Korpusfil: M. Cl. Gertz: «Historia de profectione Danorum in Hierosolyman» I: Scriptores minores historiæ Danicæ, Selskabet for udgivelse af kilder til dansk historie, København 1922 , s. 457-492

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2018

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus, kun latinsk tekst er tatt med.

Historia de profectione danorvm in hierosolymam.

Epistola avctoris 1

Reuerendo et dilligendo domino 2 K. frater X. canonicus debitam in omnibus obedientiam. 3 4
Multum mihi, fateor, contulit ad uestri nolitiam peruenisse et desiderabili uestro frui colloquio, quod super 5 mel et fauum 6 sapit affectui meo; quia et auditum sua dulcedine pascit et interiorem 7 hominem edificatione non modica ad profectum uirtutum inflammat. Inter cetera uero melliflui 8 oris uestri eloquia mecum contulistis 9 de his, qui de partibus nostris calore fidei accensi ante annos aliquot 10 non sine uite discrimine 11 Hierosolymam proficiscebantur. Vt ergo eorum gesta [457]  memorie posterorum digna laude traderentur, mihi, quamquam inscio et elingui, precipiendo commendare uoluistis, ut ea stilo 12 exarante, prout diligentius possem, explicarem. Sed materie quantitas sua magnitudine ac dignitate ingenioli 13 mei paruitatem excedit; que n empe 14 peritorum studia uincit. Verumtamen aggrediar, fretur 15 auctioritate precipientis, hac siquidem 16 condicione 17 preposita, ut meorum emulorum morsibus non exponar incorrectus, et, quicquid incompositum uel inordinatum manus rodentis inuenerit, non presumptioni mee sed precepto mandantis imputetur. 18

Prologvs 19

Superfluum reor 20 nouarum rerum enentus inculto sermone depingere, cum sint innumera, licet quadam uideantur antiquitate uetusta, que, dum nostro recitantur auditui, recentem semper ingerunt nostre memorie dulcisonam suauitatem, presertim cum illarum rerum materia, secundum sue differentiam qualitatis, uel sit admiranda pro miraculo uel pro dignitate iustissima ratione ueneranda, ut uetus nouumque Yestamentum, uel etiam ob decorem ornatioris eloquentie affectanda 21 , ueluti philosophorum poetarumque opinata 22 commenta. In [458]  plerisque tamen ista conueniunt, ut sit materia miraculosa dignaque relatu ⟨aut⟩ 23 rationabili ueneratione affectabilis et iam rhetoricis fucata schematibus. Quedam uero simplici et impolita narratione prolata delectant et cor audientis afficiunt, dum nec sint inhonesta plurimum nec deformiter abhorrenda, ut sunt quorundam carmina 24 poetarum, quos Virgilius urbana irrisione denotat, dicens:
                Qui Bauium non odit, amet tua carmina, Meui, Atque idem iungat uulpes et mulgeat hircos.
His siquidem me 25 similem fore redarguo dinumque risu, qui neque hac neque simili motus inuectione a proposita scribendi cupiditate reprimebar; supradictarum 26 itaque qualitatum diuersas uarietates meditatus 27 sum nocte cum corde meo et exercitabar, non tam presumptione temerarius quam geste rei cupidus commendator, licet facultas elegantioris facundie paruitati mee non suppetat. Attamen de his quamquam 28 ⟨loqui⟩ superuacaneum emuli estiment, silendum non [459]  arbitor, que nostris contigere temporibus; et rogatu illarum uenerabilium personarum qualicunque stilo exarandum suscepi (ut materie series facundiori ⟨successori⟩ 29 pro tempore seruaretur), que uidelicet persone, relicta dulcedine complexus coniugalis filiorumque ac propinquorum possessionumque amore contempto, illud 30 euangelicum complere non hesitantes: «Nisi quis renunciauerit omnibus, que possidet, non potest 31 etc.», mortis discrimini semetipsos tradiderunt, ut Christum lucrifacerent. 32 Siquiddem, nisi fallor, quicquid in mundi re publica gestum fuerat, uelut fumus euanesceret ac sorberet 33 obliuio, nisi uirorum illustrium script urâ 34 ligaretur industria, ut ad memoriam posterorum 35 manifestata rerum ueritate proderetur.
Hec igitur ⟨pro⟩ 36 meo modulo mente pertractans, quamquam presumptionis a derogatoribus arguar, nemini preiudicium digniori scripto uolenti depromere faciens, libens concedo 37 , ut factum elegantissimum facundiori commendetur eloquio. 38

Caput I.: Quod 39 auctor deplorat multiplices labes et uitia modernorum.

Mundi 40 fine uergente ad occasum increbescunt mala plurima, ut ueridica domini sententia, que falli nequit, 41 confirmetur, ubi ait «gentem surgere contra gentem 42 et regnum [460]  regno preualere». Non remotis tantum regionibus, immo 43 domestica cohabitatione probatur, iudicium dei omni pace remota propinquare; quia nec pater filio integritatem fide i 44 nec 45 matri filia naturalem affectum inuicem seruare noscuntur. Vt ergo peccatum mundi, suo termino incumbente, puniatur, multis illusionibus, 46 uti dignum est, confunditur. Non est enim ulla personarum differentia nec etatum reuerentia; sexus quoque nullus nullaque ⟨est⟩ 47 professio, quin omnes, quantum pterunt, nit antur 48 contra uetitum. Amoris denique dei nullaremansere uestigia; ueritas non reuersura longe peregrinatur a seculo; appetitus utiorum, omni submota uerecundia, uehementer inualuit; et contra 49 prime tabule secundum mandatum, ubi deus homini proximum sic ut se ipsum diligendum precepit, homines in contrarium uersi odio malignante consurgunt. Pudicitie locus non est, regnante luxuria, ⟨que⟩ ubique diffusis sordibus pene totam humani generis massam corrumpendo fedauit. Sacerdotes dei simonia maculans reddit inglorios, et sacre fidei puritas errorum impietate turbatur. Quid multa referam extra propositum 50 euagando, cum possim breuiter totum corpus 51 Christi, quod est ecclesia, prophetica 52 sententia corruptum et contaminatum demonstrare? «Omne caput» inquit «languidum est et omne cor merens; a planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas.»

Caput II.: Quod propter uniuersalem transgressionem ciuitas dei Hierusalem, habitatoribus trucidatis et in captiuitatem ductis, a paganis inhabitatur.

Vniuersorum siquidem impietate seuiente, uniuersali quodammodo plaga percutimur; quia, quod omnium erat communis gloria, decus et ornamentum, factum est singulis [461]  opprobrium sempitternum, nisi uirtute diunia reparetur, quod peccatis nostris exigentibus dissipatum est et destructum. Flebilis ille casus et scandalum intollerabile 53 Christinaorum, quod nostris dolemus accidisse temporibus, omnium in Christo credentium corda turbauit, quod Hierosolyma uidelicet, religionis Christiane principium et natale solum unigeniti filii dei, que, presentia humanitatis Jesu Christi et miraculorum eius gloria, que gessit, sanctior illustriorque cunctis regionibus, eminentiori dignitate pollebat, eiecto, immo trucidato, populo, 54 cuius est dominus deus eius, populo, quem elegit in 55 hereditatem sibi, paganorum inhabitatione fedatur. Denique Dauidicum 56 illud uaticinium lamentabili merore permixtum iam completum cernimus supra 57 quam quod legimus: «Polluerunt templum sanctum tuum etc. 58 » Ieremias quoque presentialiter lamentatur, dicens: «Vie Sion 59 lugent, eo quod non sint, qui ueniant ad solemnitatem.» Cuius, uel saxei, hec audientis fundamentum cordis non concutitur, ut prorumpat in lachrymas 60 et singultus? Cum igitur hec mala principium sumerent, ut proditio fieret ciuitatis sancte, infidelitas a suis ciuibus sumpsit 61 exordium; quia nemo peior quam domesticus 62 inimicus. Nec ✝ subito latere mundum potuit, quod in medio mundi agebatur. Flamma enim ignis iniqui fumum horridi rumoris ad uniuersa circumquaque regna diffundebat; et subito Romanam sedem non latuit, quicquid transmarinis partibus uirtus pagana contra diuine institutionis religionem nitebatur. Quid igitur ageret caput 63 corporis, amputatis decentioribus membris, nisi medicinam querere curationis?
[462] 

Caput III.: Exemplar epistole domini pape ad omnes reges et principes orbis terrarum pro necessitate terre Hierosolymitane.

Conuocato mox concilio 64 decreuit in uniuersas mundi partes legationis huius nuncios destinare, scribens cunctis lamentabile 65 carmen et uerba hanc summam continentia:
«Gregorius seruus seruorum dei 66 , uniuersis regnis et regibus et 67 regonorum princibus cum plebe subdita Salutem et apostolicam benedictionem. Quoniam 68 diuina patientia me quasi 69 mutum et minus sollicitum speculatorem domui sue constituerit, ut, si uidero super ciuitatem domini munitam hoestes irruere 70 , clamare non desinam (secundum illud propheticum 71 : «Clamare ne cesses!»), clamabo 72 uim patiens in amaritudine anime mee, stimulante doloris angustia, quod immanem tristitiam afferet audientibus; et cum hec nostra scriberentur epistola, lachrymarum 73 profusio paginam stillando maculauit, eo quod fama flebilis uultum diuine serenitatis aduersus sanctam ciuitatem Hierusalemet patriam Jesu Christi in fuorem conuersum nunciauit. Nec immerito: in quo enim diuinam clementiam humana malitia non offendit? Vniuersalis siquidem excessus uniuersaliter meruit flagellari in tantum, ut sepedicta ciuitas sancta, destructa munitione et pollutis edibus sacris et in captiuitatem et mortem deductis habitatoribus, ab immundis gentibus, nemine iam renitente, possideatur. Iam antiquus ille Nabuzardan 74 coquinam profanationis [463]  sue remotis altaribus, construere non ueretur; habet 75 namque humanam carnem, nimietate crudelitatis sue mactatam, abundanter coquere, quia repertur non est, qui sanctorum sanquinem, qui in circuitu Hierusalem effusus est, sepeliret 76 . Audiat siquidem 77 orbis terrarum et uniuersi, qui habitant in eo, quique terrigene et filii hominum simul in unum, diues et pauper, audiant 78 , et uicem Christi doleant et meminerint se debitores redemptionis sue, nec patiantur iniuriam Christi fore diutius inultam. Et qui se pro nobis redimendis incunctanter dedit in mortem, mortem autem crucis 79 , nos uersa uice ipsum ponamus exemplum, pro Christo animam dare non dubitemus 80 ; quia, qui preciosiorem 81 facit animam suam Christo, Christum non meretur.»
Hec et alia quamplurima pagina continebat apostolica, exhortans singulos, confortans uniuersos. Nunc autem ad ea, que in Dacia super hoc lachrymabili negotio gesta nouimus, uertamus articulum 82 .

Caput IV.: Quod regem Danorum 83 Kanutum, Othonie cum omnibus episcopis et regni principibus curiam tenetem, de destructione terre Hierosolymitane lamentabili 84 dolore rumor affecerit.

Rex Danorum illustris et nobilis, Kanutus, Waldermari regis filius, Othonie constitutus circa Natiuitatis Christi solemnitatem curiam conuocauerat, mandans omnibus regni sui principibus, episcopis uidelicet et officialibus et prudentioribus cunctis, ad predictam ciuitatem omni occasione 85 omnique mora submota conuenire, forte de suorum aliquid negotiorum acturu occupationibus (– quia nusquam 86 terrarum mala deficiunt, que molestant, immo semper, nisi euellantur, succrescunt –): cum ecce repente superueniunt nuncii a sede [464]  apostolica directi, hec, que supra diximus, in conuentu omnium referentes. Quod rex audiens et uniuersi considentes 87 in profusionem lachrymarum et suspiria resoluuntur, ut penitus omnes obmutescrent, nec ualeret quispiam responsum dare narrantibus, tristitie magnitudine cunctos absorbente 88 . Tandem in se reuersi, resumpto spiritu 89 , ruperunt silentium; quia sic fieri frequenter assolet, audita insolita rerum magnarum nouitate. Quis autem illorum his tam magnificis 90 tamque tristibus nunciis respondere debuisset, uix inuentu m 91 est, donec se inuicem confortantes animarent.

