum temere perturbare aut eius possessiones
auferre vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed
omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa
sunt, usibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et diocesanorum
episcoporum canonica iustitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue
persona huius nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit,
secundo tertioue commonita, si non reatum suum congrua satisfactione correxit, potestatis
honorisque sui dignitate careat reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate
cognoscat et a sacratissimo corpore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Jhesu
Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis
autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Ihesu Christi, quatinus
et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum iudicem premia eterne pacis
inueniant. Amen. Amen. Amen. Datum Agnanie per manum Johannis Sancte Romane ecclesie
subdiaconi et notarij .v. Jdus Decembris Jndictione .vij. Incarnationis dominice anno
m
occ
oiij
o. pontificatus uero domini Innocentij pape .iij. anno sexto. (Regest. Innocentii III.
T. II. ann. 6. ep. 180. Arch. secr. Vatican.)
No. 1. b. (May 16, 1212.)
Omnibus Christi fidelibus, præsentem cartam inspecturis, Reginaldus Rex Insularum,
salutem. Sciatis quod deveni homo ligius domini Regis Angliae Johannis contra omnes
mortales quamdiu vixero, et inde ei fidelitatem et sacramentum præstiti. Et in hujus
rei testimonium hanc chartam meam inde feci. Testibus, Domino P. Winton' episcopo.
W. comite Sarum. G. filio Petri comite Essex. S. comite Winton'. Willielmo Briwerr.
Guarino filio Geroldi. Apud Lameh', xvj. die Maij.
(Rymer Foedera I. 1. p. 105.)
No. 2. (September 24, 1219.)
Rex omnibus ballivis et fidelibus suis has litteras inspecturis, salutem. Sciatis
nos suscepisse in salvum et securum conductum dilectum et fidelem nostrum Reginaldum
Regem de Man, et homines suos, quos secum duxerit, per totam potestatem nostram, in
eundo versus terram suam de Man. Et ideo vobis mandamus, firmiter præcipientes, quod
nec eidem Reginaldo Regi de Man, nec suis, malum, dampnum, aut impedimentum aliquid
faciatis, aut fieri permittatis. Durabit autem conductus iste usque ad instans natale
Domini, anno regni nostri quarto. Et in hujus rei testimonium, etc. Teste domino Petro
Wintoniensi episcopo, apud Novum Templum London, vicesimo quarto die Septembris, anno,
etc. tertio. (Rymer Foedera I. 1. 156.)
No. 3. (September 24, 1219.)
Rex omnibus, ad quos præsentes litterae pervenerint, salutem. Sciatis quod dilectus
et fidelis noster Reginaldus Rex de Man venit ad fidem et servitium nostrum, et nobis
homagium suum fecit. Et ideo vobis mandamus, quod in terram ipsius Reginaldi Regis
de Man salvo et secure veniatis, et negotia vestra ibidem expediatis, quamdiu fuerit
ad fidem et servitium nostrum. Et in hujus, etc. Teste ut supra, anno, etc. tertio.
(Rymer 1. c.)
No. 4. (April 12, 1228.)
Olavus Rex Manniae et Insularum habet litteras de salvo conductu veniendi in Angliam,
cum hominibus suis quos secum duxerit, pro pace formanda inter ipsum, et Reginaldum
fratrem suum. Duraturas a festo sancti Michaelis, anno regni nostri duodecimo, usque
in xv. dies. Teste Rege, apud Westmonasterium, xii. die Aprilis, anno regni nostri
xii.
(Rymer Foedera I. 1. 190.)
No. 5. (April 13, 1235.)
Rex omnibus ballivis et fidelibus suis, etc. salutem. Sciatis quod recepimus in salvum
et securum conductum nostrum dilectum amicum nostrum Olavum, Regem Manniae et Insularum,
in veniendo in Angliam ad loquendum nobiscum, ibi morando et inde recedendo. Et ideo
vobis mandamus quod prædicto Regi et hominibus suis, quos secum duxerit in veniendo
in Angliam, ibidem morando, et inde recedendo, sicut prædictum est, nullum faciatis,
aut fieri permittatis impedimentum, dampnum, aut gravamen. In cujus rei testimonium
has litteras nostras fieri fecimus, duraturas usque ad festum sancti Petri ad vincula.
Anno regni nostri decimo nono. Teste Rege, apud Windesor', decimo tertio die Aprilis.
Per ipsum Regem. (Rym. Foed. I. 1. 207. Langeb. Scr. III. 280. not.)
No. 6, (July 11, 1235.)
Rex dilecto et fideli suo M. filio Geroldi, justiciario suo Hiberniae, salutem. Sciatis
nos dedisse, et carta nostra confirmasse dilecto et fideli nostro Olavo, Regi Manniae
et Insularum, pro homagio suo et servitio custodiendi, ad custum suum, costeram maris
Angliae versus Hiberniam, et versus insulam de Mannia, et similiter costeram maris
Hiberniae versus Angliam, et versus prædictam insulam de Man' ne dampnum prædictis
terris nostris Angliae et Hiberniae, pro posse suo, per mare in costeris illis possit
evenire, quadraginta marcas, et centum crannocos frumenti, et quinque dolia vini,
singulis annis percipienda in terra nostra Hiberniae, ad terminum Paschae, per manus
justiciarii nostri Hiberniae,
quamdiu prædictus Rex Manniae bene et fideliter nobis serviret, prædictas costeras
custodiendo. Et ideo vobis mandamus, quod prædictas quadraginta marcas, et prædictos
centum crannocos frumenti, et prædicta quinque dolia vini, singulis annis ei habere
faciatis, sicut prædictum est; incipientes primum terminum ad Pascha proximo venturum,
anno regni nostri xx. In cujus rei testimonium has litteras nostras patentes vobis
mittimus. Teste Rege, apud Westmonasterium, undecimo die Julii. (Rymer Foedera I.
1. 218. Langebek III. 230.)
No. 7. (May 24, 1236.)
Rex omnibus ballivis et fidelibus suis, præsentes litteras inspecturis, salutem. Sciatis
nos suscepisse in protectionem et defensionem nostram homines, terras, res, redditus,
et omnes possessiones dilecti et fidelis nostri Olavi Regis Manniae et Insularum,
qui, pro negotiis suis, ad partes Norwegiae de mandato Regis Norwegiae profecturus
est. Et ideo vobis mandamus quod homines, terras, res, redditus, et omnes possessiones
ipsius Regis Manniae et Insularum manuteneatis, protegatis, et defendatis. Nullum
ei inde inferentes, etc. Et, si quid ei inde fuerit forisfactum, etc. Teste Rege,
apud Merewell, vicesismo quarto die Maii.
(Rymer Foedera I. 1. 227. Langebek III. 231.)
No. 8. (February 16, 1244).
Innocentius episcopus . . archiepiscopo Eboracensi. Ex parte dilectorum filiorum abbatis
et conventus monasterii de Furnesio Cistercien.
ordinis Eboracensis diocesis fuit propositum coram nobis, quod licet ipsi, ad quos
solummodo ius eligendi episcopum in ecclesia cathedrali de Mannia de antiqua et approbata
consuetudine hactenus pacifice observata pertinet, virum idoneum ad eam quotiens ipsam
vacare contingit eligant in pastorem, pro eo tamen quod electum ipsum oportet cum
ad suam consecrationem accedit, quem interdum Eboracensis, alioquin vero Nidrosiensis
archiepiscopus consecrare pro varietate temporum consvevit, mare periculosum et longum
non absque apparenti et inevitabili dispendio
transmeare, vix aut nunquam inveniunt qui prebere velit, pro eo maxime quod ecclesia
Nidrosiensis multum est ab eadem ecclesia periculosissimi maris interiectione remota,
electioni de se facte consensum, sicque prefata ecclesia remanens occasione huiusmodi
viduata, sustinet maximum in spiritualibus detrimentum. Quare prefati abbas et conventus
nobis humiliter supplicarunt, ut ne pro defectu pastoris gregem dominicum lupus rapax
invadat, obviare tanto discrimini paterna providentia curaremus. Quia vero ex huiusmodi
vacationibus gravia dampna consveverunt ecclesiis provenire, fraternitatem tuam rogandam
duximus attentius et hortandam per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus, si
est ita, de assensu venerabilis fratris nostri [Sigurdi] archiepiscopi Nidrosiensis,
cui super hoc dirigimus scripta nostra, quotiens tibi electionem presentari ab eisdem
contigerit, ipsam, si eam inveneris canonice de persona idonea celebratam, confirmare
ac electo munus consecrationis impendere non postponas. Datum Laterani xv. Kal. Martii,
anno primo. (Diplomatarium Norvegicum I. No. 28.)
No. 9. (April 17, 1247).
Innocentius etc. Duibgaldo domino de terra Machumel in Kyntire Lismorensis diocesis
salutem. Sacrosancta Romana ecclesia etc. personam tuam cum omnibus bonis que impresentiarum
racionabiliter possides, sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus et presentis
scripti pagina communimus, districcius inhibentes, ne quis te in deuocione sancte
Romane ecclesie persistentem super eisdem bonis temere molestare presumat. Nulli ergo
etc. — Datum Lugduni .xv. kal. Maii pont. nostri anno quarto. (Reg. Innoc. IV. in
Arch. secr. Vat. ann. IV. ep. 522.)
No. 10. (April 22, 1247.)
Innocentius episcopus seruus seruorum dei dilecto filio Abbati venerabilis monasterij
sancti Columbe Ordinis sancti Benedicti Sodreyensis diocesis salutem et apostolicam
benedictionem. A longinqua nobis Norwegie regione in qua tuum sicut asseris est monasterium
constitutum
personaliter ad presentiam nostram accedens, tibi ac monasterio ipsi ad eiusdem decorem
super quibusdam insignibus ecclesie dignitatibus a nobis gratiam exhiberi suppliciter
postulasti. Cum igitur Romana ecclesia sibi subiectis humiliter uenientibus ad eandem
consueuit esse pie matris affectu fauorabilis ac benigna, et dignum existat, ut tanti
labor itineris munere compensetur gratie specialis, tue deuotionis supplicationibus
inclinati tibi et successoribus tuis anuli et in diuinis officiis, diebus, horis ac
locis competentibus, mitre usum, quodque in predicto et alijs monasterijs ordinis
beati Benedicti ac etiam ecclesiis secularibus monasterio memorato subiectis Clero
et populo, legato sedis apostolice aut archiepiscopo vel episcopo non presente, benedictionem
possis dare sollempnem, auctoritate presentium duximus concedendum. Nulli ergo etc.
nostre concessionis etc. Datum Lugduni. kal. Maii pontificatus nostri anno quarto.
(Regest. Innoc. IV. in arch. secr. Vatican. an. IV. ep. 551.)
No. 11 (December 28, 1249).
Rex omnibus, salutem. Sciatis quod licentiam dedimus dilecto et fideli nostro Artaldo,
illustri Regi de Mannia, veniendi ad nos in Angliam, ad loquendum nobiscum, et faciendum
nobis quod facere debet. Et ideo vobis mandamus quod ei Regi, in veniendo ad nos in
Angliam, vel ibi morando, vel inde redeundo, nullum faciatis aut fieri permittatis
dampnum, injuriam, molestiam, aut gravamen; vel etiam hominibus suis, quos secum ducet.