Caput V.: Quod Esbernus, frater Absolonis 92 archiepiscopi, probitates et gesta maiorum commemorando plures ad iter Hierosolymitanum animauerit.

Et ecce 93 uir, nomine Esbernus, frater Absolonis archiepiscopi, magne prudentie magnarumque 94 opum, habens multam in conspectu regis et principum fandi gratiam, cogitata 95 facultate perorandi, quid cunctorum animo affectuosius insedisse potuisset, surrexit; et faciliter nacta loquendi licentia sic exorsus 96 ait:
«Litteris 97 apostolicis summique pontificis nunciis reuerenter, uti dignum est, inclinamu r 98 ; sed quia luctuosam continent querimoniam de Jesu Christi contumelia 99 , omnium corda Christum diligentium uertunt in stuporem. Nihilominus tamen, ut decet, paterne sollicitudini grates debitas agit Christianitatis uniuersitas; quia, sicut in capite corporis sedes est rationis et scientie, ita et in capite sancte matris ecclesie, id est Apostolico, totam consistere summam consilii non ambigimus. Quicquid ergo diuina gratia sue dignatur 100 reuelare prudentie, hoc [465]  quasi de capite deriuetur in membra 101 , ut benedictionem consequi mereamur. Hec illis responsa sufficiant; nunc denique, dilectissimi, ad nos commonentes uerba uertamus. Patres nostri priores meruere tempora meliora, fertilitatis scilicet ac tranquilitatis, quia in eis iustitia et ueritas obuiauerunt sibi 102 . Horum uero dierum uolumine fraus et uiolentia regna moderantur; adulatores et hypocrite colla regum et regni principum complectentes stringunt 103 , et per eos officia cuncta mutuantur 104 iuxta illud poeticum irridentis prouerbium 105 : «Quod non dant 106 proceres, dabit histrio»; qui autem ob uirtutis meritum fallere indignatur, non solum nullam meretur gratiam, uerum etiam detrectatorum morsibus laniandus exponitur. Quicquid ergo uitiosum et uirtuti contrarium esse perpendimus, celerrime relinquamus, et turpia inhonestatis abicientes 107 , quos habuimus, patres imitemur! Que ⟨ enim 108 regna queue patria 109 antiquorum Danorum gloriosa tropea 110 non predicant? Si Greciam consulis, nostrorum audacia se defensari clamitabit. Longobardiam, si uis, interroga, et statim sui nominis proprietate se deuictam a nostris non celabit; appellantur enim 111 , sicut notissimum est, Longobardi, id est: «longam barbam habentes», eo quod antiquitas nostri habitus, cum eos uinceremus, more leonum ge rnob adiam 112 producebat: qui paternam consuetudinem imitantes nomen hereditario iure possederunt, Romanamque fortitudinem terror gentis nostre concussisse dignoscitur. Per Normanniam, quam uastauimus, reuertamur ad Angliam et Norwegiam; ⟨ inde 113 regirantes ad orientem mentionem faciamus de Finnis ⟨et⟩ 114 Sembis, nihil de Sclauia relinquentes, a termino, qui dicitur Hel 115 , usque ad uastam solitudinem, que coniungit [466]  Sclauiam, Holsatiam atque Daciam; et sic pene totum orbis circulum feroci audacia peruagantes sue subdidere dicioni 116 . Hec autem horrenda pericula mortesque multiplices non diuine religionis intuitu sustientes, sed dilata nde 117 fame nominis su i, perpetu am gloriam meruerunt. Non ergo simus peripsima 118 hominum et 119 crimen inferamus adepte dignitati; i mmo 120 ue rtamur a seditione ciuium ad maiora et utiliora certamina: forte nos expectat gloriosus de tyranno triumphus. Iudicia enim dei abyssus multa 121 ; et si humanam latet cecitatem, diuine prouidentie rationem non obscurat 122 , quo exitu hec dei sustinentia terminetur. Simus in sorte sanctorum 123 et communione laborum; qui non ualet corpore, rebus opem conferat laborantibus, ut participes sint in premio, qui non sunt dispares in uoto.»
Hec ille uir concionabatur in publico.

Caput VI.: Quod quindecim de nobilioribus primo iter predictum se suscepturos iuarmento firmabant, sed insidiis hostis antiqui omnes preter quinque a proposito resilierunt.

Soluto tandem concilio conuenere uiri pauci, numero quindecim, quorum deus specialiter corda tetigerat 124 , ut familiariori discussione rem examinarent, quo modo uel qua uia quoue aditu, quod mente conceperant, opere parturirent. Sed res ardua consilio magno et multis egebat 125 opibus, quia nihil per se, nisi armati multitudine, facere putuissent. Decreuerunt igitur uerbum 126 istud diuulgandum in placitis, predicandum [467]  in ecclesiis, ut quod iam 127 pauci perceperant, clamore publicato ad aures uulgi procederet. Quod et factum est: spargebatur in agro dei semen fructiferum, et multiplicati 128 sunt, qui deuotione sa ncta 129 sanctum propositum uirili constantia rapuerunt, quia regnum 130 celorum uim patitur, et uiolenti diripiunt illud'. Supradictis autem uiris quindecim, qui huius negotii uidebantur emulatores feruentiori zelo, huius modi 131 erat summa consilii, ut piraticis constructis nauibus, quas «sneckas» appellamus, que ferendis alimentis magnitudine ac firmitate forent idonee, quasque etiam artificum diligentia tam solida compaginatione constringerent, ut uentorum inclementiam et procellas undarum irruentes inconcusse repellerent, ⟨ iter arriperent 132 . Neque hoc silentio tegendum arbitror, quod predicti uiri xv. solemnitatem uoti sanctissimi sacramento interposit o 133 fidei et iuramento firmabant. Attamen malignitas hostis antiqui, que semper bonis operibus insidiatur, ut pereant, non passa est integritatem tam prudentis consilii ad utilitatis actum procedere. Videbat, ut estimo, subtilitate nature 134 , quam post casum perdite nature non amisit, quod prodesse forte potuisset, si propositum istud ceptum consummaretur: separauit eos abinuicem procul 135 , et fide p rodita quosdam ✝ eques 136 nunquam reuersuros abegit, quosdam, hactenus uoti reos, ne quid huiusmodi facerent, impediuit. Illi autem, qui uirtutem hanc animo diuinitus inspiratam conceperant, licet iam pauciores effecti numero, quam fuerunt, constantiam uoti felicioris seruantes mutuo se ipsos animabant, et quasi pauca boni seminis grana in argum fertilem sparsa rursus crecere et multiplicari 137 , domino dante incrementum, [468]  ceperunt; quia 'neque plantans 138 neque rigans multum conferunt, nisi deus dederit incrementum'.
Quinque tantum uiri de xv. constantiam uoti non linquentes ad condictam nauium institutionem festinabant, quorum hec sunt nomina; ⟨ Primus 139 Ago, filius Stigh Albi, qui, etate maturior, auctoritate quoque consilii prior esse uidebatur. Alexander alter dicebatur, Absolonis archiepiscopi nepos ex sorore. Hi iunguntur societate et communione rerum et in unius nauis constructione collaborant 140 . Tertius ako nomen habuit, qui similiter strenuitate pollebat et genere (erat enim uenerabilis uiri nepos, Tuconis 141 episcopi); qui pre cetris conceptum disiderium ardentiori emulabatur affectu: uicem 142 cotis gerere non destitit, cunctos, quos poterat, acuendo. Hic sibi socium asciuit satis industrium, nomine Skokri, quem etiam sue nauis, quam construxerat, fecit esse participem. Petrus quoque, uir eque nobilis, Albi Planonis filius, diuitiarum abundantia copiosus, in fabrica sue nauis solus sudasse dignoscitur 143 . Sweino 144 etiam, Thorkilli filius, unus 145 erat ex illis: qui Mattheum, uirum generosum, litteratum, militarem tamen, uie comitem et laboris consortem elegit. Isti sunt uiri fortes et gloriosi, quos elegit dominus in charitate 146 non ficta; quorum nomina, perpetua laude uictura, meruerunt premia eterna, quia, diuinorum preceptorum non auditores 147 tantum sed factores, non hesitabant cum Abraham exire de Vr Chaldeorum 148 , ut uidere me rerentur 149 terram promissionis, fluentem lacte et melle 150 . – (Non omnibus satis fore manifestum arbitror, cur illa terra dicatur «promissionis», uel quid sit illam terram «manare 151 lac et mel»; non enim habet lactis et mellis 152 riuulos. [469]  «Promisit» eam deus partibus in terra aliena peregrinantibus; terra ista Virgo Maria fuit, generans Jesum Christum, deum et hominem; per «lac», quod exprimitur de carne, humanitas Christi figuratur, nomine uero «mellis», quod de rore celi 153 prouenit, diuinitatis eius interna dulcedo 154 signatur. Mænat ergo terra promissionis lac et mel, id est: Virgo Maria generat deum et hominem. Quorsum stilo ducente dimoueor? Non est tamen inanis hec digressio, ubi fractus suauis carpitur 155 : teritur, ut redoleat et dulci sapore reficiat. Non est tamen presentis 156 occupationis mysteria perscrutari; sed ad narranda, que restant, reuocetur oratio.) –

Caput VII.: Quod illis nauem ingressis et uelificantibus parentes et amici ualedicentes dominum exorabant, ut in eundo et reduendo homines et naues cum omni integritate conseruarentur.

Prro uiri pretaxati 157 ad sua peragenda negotia perseueranter insistunt, armamenta nauium colligentes; utensilia 158 quoque uie longioris et cibariorum copias ad litora 159 promouebant, ualedicentes suis omnibus; nec sine merore magno gemituque a charissimis coniugibus, filiis, filiabus ac nepotibus, cognatis etiam et amicis p rosequentibus 160 usque ad nauium stationem deducuntur. Qui mox, optata uentorum prosperitate percepta, uela 161 dabant flatibus 162 ; commendantes diuine protectioni profectionem suam 163 cum cantico iubilationis affectum deuotionis ad celorum alta transmittunt 164 . Illi autem, qui suos prosecuti 165 fuerant, ad propria cum luctu reuertentes aures 166 pietatis 167 diuine pulsabant, quatenus angelico comitatu munitos gratia dei ducere dignaretur et cum gaudio reuocare. Illi autem aure prosperioris impulsu et cursu uolucri ducuntur ad ostia maris, [470]  que uocantur Hals, ubi fixis anchoris primam facere mansionem; suscipiuntque illic obuios socios de Scania uenientes, Agi et Alexandrum, quos superius dscripsimus unius 168 fore societatis et laboris. Habito illic consilio de uie processu, anchoras e profundo rapientes mox uela suspendunt, et Austro flante lenius suaui ductu feruntur a litore 169 , sicque per latiores sinus maris undas 170 colligunt, donect moderato cursu tenerent insulam, que Les ei 171 nominatur. Illic quoque pernoctantes non sine discrimine uim uentorum sustinuerunt: sonuerunt 172 aque et turbate 173 sunt abyssi 174 , ut uix sine naufragio raperentur 175 in cor maris 176 et impetu maiori cumulos altiores undarum spumantium carina sulcante transcurrerent; et quassatis quibusdam nauibus sentina ✝ purior 177 influebat ac mortis 178 periculum intentabat. Tandem appulsi Norwagie 179 partibus ad regnorum confinia inter syrtes 180 et copulos applicuerunt; ⟨ ubi 181 portum tranquillum satis obtientes Ekerei fixere funibus naues.

Caput VII.: De fluuio Elf, et de Ulfo de Loufnes 182 et eius sociis.

Sic locorum illorum situm describimus, ut de mari uenientibus ignes occurrat fluuius, Elf appellatus; ubi autem ad mare profunditur insulam quandam Hising ambiendo cingit. In sui dextra parte Goutos admittit et Danos, in sinistra uero solos fertur generare Northmannos; fluuius sic 183 iste regna disiungit 184 . Dulcem saporem in se continens bonorum piscium multam copiam mensis administrat. Est autem illinc, ubi naues fixerant, ad tres leugas in ora fluminis ciuitatula [471]  quedam sita, nomine Konunghellia 185 ; in qua Dani uie sue ac propositi socios habuere Northmannos ferme ducentos, quibus uir preclarus et elegans, Vlf de Loufnes, principatum agebat, assiduitate bellandi satis eruditus et ad arma promptissimus, et portuum scius, gnarus, maris nauigandique peritia exercitatus. Est enim 186 in illis regionibus angustus transitus et periculosa nauigatio propter occultos quosdam et aquis obuolutos scopulos; et idcirco necessarius est prudens ac discretus itineris dux, qui nouerit uitare naufragia. Hic suorum sodalium aduentu percepto letabatur uberrime; manserat enim in oppido 187 supradicto tempore aliquanto et desideratissimum illorum prestolabatur aspectum 188 ; et continuo uisis nunciis ad eos uisitandos properanter occurrit, mutuaque salutatione susceptos ad sua seruitia 189 reuerenter et honeste uocauit. Adsingulos quoque principes speciali ducebatur obsequio, contemplatoque nauium apparatu gaudens ad propria repedauit ⟨et⟩ 190 iucunde multum et honorifice secum socios, non sicut aduenas incognitos sed sicut ciues et eiusdem professionis domesticos, reducens muneribus honorauit et obsequiis. Postera siquidem die succinctus et expeditus descendit ad illos et uie comitem ducemque se gratulabund is 191 exhibebat. De uiris autem secum 192 comitantibus, qui peritiores uidebantur et gnari latentium scopulorum, ⟨ singulos 193 singulis nauibus destinauit, ut prouisione diligentiori adhibita secura poss et 194 esse nauigatio. Fauebat autem illis statim aura prosperior, et impellente uiolentia uenti pene supra uires cursum accelerau erunt. 195 Sed nauis Petri 196 incautius ⟨se⟩ impegit in syrtem; et pene lesa 197 labore comitantium et ingenio retrorsum ducta [472]  resiliit. Vnde multo furore commotus supradictus Vlf de Loufnes aduersus illum, quem preducem 198 constituerat, hunc eundem mutilatione membrorum damnasset uel suspendio, nisi eum Danorum postulatio defendisset. Postposito tandem hoc impedimento, more solito flatu compellente currebant, donec ante ciuitatem Tunsberg ensem 199 uela reuoluerent. Quidam uero illorum pontibus fixere funes, ciuitati adherentes; alii quidam 200 anchoras iacientes aliquantulum ab oppido remoti fluitabant, quia tedio et compressione 201 nauium ibidem affluentium affici contempserunt 202 .

Caput IX.: De Tunsbergh et eius situ.

Situm loci huius eo possum 203 euidentiori stilo depingere, quod in eo longiori tempore conuersatus mores hominum non minus quam locorum didici differentiam. Latitudo maris amplum quendam sinum profundens multis amfractibus 204 insulas a corpore terre secernit, quarum una, nomine Nioterei 205 , contra oppidum distenta porrigitur et positione sua portum preparat ciuitati, que maris in litore constructa pontes prebet adeuntibus. Piscium marinorum inibi multa copia, et aque dulcis inopia. Populosa satis (in estate propter nauium multitudinem undique terrarum aduenttantium) ciues honestos utriusque sexus liberalitate et elemosynarum 206 largitate preclaros habet; sed uitiosa potatio et frequens ebrietas societatem conuictantium turbat et usque ad effusionem humani cruoris instigat. Mons quidam iuxta oppidum excreuit in altum, preruptis undique rupibus quasi castrum quoddam fortissimum, nusquam aditum pandens preter unam semitam humano ingenio fabricatam, que reclusa facilime hostes adire non patitur. In cuius cacumine pulchre constructa patet ecclesia beati Michaëlis honore 207 consecrata, que cum suis [473]  pertinentiis canonicos Premonstratensis ordinis in eadem uilla commorantes sustentat. Planicies quoque suffusa monti, floribus odoriferis gratissima, stationem idoneam nauibus preparandis seu refliciendis administrat. In hac nempe 208 ciuitate moram 209 fecere uiri gloriosi, quorum gesta mando memorie, naues suas reficientes et quasi iam ex nouo solidantes; grandis enim et periculosa nimis restabat uia.

Caput X.: Quod de Tunsbergh nauigantes ad insulas Seloya r 210 applicuerunt, ibi de communi negotio tractaturi.

Interea, dum hec agerentur, uiri quidam ex eis, assumptis secum sociis Vlfi 211 , properabant ad Swerum, regem Norwagie (— morabatur enim in Assloia 212 , que ciuitas est diues multum et populosa, tertiaque totius regni nobilior —), salutantes eum nunciantesque illi causam, propter quam uenerant, ne 213 quasi fraudis alicuius emuli notarentur. Qui cum gaudio suscipiuntur ab eo, statimque reuertuntur reportantes sodalibus regis gratiam et fauorem et optatam prosperitatem. Illi autem accepta regia salutatione, de die in diem parantur ad iter; ⟨ et 214 emptis sibi necessariis, aure prosperioris gratiam obtinentes, Vlfo ducente recedebant. Attolluntur in altum uela pendentia, porrectisque 215 funiculis laxantur inuolucra, sicque capaces sinus aër infusus extendit et pulcherrimo cursu promouet expeditos. Videres hinc inde turbam ciuitatis quasi ad inusium spectaculum contuendum totam prouere fusisque precibus uiam prosperam et ducatum angelicum postulare. Subtractis sic 216 ab oculis intuentium fauces aperiuntur pelagi, raptimque uentorum impulsu creuit unda procliuior et 217 spumantibus aquis p ropulit 218 festinantes. Veniunt tandem ad insulas quasdam, quas Selei ar 219 appellamus, ubi repositis utensilibus congiratisque [474]  funibus fixere rates et obducunt 220 . Post laborem utique grata quies et, humane nature fomentum inditum, somni recreatio. Sequenti uero die conuocantur uniuersi de communi negotio tractaturi, utrum hoc in loco 221 , data dommodioris aure clementia, maris aditum rapere debeant an Bergas ire. Sed disceptantibus hinc inde uulgi partibus Vlfus consulebat, utilius fore regis aduentum Berg is 222 prestolari, eo quod Swerus rex homo fertur profundi consilii multaque legisse libro experientie. Asserebat quoque uir disertus, se plures socios illic 223 habiturum, nec a facie domini sui quasi fugitiuu m et illicentiatu m 224 uoluisse discedere. Preualuit itaque consilium Chus ai 225 consilio Achitofel hac uice, nactaque oportunitate meandi more solito terga spumantis abyssi carina carpente fricabant 226 , insulisque transcursis litorum promontoria celeri prouectione legebant, quousque coram facie ciuitatis prospectante uulgo proras pontibus applicarent. Occurrunt subito uiri ueloces, funibus ⟨ naues 227 , ut mos est regionis, ad idoneam stationem iducentes, ⟨ et⟩ usu decenti celeriter contexerunt.

Caput XI.: De ciuitate Bergensi et seditione ibi facta per Danos.

Hec 228 est ciuitas regionis illius eminentiori potentia gloriosior, decorata castro regio, reliquiis sanctarum uirginum adornata (ibi sancta Sunnif toto corpore in ecclesia cathedrali exaltata quiescit); religiosorum uirorum ac feminarum illic monasteria. Populosa 229 ualde, diues et abundans multis opibus; siccorum piscium, qui uocantur «skreith» 230 , tanta copia, ut mensuram excedat et numerum. Affluentia 231 nauium et hominum [475]  num undique uenientium: Islandos, Gronlandos, Angilcos, Theotonicos 232 , Danos, Suecos, Gutlandos ceterasque nationes, quas dinumerare longum est, si curiosus esse uolueris, illic reperire poteris. Vi ni 233 , mellis, tritici bonarumque uestium, argenti quoque ceterarumque rerum uenalium multa sufficientia, et de singulis grata satis mutuatio. In cunctis ⟨ autem 234 illius regni ciuitatibus uniformis consuetudo, sed utiosa, inoleuit, scilicet iugis ebrietas, que frequenter pacis federa rumpit et quandoque mansuetos quoque 235 ad flagitia crudelitatis instigat; atque pro ioco reputantur ibidem facta criminalia. H oc 236 etiam agit illa sine mensura potus 237 ingurgitatio, quod ciues et aduene, furore uini commoti, rapientes arma concurrant ad scelera. Nec ab effusione sanguinis innocentum manus nefarias cohibere curant, et idcirco plura partibus illis damnanda facta reperies quam usquam 238 lerrarum: etiamsi paganos adeas, nequaquam similia poteris inuenire. Hac siquidem insolentia quidam ex collegio Danorum illecti, nocturnis uidelicet potationibus perdito sensu dediti, cum Norwagiensibus rixam miscuerunt, usquequo tota pene 239 ciuitas ad arma conuolaret. Non 240 enim omnes eandem uel equalem donorum gratiam, etsi uno fusi ⟨sunt⟩ 241 semine, merentur accipere; sed nisi prudentia uirorum illustrium ex utraque parte concurrentium litem dirimeret, ebrietas mixta furori stragem hominum attulisset. Mane iam facto conuocantur uiri discretiores, qui seditionem ortam inter ciues et hospites terminarent. Visum est illis equa lance ponderantibus, Danos in hac concursione plus deliquisse, quia matronam quandam ualde nobilem inhoneste nimis contrectasse conuicti sunt; ideoque non sine rerum suarum dispendio iudicium finierunt. Nihil utique in re publica dispensatur utiliter, nisi moderatrix sapientia rerum affuerit. Hac de re sepedicti Dani quodam affecti tedio recedere disponebant, innouatis nauium suarum [476]  utensilibus, ne forte, sepius iterato litigio, quid 242 deterius contingere potuisset.

Caput XII.: Quomodo Swerus naues 243 et apparatum Danorum explorauerit

Abeuntibus autem illis Vlfus in ciuitate remoratur, egre multum ferens regis aduentum nimia dilatione differri; quia tempus aure lenioris abibat, et tota uia periculi altioris imminebat. At non multo post optato fruebatur desiderio, et ecce superuenit Swerus rex inopinatus, more solito, Danis eum adhuc prope ciuitatem in portu, qui dicitur Florewagh 244 , expectantibus; et pene iuxta illos, in portu tamen altero, tentoria fixit. Sequenti uero nocte, duobus tantum secum assumptis, quasi curiosus explorator descendit in lembum et lenta remigatione ducebatur ad eos, ut diligentius singulorum consideraret apparatus ornatum. At illi nauigantium more seruantes excubias, tum propter insidias furum et latronum fraudulentos incursus, tum etiam ob uentorum mutabiles qualitates, ⟨ut⟩ 245 uiderunt homines in umbra noctis obscure quasi furtiuo quodam processu silenter propellere cymbam, nihil simile de rege suspicati ceperunt eis clamosa subsannatione insultare contumeliasque uerborum et iniuarias, «fures» appellantes, irrogare. Ille autem, patienter satis sufferens, blanda pro asperis responsa reddebat, mittigare 246 uolens insipientiam se frustra molestantium. Excitati tandem quidam 247 de nautis, scire uolentes, unde foret tanti irrisus 248 occasio, cognito regis accessu «Aue» dicebant ei. Hi uero, qui prius stolida insultatione garriebant, confusi linguas faucesque restringebant. Rex autem, agnitum se deprehendens, subito recedebat et postera 249 die properauit ad urbem. [477] 

Caput XIII.: Quod Simon, filius Karl, factione 250 Sweinonis puerum quendam filium Magni regis uocans et secum ssumens insurrexerit contra Swerum.