Et, si quid eis forisfactum fuerit, id eis, sine dilatione, faciatis emendari. In
cujus etc. duraturas usque ad festum sancti Michaelis, anno regni nostri xxxiv. Teste
Rege, apud Winton', xxviii. die Decembris. (Rymer Foedera I. 1. 272.)
No. 12. (March 14, 1253.)
Innocentius episcopus seruus seruorum dei dilectis filijs capitulo ecclesie Sodorensis
salutem et apostolicam benedictionem. Racionis oculis intuentes comoda que uacantibus
ecclesijs de salubri prouisione proueniunt, reddimur corde soliciti, ut circa prouisionem
huiusmodi faciendam fructuose
attentionis studium habeatur. Sane Sodorensis ecclesia pastoris solatio destituta
venerabilis frater noster Serlo Nidrosiensis archiepiscopus loci metropolitanus de
mandato nostro Richardum tunc capellanum dilecti filii nostri Johannis tit. sancti
Laurentii in Lucina presbyteri Cardinalis, Canonicum Sancti Andree in Scotia, cui
testimonium perhibetur quod sit in spiritualibus et temporalibus circumspectus, prefecit
eidem ecclesie in episcopum et pastorem, ac ei apud sedem apostolicam munus consecrationis
impendit. Rogamus itaque uniuersitatem vestram et hortamur attente, per apostolica
vobis scripta mandantes, quatinus eundem episcopum ad ipsius ecclesiam accedentem
admittentes illariter (!) et honorifice pertractantes, sibi tanquam patri et pastori
animarum uestrarum impendatis obedientiam et reuerentiam debitam, ac eius salubribus
mandatis et monitis efficaciter intendatis, alioquin sententiam etc. Datum Perusii,
ii. id. Mart. pontificatus nostri anno xmo.
In eundem modum clero ciuitatis et diocesis Sodorensis.
In eundem modum populo ciuitatis et diocesis Sodorensis.
(Registr. Innoc. IV. in arch. secr. Vatic. ann. X. ep. 545.)
No. 13. (March 23, 1262).
Rex Angliæ Regi Scotiæ salutem et sinceræ dilectionis affectum. Accedens ad nos Johannes
de Londors, clericus et nuncius vester, negotia, quæ sibi per vos fuerant injuncta,
nobis laudabiliter exposuit et diligenter; quibus auditis et plenius intellectis,
ea jussimus expleri, prout ipse vobis referre poterit viva voce. Scripsimus namque
Regi Norwagiæ pro nunciis vestris vobis remittendis, et pro facto quod vertitur inter
vos et ipsum. Similiter etiam domino Papæ pro vestris negotiis scripsimus, veluti
pro nostris. Pro facto autem ecclesiæ de Salkhull, ad nos vocari fecimus episcopum
Karliolensem usque ad unum mensem post pascha futurum, ut negotio, quod inter vos
agitur, per viam pacis seu justitiæ, quatenus poterimus, consilium apponamus. Cæterum,
quia vestra negotia nostra non minus reputamus, et in hiis, quæ vel ad securitatem
vestram, vel ad commodum pertinent, vestris desideriis annuere vellemus, libenter
præfatum nuncium vestrum nobiscum tam diu retinuimus, ut vobis solutionem illius pecuniæ,
quam satis nostis, si ad hoc
nobis via pateret, fieri provideremus. Verum quia pro variis et urgentibus negotiis
nostris, quæ vos credimus non latere, multa nos oportuit effundere, et impensas intolerabiles
facere anno præsenti, nec exitus, seu proventus, nobis debitos, recepimus, prout temporibus
aliis fieri consuevit; et insuper cum jam dilecto nobis Alexandro, senescallo Scotiæ,
de quingentis marcis, nomine vestro, satisfecerimus prout rogastis (per quod nobis
pecunia non extat ad manus) sinceritatem vestram requirimus et rogamus, quatenus molestum
non habeatis, si vobis, ad præsens, non satisfecimus de pecunia supradicta; et quia
nollemus vobis terminum vel terminos ulterius assignare, nisi eos observari faceremus
in totum, rogamus ut unam medietatem pecuniæ prædictæ in festo sancti Michaelis proximo
futuro, et aliam medietatem ad Pascha, absque mentis vestræ tædio vel gravamine, recipere
velitis; hujusmodi nobis rogatum concedendo benigne, quia terminos prædictos vobis
faciemus modis omnibus plenius observari. Teste Rege, apud Windlesoram, xxiii die
Martii.
(Rymer Foedera I. 1. 417.)
No. 14. (November 15, 1262).
Henricus, Dei gratia, Rex Angliae, Dominus Hiberniae, egregio principi H. eadem gratia,
Regi Norwegiae illustri, salutem et felices ad vota successus. Literas vestras, nuper
nobis transmissas, benigne recepimus, ut decebat, ex quarum tenore perpendimus, quod
vestrae non extitit voluntatis exercitum ducere in regnum Scotiae: vel aliquam guerram
movere regi Scotiae, affini nostro karissimo; nec etiam nuncii ejusdem Regis, in terra
vestra arestati, contra honestatem regiam tractati fuerunt, sicut ex gravi querela
quorundam nobis extitit plenius intimatum; super quo mansuetudinem regiam plurimum
commendamus. De eo etiam, quod eosdem nuncios, ad preces ipsius Regis, liberari fecistis
liberaliter et benigne, sicut in prædictis literis vestris perpendimus contineri,
serenitati vestrae gratiarum referimus actiones. Et quia nollemus, sicut nec deceret,
aliquam dissensionis materiam inter vos, et præfatum Regem suboriri, sed potius pristinae
dilectionis foedera, inter progenitores vestros, et suos dudum inita, ad honorem Dei,
necnon et utriusque regni commodum et quietem, in posterum feliciter continuari; præfatum
Regem Scotiae rogabimus, et diligenter inducemus quod, si per ipsum, vel suos, dampnum,
vel injuria vobis, vel vestris fuerit illata, vobis ea, qua convenit, amicitia et
vicinitate faciat emendari. Quapropter serenitatem vestram rogandum duximus cum affectu,
quatenus erga præfatum Regem et gentem suam tam curialiter et modeste vos habere velitis,
quod mutuo honori vestro conveniat, et circumspectionem vestram pacificam merito commendare
possimus. Teste meipso, apud Rem', xv die Novembris, anno regni nostri quadragesimo
septimo.
(Rymer Foedera I. 1. 422.)
No. 15. (1263.)
Venerabili viro, et amico reverendo, domino W. de Merton, cancellario domini Regis,
suus R. de Nevill, salutem, et paratam ad beneplacita voluntatem. Literas domini Regis
nuper recepi, continentes quod me capitaneum suum constituit in comitatibus suis ultra
Trentam, ad pacis suae conservationem contra quosdam rebelles suos, ac pacis suae
perturbatores; et insuper custodiam comitatus Eborum, et castri ejusdem michi commisit;
quae quidem in omnibus pro viribus adimplere paratus sum. Verum, quia talia assumere
non possum, sine maximis sumptibus, dilectioni vestrae dignum duxi supplicare, quatenus,
si placet, consilium vestrum et auxilium præsens domino Regi velitis apponere, ut
michi significet ubi, et de quo sive de quibus, potero denarium perquirere ad custodiam
tam comitatus et castri prædictorum, quam castri de Bamburgh', quod in mea est custodia,
faciendam. Dicitur enim pro certo quod Rex Dacyae, una cum Rege Norewaijae, cum magna
multitudine navegii, in forencisis insulis Scotiae applicuit; set quo proponant divertere
nondum certum, unde periculum in partibus illis eminere formidandum. Dilectioni etiam
vestrae significo, quod quidam, quos fideles domini Regis esse credebam, jam per prædicationem
suorum rebellium ad ipsos penitus sunt conversi; propter quod majus auxilium aliorum
perquirere, majoresque sumptus facere oportebit. Valeat semper in domino.
(Rymer Foedera I. 1. 429.)
No. 16. (April 27, 1349.)
Clemens episcopus s. s. dei dilecto filio Willelmo electo Sodorensi salutem et cetera.
Apostolatus officium, quamquam insufficientibus meritis nobis dispositione superna
commissum, quo ecclesiarum omnium regimini presidem utiliter exequi adiuuante domino
cupientes mente reddimur uigiles et solertes, ut cum de ipsarum ecclesiarum regiminibus
agitur committendis, quantum ab eo permittitur, cuius uices gerimus in terris, eis
in pastores tales preficere studeamus, de quibus, consideratis uirtutibus de super
sibi traditis, presumimus uerisimiliter et tenemus, quod creditas sibi animas uerbo
instruere debeant pariter et exemplo, et ecclesias eorum commissas custodie spiritualiter
et temporaliter augmentare. Olim siquidem ecclesia Sodorensis per obitum bone memorie
Thome episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris
solatio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis, ad quos
electio episcopi Sodorensis cum pro tempore imminebat facienda de antiqua et approbata
et hactenus pacifice obseruatata consuetudine dicitur pertinere, die ad eligendum
prefixa ut moris est conuenientes in vnum, spiritus sancti gratia inuocata, te tunc
abbatem monasterij de Russin ordinis Cisterciensis Sodorensis diocesis quasi per inspirationem
diuinam in episcopum Sodorensem vnanimiter et concorditer elegerunt, et electionem
huiusmodi fecerunt populo solenniter publicari, tuque presentate tibi electioni huiusmodi
ad instantiam predictorum cleri prius a dilecto filio . . . abbate de Furnesio dicti
ordinis Eboracensis diocesis patre abbate dicti et de Russi monasteriorum superiore
tuo super hoc petita et obtenta licentia consensit, in hijs omnibus statutis a iure
temporibus obseruatis, et deinde tu dubitans quod prouisio ipsius ecclesie esset dispositioni
apostolice reseruata, propter hoc ad sedem eandem personaliter accessit, et huiusmodi
electionis negotium proponi fecisti in consistorio coram nobis, et ipsius electionis
nobis presentato decreto a nobis suppliciter postulasti ut electionem huiusmodi confirmare
de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur electionem ipsam, tueque persone
merita per venerabilem fratrem nostrum Petrum Episcopum Penestrinum et dilectos filios
nostros Guillelmum tit. sanctorum Quatuor coronatorum presbyterum, et Galhardum sancte
Lucie in Silice diaconum cardinales examinari fecimus diligenter, et facta nobis ab
eisdem episcopo Penestrino ac cardinalibus super hijs relatione plenarie (sic) et
fideli, quia
predictam electionem inuenimus de te uiro religionis honeste, uite laudabilis, literarum
scientia predito ac morum honestate decoro, in spiritualibus prouido et in temporalibus
circumspecto, canonice celebratam, electionem ipsam non obstante si eiusdem ecclesie
Sodorensis prouisio per nos vel predecessores nostros Romanos Pontifices eidem sedi
sit specialiter uel generaliter reseruata, de fratrum nostrorum consilio auctoritate
apostolica confirmauimus, teque ipsi Sodorensi ecclesie in episcopum preficimus et
pastorem, curam et administrationem ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus
plenarie committendo, firma spe fiduciaque conceptis quod ipsa ecclesia Sodorensis,
dextera domini tibi assistente propitia, per tue industrie et circumspectionis fructuosum
studium regetur utiliter et prospere dirigetur. Jugum itaque domini tuis impositum
humeris prompta deuotione suscipiens et suavi eius oneri humiliter colla flectens,
curam et administrationem predictas sic geras sollicite, fideliter et prudenter, quod
ipsa ecclesia gubernatori prouido et fructuoso administratori gaudeat se commissam,
ac bone fame tue odor ex laudabilibus tuis actibus latius diffundatur, tuque proinde
preter eterne retributionis premium nostram et dicte sedis benedictionem uberius consequi
merearis. Datum Auinione .v. kal. Maij pontificatus nostri anno septimo.
In eodem modo Dilectis filijs clero ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem et cetera
apostolatus et cetera usque dirigetur. Quocirca vniuersitati vestre per apostolica
scripta mandamus quatinus eidem electo tanquam patri et pastori animarum uestrarum
humiliter intendentes et exhibentes ei obedientiam et reuerentiam debitam et deuotam
ipsius monita et mandata salubria curetis deuote suscipere et efficaciter adimplere,
alioquin sententiam quam idem electus rite tulerit in rebelles ratam habebimus et
faciemus auctore domino usque ad satisfactionem condignam inuiolabiliter obseruari.
Datum ut supra.
In eo. mo. Dilectis filijs Populo Civitatis et diocesis Sodorensis salutem etc. Apostolatus
et cetera usque dirigetur. Quocirca et cetera usque quatinus eundem electum tanquam
patrem et pastorem animarum uestrarum suscipientes deuote, et deuota honorificentia
prosequentes, ipsius monitis et mandatis salubribus humiliter intendatis, ita quod
ipse in uobis deuotionis filios et uos in eo per consequens patrem inuenisse beniuolum
gaudeatis. Datum ut supra.
In eo. mo. Venerabili fratri Arnoni Archiepiscopo Nidrosiensi salutem etc. Ad cumulum
tue cedit salutis et fame si personas ecclesiasticas presertim pontificali dignitate
preditas diuine propitiationis intuitu oportuni presidij et fauoris gratia prosequaris.
Olim siquidem et cetera usque dirigetur. Cum igitur ut idem Wilhelmus electus in commissa
sibi ecclesie Sodorensis predicte cura facilius proficere valeat, tuus fauor sibi
esse noscitur plurimum oportunus, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente,
per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum electum et ecclesiam Sodorensem
predictos iure metropolitico tibi subiectos habens pro nostra et ipsius sedis reuerentia
propensius commendatos ipsum in ampliandis et conseruandis iuribus suis sic tui fauoris
presidio prosequaris, quod ipse tuo fultus auxilio in commisso sibi ecclesie Sodorensis
prefate regimine se possit utilius exercere, tuque diuinam misericordiam et benedictionem
dicte sedis exinde ualeas uberius promereri. Datum ut supra.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Villelmo de Monteacuto domino terre Mannie Sodorensis
diocesis salutem etc. Ad cumulum et cetera ut in superiori que dirigitur Archiepiscopo
usque oportuni fauoris presidio prosequaris et cetera usque dirigetur. Cum igitur
ut idem electus in commissa sibi dicte Sodorensis ecclesie cura facilius præficere
ualeat tuus fauor sibi esse noscatur plurimum oportunus, discretionem tuam rogamus
et hortamur attente, quatinus eundem Electum et commissam sibi dictam ecclesiam habeas
pro nostra et dicte sedis reuerentia propensius commendatos in ampliandis et conseruandis
eiusdem ecclesie iuribus se possit utilius exercere, tuque proinde diuinam misericordiam
et beniuolentiam ualeas uberius promereri. Datum ut supra.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Roberto Stiward dicto Senescallo Scocie domino
Jnsule de Bote Sodorensis diocesis salutem etc.
Ad cumulum etc. ut in superiori que dirigitur Villelmo usque ad finem.
In e. m. Dilecto filio Nobili viro Johanni Mac Dofnald domino de Jle Sodorensis diocesis.
Ad cumulum etc.
(Clement. VI. commun. an. 7. 1. 3. fol. 131. ep. 368. In arch. secr. Vat.)
No. 17. (April 27, 1349).
Clemens episcopus seruus seruorum dei. Venerabili fratri Arnoni Archiepiscopo Nidrocensi
salutem et apostolicam benedictionem. Ad cumulum tue cedit salutis et fame si personas
ecclesiasticas, presertim pontificali dignitate preditas, diuine propiciationis intuitu
oportuni presidij et fauoris gratia prosequaris. Olim siquidem ecclesia Sodorensis
per obitum bone memorie Thome episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit
extremum, pastoris solacio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis,
ad quos Electio Episcopi Sodorensis, cum tempore imminebat facienda, de antiqua et
approbata et hactenus pacifice obseruata consuetudine dicitur pertinere, die ad eligendum
prefixa ut moris est conuenientes in vnum, spiritus sancti gratia inuocata, dilectum
filium Wilhelmum Electum Sodorensem, tunc Abbatem monasterij de Russin ordinis Cisterciensis,
Sodorensis diocesis, quasi per inspirationem diuinam in Episcopum Sodorensem vnanimiter
et concorditer elegerunt, et electionem huiusmodi fecerunt populo solenniter publicari,
idemque Wilhelmus Electus presentate sibi electioni huiusmodi ad instanciam predictorum
Cleri, prius a dilecto filio . . . Abbate de Furnesio dicti ordinis, Eboracensis diocesis,
patre Abbate dicti et de Russi monasteriorum superiore suo super hoc petita et obtenta
licentia, consensit, in hiis omnibus statutis a iure temporibus obseruatis; et deinde
idem Wilhelmus Electus dubitans quod prouisio ipsius ecclesie esset dispositioni apostolice
reseruata, propter hoc ad sedem eandem personaliter accessit, et huiusmodi electionis
negotium proponi fecit in consistorio coram nobis, et ipsius electionis nobis presentato
decreto a nobis suppliciter postulauit ut electionem huiusmodi confirmare de benignitate
dignaremur. Nos igitur electionem ipsam, eiusdemque Wilhelmi Electi persone merita
per venerabilem fratrem nostrum Petrum Episcopum Penestrinum et dilectos filios nostros
Guillelmum tituli sanctorum Quatuor coronatorum, presbyterum, et Galhardum Sancte
Lucie in Silice diaconum Cardinales examinari fecimus diligenter, et facta nobis ab
eisdem Episcopo Penestrino ac Cardinalibus super hiis relatione plenaria et fideli,
quia predictam electionem inuenimus de ipso uiro religionis honeste, uite laudabilis,
litterarum scientia predito ac morum honestate decoro, in spiritualibus prouido et
in temporalibus circunspecto, canonice celebratam, electionem ipsam non obstante si
eiusdem ecclesie Sodorensis prouisio
per nos uel predecessores nostros Romanos Pontifices eidem sedi sit specialiter vel
generaliter reseruata, de fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmamus,
eundemque Wilhelmum Electum ipsi Sodorensi ecclesie in Episcopum preficimus et pastorem,
curam et administrationem ipsius ecclesie sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie
committendo, firma spe fiduciaque conceptis quod ipsa ecclesia Sodorensis dextera
domini sibi assistente propicia, per ipsius industrie et circunspectionis fructuosum
studium regetur utiliter et prospere dirigetur. Cum igitur ut idem Wilhelmus in commissa
sibi ecclesie Sodorensis predicte cura facilius proficere ualeat, tuus fauor sibi
esse noscitur plurimum oportunus, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attente,
per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum Electum et ecclesiam Sodorensem
predictos iure metropolitico tibi subiectas habens pro nostra et ipsius sedis reuerentia
propensius commendatos, ipsum in ampliandis et conseruandis iuribus suis sic tui fauoris
presidio prosequaris, quod ipse tuo fultus auxilio in commisso sibi ecclesie Sodorensis
prefate regimine se possit utilius exercere, tuque diuinam misericordiam et benedictionem
dicte sedis exinde ualeas uberius promereri. Datum Auinione .v. kal. Maij pontificatus
nostri anno septimo.
In eundem modum dil. filio Wilhelmo Electo Sodorensi — dilectis filiis Clero Ciuitatis
et diocesis Sodorensis — dilectis filiis Populo Ciuitatis et diocesis Sodorensis —
dilecto filio Nobili viro Willelmo de Monteacuto
domino terre Mannie Sodorensis diocesis — dilecto filio nobili viro Roberto, Stuvard
dicto, Senescallo Scocie, domino Insule de Bote, Sodorensis diocesis — dilecto filio
nobili viro Johanni Moac Dofnald, domino de Ile, Sodorensis diocesis.
(Clementis VI. commun. in arch. secr. Vat. an. VII. lib. 3. fol. 131. ep. 268.)
No. 18. (May 6, 1349).
Clemens etc. Uenerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc. Pridem Sodorensis
ecclesia solacio destituta pastoris nos ad personam tuam claris virtutum titulis insignitam
nostre mentis aciem dirigentes, te de fratrum nostrorum consilio eidem ecclesie in
episcopum preficimus et pastorem, curam et administrationem ipsius tibi in spiritualibus
et temporalibus plenarie committendo prout in nostris inde confectis litteris plenius
continetur. Cum autem postmodum per venerabilem fratrem nostrum Bertrandum Episcopum
Ostiensem te fecerimus munus consecrationis impendi, fraternitati tue per apostolica
scripta mandamus, quatinus apostolice sedis beneplacitis te conformans apud predictam
ecclesiam Sodorensem cum nostre benedictionis gratia te personaliter conferens sic
te in administratione ipsius diligenter et sollicite gerere studeas, vt vtilis administratoris
industrie non inmerito gaudeat se commissam ac laudabilis fame tue odor ex tuis probabilibus
actibus latius diffundatur, et preter retributionis eterne premium nostre beniuolentie
gratiam et fauorem exinde vberius consequaris. Datum Auinione .ij. non. Maij pontificatus
nostri anno septimo.
(Clement. VI. commun. in arch. secr. Vatican. ann. 7. lib. 3. ep. 1106.)
No. 19. (May 7, 1349.)
Clemens episc. s. s. d. Venerabili fratri Guillelmo Episcopo Sodarensi salutem etc.