Vt enim 251 ea, que narrare gestio, luculentiori stilo ualeam indagare 252 , superiori reincipiendium est exordio. Multum temporis elapsum nouimus, quo 253 Norwagia, ciuili bello pulsata, pene deperiit, et post et ante mortem Magni regis; multa ⟨ enim 254 mala emerserunt in regno, quia rex Swerus, qui predictum regem multis preliorum et insidiarum occursibus molestauerat et tandem occisum uicerat, plurimis infestus effectus 255 tam extraneis quam indigenis, ut alium Hismaëlem 256 crederes, multos illius regni nobiles expulit, quos non interfecit. Quorum unus, Simon aliquis, Kari filius, diues multum et nobilis, ad Daciam eiectus est; qui, susceptus a quodam uiro ualde probo, nomine Swein 257 , et communicato cum eo consilio, contra Swerum bella mouere tentauit. Sed cum principem, cui posset inniti, non haberet, tornatoris alicuius, ut aiunt, filium a Magno rege mentiuntur generatum. Hunc assumens stipatus latrunculis Norwagiam adire conabatur nec multo, post rusticis resistentibus, cum crincipe suo succubuit 258 .

Caput XIV.: Quomodo idem Sweino, Swero pro predicto facinore offensus, in gratiam illius redierit.

Hic Swein, qui Simoni supradicto consensit in hoc facto, unus erat illorum, qui prefuerunt Danorum collegio; ideoque Sweri regis ualde metuebat aspectum. Conuocatis igitur amicissimis suis, Vlfo scilicet aliisque sui comitatus principibus, agere cum illis cepit, quomodo regis 259 gratiam, quam criminaliter leserat, mittigare 260 potuisset 261 . Placuit illis regis adire presentiam [478]  sentiam, pro eo bona ⟨ uerba⟩ facturi s 262 , si fortuna faueret. Vadunt, et redeunt desideratam pacem reportantes: nihil in principe magis honestum clementia 263 . Die uero sequenti regis ipse presentatur aspectui; suscipitur osculo; hisce 264 tamen eum rex affatur alloquiis:
«Miror, uir bone, cum nihil unquam tue mansuetudini molestum intulerim nec tuorum quempiam uerbo uel facto leserim, cur in me ⟨ nihil 265 peccantem gratis tantum desuire uoluisti, ut mee uite regnique discrimen molireris. Scire te non ambigimus, ⟨ interitus 266 omnium illorum te fore obnoxium, qui cum Simone et ⟨ te 267 compositi perierunt 268 . Sed quia incomparabilis diuina bonitas, que sua pietate priuari nequit, licet indignum te de patrato scelere suscitauit ad penitentiam, ignoscimus et ⟨ nos 269 tibi; quia plus in domini quam in nostram deliquisti maiestatem. Forte, si non uenisses ad nos, de te meditaremur ultionem.»
His dictis, multo sermone uirorum propositum commendabat; saudebat concordiam, hortabatur ad tolerantiam: quia Moyses 270 in lege mandauit, «in sacrificio caudam hostie immolari» id est: boni operis consummationem; et in euangelio ⟨ est 271 : «Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit». Multaque in hunc modum uir disertus edocuit. Consulebat quoque per Orcades 272 iter agere, eo quod estas abisset, ut illic 273 hyemarent 274 ; sed consilium hoc uulgo non placuit. Finitoque colloquio, regiam liberalitatem ostendens munera largitus est. De cibariis autem, que regionibus illis abundant, ⟨ tantum 275 communiter omnibus obtulit, ut singulis nauibus quinquaginta mensure butyri prouenirent 276 . His ita 277 gestis, data licentia cum pacis osculo dimittuntur ad sua, nil animo de regis indignatione, [479]  que circa Swei efferbuerat, sinistrum suspicantes, eo quod maiori pene effectu quam ceteros ipsum uidebatur amplecti 278 .

Caput XV.: Quod Dani procedentes ad introitum maris Vlfum expectant.

Predictus uero Vlfus 279 , conucatis sociis, quorum arbitrio summa regiminis promouebatur, cum illis contulit de forma proficiscendi, quoue in loco suum possent commodius aduentum prestolari; occupatum enim se querebatur regali officio, et rebus necessariis non sibi satis ad uotum prospere succedentibus impediebatur. Persuasit tamen 280 exercitui deo 281 militare disponenti ad introitum maris magni usque procedere atque insule, quam Stolm appellant, applicare; quod et factum est. Sustinebat 282 itaque, sed non satis patienter, ut postmodum claruit, aduentum suorum comitum, quibus uie marisque discrimina usu antiquiori 283 et assidua nauigatione certificata fuerant. Agebant illic 284 uiri ardent i desiderio pleni hebdomadam et eo amplius, non sine sancto et religioso, ut ita dixerim, litigio, quibusdam, ut properarent, contendentibus, aliis rationabiliter et discrete contra nitentibus 285 , ne sine ducatu prouidentiori iter hoc arduum et «mare magnum et spatiosum manibus 286 , ubi reptilia, quorum non est numerus arriperent; et supradictus dux ocyus maturare differebat.»

Cap. XVI.: Quod, moram non patientibus aliis, solus Sweino cum nautis suis Vlfum prestolatur.

Tandem Aquilone spirante prosperius, sed minus commode, quia turbulentus accessit, uulgus accelerauit inepte, nec [480]  moram longiorem passa st atim multitudo 287 ad nauium armamenta concurrere disponebat. Impediebat siquidem 288 Sweino socios arte, qua poterat, sed nihil agebat. Dicebat enim, iureiurando se communiter sociis omnibus fore constrictum, nec minus Vlfo cum Norwagiensibus fidei 289 debere constantiam quam compatriotis, et idcirco ⟨ uelle 290 illorum perseueranter aduentum prestolari. Fecit et hoc. Abeuntibus igitur consodalibus solus 291 cum suis nautis ipse remansit, donec sepedicti comites apparerent 292 . O quanta eius mentem tunc letitia exhilarabat! Quis non uideat, quam festinus quamque alacer occurrat, ut non currentem, immo uolantem, cerneres 293 , quod illorum meruisset aspectu colloquioque gaudere? Statimque prorupit in huiusmodi uerba meroris et gaudii:

Caput XVII.: De aduentu Vlfi et eius consilio.

«Virorum amantissimi! feliciter aduenistis et iam desperantibus nobis solatium attulistis. Eia 294 , nunc acceleremus! nulla nos mora detineat, ut fratrum nostrorum consequamur intuitum, quos aspectibus nostris et uenti prosperitas et longiora maris spatia extraxerunt. Debuimus siquidem uestre sagacitatis inniti consilio et potius uestrum sequi ducatum quam presumptuose precedere 295 . Respondeat equidem 296 nunc fidei nostre pollicitationis uestre iurata constantia; nec 297 contingat illud insperatum uiris tam strenuis, quod date fidei sacramentum adueatis uiolare.»
Hec et his similia Sweinone persequente, talia fertur Vlfus reddidisse responsa:
«Illustres uiri! non decet, ut estimamus, negotium hoc diuina inspiratione susceptum improuido accelerare consilio, sed summa discretaque deliberatione pensandum arbitramur; quia res ardua est et altiori eget inspectu. Non enim, ut [481]  dixistis, ea occasione 298 moram ueniendi 299 nexuimus, ut fidei nostre promissam constantiam uel metu uel penitudine ducti mutraemus; uerum contra uim 300 uentorum marisque uiolentiam ultra humanam fore uirtutem colluctari 301 decernimus 302 . Solius enim dei potentia uentos placat et maria sedat, ut sicco liceat transire uestigio. Illud utique usitatum prouerbium nostrum non fallit, quo dicitur: «Biðendr byr eigo, en bráðir andróðr» 303 . Verumtamen, ne nos timoris uel pigritie nota deformet, contra rationem niti 304 oportet, ut illorum solatio perfruamur, quos affectuosius consequendos 305 desideramus.»

Caput XVIII.: Quod Vlfus, quamuis Sweino precederet, per compendium sequens optato litore politus est.

His igitur auditis Sweino cum suis funes 306 sub celeritate soluit a litore, Vlfo tamen adhuc modicum, ut putauit, iter 307 morante. Quarta 308 etenim feria, hora diei utputa 309 tertia, solo nauigio, deo desuper inspectante, processit a portu; et vastam 310 freti tumescentis altitudinem ingrediens nec illos, quos reliquerat, cernit, sed nec precedentium, quos incredibili desiderio affectabat, uestigia contuetur. Supramemoratus autem Vlfus, licet non subita insectatione se moueret a loco, ad eorum 311 tamen comitatum, utpote uir gnarus maris et uentorum, accelerauit; sed rectiori cursu compendium capiebat et illos non est consecutus 312 , quos nouerat per dispendium euagari. Qui eodem uento, quo hi ✝ ducebantur, ad optatum 313 litus eductus est. [482]  Ecce quantum cooperante dei gratia, ualet etiam humane sagacitatis industria!
Ad enarrandum denique, quamquam rudi stilo et incomposita uerborum serie, quod cepimus, reuertamur.

Caput XIX.: Quod idem Sweino cum 314 sociis per totam diem et noctem maris inclementia ualde uexabatur.

Solus equidem, ut supra diximus, Sweino, relictus a Danis nec Noragiensium comes, infinitum, ut ita dixerim, pelagus non tam discreta quam audaci presumptione nisus est transfretare. Erat autem illi associatus, ut supra relatum est, uir nobilis, militaris, litterali 315 scientia eruditus et sermone facundus, Mattheus nomine, qui magnam habebat gratiam in conuersatione 316 suorum. Hic accessit in medium, ut uirorum animum uerbo doctrine roboraret et exemplo proposito sanctorum pro nomine Christi diuersa tormentorum genera sustinentium, quorum quidam exilio eiecti, quidam «lapidati sunt» 317 , ut apostolus ait, «secti sunt, in occisione 318 gladii mortui sunt». Vt cessauit autem loqui, quod spiritualiter animos auditorum ad tolerantiam et boni propositi perseuerantiam animabat 319 , subiunxit de his commones, que ad imminens mortis periculum cauendum necesse uidebantur 320 , ut uidelicet uigiles essent et alacres et, quicquid forte 321 euenire poterit, intrepidi sustinerent. Ibant enim 322 fluctus et intumescebant 323 , agente uentorum intemperantia, ut quandoque solem unda obscuraret opposita, et quasi montium 324 uertices altitudinem celi tangentes aquarum cumulos existimares. Transacto die illo nox tetrior obscuriorque solito imminebat, que necis horrorem aspectu suo cum ingenti sonitu procellarum intentabat. O quam securum [483]  quamque iuncundum in solo! «Fastr er á foldo fótr» 325 ; in salo autem 326 labilis est titubans. Siquidem irruebat undique sentina, cum strepitu laxatis igaturis, et nox insomnis agebatur ob presentis periculi magnitudinem et laboris incommodum, eo quod toto noctis spatio, ne mergerenter, uicissim haurire cogebantur. Adiuuabant uiri fortes ac strenui, ne ob incuriam contra uenti uiolentiam quandoque nauis quassata niteretur; non enim uspiam preter 327 in anteriora declinare fas erat. Sed et tota maris superficies ignis horrendi qualitatem cum feruore pretendebat. Optant ibus 328 nimirum lucis accessum, quia tenebre densiores noctem tediose p rotraxerant 329 longiorem, lucebat serenata celi facie aurore claritas et grato fulgore lucis non solum oculos illorum uerum etiam animos 330 exhilarabat. Qui subita curiositate sciendi, quorsum illos nigra nox expulerit, ⟨ et 331 an socios, qui precesserant, consequerentur necne, unum ex suis 332 , leuiori motu uelocem, usque ad mali apicem mittunt, contemplari si daretur comitatum socialem; et inueniuntur inter undas iam primi, qui de litore soluêre nouissimi. Mitigabatur equidem motus aeris et paulo clementior factus ⟨ est 333 , peneque desperantibus uite promittebat augmentum.