Cum sicut pro parte tua fuit expositum coram nobis tam pro tuis expensis necessarijs
quam ecclesie Sodarensis negocijs apud sedem apostolicam et alibi expediendis vtiliter
te subire oporteat magna onera expensarum, nobis humiliter supplicasti, ut usque ad
summam mille ducentorum florenorum auri mutuum contrahendi sub modis et formis infrascriptis,
sine quibus creditores te putas invenire non posse tibi, largire (sic) tibi licenciam
dignaremur; Nos igitur de tua tam in hijs quam in alijs circa eadem tua et ipsius
ecclesie vtiliter promouenda et expedienda negocia circumspeccione ac diligencia plenius
in domino confidentes, nec volentes quod propter expensarum ipsarum defectu indigenciam
patiaris, uel quod eadem negocia inexpedita remanere contingat, tuis supplicationibus
inclinati fraternitati tue contrahendi mutuum propter hoc vsque ad predictam summam
mille ducentorum florenorum auri nomine tuo et ipsius ecclesie Sodarensis, ac te et
successores tuos episcopos Sodarenses et predictam ecclesiam ac tua et eorundem bona
mobilia et immobilia, presencia et futura, usque ad summam predictam propterea dictis
creditoribus, vsuris omnino cessantibus, obligandi, et renunciandi de duabus dietis
edite (sic) in concilio generali fecis
recordacionis Bonifacii pape octaui predecessoris nostri, qua cauetur ne quis extra
suam ciuitatem et diocesim nisi in certis exceptis casibus et in illis ultra vnam
dietam a fine sue diocesis ad iudicium euocetur
et quibuscunque alijs constitucionibus a predecessoribus nostris Romanis Pontificibus
super hoc editis, et beneficio restitucionis in integrum ac omnibus litteris et indulgencijs
apostolicis impetratis ac eciam impetrandis, omni iuris canonici et ciuilis auxilio
ac conuencioni iudicum et locorum si eorundem creditorum nomine super hijs apostolicis
litteris contigerit impetrari, nec non et omnibus alijs excepcionibus per quas contra
creditores eosdem tu dictique successores possetis imposterum vos tueri, plenam auctoritate
apostolica concedimus facultatem. Volumus insuper et concedimus iuxta quod postulasti
a nobis, quod tu et successores predicti creditoribus ipsis huiusmodi peccuniam de
bonis dicte ecclesie soluere ac dampna, expensas et interesse reficere teneamini,
si in termino qui ad hoc de tuo et ipsorum creditorum consensu fuerit constitutus
eadem pecunia non fuerit persoluta, quodque ipsis creditoribus pretextu alicuius constitutionis
canonice uel ciuilis aut cuiuscunque priuilegij vel indulgencie sedis predicte, de
quibus in nostris litteris plenam et expressam, ac de uerbo ad uerbum oporteat fieri
mencionem, ac per que tu et successores prefati valeatis vlterius uos tueri, dictam
pecuniam in iam dicte ecclesie vtilitatem conuersam fore probandi necessitas non incumbat,
sed sola tui fatentis confessio in instrumentis conficiendis super mutuo huiusmodi
quantitatis inserta, sufficiens plena et efficax probacio irrefragabiliter habeatur.
Ceterum ne in hec vorago locum sibi uendicet vsurarum, nostre intencionis existit
et volumus, quod tu et hijdem successores dictam ecclesiam Sodarensem tua seu sua
vel ipsius bona per ipsas nostras litteras per cuiuspiam fraudis seu calliditatis
astucia sub quouis pallio seu colore uerborum ad usuras aliquas obligare nullatenus
valeatis, easdem litteras, concessiones, cauciones et recogniciones seu promissiones
per eas seu earum auctoritate uel occasione factas quoad obligaciones vsurarum huiusmodi
decernentes irritas et inanes et nullius penitus existere firmitatis, eis nicholominus
quoad premissa omnia, que vsurarum prauitatem non sapiant, in suo robore duraturis,
nec usurarum pretextu maliciose aliquatenus inpugnandis. Volumus insuper quod dicta
ecclesia ac bona ipsius pretextu nostre concessionis huiusmodi vltra biennium ab obligacionis
huiusmodi tempore
numerandum nullatenus remaneant obligata presentes litteras et earum effectum quoad
ipsam ecclesiam ac bona eiusdem ex tunc omnino carere viribus decernentes. Datum Auinione
nonis Maij, pontificatus nostri anno septimo. (Clement. VI. commun. an. 7. 1. 5. p.
2. fol. 126. ep. 470. In arch. secr. Vat.)
No. 20. (June 14, 1349.)
Clemens etc. venerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc. Prouenit ex
tue deuotionis affectu quo nos et Romanam ecclesiam reuereris, ut petitionibus tuis
quantum cum deo possumus fauorabiliter annuamus. Cum itaque sicut ex parte tua fuit
propositum coram uobis frequenter contingat nonnullas religiosas personas ad mensam
tuam tuumque hospitium declinare, et ex eis aliquos tecum etiam residere quibus secundum
statuta et consuetudines suorum ordinum est esus carnis interdictus,
nos tuis supplicationibus inclinati ut tu eisdem personis possis auctoritate apostolica
uescendi carnibus in hospitio tuo illis diebus duntaxat quibus a sacris canonibus
esus carnium communiter prohibitus non existit, licentiam concedere et cum eis dispensare
super hijs cum hoc uideris expedire, super quo tuam conscientiam oneramus, predictis
statutis seu consuetudinibus ac priuilegijs apostolicis contrarijs nequaquam obstantibus,
dummodo ipsi iuramento vel uoto speciali ad abstinentiam esus huiusmodi minime sint
astricte, fraternitati tue tenore presentium indulgemus. Nulli ergo etc. Datum Auinione
.xviij. kal. Julij pontificatus nostri anno octauo. (Clement. VI. commun. in arch.
secr. Vatic. ann. 8, lib. 4, part 2, fol. 228 vs. ep. 936.)
No. 21. (February 3, 1353).
Innocentius episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri . . Episcopo Ergadiensi,
ac dilectis filijs . . Abbati de Sagadal in Kentire, ac
. . Priori de Orwansay, Ergadiensis et Sodorensis diocesium, salutem et apostolicam
benedictionem. Cupientibus vitam ducere regularem apostolicum debet adesse presidium,
ut eorum pium propositum possint ad laudem diuini nominis adimplere. Cum itaque dilectus
filius Gillegehanan,
natus quondam Johannis Scriptoris de Mule, Acolitus Sodorensis diocesis, cupiat, sicut
accepimus, in Monasterio Sancte (sic) Columbe de Hy ordinis Sancti Benedicti dicte
diocesis vna cum dilectis filijs . . Abbate et conuentu dicti monasterii sub regulari
habitu virtutum domino famulari, Nos volentes eundem Gillegehanan, cum quo dudum,
ut non obstante macula seu defectu, quam seu quem partitur in oculo dextro, posset
ad subdiaconatus et diaconatus ordines promoueri et beneficium ecclesiasticum sine
cura obtinere, fuit auctoritate apostolica dispensatum, in huiusmodi suo laudabili
proposito confouere, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus
vos uel duo aut vnus vestrum per vos uel alium seu alios eundem Gillegehanan, si sit
ydoneus et aliud canonicum non obsistat, in dicto monasterio, si in eo certus monachorum
numerus non habetur, uel etiam si huiusmodi numerus ibidem forsan existat, et de ipso
numero aliquis deest ad tempus exnunc, alioquin quam primum aliquem deesse continget,
recipi faciatis auctoritate nostra in monachum et in fratrem, sibique iuxta ipsius
monasterii consuetudinem regularem habitum exhiberi, ac de communibus ipsius monasterii
prouentibus sicut vni ex aliis prefati monasterij monachis integre prouideri, ipsumque
ibidem sincera in domino caritate tractari, non obstantibus quibuscunque statutis
et consuetudinibus monasterii et ordinis predictorum contrarijs, iuramento, confirmatione
apostolica uel quacunque firmitate alia roboratis, aut si pro aliis scripta forsan
apostolica ibidem sint directa, seu si eisdem Abbati et Conuentui vel quibusuis aliis
communiter vel diuisim a prefata sit sede indultum, quod ad receptionem uel prouisionem
alicuius minime teneantur et ad id compelli, aut quod interdici, suspendi vel excommunicari
non possint per literas apostolicas non facientes plenam et expressam ac de uerbo
ad uerbo de indulto huiusmodi mentionem, et qualibet alia dicte sedis indulgentia,
generali uel speciali, cuiuscunque tenoris existat, per quam presentibus non expressam
uel totaliter non insertam effectus earum impediri valeat quomodolibet uel differri,
et de qua cuiusque toto tenore habenda sit in nostris literis mentio specialis; contradictores
per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Datum Auinione .iij.
Non. Februar. pontificatus nostri anno primo.
(Innocent. VI. cod. chart. in arch. Vat. T. V. fol. 556.)
No. 22. (November 28, 1354.)
Universis presentes literas inspecturis Stephanus miseratione diuina archiepiscopus
Tholosanus domini nostri pape Camerarius salutem in domino. Ad vniuersitatis uestre
notitiam deducimus tenore presentium, quod reuerendus in Christo pater dominus Willelmus
episcopus Sodorensis in prouincia Nidrosiensi pro parte partis sui communis seruitij,
in quo est Camere domini nostri summi pontificis obligatus, ducentos et .xv. florenos
auri prefate camere, nec non pro parte partis .iiij
or seruitiorum familiarium et officialium dicti domini nostri Pape quadraginta octo
florenos auri et .xvi. denarios monete Auinionensis currentis clericis camere supradicte
pro dictis familiaribus et officialibus recipientibus per manus fratris Thome de Cakan
et Alexandri de Carlis familiaris sui die date presentium solui fecit. de quibus sic
solutis ipsum dominum Episcopum, Sodorensem ecclesiam et successores suos ac eorum
bona absoluimus tenore presentium et quitamus. Verum intellecta mole grauaminum pro
parte ipsius domini Episcopi coram nobis exposita, que ipsum ad soluendum suum complementum
communis seruitij et seruitiorum, quod sub certis penis et sententiis ac termino nondum
elapso soluere tenebatur, reddebant et adhuc reddunt uerisimiliter impotentem, auctoritate
nobis in hac parte commissa vsque ad festum Sancti Michaelis proxime venturum terminum
sibi duximus prorogandum, ita tamen quod si in dicto termino sibi prorogato non satisfecerit
de premissis, penis et sententijs quibus tenebatur antea sit astrictus. Insuper ipsum
dominum Episcopum a suspensionis, excommunicationis et interdicti sententijs, ac reatu
periurij et aliis penis, quod et quas incurrit propter solutionem premissorum non
factam in termino sibi prefixo, auctoritate qua fungimur in hac parte duximus absoluendum,
secum super irregularitate si quam contraxerit interea sic ligatus se immiscendo diuinis
uel alias, non tamen in contemptum clauium, eadem auctoritate misericorditer dispensantes.
In quorum testimonium presentes literas fieri fecimus et sigilli Camerariatus nostri
appensione muniri. Datum Auinione die xxviij mensis Novembris anno domini Millesimo
ccc
mo. liiij
o. Indictione .vij. pontificatus sanctissimi patris et domini nostri domini Innocentii
diuina prouidentia pape .vj
ti. anno secundo.
(Innoc. VI. Liber quitanciarum arch. Vat. fol. xlv.)
No. 23. (May 12, 1357).
Uniuersis presentes etc. Stephanus etc. salutem in domino. Ad vniuersitatis uestre
notitiam deducimus, quod rev. in Christo pater dominus Guillelmus episcopus Sodorensis
in prouincia Nidrociensi pro complemento sui communis seruitij in quo erat Camere
domini nostri summi Pontificis obligatus, quadraginta quinque florenos auri prefate
Camere, nec non et pro complemento quatuor seruitiorum familiarium et officialium
dicti domini nostri Pape .xvj. florenos auri, duos solidos, .viij denarios monete
Auinionensis currentis clericis camere supradicte pro dictis familiaribus et officialibus
recipientibus per manus Lambertesqui de societate Albertorum tempore debito solui
fecit, de quibus sic solutis ipsum dom. Episcopum, Sodorensem ecclesiam et successores
suos ac eorum bona absoluimus tenore presentium et quitamus. In quorum testimonium
presentes literas fieri fecimus et sigilli Camerariatus nostri appensione muniri.
Datum Auinione, die .xij. mensis Maii anno domino millesimo ccc
mo. lvij. indict .x. et pontif. domini nostri pape Innocentii .vj. anno quinto. (Innoc.
VI. Liber quitanciarum. arch. Vat. fol. cxvij.)
No. 24. (March 17, 1363.)
Urbanus episc. s. s. dei uenerabili fratri Willelmo episcopo Sodorensi salutem etc.
Intra solicitudines uarias, quibus assidue premimur illud angit precipue mentem nostram
ut uiduatis ecclesijs et monasterijs prouisio auctore domino proueniat fructuosa.
Dudum siquidem felicis recordacionis Clemens papa sextus predecessor noster prouisiones
certarum ecclesiarum cathedralium et monasteriorum omnium tunc apud sedem apostolicam
quocunque modo uacancium et inantea uacaturorum ordinacioni et disposicioni sue reseruauit,
decernendo extunc irritum et inane si secus super hijs per quoscunque quauis auctoritate
scienter vel ignoranter contingeret attemptari. Postmodum uero, ecclesia tua Sodorensi
per obitum bone memorie Thome Episcopi Sodorensis, qui extra Romanam curiam diem clausit
extremum, pastoris solacio destituta, dilecti filij Clerus ciuitatis et diocesis Sodorensis,
ad quos electio Episcopi Sodorensis. de antiqua et approbata et hactenus pacifice
obseruata consuetudine dicitur pertinere, te tunc Abbatem monasterij de Russyn, ordinis
Cisterciensis, tue diocesis, in Sodorensem Episcopum elegerunt, idemque predecessor
electionem huiusmodi, non obstante si eiusdem ecclesie prouisio per eum uel predecessores
suos Romanos pontifices esset disposicioni dicte sedis specialiter uel generaliter
reseruata, de fratrum suorum sancte Romane ecclesie Cardinalium, qui tunc erant, consilio
auctoritate apostolica confirmauit, teque tunc apud sedem constitutum eandem ecclesie
Sodorensi predicte prefecit in episcopum et pastorem, ac subsequenter dictus predecessor
tibi apud sedem predictam munus fecit consecracionis impendi. Cum itaque dictum monasterium
secundum premissa apud sedem uacauit et uacare noscatur eandem, de cuius prouisione
dictus Clemens et pie memorie Jnnocencius papa sextus eiusdem Clementis successor
predecessor noster, qui uno mense a die obitus Clementis non elapso prouisiones ecclesiarum
Cathedralium et monasteriorum omnium tunc apud dictam sedem uacancium et uacaturorum
imposterum ordinacioni et disposicioni sue cum similis interposicione decreti eciam
reseruauit, minime ordinarunt, nos licet immeriti ad apicem summi apostolatus assumpti
cum a nonnullis reuocaretur in dubium an post dicti Jnnocencij predecessoris obitum
aliquis preter Romanum pontificem de abbatialibus et alijs dignitatibus et benificijs
ecclesiasticis per eundem predecessorem dispositioni seu reseruatis et tempore sui
obitus uacantibus disponere potuisset seu posset, ad huiusmodi ambiguitatis tollendum
dubium declarauimus abbatiales et alias dignitates et beneficia huiusmodi per reseruacionem
et decreta dicti Jnnocencij predecessoris affecta nullumque de illis preter Romanum
pontificem en uice potuisse uel posse disponere quoquo modo, ac decreuimus irritum
et inane quicquid in contrarium a quoquam quauis auctoritate scienter uel ignoranter
attemptatum forsan erat tunc uel contingeret imposterum attemptari, ac deinde intellecto
quod dilectus filius Rogerus de Bolton monachus monasterij de Furnesio dicti ordinis
Eboracensis dictum ordinem ipsum expresse professus in sacerdocio et etate legitima
constitutus, cui eciam de religionis zelo uite ac morum honestate alijsque multiplicium
uirtutum meritis apud nos fidedigna testimonia perhibentur, utilis esset ad regimen
dicti monasterii de Russyn, de quo nullus preter Romanum pontificem hac uice se intromittere
potuit neque potest, reseruacione declaracione et decretis obsistentibus supradictis
ac cupientes eidem monasterio ad huc ut prefertur uacanti licet in eo sicut accepimus
dilectus filius Willelmus
de Cokerham qui se gerit pro monacho monasterij de Furnesio predicto se intruserit
illudque detineat indebite occupatum ne ulterioris uacacionis incommoda patiatur celeriter
et salubriter prouidere, fraternitati tue de qua in hijs et alijs fiduciam gerimus
in domino specialem per apost. scripta committimus et mandamus, quatinus si uocatis
dicto Willelmo et alijs qui fuerint euocandi tibi constiterit eundem Willelmum uel
alium in monasterio de Russyn canonicum titulum non habere de persona dicti Rogeri
hac uice eidem monasterio sic uacanti auctoritate nostra prouideas ipsumque illi preficias
in Abbatem, curam et administracionem eiusdem monasterii sibi in spiritualibus et
temporalibus plenarie committendo faciens ei amoto exinde dicto Willelmo et quolibet
alio detentore a suis subditis obedienciam et reuerenciam debitam exhiberi,
sibique nichilominus impendas uel per alium antistitem graciam et communionem dicte
sedis habentem facias munus benedictionis impendi, Contradictores per censuram ecclesiasticam
appellacione postposita compescendo. Volumus autem quod tu uel idem Antistes qui prefatum
munus impendet postquam illud sibi impenditur ab eodem Rogero nostro et ecclesie Romane
nomine fidelitatis debite solitum recipias uel recipiat iuramentum iuxta formam quam
sub bulla nostra mittimus interclusam ac formam iuramenti quod dictus Rogerus prestabit
nobis de uerbo ad uerbum per eius patentes literas suo sigillo signatas per proprium
nuncium quantocius destinare procures seu procuret. Datum Auinione .xvj. kal. Aprilis
pont. nostri anno primo.
(Urban V. Cod. Chart. in arch. Vat. T. VI. f. 445.)
No. 25. (January 10, 1364.)
Urbanus episcopus s. s. d. Uenerabili fratri Willelmo Episcopo Sodorensi salutem etc.
Ex suscepto seruitutis officio uigilijs assiduis angimur et meditationis assiduitate
pulsamur ut vacantibus ecclesijs et monasteriis vniuersis de celeris et salubris prouisionis
remedio succuramus. Dudum siquidem in monasterio de Russyn Cisterciensis ordinis tue
Sodorensis diocesis tunc apud sedem apostolicam vacante licet ut asserebatur quondam
Willelmus de Cokerham qui se gerebat pro monacho
[monasterii de Furnesio, dicti ordinis, Eboracensis diocesis
19
, se in eo intrusisset illudque detineret indebite occupatum. Nos intellecto quod
dilectus filius Rogerus de Boltoun monachus dicti monasterij de Furnesio ordinem ipsum
expresse professus et in sacerdocio constitutus vtilis esset ad regimen monasterij
supradicti tibi per alias literas dedimus in mandatis, ut si, uocatis dicto Willelmo
et alijs qui forent euocandi, tibi constaret eundem Willelmum uel alium in dicto monasterio
canonicum titulum non habere, de persona dicti Rogeri ea uice dicto monasterio auctoritate
apostolica prouideres, ipsumque illi preficeres in abbatem prout in dictis literis
plenius continetur. Cum autem postmodum, sicut pro parte dicti Rogeri fuit propositum
in consistorio coram nobis, dictus Willelmus prefatis literis tibi minime presentatis
de Romana curia, ad quam pro quibusdam suis negocijs promouendis accesserat, recedendo
in loco de Montili (sic) Ademarij Valentine diocesis a ciuitate Auinionensi, ubi tunc
cum dicta Curia residebamus sicut ad huc residemus ultra duas dietas legales non remoto,
viam fuerit vniuerse carnis ingressus, nos, qui diu ante ipsius Willelmi obitum prouisiones
omnium monasteriorum per obitum quorumcunque pro quibuscunque negotijs ad dictam curiam
venientium seu recedentium ab eadem, si in locis ultra duas dietas a prefata Curia
non remotis iam forsan obierant uel eos inantea contingeret de medio summoueri, ordinationi
et dispositioni nostre duximus reseruandas, decernendo extunc irritum et inane si
secus super hijs per quoscunque quauis auctoritate scienter uel ignoranter contingerat
attemptari cupientes eidem monasterio, ne prolixioris vacationis subiaceat detrimentis
celeriter et salubriter prouidere, fraternitati tue, de qua in hijs et alijs fiduciam
gerimus in domino specialem, per apostolica scripta committimus et mandamus, quatinus
eciam si prefatum monasterium per obitum dicti Willelmi uacare repereris de persona
dicti Rogeri eidem monasterio auctoritate nostra prouideas, ipsumque illi preficias
in abbatem, curam et administrationem ipsius monasterii de Russyn sibi in spiritualibus
et temporalibus plenarie committendo, ac faciendo sibi a suis subditis obedientiam
et reuerenciam debitam et deuotam exhiberi, ac nichilominus impendas uel per alium
antistitem gratiam et communionem dicte sedis habentem impendi facias munus benedictionis;
Contradictores per
censuram apostolicam appellatione postposita compescendo. Volumus aut quod tu uel
idem antistes qui dicto Rogero prefatum munus [impendes uel] impendet postquam illud
sibi impenderis [uel impenderit] ab eodem Rogero nostro et ecclesie Romane nomine
de fidelitatis debite solitum recipias uel recipiat iuramentum iuxta formam quam sub
bulla nostra mittimus interclusam ac formam iuramenti quod dictus Rogerus prestabit
nobis de uerbo ad uerbum per patentes literas suo sigillo signatas per proprium nuncium
procures seu procuret quamtocius destinare. Datum Auinione .iiij. Jdus Januar, pontif.
nostri anno secundo.
(Urban. V. cod. chart. in arch. Vat. T. VII. fol. 113.)
No. 26. (January 23, 1367).
Urbanus episcopus s. s. dei dilecto filio Johanni Donnegan Archidiacono Dunensi salutem
et apostolicam benedictionem. Probitatis et virtutum merita super quibus apud nos
fidedignorum commendaris testimonio, nos inducunt, ut tibi reddamur ad gratiam liberales.