Caput XX.: Quod sexta feria dissoluta naui submersi sunt.

Quinta denique feria desiderata luce clarebat; etsi sol lectus nube lateret, ⟨ tamen 334 in eorum mente leto calore rutilabat tristitiamque de instanti morte conceptam magna iam ex parte tergebat, quia eos etiam, quos se perdidisse doluerant, utcunque incolumes reperissent. Eaque die se inuicem mutuo consolabantur aspectu; aduesperascente autem 335 uehementior [484]  solito tempestatis furor accreuit atque mare a fundo perturbans totam spem uite remouit; iactisque omnibus, que habebant, rerum detrimento animas redimere, si possibile esset, gestiebant. Videntes uero uentum ualidum timuerunt ualde; et cum tota nauis substantia solueretur, clamabant dicentes: «Domine 336 , salua nos! perimus.» Cum uero mortis articulus immineret, nec uspiam spes ad esset 337 declinandi, constanter et intrepide se inuicem hortabantur, ut, qui diuina inspiratione legationem 338 hanc susceperant, in eadem pro Christo uiriliter succumbere minime formidarent. Porro nocte illa semimersi agonizabant 339 ; et diem horamque Christi passioni consecratam sub hac tormenti mole prestolantes, quicquid in hac fragili mortalitate contra dei precepta deliquerant, horrende mortis, ut confidimus, sacrificio expiabant. Quis unquam hominum horum, uta ita dixerim, martyrum mortem digno poterit commendare preconio? quorum passio tam diuturna tamque horrida, ut ipsius solummodo intuitus sit necis introitus; qui non semel, immo centies, suffocationem subeunt totiesque amaritudinem pregustant interitus, quoties undis obuoluti 340 singultant; ut pro illis et talibus uideatur ad litteram propheta 341 gemuisse, dicens: «Veni altitudinem maris, et tempestas demersit me». Quidam autem illorum infra nauis fragmenta concussi pereunt; alii uero cymbam occupantes supra mensuram onerant, ac sic suffocati mortis debitum soluunt et eterne uite solatium sortiuntur. Amen.
Hec de his hactenus dicta sufficiant 342 .

Quod aliqui tabulis et 343 fragmentis adherentes terre appulsi sunt.

Porro de illis silendum non arbitror, quos eadem de societate miraculosa dei potentia ad laudem sui clementer eduxit; qui eodem periculo inuoluti huius uite protelationem incredibili pena mer cantur 344 . Natant enim inter undas more [485]  piscium, tabularum frusta legentes, ac funibus collecta constringunt, facientes ⟨ sibi 345 aliquam utcunque congeriem, in qua se tueri ab undarum incursibus modo miserabili nitebantur; in quam insilientes uiri ferme triginta 346 qui nque hac arte uitam protegere laborabant. Mira de his, sed uera, referri possunt, que pene uidentur obuia re 347 rationi; quos utique, nisi diuino fuissent seruati miraculo, fluctus sorbuisset. A sexta enim feria usque in tertiam 348 fame, siti et algore nec non inopia somni cruciatos quosdam mors occupauit in domino; quidam uero, sensu 349 perdito, ne in preceps ruerent, lo ris 350 con nstringuntur, donec deo duce ad litus impulsos homines illius terre semiuiuos susciperent. Quorum quidam humanitatis officium afflictis exhibent; aliqui uero tante crudelitatis existunt, ut uitam miserabilem, quam inter mille mortes Christus 351 seruauerat, extinguere non horrerent. Sed uitium uirtus exclusit, et pietas seuitiam superabat 352 . O stupenda diuine maiestatis opera in suo uniuerso, que 353 cuncta iure commendantur! quedam tamen, quanto rariora, tanto magis mirabilia predicantur, que seruauit diuerso tempore reuelanda 354 . Vtrum magis mirari debeam, incertum habeo: mare sub undis iter siccum prebuisse 355 , an in fluctibus absque nauis suffragio uiam patuisse. Hebreus ille quondam populus, a deo specialiter electus terram promissionis hereditaria sorte possessurus, ab Egyptia 356 seruiute redemptus rubri maris undas miraculose diuisas arido pede 357 transiuit; populus autem hic noster, eandem terram cooperante sibi Christi gratia a subactione Chaldacia liberaturus, super undas Oceani diebus quinque ac totidem noctibus concusso ratis solatio transeundi facultatem promeruit! [486] 

Caput XXII.: Quod alii, licet inuiti, tamen saluis nauibus cum iactura rerum ad Freisam applicuereunt, et ibi relictis nauibus terreno itinere Venetiam uenerunt.

Ad illos iterum reuertamur, quorum mentionem supra factam lector inueniet; qui simili preiculo, sed longe dissimiliter, agebantur. Hi, licet infra 358 nauium septa conclusi, eiectis tamen omnibus, uitam se seruasse cum pena gratulabantur; uerumtamen illorum aliqui tam prosperam habuere nauigationem, ut de rerum substantia nil perderent et soliditatem nauium inconcussam retinerent. Qui deuoto studio sociis affuerunt: perditos, qui erant superstites, donec inuenirent, querere non desistebant, repertosque gratiose colligebant; renouabant denique illud 359 antiquum in ecclesia primitiua institutum, ut essent illis omnia communia, prout cuique opus erat. Agebant hanc humanitatem pre ceteris uiri nobiles, liberali 360 gratia insigniti 361 , Ago, filius Stigh, et Ako, nepos domini episcopi, Alexander quoque; non tamen 362 adeo larga manu partitus est, ut poterat, diues enim erat copiose. Ceteri uero pro modulo sue facultatis fratribus succurrebant; quia multi erant, quos iniquitas maris et periculi rebus omnibus attenuarat 363 . Ad portum denique perductis, que supererant, nauibus (– a Fresiam enim, quamquam inuiti, applicuerant –), loco et ciuitate, que Strafræ nuncupatur, habitoque illic communi consilio, utrum amplius cum nauibus conari debeant, ⟨deliberant⟩ 364 ; quod et multis libuit, sed uulgi uoluntas fuit trans terras iter arripere. Preualuit siquidem 365 hoc consilium, multitudini cedendum arbitrantes 366 . Venditis ergo nauibus cum omnibus utensilibus rebusque importabilibus, per Rhenum nauigantes Coloniam usque perducti sunt, postmodum properantes de ciuitate in ciuitatem uia publica, donec Venetiam peruenirent.

Caput XXIII.: De diuitate Venetia.

Mira de hac referuntur ciuitate: In mari sita est, populosa nimis, potentissima nauibus bellicis, ut ultra mare, in Alexandriam [487]  u sque 367 , fama potentie sue cunctis timorem incutiat; nec minori apud Greciam opinione diuulgatur, atque circumquaque terrore incusso tributa exigit et ad indebita seruitia prouincias ⟨ sibi 368 subdendo compellit. In hac denique uiatores 369 nostri modica mora quieuerunt, ut uiribus post laborem reparatis ad arripiendum iter residuum fortiores redderentur. Est enim uiatoribus proprium se semper in ateriora protendere nec spiritu requiescere, donec peruenerint, quo anhelant.

Caput XXIV.: Quod inde nauigantes, licet cum magna miseria, ad terram sanctam applicuerunt.

Paratis igitur necessariis in uia portandis nauem conscendunt, ut mediterraneum 370 mare transeant. Sed quantus eis 371 labor fuerit quantaque miseria, quid ab impietate nautarum quasque passi sint 372 molestias ab 373 piratarum insidiis preter uentorum hyemalium 374 incommoda marisque discrimina, quantamue 375 inconsuete famis sitisque ac algoris inclementiam, non est mee facultatis stilo prosequi, quousque ad portum desideratum pertingerent. Quanta nempe 376 gaudia, quam multa cordis 377 exultatio negotiatoribus 378 nostris specialiter inerant, fletus ubertim fusus ostendit, cum terram sanctam suis ceperunt calcare uestigiis, nullam penitus morulam sustinentes, quin uotiua gaudia celebrarent loca sancta magno desiderio uisitantes. Poterat enim libere digredi quilibet, quo eum uoluntatis duceret affectus, quoniam pacem statuerant ex utraque parte firmissimam, pagani uidelicet cum Christianis, et idcirco nostri cum fiducia properabant. Alii per terram compendium capiebant; imbecilles uero et infirmi ad nauis iterum suffragium concurrebant, ut breuiori uia terram terent, quos infirmitatis defectus affligebat. [488] 

Caput XXV.: Quod Hierusalem uenientes sancta loca uisitare 379 properbant; et quod repatriantes alii per Romam, alii per Constantinopolim iter agebant.

Conuenerunt 380 tandem ad ciuitatem sanctam, paganis et idolatria 381 occupatam. Ex intimo cordis affectu fletus subeunt et suspiria, precipue ab his, qui eam prius uiderant gloria et honore sublimatam; attamen propter pacis excellentem dignitatem 382 intra nt 383 . Ducuntur 384 ad sacrosancta loca Sepulchri; sed cuncta, que quondam deutionis excitabant affectum, ad meroris uertuntur augmentum. Illic combinati catenarum pondere captiui confessores Christi sub stimulo et uerbere, more iumentorum onusti, continua crudelitate uexantur, quod sequens planctus 385 super Hierusalem editus flebili lamentatione declarat.
Adorato igitur loco sancto corporis Christi, subito extra muros eiecti ad 386 sacrum flumen baptismatis Jesu sub sollicita custodia paganorum celeriter educuntur. Experimento itaque 387 discunt, sed mirantur 388 , quod tantam possit humane fragilitatis condicio sufferre penuriam, inconsueti uidelicet ardoris, intemperiei 389 sitisque ariditatem propter aque potabilis raritatem, eo quod magno exigua stilla pretio mutuatur. Vadunt et reduent integro numero, deo ductori gratias referentes, ad antiquas nauium stationes, id est Accaron; ubi tam en 390 non cessante tribulationis angustia nouus malorum exactor insurgit et captiuare [489] nititur a timore liberators. Orta 391 namque seditio fuerat inter Grecos et Anglicos ob iniuriam, ut aiunt, factam ab Anglorum rege his, qui erant in Sicilia; ⟨ igitur Anglici 392 , existimantes hos 393 esse de Grecis, uolebant rapere ad supplicia. Sed cognita ueritate a persecutionis rabie cessauere, et dimissi ad sua deposita reuertuntur. Acto autem illic tempore modico repatriare disponunt, quia pacis tranquilitas bellare prohibebat; et partitis abinuciem sociis, aliis per compendium redire placuit in Apuliam sicque per Romam iter agere, ut 394 ad propria repedarent. Ceteri uero Constantinopolim ad uisitandam 395 sanctorum gratiam, qui uenerantur 396 in ea, ire properabant; atque a rege Grecie suscipiuntur honeste. Quos muneribus et xeniis, ut secum manerent, retinere labora uit 397 ; sed amor coniugum, filiorum quoque pia dilectio aliorumque quorumlibet propinquorum ab hac persuasione retrahebat.
Huius itaque opinatissime ciuitatis scrupulosa 398 et superstitiosa 399 prodigia scriptis prosequi duxi superfluum; quedam 400 tamen ex his, que deuote religioni suffragantur, ne penitus cuncta relinquantur intacta, referre gestio. Quod ne uideatur 401 absurdum et incredibile, illorum, qui uiderant, testimonio comprobatur.