Cum itaque Archidiaconatus ecclesie Dunensis quem venerabilis frater Willelmus episcopus
Conuerensis tempore promotionis per nos facte de ipso ad Conuerensem ecclesiam tunc
vacantem obtinebat, per huiusmodi promocionem et munus consecrationis de mandato nostro
apud sedem apostolicam impensum eidem apud sedem eandem vacauerit et uacare noscatur
ad presens, nullusque preter nos hac vice de illo disponere potuerit neque possit,
pro eo quod nos diu ante vacationem huiusmodi omnes dignitates personatus et officia
ceteraque beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura tunc ap. dictam sedem vacantia
et imposterum vacatura collationi et dispositioni nostre duximus reseruanda, decernentes
extunc irritum et inane si secus super hijs a quoquam quauis auctoritate scienter
uel ignoranter contingeret attemptari, nos volentes tibi, qui ut asseris in presbiteratus
ordine constitutus et in jure canonico peritus existis, premissorum meritorum intuitu
gratiam facere specialem, dictum Archidiaconatum, qui dignitas curata existit, consueta
alijs quam canonicis ipsius ecclesie Dunensis assignari, sic vacantem, cuius fructus
et prouentus quadraginta markarum Sterlingorum valorem annuum ut asseris non excedunt,
cum omnibus juribus et pertinentijs suis apostolica tibi auctoritate
conferimus et de illo etiam prouidemus, decernentes prout est irritum et inane si
secus super hiis etc. Non obstantibus quibuscunque statutis et consuetudinibus ipsius
ecclesie Dunensis contrarijs, etc. etc. Seu si venerabili fratri nostro episcopo et
dilectis filijs capitulo Dunensibus uel quibusuis aliis communiter uel diuisim a prefata
sit sede indultum quod ad receptionem uel prouisionem alicuius minime teneantur et
ad id compelli non possent etc. etc. — Seu si presens non fueris ad prestandum de
obseruandis statutis et consuetudinibus ipsius Dunensis ecclesie solitum juramentum,
dummodo in absentia tua per procuratorem ydoneum, et cum ad ecclesiam ipsam accesseris
corporaliter illud prestes, aut quod parrochialem ecclesiam de Camelino Dunensis diocesis
nosceris obtinere; volumus autem quod quamprimum vigore presentium dictum archidiaconatum
fueris pacifice assecutus, prefatam parroch. ecclesiam, quam extunc vacare decernimus
omnino, prout etiam ad id te sponte obtulisti, dimittere tenearis. Nulli ergo etc.
— Datum apud Montempessulanum Magalonensis diocesis, x. kal. Febr. pontificatus nostri
anno quinto.
In eodem modo Venerabili fratri . . Episcopo Lismorensi et dilectis filijs Abbati
monasterij de Jnys, Dunensis diocesis, ac decano ecclesie sancti Agricoli Auinionensis,
salutem etc. Probitatis etc. usque teneretur. Quocirca mandamus, quatinus uos vel
duo aut vnus vestrum per uos uel alium seu alios eundem Johannem uel procuratorem
suum eius nomine in corporalem possessionem Archidiaconatus et iurium et pertinentiarum
predictorum inducatis auctoritate nostra et defendatis inductum, amoto exinde quolibet
detentore, etc. etc. Datum ut supra.
(Urban. V. cod. chart. T. xv. fol. 110. in Arch. secr. Vat.)
No. 27. (May 13, 1367.)
Urbanus episcopus seruus seruorum dei uenerabili fratri (Willelmo) Episcopo Sodorensi
salutem et apostolicam benedictionem. Oblate nobis nuper pro parte nobilis viri Lacolanni
Johannis dicti Macguilleon domicelli et nobilis mulieris Marie de Insulis nate dilecti
filij nobilis viri Johannis domini Insularum tue diocesis peticionis series continebat,
quod olim idem Lacolannus non ignorans se et dictam Mariam quarto consanguinitatis
gradu fore coniunctos et prefata Maria huiusmodi consanguinitatis gradum penitus ignorans,
cupientes diuturnis guerris et scandalis que inter vtriusque parentes ipsorum et amicos
uigebant, quarum occasione nonnulla homicidia, incendia, spolia et rapine in locis
sacris et non sacris fuerant multipliciter subsecuta, obuiare parentum et maioris
partis amicorum suorum ad id interueniente tractatu, pariter et assensu, matrimonium
per uerba legitime de presenti nullis tamen bannis edictis timore quorumdam emulorum
suorum, guerram huiusmodi magis quam pacem desiderantium, clandestine inuicem contraxerunt,
propter quod Lacolannus a Canone tam ipse quam et Maria predicta per prouinciales
seu synodales constituciones promulgatas excommunicacionis sentencias incurrisse noscuntur,
iidemque Lacolannus et Maria matrimonium huiusmodi postmodum carnali copula consumarunt
et prolem exinde procrearunt, quodque ex eorum separacione, si fieret, scandala peiora
prioribus possent verisimiliter exoriri. Quare pro parte Lacolanni et Marie predictorum
nobis extitit humiliter supplicatum, ut prouidere eis de absolucionis beneficio ab
huiusmodi excommunicacionis sentencijs, quas propter premissa incurrerunt, ut prefertur,
et dispensacionis gracia de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur, qui salutem
querimus singulorum, et libenter Christi fidelibus quietis et pacis commoda procuramus,
uolentes Lacolannj et Marie predictorum super premissis animarum prouidere saluti,
ac cupientes huiusmodi scandalis quantum cum deo possumus salubriter obuiare, fraternitati
tue, de qua in hijs et alijs specialem in domino fiduciam obtinemus, per apostolica
scripta committimus et mandamus, quatinus, si est ita et tibi expediens uideatur,
quod dicta dispensacio concedatur, super quo tuam conscienciam oneramus, Lacolannum
et Mariam prefatos ab huiusmodi excommunicacionis sentencijs quas, ut prefertur, incurrerunt,
auctoritate nostra iuxta formam ecclesie absoluas iniunctis eis inter alia sub uirtute
iuramenti prestandi, quod de cetero talia non committant nec facientibus prebeant
auxilium, consilium uel fauorem, et eciam penitencia salutari, ac alijs que de iure
fuerint iniungenda, et demum cum iisdem Lacolanno et Maria, ut impedimento quod ex
consanguinitate huiusmodi prouenit non obstante, dummodo dicta Maria propter hoc rapta
non fuerit, et ad id parentum predictorum et maioris partis consanguineorum Lacolanni
et Marie predictorum citra tercium gradum accedat assensus, in sic contracto matrimonio
licite remanere
ualeant, auctoritate predicta dispenses, prolem susceptam huiusmodi et ex dicto matrimonio
suscipiendam legitimam decernendo. Volumus autem quod idem Lacolannus, si eidem Marie
superuixerit, perpetuo remaneat innuptus. Datum Massilie .iij. Idus Maij pontificatus
nostri anno quinto. (Urban. V. cod. chart. T. XIII. f. 445. Arch Vat.)
No. 28. (December 7, 1367.)
Urbanus etc. uenerabili fratri episcopo Sodorensi salutem etc. Intenta salutis operibus
apostolice sedis benignitas circunspecta [votis]
20
illorum qui diuina preuenti gracia augmentum cultus diuini nominis intentis desiderijs
affectantes ad id eorum opem et operam impendere cupiunt, libenter apostolicum impertitur
assensum eaque fauoribus prosequitur graciosis. Sane peticio pro parte dilectorum
filiorum prioris prouincialis et fratrum ordinis minorum prouincie Ybernie sed in
morem dicti ordinis ac dilecti filij nobilis viri Guillelmi de Monte acuto comitis
Saresbiriensis peticio continebat, quod in diocesi Sodorensi nullus locus ad [usum]
ordinis minorum fore dinoscitur, quodque idem Comes de salute propria cogitans, ac
cupiens terrena in celestia et transitoria in eterna felici commercio commutare ad
omnipotentem dei laudem et gloriam, ac pro sue et aliorum Christi fidelium animarum
salute, vnum locum ad opus et vsum dictorum fratrum in villa sancte (sic) Columbe
in Jnsula Mannie dicte diocesis cuius idem Comes dominus existit, consistente assignare
proponit. Quare pro parte dictorum prioris et fratrum ac comitis nobis fuit humiliter
supplicatum, ut ipsis priore et fratribus recipiendi locum huiusmodi et in eo construendi
seu edificandi ecclesiam seu oratorium cum campanili campana cimiterio domibus et
alijs necessarijs officinis licenciam concedere de benignitate apostolica dignaremur.
Nos itaque huiusmodi supplicationibus inclinati fraternitati tue per apostolica scripta
mandamus, quatinus si est ita, eisdem priori et fratribus recipiendi locum huiusmodi
si sit congruus et honestus et ibidem edificandi seu construendi ecclesiam seu oratorium
cum campanili campana cimiterio domibus et alijs necessarijs officinis predictis,
dum modo duodecim fratres dicti ordinis in loco ipso degentes pro tempore
ibidem congrue et honeste sustentari valeant, jure tamen parrochialis ecclesie et
cuiuslibet alterius in omnibus semper saluo, constitutione felicis recordationis Bonifacij
pape .viij. predecessoris nostri, prohibente ne religiosi ordinis mendicancium loca
de nouo recipiant absque licencia sedis apostolice speciali faciente plenam et expressam
de prohibitione huiusmodi mentionem nequaquam obstante, auctoritate apostolica licenciam
largimur. Datum Rome apud Sanctum Petrum .vj. Idus Decembris pontificatus nostri anno
sexto.
(Urban. V. commun. in arch. secr. Vat. ann. 6. fol. 156. ep. 88.)
No. 29. (April 17, 1368.)
Urbanus episcopus seruus seruorum dei. Dilecto filio Johanni Donnegan Archidiacono
Dunensi salutem etc. Laudabilia probitatis et virtutum merita, super quibus apud nos
fidedignorum commendaris testimonio, nos inducunt ut te fauore apostolico prosequamur.
Dudum siquidem de Archidiaconatu ecclesie Dunensis, quem venerabilis frater noster
Willermus episcopus Conuerensis tempore promocionis per nos de ipso facte ad Conuerensem
ecclesiam tunc vacantem obtinebat, per huiusmodi promocionem et munus consecracionis
de mandato nostro, ut asserebatur, apud sedem apostolicam impensum eidem, apud sedem
eandem, ut asserebatur, vacante, et per nos antea disposicioni apostolice reseruato
tibi duximus per nostras litteras prouidendum, prout in eisdem litteris plenius continetur,
tuque deinde, sicut asseris, vigore litterarum earundem ipsius Archidiaconatus extitisti
possessionem assecutus; Cum autem, sicut exhibita nobis postmodum pro parte tua peticio
continebat, ad tuam de nouo peruenit noticiam, quod eidem episcopo non apud sedem
prefatam sed extra Romanam curiam extitit munus consecracionis huiusmodi de speciali
mandato nostro impensum, nos, qui eciam diu ante vacacionem huiusmodi omnes dignitates,
personatus et officia, ceteraque beneficia ecclesiastica, que promouendi per nos ad
quarumlibet ecclesiarum cathedralium regimina tempore promocionum huiusmodi obtinebant
et imposterum obtinerent, cum ea vacarent, cum similis interposicione decreti duximus
reseruanda, volentes te premissorum meritorum tuorum intuitu fauore prosequi gracioso,
tuis in hac parte supplicationibus inclinati
volumus et apostolica tibi auctoritate concedimus, quod littere prefate ac processus
habiti per eosdem et quecunque inde secuta valeant et plenam roboris firmitatem obtineant,
non obstantibus premissis et omnibus alijs que in dictis prioribus litteris voluimus
non obstare. Nulli ergo etc. Datum Rome apud Sanctum Petrum, xv. kal. Maij pontificatus
nostri anno sexto.
(Urban. V. cod. chart. T. XIX. fol. 345. arch. secr. Vatic.)
No. 30. (December 22, 1368.)
Urbanus episcopus s. s. d. dil. fil. Archidiacono Mannie in ecclesia Sodorensi salutem
etc. exhibita nobis pro parte dilecti filij Johannis Hugonis perpetui vicarij parrochialis
ecclesie sancti Lupi in Mania Sodorensis diocesis peticio continebat, quod fructus
dicte ecclesie, quam dilecti filij Abbas et conuentus monasterij de Russyn Cisterciensis
ordinis dicte diocesis in proprios vsus detinent, .xl. librarum sterlingorum et ultra
secundum communem extimationem valent et valere consueuerunt annuatim, et quod porcio
pro perpetuo vicario dicte ecclesie assignata sex marchas dicte monete annuatim non
excedit, quodque dudum, dum dicta porcio pro perpetuo vicario dicte ecclesie, qui
tunc erat, pro sex marchis dicte monete melius viuere poterat, quam dictus Johannes
vicarius nunc possit pro uiginti. Quare pro parte dicti vicarij nobis fuit humiliter
supplicatum, ut cum cura dicte ecclesie propter nouos habitatores infra eius parrochiam
venientes quam plurimum creuerit, dictusque vicarius ex porcione predicta non possit
congrue sustentari et ei incumbencia onera supportare, et propter quod eidem ecclesie
non possit sicut deberet in diuinis seruire, ac parrochialis ipsius ecclesie sacramenta
ecclesiastica ministrare, ac Abbas et conuentus predicti, licet super hoc per dictum
vicarium fuerint requisiti, porcionem huiusmodi augmentare recusent, uenerabilisque
frater noster episcopus Sodorensis, ad quem vicarius predictus super hijs recursum
habuit, de hoc se intromittere non curauerit, prouidencie tue per apost. scripta mandamus,
quatinus vocatis qui fuerint euocandi, et auditis hinc inde propositis, quod canonicum
fuerit, appellacione remota decernas, faciens quod decreueris per censuram ecclesiasticam
firmiter obseruari, testes autem qui fuerint nominati,
si se gracia, odio uel timore subtraxerint, censura simili, appellacione cessante,
compellas ueritati testimonium perhibere, non obstante si eidem ordini a dicta sit
sede indultum, quod persone ipsius ordinis ad iudicium trahi aut suspendi vel excommunicari,
seu ipse aut dicti ordinis loca interdici non possint per litteras apostolicas non
facientes plenam et expressam ac de uerbo ad uerbum de indulto huiusmodi mencionem,
et qualibet alia dicte sedis indulgencia generali uel speciali, cuiuscunque tenoris
existat, per quam presentibus non expressam uel totaliter non insertam tue jurisdiccionis
in hac parte explicacio valeat quomodolibet impediri que quoad hoc nolumus aliquatenus
suffragari. Datum Rome apud Sanctum Petrum .xi. kal. Januarij pontificatus nostri
anno septimo.
(Urban. V. cod. chart. T. XX. fol. 432. arch. secr. Vatic.)
No. 31. (March 13, 1369).
Urbanus etc. dilecto filio Johanni Doncan Archidiacono Dunensi, apostolice sedis nuncio
capellano nostro salutem etc. Benigno sunt tibi illa concedenda fauore per que sicut
pie desideras conscientie pacem et salutem anime deo propitio consequi merearis. Hinc
est quod nos tuis deuotis supplicationibus inclinati tibi apostolica auctoritate indulgemus
ut quamdiu nostris et ecclesie Romane seruicijs institeris aliquem ydoneum et discretum
in tuum possis eligere confessorem qui quotiens tibi fuerit oportunum confessionibus
tuis diligenter auditis pro commissis debitam tibi absolucionem impendat et iniungat
penitenciam salutarem, nisi forsan talia fuerint propter que sedes apostolica sit
merito consulenda. Nulli ergo etc. Datum Rome apud Sanctum Petrum .iij. Idus Martij,
pontificatus nostri anno septimo.
(Urban. V. commun. in arch. secr. Vat. an. 7. fol. 58. ep. 279.)
No. 32. (December 1, 1371.)
Gregorius etc. Dilecto filio Johanni Doncan Archidiacono Dunensi, apostolice sedis
nuncio, salutem etc. Discretioni tue tenore presentium mandamus quatinus de pecunijs
ex prouentibus et iuribus quibuscunque
ad cameram apostolicam pertinentibus in partibus in quibus es nuncius apostolicus
deputatus per te et succollectores a te seu a predecessoribus tuis deputatos recollectis
et predicte camere seu alijs pro ea nondum assignatis dilectis filijs Raynerio Dominici,
Petro Marci, Bartholo Johannis et Talento Andree de Florencia de societate Albertorum
antiquorum et Angelo Johannis et Bernardo Nicolai factoribus et procuratoribus Albertorum
antiquorum sex milia florenorum auri in ciuitate Londoniensi tradas realiter et assignes,
etc. Datum Auinione kal. Decembr. pontificatus nostri anno primo.
(Gregor. XI. Secr. de Curia, in arch. secr. Vat. ann. I. fol. 245.)
No. 33. (September 10, 1372.)
Gregorius episcopus s. s. dei Venerabili fratri Episcopo Ergadiensi ac dilectis filiis
decano sancti Petri Auinionensis ac Archidiacono Ergadiensis ecclesiarum salutem et
apostolicam benedictionem. Vite ac morum honestas aliaque probitatis merita super
quibus apud nos dilectus filius Mactyr Johannis Judicis clerici Sodorensis diocesis
fidedignorum commendatur testimonio nos inducunt ut sibi reddamur ad gratiam liberales.
Cum itaque sicut accepimus parrochialis ecclesia Sancti Columbe de Hey dicte diocesis
quam quondam Dominicus Kenniti vltimus ipsius ecclesie Rector dum viueret obtinebat
per ipsius Dominici obitum qui extra Romanam curiam diem clausit extremum vacet ad
presens et tanto tempore vacauerit quod eius collatio est iuxta statuta Lateranensis
concilij ad sedem apostolicam legitime deuoluta, nos volentes dicto Mactyr premissorum
etc. intuitu gratiam f. specialem, discr. v. per ap. scr. m. q. vos etc. si premissa
repereritis ueritate fulciri, dictam parrochialem ecclesiam, cuius fructus redditus
et prouentus decem marcharum sterlingorum secundum communem extimacionem valorem annuum,
ut idem Mactyr asserit, non excedunt, dummodo tempore dat. presencium non sit in ea
alicui specialiter ius quesitum, eciam si ecclesia ipsa sit disp. sedis apost. specialiter
reseruata, eidem Mactyr cum omnibus iuribus etc. auctoritate nostra conferre et assignare
curetis etc. contradictores auct. nostra appellacione postposita compescendo, non
obstante etc. - seu si uen. fr. nostro Episcopo Sodorensi uel quibusuis aliis communiter
uel
diuisim a dicta sit sede indultum quod ad recepcionem etc. minime teneantur etc. -
Datum apud Villamnouam Auiniensis diocesis quarto Id. Sept. pontificatus nostri anno
secundo.
(Gregor. XI. cod. chart. T. XII. fol. 87. arch. secr. Vat.)
No. 34. (November 6, 1374.)
Gregorius episcopus seruus seruorum dei Johanni Electo Sodorensi salutem et apostolicam
benedictionem. Suscepti cura regiminis cor nostrum continua pulsat instantia ut solicitudinis
debitum, ad quod vniuersis orbis ecclesijs nos apostolice seruitutis necessitas obligat,
earum singulis prout ex alto conceditur exoluamus in eo potissime, ut illarum Regimina,
que propriis sunt destitute pastoribus, personis talibus committantur, per quarum
solertiam circumspectam ecclesie ipse in spiritualibus et temporalibus valeant adaugeri.
Dudum siquidem bone memorie Willermo episcopo Sodorensi regimini Sodorensis ecclesie
presidente nos cupientes eidem ecclesie, cum eam vacare contingeret, per operationis
nostre ministerium utilem et ydoneam presidere personam, prouisionem eiusdem ecclesie
ordinationi et dispositioni nostre ea vice duximus specialiter reseruandam, decernendo
extunc irritum et inane si secus super hoc a quoquam quauis auctoritate scienter uel
ignoranter contingeret attemptari. Postmodum uero prefata ecclesia per obitum eiusdem
Willermi episcopi, qui extra Romanam curiam diem clausit extremum, pastoris solatio
destituta, nos vacatione huiusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad prouisionem
eiusdem ecclesie celerem et felicem, de qua nullus preter nos hac vice se intromittere
potuit neque potest, reseruatione et decreto obsistentibus supradictis, ne ipsa ecclesia
prolixe vacationis exponeretur incommodis, paternis et solicitis studijs intendentes,
post deliberationem, quam de preficiendo eidem ecclesie personam utilem et etiam fructuosam
cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te Archidiaconum Dunensem, in
sacerdotio constitutum, cui de litterarum scientia, vite munditia, honestate morum,
spiritualium prouidentia et temporalium circumspectione aliisque uirtutum meritis
apud nos laudabilia testimonia perhibentur, pro quo etiam dilecti filij clerus ciuitatis
et diocesis Sodorensis per eorum patentes litteras nobis super hoc humiliter
supplicarunt, direximus oculos nostre mentis, quibus omnibus debita meditatione pensatis,
de persona tua, nobis et eisdem fratribus ob dictorum tuorum exigentiam meritorum
accepta, ipsi Sodorensi ecclesie de predictorum fratrum consilio auctoritate apostolica
prouidemus, teque illi preficimus in episcopum et pastorem, curam et administrationem
ipsius ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo, in illo
qui dat gratias et largitur premia confidentes, quod eadem ecclesia per tue circumspectionis
industriam et prouidentiam circumspectam sub tuo felici regimine, dextera domini tibi
assistente propitia, salubriter et prospere dirigetur, et grata in eisdem spiritualibus
et temporalibus suscipiet incrementa. Jugum igitur domini tuis impositum humeris prompta
deuotione suscipiens, curam et administrationem predictas sic exercere studeas solicite,
fideliter et prudenter, quod ecclesia ipsa gubernatori prouido et fructuoso administratori
gaudeat se commissam, tuque preter eterne retributionis premium beniuolentie nostre
gratiam exinde uberius consequi merearis. Datum Auinione .viij. Jdus Novembris pontificatus
nostri anno quarto.
In eodem modo Dilectis filijs Capitulo ecclesie Sodorensis salutem etc. curam etc.
(mutatis mutandis, vid. No. 16).
In eodem modo Dilectis filijs Clero Ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem etc.
Suscepti cura etc. (mutatis mutandis).
In eodem modo. Dilectis filijs Populo Ciuitatis et diocesis Sodorensis salutem etc.
Suscepti cura etc. (mutatis mutandis).
In eodem modo Dilectis filijs vniuersis vassallis ecclesie Sodorensis salutem etc.