Cap. XXVI.: De imagine sancte dei genitricis 402 apud Constantinopolim.

Habetur namque illic, uti 403 dignum est, in ueneratione summa dei genitricis imago, que Grecorum more pulcherrimo [490]  decore picta continetur in tabula; quam «Eudoxam», id est: Bonam Gloriam, suo appellant idiomate, uulgari autem uocabulo «Odigitriam» 404 dicunt. Singulis autem diebus, ut asserunt, a uico 405 defertur in alium, comitantibus utriusque sexus turbis innumeris cum incenso, ut uapor cremati thuris in altas uideatur auras euolare. Pro sanctitate uero et reuerentia mixta timori hanc nemo, qui hoc seculum diligit, suis presumit gestare manibus, uerum e cellulis solitariam uitam agentes uiri religiosi educuntur, ut eam baiulent. Tertia namque feria singulis septimanis angelico motu circumacta in conspectu totius uulgi, uelut quodam rapta turbine, sui ipsius portitorem eodem impectu secum circumuehit, ut oculos intuentium mira celeritate pene fallere uiedeatur, cunctis more suo pectora tundentibus et clamantibus: «Kyrie elesion 406 , Christe elesion». – Copia siquidem suppetit plura referendi; sed ne prolixitas fastidium afferat audienti, cetera supprimere magis eligo quam narrare; quia quandoque humana curiositas plus uanitate quam religione delectatur.

Caput XXVII.: Quod Dani Greciam egredientes per Hungariam et Saxoniam reuersi sunt in regionem suam.

Peractis igitur omnibus, quorum gratia uiatores nostri aduenerant, cum honore recedunt, obsequium 407 sibi parantibus nobilissimis regni curialibus, qui dicuntur Weringæ 408 , regni sigillo muniti; non enim fas est terram egredi absque letteris dimissoriis, quia per urbes munitissimas iter est exeundi. His ergo per oscula salutatis Greciam post terga relinquunt et Vngariam calcant; ubi nihilo minus a rege princibus [491]  honeste suscepti ad australem Saxoniam transducuntur 409 , ut pede iam inoffenso reuertantur in regionem suam.
Timeo, dilectissime, supraflua loquacitate auribus uestris displicuisse; sed humiliter ueniam postulanti sanctitas uestra denegare non eliget.