Suscepti cura etc. Quocirca uniuersitati uestre per apostolica scripta mandamus, quatinus
eundem electum suscipientes deuote et debita honorificentia prosequentes, ei fidelitatem
solitam necnon consueta seruitia et jura a vobis debita exhibere integre studeatis,
alioquin sententiam siue penam, quam idem Electus rite tulerit seu statuerit in rebelles,
ratam habebimus et faciemus auctore domino usque ad satisfactionem condignam inuiolabiliter
obseruari. D. u. s.
In e. m. Carissimo in Chr. filio Roberto Regi Scotie illustri salutem etc. Gratie
diuine premium et humane laudis preconium acquiritur, si per seculares principes prelatis,
presertim ecclesiarum cathedralium regimini presidentibus, oportuni fauoris presidium
et honor debitus impendatur. Dudum siquidem etc. usque incrementa. Cum itaque fili
carissime sit uirtutis opus dei ministros benigno fauore prosequi, ac eos uerbis et
operibus pro regis eterni gloria uenerari, Serenitatem Regiam rogamus et hortamur
attente, quatinus eundem electum et prefatam ecclesiam Sodorensem sue cure commissam
habens pro nostra et apostolice sedis reuerentia propensius commendatos, ipsos benigne
fauoris auxilio prosequaris, ita quod idem Electus tue celsitudinis fultus presidio
in commissis sibi cure pastoralis officio possit deo propitio prosperari, ac tibi
exinde a deo perennis vite premium et a nobis condigne proueniat actio gratiarum.
D. u. s.
In e. m. Carissimo in Chr. filio Wilhelmo Regi Minauie illustri salutem etc. Gratia
etc. (ut supra).
In e. m. Venerabili fratri Archiepiscopo Nidrosiensi salutem etc. Ad cumulum tue cedit
salutis et fame, si personas ecclesiasticas, presertim pontificali dignitate preditas,
diuine propitiationis intuitu oportuni fauoris gratia prosequaris. Dudum siquidem
etc. usque incrementa. Cum igitur ut idem electus in commissa sibi dicte ecclesie
cura facilius proficere valeat, tuus fauor sibi esse noscatur plurimum oportunus,
fraternitatem tuam rogamus, monemus et hortamur attente, per apostolica tibi scripta
mandantes, quatinus ipsum electum et ecclesiam sue cure commissam, suffraganeam tuam,
habens pro nostra et apostolice sedis reuerentia penitus commendatos, in ampliandis
et conseruandis ipsius ecclesie juribus sic eum tui fauoris presidio prosequaris,
quod ipse per tue auxilium gratie in commisso sibi dicte ecclesie regimine se possit
utilius exercere, tuque exinde diuinam misericordiam et nostram ac dicte sedis gratiam
valeas uberius promereri. Dat. u. s.
(Gregor. XI. de curia, ann. IV. fol. 96. arch. secr. Vat.)
No. 35. (September 20, 1375.)
Gregorius episcopus s. s. dei Uenerabili fratri . . Episcopo Lismorensi salutem etc.
Exhibita nobis pro parte dilecti filij Ayg' Mac Petri perpetui vicarij parrochialis
ecclesie sancte Columbe de Kerepol Sodorensis diocesis peticio continebat quod olim
dilecto filio Nigello Macfinilaich qui se gerit pro presbitero dicte diocesis falso
suggerente nobis quod bone memorie Willelmus Episcopus Sodorensis eundem Ayg' suis
exigentibus demeritis perpetua vicaria dicte parrochialis ecclesie auctoritate ordinaria
priuauerat et quod propterea dicta vicaria vacabat et tanto tempore vacauerat, quod
eius collacio iuxta statuta Lateranensis concilij erat ad sedem apost. legitime deuoluta,
licet idem Ayg' eam ad huc detineret indebite occupatam, Nos dil. filio archidiacono
Mannie in eccles. Sodorensi et duobus alijs eius in hac parte collegis nostris dedimus
litteris in mandatis quod ipsi uel duo aut vnus eorum per se uel alium seu alios,
si, vocatis dicto Ayg' et alijs qui forent euocandi, reperirent ita esse, predictam
vicariam, dummodo tempore date dictarum litterarum non esset in eadem vicaria alicui
specialiter jus quesitum, prefato Nigello cum omnibus iuribus et pertinenciis suis
auctoritate nostra conferre et assignare cur(ar)ent, contradictores etc.; prefatus
quoque Archidiaconus ad instanciam dicti Nigelli solus in huiusmodi procedens negocio
nulla super premissis suggestis cognicione prehabita, quanquam sibi de suggestis ipsis
aliquatenus non constaret prout nec constare poterat, cum ea non essent notoria neque
vera, dictoque Ayg' non vocato ad hoc sed absente non per contumaciam, forma eciam
dictarum litterarum non seruata, prefatam vicariam nec de iure nec de facto vacantem
vtpote quam dictus Ayg' canonice fuerat assecutus et eam pacifice et canonice possidebat
prout superius est expressum predicto Nigello contulit, eumque in ipsius vicarie corporal.
possessionem mandauit et fecit induci, in contradictores quoslibet et rebelles diuersos
suspensionis, excommunicacionis et interdicti sentencias promulgando; a quibus quidem
collacione, induccione in possessionem, et processibus predictis pro parte prefati
Ayg', quam primum ad eius noticiam peruenerunt sencientis ex eis indebite se grauari,
fuit ad sedem ap. appellatum ac nobis deinde humiliter supplicatum ut prouidere sibi
in premissis de benignitate ap
ca. dignaremur. Nos itaque huiusmodi supplicacionibus inclinati fraternitati tue, cum
dictus Ayg', sicut asserit, potenciam dicti Nigelli merito perhorrescens infra ciuitatem
et diocesim Sodorensem nequeat conuenire secure, per ap. scr. mand. quat. vocatis
etc., quod canonicum fuerit, appellacione remota decernas, faciens quod decreueris
per censuram ecclesiasticam firmiter obseruari; Testes autem etc. si se gracia, odio
uel amore etc. — Non obstante etc. — Datum apud Pontemsorgie Auinionensis diocesis
.xij. kal. Octobr. pontif. nostri anno quinto.
(Gregor. XI. cod. chart. T. XXIV. f. 33. arch. secr. Vatic.)
No. 36. (May 26, 1377).
Gregorius etc. dilecto filio Malcolmo Ysaye presbitero Sodorensi salutem etc. Vite
ac morum honestas aliaque probitatis et virtutum merita super quibus apud nos fidedignorum
commendaris testimonio nos inducunt ut te fauore apostolico presequamur. Exhibita
siquidem nobis nuper pro parte tua petitio continebat quod olim parrochiali ecclesia
sancti Moliwe Sodorensis diocesis per obitum quondam Dampnaldi (sic) Nigelli ipsius
ecclesie rectoris qui extra Romanam curiam diem clausit extremum vacante, dilectus
filius nobilis uir Johannes dominus loci de Yle dicte diocesis uerus patronus eiusdem
parrochialis ecclesie in pacifica possessione uel quasi juris presentandi Rectorem
ad eandem ecclesiam existens, te ad eandem parrochialem ecclesiam uenerabili fratri
nostro Willelmo Episcopo Sodorensi infra tempus legitimum presentauit, idemque episcopus
te uigore presentationis huiusmodi in Rectorem ecclesie instituit antedicte canonice,
nisi apostolice reseruationes obstarent, aut dicta ecclesia ex eo, quod quondam Martinus
Martini eiusdem ecclesie Rector se non fecerat infra tempus debitum cessante impedimento
legitimo nullaque super hoc canonica dispensatione obtenta ad sacerdotium promoueri,
vacauisset, ac propterea tanto tempore vacauisset quod eius collatio esset ad sedem
apostolicam iuxta statuta Lateranensis consilij (sic) legitime deuoluta, tuque vigore
presentationis et institutionis huiusmodi dictam parrochialem ecclesiam assecutus
fuisti illamque extunc tenuisti et possedisti prout tenes et possides pacifice et
quiete. Cum autem sicut eadem petitio subiungebat tu dubites dictam ecclesiam tempore
presentationis seu institutionis huiusmodi fore dispositioni apostolice specialiter
reseruatam aut ex eo vacauisse quod predictus Martinus se non fecerat ad sacerdotium
ut premittitur promoueri, et propterea eiusdem ecclesie collationem ad sedem predictam
iuxta statuta prefata fore deuolutam, tuque propterea posse super ea imposterum molestari,
Nos uolentes te in presbiteratus ordine constitutum premissorum meritorum tuorum intuitu
prosequi gratiose, tuis in hac parte supplicationibus inclinati volumus et tibi apostolica
auctoritate concedimus quod presentatio et institutio predicte et quecumque inde secuta
perinde a datis presentium, dummodo dictus Dampnaldus dum viueret familiaris noster
non fuerit, valeant et plenam obtineant roboris firmitatem, ac si de dicta parrochiali
ecclesia nulla per sedem eandem specialis reseruatio facta
foret, aut ex eo ecclesia ipsa, quod dictus Martinus se non fecit ut prefertur ad
sacerdotium promoueri, non vacauisset, et propterea eiusdem parrochialis ecclesie
collatio iuxta statuta prefata ad sedem predictam ut prefertur deuoluta minime extitisset.
Nulli ergo etc Datum Auinione vij. kal. Junij pontificatus nostri anno .vj
to.
(Gregor. XI. de indult. et privil. in arch. secr. Vatic. an. 6. fol. 89. ep. 463.)
No. 37. (May 9, 1380.)
Urbanus etc. dilectis filiis Johanni de Karlellis Cancellario Dublinensi et Willelmo
Pyroim Rectori parrochialis in Dounbing ecclesiarum Ardmachane diocesis in partibus
Ibernie apostolice sedis nuncijs salutem et cetera. Ad audienciam nostram fidedigna
relatione peruenit quod uenerabilis fratres nostri Wilhelmus Yniglacensis et Johannes
Sodorensis Episcopi in partibus Jbernie nuncij apostolici et collectores fructuum
prouentuum et obuencionum ad Cameram apostolicam spectancium deputati multas pecunias
racione huiusmodi officij collectorie receperunt de quibus gentibus Camere nostre
uel aliis earum nomine nullam reddiderunt racionem seu computum aliquale jpsasque
pecunias presumpcione temeraria occupant et detinent occupatas in apostolice sedis
contemptum et suarum periculum animarum. Quare discrecioni uestre presencium tenore
committimus et mandamus quatinus uos aut vnus vestrum per uos uel alium seu alios
dictos episcopos peremtorie citari curetis ut cum eorum computis et racionibus compareant
personaliter coram nobis uel Camerario nostro ad reddendum de gestis per eos racionem,
et aliqua reddendum, die seu termino quem eisdem duxeritis prefigendum, super cuius
prefixione uobis damus tenore presencium potestatem. Non obstante etc. Diem vero citacionis
predicte et quicquid in premissis feceritis nobis per uestras litteras harum seriem
continentes liquide rescribatis. Datum Rome apud sanctum Petrum, vij. Jdus Maij pontificatus
nostri anno tercio.
(Urbani VI. Secr. in arch. secr. Vatic. ann. 3 — 5. lib. 1. fol. 16.)