1. 1. Incipit Epistola sequentis operis O.
2. 2. Domino K. M ( corr. ex k) A; Domino C. S.
3. M = Codex Biblioth. Reg. Hauniesis, in collectione Thott No. 1541, 4 to. — A = Codex Arnæmagnæanus in Biblioth. Uniuersit. Haun., No. 98, Fol. — S = Codex manu Steph. Joh. Stephanii scriptus in Biblioth. Uniuersit. Upsalensis, in collectione de la Gardie No. 32. — O = codicum MAS consensus. — K = editio B. C. Kirchmanni, Amstelodami 1685. — L = editio Langebekii et Suhmii in S. R. D. Tom. V. p. 341-362.
4. Orthographiam ineuntis sæculi XIII., quo tempore hic libellus scriptus est, reddere conatus sum, neglectis recentium codicum et editorum mutationibus; et multa ad hanc rem pertinentia, quæ licentiæ libariorum sæculi XVII. debentur, item haud paucos eorudem errores manifestors, quos commemorare superuacaneum est, consultoprætero. Editionum KL discrepantias selectis tantum locis affero.
5. 5. super m. et f., cfr. Psalm. 18,11.
6. I margen: 5
7. 7. interiorem hom.: Roman. 7, 22; Ephes. 3, 16.
8. 8. melliflui oris dixit primus, ut videtur, Boethius loco quadam de Homero; apud medii æui scriptores sæpius reperitur.
9. 9. contulistis hic ut infra in cap. XV initi = sermonem contulistis.
10. 10. aliquod M 1 ( manu prima).
11. I margen: 10
12. 3. Stilo fere semper MA; stylo hic et sæpius S.
13. 4. ingenioli mei, cfr. Vol. I. p. 122, 5.
14. 5. nẽpe archetypum habuisse credo; non M 1 S contra sensum; in marg. corrector (ut vid., J. Kirchmann) adnotauerat: forte etiam ( ut habet K), sed postea ab M 2 (editore B. C. K.) et non et forte deleta sunt; in A legitur: quæ non forte, etiam peritorum. veruntamen sæpius codd.
15. 6. fretus h. l. = commotus. aucthoritate S, et omnio in horum verborum, q. s. au(c)t(h)or et auctoritas, scribendorum ratione licenter variatur.
16. 7. siquidem particulam sæpius insolito modo auctor noster usurpat; h. l. scilicet significare videtur, ut p. 459, 10; 461, 27; 463, 20 al,; etiam pro nam (enim) aliis locis (ut p. 460, 9) dicitur
17. 8. conditione plerumque codd. proposita S 8-9. ut.. incorrectus: mandat igitur auctor domino K., cui librum suum transmittit, ut, si quæ in eo mendosa inuenerit, ea ante, quam publicetur, corrigat et emendet.
18. 11. post imputetur in O est: Explicit Epistola.
19. 11. Incipit Prologus O.
20. 13. reor O, sed rẽur (remur) in archetypo fuisse credo, cum ex seqq. (p. 459, 16 seqq.) appareat ipsum auctorem non prorsus hanc sententiam probare.
21. 20. affectanda, i. e. studiose et iucunde legenda.
22. 21. opinata commenta, i. e. famosa et celebria scripta.
23. aut addidi, ut partitio hic facta superiori (in p. 458, 18 sq.) responderet. etiam (e??) scripsi; et O. 4-5 dum n. s. ionesta scripsi; cum n. s. honesta O, praue; nam carmina illa, quæ in seqq. designantur, el materiam inhonestam et formann abhorrendam habebant.
24. carmina om. K. Virgilius: in Ecloga III, v. 90 sq. Obtrectatores Virgilii erant Bauius malus poeta et Mæuius etiam peior, quorum lectio nemini plus conferre poterat, quam si aut vulpes pro bobus ad arandum iungeret aut hircos mulgeret. Post versus Virgilii O habet: Hæc figura vocatur Asteismos ( S male: Asterismos), sed in M postea corrector hæc verba uncis inclusit; nota scilicet marginalis fuit ad verba urbana irrisione pertinens quam librarius aliquis inscite in textum receperat. De schemate asteismi, quod cum ironia et sarcasmo quandam habet cognationem, conferatur v. c. Quintiliani lib. VIII, 6, 56 sq.
25. me similem om. S. fore, scil. æmulorum meorum iudicio. redarguo O; malim tamen redargui (= mihi obieci).
26. sq. supradictarum etc.: his verbis subobscuris auctor significare videtur, se meditatum esse ac temptasse, si forte opus suum ad egregiorum illorum scriptorum normam, quæ superius (p. 458, 17-21) nominauit, eleborare et conformare posset; et vestigia sane eiusmodi meditationis haud pauca in eius libro apparere concedendum. est.
27. sq. meditatus .. exercitabar, cfr. Psalm. 76, 7.
28. quanquam M 2 in marg. M addidit, fort. de sua vel potius de aui sui coniectura. cum etiam in S postea Steph. in marg. adiecerit; A in textu habet, item K, sed uncis inclusum; utut est, quamquam per se aptum videtur, ita tamen, si præterea loqui inseritur.
29. successori addidi; conferantur v. c. Suenonis Aggonis f. verba, quæ Vol. I. p. 64, 17 sqq. et p, 142, 4 sqq. leguntur; ceterum etiam apud alios scriptores similia dicta repperi.
30. illud euangelicum: Luc. 14, 33.
31. non potest, et cetera mortis discrimina in semetipsos(!) S
32. Chr. lucrifacere: Philipp. 3, 8.
33. malim sorberetur obliuione.
34. scripťa ligaretur scripsi (cfr. Vol. I p. 64, 17); scripta ligarentur O, quod intellegi nequit
35. posterum S
36. pro addidi (cfr. Vol. I. p. 122, 5)
37. 9cedo scripsi; cedo O.
38. Post eloquio in O, est: Explicit Prologus. Incipiunt Capitula sequentis operis. Sequitur deinde enumeratio capitulorum, argumenta singulorum indicans; sed cum hæc postea in inscriptionibus, quæ singulis capitibus præfixæ sunt, totidem fere verbis iterentur, tamquam superuacanea hic omitto; discrepantias huius enumerationis suis locis littera E notatas afferam. In fine enumerationis legitur: Expliciunt Capitula. Incipit Historia de profectione Danorum in Hierosolymam.
39. Quod O; malim Quo.
40. Mundi fine etc.: cfr. Vol. I. p. 94, 7 cum nota; et similia sæpe apud huius æui scriptores leguntur. increbrescunt M.
41. nequid M 1.
42. gentem etc.: cfr. Matth. 24, 7; Luc. 21, 10.
43. imo fere semper codd.
44. fidei scripsi; fidem O, ante quod M 2 et A et inserunt. Fieri potest, ut auctor in his locum Ouidii ex Metam. I, 144 sqq. ob oculos habuerit.
45. nec MA; ne S
46. illusionibus, i.e., opinor, probrosis erroribus.
47. est addidi.
48. nituntur O, correxi; niti contra (= in) uetitum, cfr. Ouid. am. III, 4, 17.
49. contra .. mandatum: cfr. Leuit. 19, 18; Matth. 22, 36 sqq.; aui sui, nam in A est: f(orte). quæ, et om. S.
50. præpositum M.
51. corpus .. ecclesia: Ephes. 5, 23 sqq.; Coloss. 1, 18, 24.
52. prophet. sent.: Isaiæ 1, 5 sq.
53. intolerabile MA.
54. populo .. sibi: Psalm. 32, 12.
55. in her. sibi [i s] O, sed i s del M 2 ; in her. sibi sanctam KL, sed verbi sanctam in O nullum est vestigium, nec in Psalm. l. l. legitur.
56. Dauid. uat.: Psalm. 78, 1.
57. supra quam = magis ( vel peius) etiam quam.
58. etc. om. S. Ieremias: in Threnis 1, 4.
59. Væ, Sion, 1. (!) S.
60. lachrumas MK.
61. sumsit MA, et sic sæpius.
62. domest. inimicus: cfr. Michæ 7, 6; Matth. 10, 35 sq. subito O, quod h. l., ubi diutius expectandum erat, corruptum esse videtur; fort. ex v. 23 huc irrepsit
63. caput corporis, i. e. dominus apostolicus, caput ecclesiæ. Hierosolyma a Saladino capta est postridie Kal. Octob. anni 1187; tristi hoc nuntio concussus Urbanus papa III. mortuus est a. d. XIII. Kal. Nouemb., cui sequenti die sucessit Gregorius VIII., qui dies tantum LVII sedit, usque ad diem XVII. Decemb.
64. consilio M 1.
65. lamentabile carmen: Statii silv. V, 3,1. et verba hanc AM 2 vel politus Joh. Kirchm.); et ve ( ex compendio ortum) hanc M 1 S. Auctor noster ex parte saltem litteras papales, quæ num etiamnunc exstent nescio, suis verbis reddidisse videtur.
66. dei errore om. K
67. et ... et MA; ac .... ac S.
68. Qm̃ aut Q am M 1 (= Quoniam); Q am S; Quam A; Quum in marg. M 2 et inde K.
69. quasi mutum et m. sollicitum (=timidum) spec. domui sue, cfr. Ezechiel. 3, 17 (9. 26).
70. super .. irruere, cfr. Psalm. 47, 9 (ex quo loco fort. uirtutum pro munitam scribendum est); Judic. 9, 33 al.
71. illud proheticum: Isaiæ 58, 1.
72. sq. calambo .. anime mee: Iob. 19, 7; 10, 1.
73. lacrimarum h. l. M, et omnino lac(h)rima, lac(h)ryma etc. varie scribitur in codd.
74. Nabuzardan: de hoc principe exercitus Nabuchodonosoris, qui Ierusalem regis iussu deuastauit, vid. Reg. IV, 25, 8 sqq. et Ieremiæ 39, 9 sqq., 52, 12 sqq.; cum eo comparatur Saladinus, cuius crudelitas valde exaggeratur, quasi fuerit polyphemus aliquis aut simile monstrum fabulosum.
75. habet O, sed havet (= cupit) corr. M 2.
76. repertus .. sepeliret, cfr. Psalm. 78, 3.
77. siquidem h. l. = igitur, ut infra quibusdam locis. quique = omnes.
78. audiat .. audiat: Psalm. 23, 1; 48, 2 sq-
79. mortem .. crucis: Philipp. 2, 8.
80. et ante pro add. K, præter necessitatem.
81. precios. facit an. suam: Act. apost. 20, 24.
82. articulum = digitum, manum. –
83. Danorum h. l. om. O, sed habet superius E
84. malim lamentabilis, ad rumor relatum.
85. occasione fort. = causa impediente; cfr. p. 440, 32.
86. nusquam t. m. deficiunt prouerbium metricum esse videtur aut locus ex aliquo poeta sumptus.
87. confidentes O, sed cirr. M 2.
88. tristitie .. absorbente, cfr. Corinth. II, 2, 7.
89. resumpto spiritu: Iudith 13, 30.
90. magnificis certe mirum est; aptius esset magnis.
91. inuentum scripsi; inuentus O, sed sic antea Qui, non Quis, dici debuit.
92. Absalonis E. probitates = virtutes.
93. Et ecce v. n.: Luc. 23, 50 al.
94. magnarum ( om. que) S.
95. cogitata vix recte habet; scribd. vid. cogitans.
96. exorsus ait: scilicet totam Esberni orationem auctor noster ipse composuit; nec ipsum Esbernum talia, qualia p. 466, 6-12 proferuntur, rege præsente dicere potuisse certum est.
97. literis fere semper O (in archetypo fuit Iris)
98. inclinamus O, correxi.
99. de .. contumelia scripsi; et .. contumeliam O.
100. dignetur S.
101. in m̃bra scripsi; in barbam O ridicule.
102. iustitia .. sibi: Psalm. 84, 11.
103. colla stringunt: Genes. 33, 4.
104. mutuantur = venalia præbentur et emuntur.
105. prouerbium: Juuenal. sat. VII, 90.
106. dant pauperes (!) S.
107. abijcientes O, ut solent in eiusmodi compositis.
108. enim (.n.) addidi.
109. patria = terra.
110. trophæa S.
111. enim om. S.
112. gernobadiam scripsi ( i.e. mystacum prolixitatem; vid. Duacang. s. v. grani: g(u)ernon in antiquo Gallico significat moustache); gemobodiam O.
113. inde (ñ) addidi.
114. et addidi.
115. Hel: «Est Heylo siue Hel(l)a ad oram Baltici maris in Prussia occidentali non longe a finibus Pomerniæ» adnotat Langebek. Situs est hic locus in extrema parte promunturii, quod in sinum Danzigicum excurrit. uesta solitudo: significatur saltus paganorum Isarnho, quem vocat Adam. Brem. IV, 1.
116. ditioni plerumque O.
117. sed dilatam de famæ nominisque perpetui O, correxi ( in A adscripta est coniectura dilatande; in marg. K: forte dilatando; in S textum corruptum esse Steph. siglo quodam notauif).
118. peripsima A; pipsema M 1; pipsema M 2 et in marg. peripsema; pipsima S, quod Steph. notauit; Græcum est verbum πεϱιψημα, ex Corinth. I, 4, 13 petitum, ex quo loco fort. etiam omnium pro hominum scribd. est.
119. et O, sed malim: nec vel et non; cfr. Machab. I, 9, 10: et non inferamus crimen gloriæ nostræ
120. ĩmo ustamur scripsi; moueamur O.
121. Iudicia .. multa: Psalm. 35, 7.
122. obscurat hic insolito modo pro latet.
123. in sorte sanctorum, cfr. Act. apost. 26, 18; Coloss. 1, 12.
124. quorum .. tetigerat: Reg. I, 10, 26.
125. et multus egebat K; multis egebat et O
126. uerbum i. d., cfr. Matth. 28, 15 (Esdræ II, 8, 15). post placitis S solus habet interpretamentum: id (pro .i. = id est) foris publicis; in marg. M alia manu, non Joh. Kirchmanni, ut vid., adscripta est coniectura plateis; inde K in marg.: I. plateis.
127. iam O, sed scribd. vid. tm~ = tantum.
128. multiplicata MS (multiplicati sunt sæpius in Vulgata).
129. sancta (fca) scripsi; facta (fca) O.
130. regnum celorum etc.: Matth. 11, 12.
131. huiusmodi scripsi (= hec); huius O ( neglecta ultima parte soliti compendii).
132. iter arriperent aut simile aliquid excidisse apparet.
133. interpositæ O, correxi.
134. subtilitate nature etc.: auctor cogitasse videtur de loco Genes. 3, 1.
135. separauir .. procul: Daniel. 13, 51 (Matth. 25, 32). prodita scripsi; perdita O.
136. eques O corrupte; equites corr. M 2 , sed in marg. corrector se ab hac coniectura reuocauil; ex eis coniecit K; crediderim potius corruptum esse ex e9uẽtu = e conuentu.
137. crecere et multiplicari: Genes 1, 22. 28
138. neque plantans etc.: cfr. Corinth. I, 3, 7.
139. Primus addidi.
140. iungebantur .. collaborabant K.
141. Tuco episcopus fuit Burglanensis Valdemari primi tempore.
142. uicem cotis, cfr. Horat. art. poet. 304 sq.
143. dinoscitur h. l. O.
144. Sweino cum S scribam (item postea Serus); pro w M fere semper, A plerumque uu habent; etiam u simplex aliquotiens in codd. est
145. unus ex illis, cfr. Act. apost. 1, 22.
146. in char. non ficta: Corinth. II, 6, 6.
147. non auditores etc.: epist. Iacobi 1, 22 (Roman. 2, 13)
148. de Vr Chald.: Genes. 11, 31 sqq.
149. merentur O, sed corr. M 2(K)
150. lacte et melle S, et sic Exod. 3, 8. 17 et multis aliis locis (eodemque modo dicitur manare lacte et melle Num. 14, 8 et sæpius, sed in Ecclesiastici cap. 46, 10 est: manat lac et mel); lac et mel MA.
151. manere(!) A. habet om. S.
152. mellis et lactis MA.
153. de rore celi, cfr. Genes. 27, 28 al.
154. in terra dulceto (!) A.
155. capitur S.
156. Non ẽ tñ presentis occupationis scripsi; Non cum præsentis occupationes licenter KL.
157. prætexati S.
158. utensilia MS; ut consilia (!) A: via A.
159. littora fere semper O.
160. persequentibus O, correxi
161. uela dabant Ouid. Metam. I, 132 et sæpe alii
162. sq. flatibus
163. commendantes .. suam, e t cum KL, sed et non habent O.
164. transmittebant K.
165. proseqvuti S, et sic sæpius.
166. aures pulsabant dixit Claudianus de bello Goth. 625.
167. pietatis = misericordiæ.
168. unius fore O; quod unius fuerint K, nescio unde sumptum
169. a littore om. S
170. undas colligunt, cfr. Vergil. Æn. II, 207: pontum legit.
171. Lesei scrbd.; Lesci O, sed in S corr. in Lessö.
172. sonueruntq; S, in quo sæpius q; superfluum additum est.
173. turbati S.
174. sonuerunt .. abyssi, cfr. Psalm. 45, 4; 76, 17.
175. reperentur M 1S.
176. in cor maris: Psalm. 45, 3.
177. purior O corrupte; plurium K, nescio unde, sed certe æque falsum est; fort. scrbd. spurcior.
178. mortem intentare Vergil. Æn. I, 91.
179. Norwegiæ h. l. MA.
180. syrtes ex Vergil. Æn. I, 111
181. ubi addidi.
182. Loufnes O hic et quibusdam aliis locis pro Loufnes; Laufnes K h. l.
183. cs (= sic) A et fort. M 1 , quo deleto M 2 in marg. sic scripsit; is S; autem male KL.
184. disiung O, i.e. disiungit; disiungens mala coniectura M 2 aut iam Joh. K., unde K: disiungens, e t dulcem s.
185. Konnunghellia S et fort. M; dici debuit Konungahella.
186. enim h. l., ut sæpius, = autem
187. opido M 1K.
188. adspectum h. l. M.
189. seruitia, i. e. officia, obsequia («tilbød dem sin Tjeneste»
190. et addidi.
191. gratulabundis scripsi ( i. e. letantibus et gratias agentibus); gratulabundus O.
192. secum O; mallem se.
193. singulos addidi.
194. possit O, correxi.
195. accelauerunt (-u (lynsymbol) ũt) scripsi; accelerauit O.
196. Post Petri M 1 spatium vacuum reliquerat (item K), quod M 2 verbis Albi Palonis f(ilii) expleuit; in AS horum verborum nullum est vertigium neque necessaria sunt, quare ea recipere nolui. Locus tamen vitio laborat, cui mederi possumus se post incautius addendo.
197. læsa O; sed illesa scrbd. vid. (et h. l., ut sæius, fere pro at vel et tamen dictum est).
198. predux = nostrum «Lods»
199. Tunsbergeñ (= -gensem) scripsi Tunsbergem O, parum recta forma.
200. alii quidam S; alii quidem MA.
201. et compressione O; rectius vid. ex compressione.
202. contempserunt = noluerunt, aspernati sunt.
203. eo positum (!) S.
204. ãfractibus scripsi; tractibus O.
205. Nioterei ( Norwagice: Njótarey) scripsi; mocerei O.
206. eleemosinarum S.
207. honore O; honori KL, fort. rectius, nisi malis in b. M. honore scribere.
208. nempe h. l. = igitur, ut p. 488, 18
209. moram facere v. gl. bolebant licenter K.
210. Seloyar vel Seleiar ( Norwagice: Seleyjar) scrbd. vid.; Scloyas O, sed M 2 Seloyas correxit.
211. Vlfi, Vlfo etc. semper scribam, ubi hoc nomen Latine declinatur; Vlfhi etc. plerumque MS, Vlfphi A.
212. Aſloia corr. M 2.
213. ne MA; et (!) S.
214. et addidi.
215. porrectis, ut vid., = solutis.
216. sic M 2 ; cs, ut vid., M 1 ; is AS; autem KL ( ut p. 471, 22).
217. et spumantibusq; S
218. propulit scripsi; perpulit O.
219. Seleir O, correxi.
220. obducunt O recte (obducere = tentorio contegere, Norwagice: tjalda); subducunt mala coniectura KL.
221. malim hoc e loco.
222. Bergis scripsi; Bergas O.
223. illic MSK; illinc A(L).
224. fugitiuus .. illicentiatus O; sed aut accusatiuus responendus est, aut uoluit pro uoluisse scribendum.
225. Chusi O, correxi; cfr. Reg. II, 17, 1-14
226. fricabant mire dictum pro ſulcabant vel frãgebant.
227. naues addidi, deleto et, quod h. l. O male habent; sed et v. 17 ante usu inserendum est.
228. Hæc MSK; Hic AL.
229. verba Populosa ualde, quæ post quiescit (v. 23) O habent, in aptiorem locum transposui.
230. skreith scripsi (Norwagicum enim ð auctor quibusdam certe locis per th reddidisse videtur); skreih vel skreit addiecta quadam virgula O; skreitz scripsi M 2 et deinde KL, praue.
231. Affluentia scripsi, nominatiuo casu (ut v. 25 copia et p. 476, 5 sufficientia); Affluentiam O.
232. Theothonicos AS.
233. Vini Nyerup (et iam fort. M 1 ); Vim M 2AS.
234. autem addidi.
235. quoque scripsi; quosque O.
236. Hæc O, correxi.
237. potius S.
238. usquam K; nusquam O.
239. tota pene MA; pene tota S
240. Non MS; Nam A; ceterum hæc sententia huic loco parum apta esse videtur.
241. sunt (sť) addidi.
242. sq. ne quid det. cont. potuisset, cfr. euang. Joh. 5, 14.
243. verba naues et h. l. O; superius om. E.
244. Flore uuagh M 1 ; Floreuvagh A; Florcuuagh M 2S (Floruvágr Norwagice).
245. ut addidi, ut iusta periodus efficeretur.
246. mittigare S, et sic potuit in archetypo scribi; mittigare MA.
247. quidam MS; quidem A.
248. irrisus scripsi (ut supra dicitur subsannatio); risus O.
249. postero S.
250. factione, i. e. dolsa machinatione, subornatione.
251. enim = autem.
252. indagare h. l. pro explicare dictum videtur.
253. quo ( vel per quod) scripsi; quod O.
254. enim (.n.) addidi.
255. effectus om. S.
256. Hismaëlem: cfr. Genes. 16, 11 sq. (hic erit ferus homo; manus eius contra omnes, et manus omnium contra eum).
257. Swerin (!) S.
258. succubuit: hoc factum est anno 1191.
259. regis gratia idem valet quod rex.
260. mitigare h. l. O.
261. potuisset O; posset K coniectura non necessaria.
262. verba add. K; om. O. facturi O, correxi
263. nihil .. clementia, cfr. Seneca de clem. I, 3, 2 sq.
264. hisce scripsi; hisque O.
265. nihil add. K ( sed minime facilius excidere potuit); om. O.
266. interitus addidi, quod recte cum obnoxius («bærende Ansvaret for») construi potest, cum omnium illorum parum apte cum hac voce iungatur.
267. et te scripsi; et O, quod abiecit K
268. pervenerunt (!) S.
269. nos addidi
270. Moyses: cfr. Leuit. 3, 9; 7, 3.
271. est addidi; cfr. Matth. 24, 13.
272. Orcades corr. in Orcadas S. abijsset S.
273. illinc S.
274. hiemarent MK.
275. tantum addidi.
276. pervenierent S.
277. itaq; S.
278. complecti S.
279. Ulws O.
280. tamen O, sed tandem rectius videtur.
281. deo O; deus KL inepte
282. sustinebant, i. e. opperiebantur, ut sæpius in Vulgata.
283. antiquiore M 1S .
284. illic viri ardentes des. pleni MA; viri ardentes illic des. pleni S; ardenti corr. K, sed melius fort. erit: illic uiri ardentes des. plenam hebd.
285. contra intentibus M 1A.
286. manibus O; illotis manibus ineptef KL; locus est Psalm. 103, 25 (Hoc mare m. et spatiosum ( scil. fecisti) manibus; illic reptilia, q. n. e. n.); sed auctor certe non modo illic mutare, sed etiam manibus omittere debuit.
287. passa est. Multitudo cum graui soloecismo O, item KL; interpunctio mutanda erat, et est aut delendum aut corrigendum, siue statim siue ista scribendum est.
288. siquidem h. l. = equidem, sane.
289. fide S.
290. uelle addidi.
291. post solus præter necessitatem Sueino add. KL.
292. appareret SM 1
293. cerneres O vix recte; crederes scribd. vid.
294. Ea A.
295. præcedere MA 2; procedere A 1S .
296. equidem mire pro igitur, ul infra p. 483, 7.
297. nec scripsi; ne O.
298. occasione h. l. = causa.
299. venienti (!) S.
300. vim vocatorum(!) S.
301. collectari A.
302. decernimus = arbitramur.
303. Prouerbium Norwagicum sic scripsi, ut Kålund scribendum esse demonstrauit; Bihandi M 2S ; Bibandi M 2 ; Bybande A; brader and' rod'r MSA. Significat: Expectantes uentum secundum habent, sed festinantes aduersam remigationem
304. nisi M 1S
305. consequentes corr. in consequendos M 2 aut iam Joh. K. –
306. funes om. KL.
307. iter morante scripsi (nam ita demum verba ut putauit intellegi possunt); remorante O.
308. Quanta(!) S.
309. utputa h. l. = fere.
310. fastam M; vastum A.
311. eorum MA; illorum S.
312. consequutus MA.
313. ad opt. 1. eductus est: hæc verba, ut adnotat Olrik (in versione Danica), vix aliud significare possunt quam Vlfum ad terram sanctam felici nauigatione peruenisse; ideo eius historia hoc loco finitur; sed si ita est, fieri vix potest, quin mendum verbo ducebantur insit, cum Danorum euentus, ut ex sequentibus apparet, ab eius felicitate plane diuersus fuerit. Mihi quidem fere certum est, diducebantur ( i. e. disiciebantur) scribendum esse. –
314. Verba cum sociis et diem et, quæ habentur superius in E, hic in inscriptione capitis om. O.
315. literali M 2 in marg. et KL; liberali M 2 in textu et A.
316. in conuersatione, cfr. Ecclesiastici c. 50, 5.
317. lapidati sun etc.: Hebr. 11, 37.
318. occasione A.
319. animabat MA, item S, sed hic correctum est ex animauit; malim animaret.
320. videbatur O, sed corr. M 2(k).
321. quicquid forte S; forte quicquid MA.
322. enim MS(K); om. A.
323. ibant .. et intumescebant, cfr. Ionæ c. 1, 11.
324. quasi montium verlices etc.: cfr. Vergil. Æn. I, 102 sqq.; Ouid. Metam. XV, 508 sqq.
325. prouerbii Norwagici veram formam restituit Kålund; fastr ( S: fasstr) er á ( S: a) foldo foer O; significat: firmus est in campo pes.
326. post autem K de suo nauigans addidit, verba Norwagica non intellegens.
327. præter O; præterquam KL.
328. Optantib9 scripsi (datiuo casu, cum lucebat iungendum); Optant O; Optabant coniec. KL, puncto post longiorem posito, sed sic Tandem ante lucebat addendum erat
329. protraxerant scripsi; pertraxerant O.
330. animos MS; animum A.
331. et addidi.
332. ſuis scripsi; his O.
333. est addidi, cum peneque O habeant; pene corrigere maluit K.
334. tamen (tñ) addidi.
335. post autem K die inseruit, quod vix necessarium est.
336. Domine etc.: Matth 8, 25.
337. adesset (adeẽt scripsi; aderat (adet) O.
338. legationem, cfr. Corinth. II, 5, 20.
339. agonirabant M 1A , sed corr. M 2.
340. obuoluti scripsi ( ut p. 472, 7); subvoluti O.
341. propheta, i. e. Psalm 68, 3.
342. sufficiunt MA. –
343. et h. l. O; ac E.
344. mercantur scripsi; mereantur O.
345. sibi (is) addidi.
346. triginta qui O; in corrupto pronomine relatiuo sine dubio latel quĩq; = quinque.
347. obuiare (obuia') scripsi, quod certe latet in obuiâ, quod A habet; obvia MS, item K, adscripto in marg. contraria.
348. ad teriam S.
349. sensu predito, i. e. dementia capti.
350. lore 9stringuntur credo archetypum habuisse; loco stringuntur OK corrupte, sed M 2 tamen loro correxit, quod etiam Langebek in suo exemplari adscripsit.
351. CX = Christus M 1A , sed hoc deleto M 2 in marg. vix(!) scripsit; OX S.
352. superebat O; superauit KL.
353. que c. i. commendantur: auctor de verbis Genes. 1, 31 cogitasse videtur.
354. revelando A.
355. mare .. prebuisse: cfr. narratio Exodi c. 14, 21 sqq.
356. Ægyptica S.
357. pede arido S.
358. infra MS; intra A(KL).
359. illud antiquu etc.: cfr. Act. apost. 4, 32.
360. liberali M; liberati AS.
361. instignati M 1AS.
362. non tamen M 2S ; non tam M 1A
363. attenuarat MSK; attenuerat AL.
364. deliberant addidi, ut structura periodi tolerabilior fieret.
365. siquidem = igitur
366. arbitrantes dictum est, quasi non preualuit, sed pretulerunt antecederet.
367. uſq; scripsi; v3 (videlicet) O, quod h. l. parum aptum est.
368. sibi addidi.
369. uiatores scripsi (cfr. v. 7 et 491, 21); maiores O inepte, cum paucissimi tantum ad magnates pertinerent. –
370. mediterraneum om. K
371. eius S.
372. passi sunt A.
373. ab OK; a L.
374. hiemalium MA.
375. quantamue M; quantumvæ A; quantumque S; quantam KL.
376. nempe h. l. = igitur.
377. cordis exultatio: Psalm. 118, 111.
378. negotiatoribus vix scripsit auctor; negotii au(c)toribus propter specialiter rescribendum videtur.
379. visitare E; intrare h. l. O.
380. Conueniunt A.
381. idolatria O; idololatria KL.
382. pacis excellentem dignitatem: significare vult auctor, ni fallor, hanc pacem anni 1190 honestissimis pro Christianis condicionibus factam esse.
383. intrant.
384. Ducuntur scripsi; nam intraducuntur habent O, non introducuntur ( ut K), et sic narrationis ordo et sententiarum conexio melior fit.
385. sequens planctus: æc verba ostendunt, auctorem nostrum h. l. carmen aliquod celebre illo tempore (sed non ab ipso) compositum et editum narrationi suæ inseruisse; sed hoc aut iam in eo archetypo, quo usus est Kirchmannus, omissum fuit, aut ipse dscribere neglexit. Eiusmodi planctum post alios edidit Edélestand du Méril (Poésies popularies Latines antérieuers au XII. siécle, Paris 1843, p. 411 seqq.); sed in illo certe ea non commemorantur, quæ hic auctor v. 10-12 dicit
386. ad MA; ut S
387. itaq; scripsi; namque (nãq;) O.
388. malim miranter.
389. intemperiei MS; in tempori ei (!) A; fort. scrbd. ardoris intemperiem
390. tamen scripsi; iam O.
391. Orta seditio: «Dissidium fuit inter regem Anglorum et Tancredum in Sicilia tunc regnantem. Baronius in Actis anni 1190» adnotat Kirchmann.
392. igitur Anglici vel simile aliquid hic excidisse apparet.
393. hos S; hoc MA
394. ut MA; et S.
395. ad visitandam MS; ut visitandam A, quod si verum est, scribendum esse videtur: Constantinopolim, ut uisitandam sanctorum gratiâ; et hoc mihi quidem magis placet.
396. venerantur passiue; in marg. K: coluntur.
397. laborauit (laborat) scripsi; O.
398. scrupulosa ( fort. = ualde curiosa) MA; significantur, opinor, Œdificia et alia opera diligentissima arte fabricata); sumptuosa S, sine dubio de coniectura Stephanii.
399. superstitiosa, i. e. fidem excedentia.
400. quædam O, sed rectius esse videtur quoddam, cum una tantum res commemoretur.
401. uiderant scripsi; viderat M 1 ; videbant M 2AS.
402. Genetricis S.
403. uti O; ubi K typorum errore.
404. Odigitriam scripsi; dubitari enim vix potest, quin celeberrima hæc significetur imago, quam manu LucŒ euangelistŒ pictam esse putabant; de fatis eius vid. Richter, Quellen der byzant. Kunstgesch., Wien 1897, p. 160 sqq. ; Eidideram MA; Ei dideram S, scilicet corrupte.
405. a viro (!) K
406. Kyrielesion M; Kirie eleyson A.
407. obsequium, i. e. eundi licentiam
408. Weringæ O, fort. corrupte; Væringjar Norwagice.
409. tñducuntur M 1A ; traducuntur M 2SK Subscriptio libri in O: Explicit Historia de profectione Danorum in Hiero(u)solymam.