Korpusfil: Norges gamle love. Første række. Bind 2, 1848

Digital corpus and dictionary of Norwegian Medieval Latin texts

Nasjonalbiblioteket 2019

Publiseres som del av digitalt tekstkorpus.

[462] 

3.

Overeenskomst mellem Kongen og Erkebiskoppen,

afsluttet i Tunsberg den 9 de August 1277.
A. Den latinske Original.
Efter Originalen paa Pergament i den arnamagnæanske Diplomsamling, Fasc. 5, No. 6.
Forhen aftrykt i Thorkelin's Diplomatarium Arnamagnæanum, Tom. II. p. 66–73.
In 1 nomine patris et filii et spiritus sancti amen. Ut certitudo presencium det ueram in perpetuum et euidentem memoriam preteritorum nouerint uniuersi tam presentes quam futuri quod cum nuper inter illustrem principem Magnum dei gracia regem Noruegie et uenerabilem patrem. Johannem eadem gracia archiepiscopum niderosiensem materia questionis esset sub orta super eo quod idem archiepiscopus asseruit ut alique cause que ad forum ecclesiasticum canonice pertinebant usque ad tempora dicti regis ex consuetudine antiqua et ab ecclesia quodam modo propter discordie periculum et pacis discidium euitandum per pacientiam tollerata coram secularibus iudicibus t(r)actabantur In super quod priuilegiis ecclesie sue quibusdam et specialiter priuilegio Magni cuiusdam ut dicebatur regis Norvegie derogatum fuerat ut creditur non utendo maxime in ea parte priuilegij qua continebatur quod prefatus Magnus deuouit se et regnum suum beato Olawo regi et martyri et in signum subiectionis precepit coronam post decessum suum et omnium in regnum sihi succedencium offerri prefato martyri in ecclesia cathedrali nec non et cuidam constitucioni patrie per eundem forte Magnum edite que innuit reges Norwegie debere eligi & in electione archiepiscopum et episcopos inter ceteros electores uoces precipuas optinere que omnia predicta uenerabilis pater archiepiscopus tanquam sponse Christi in parte sollicitudinis procurator fidelis petijt ut in usum et in ecclesie sue utilitatem dominus rex predictus in posterum duceret admittenda. Ad respondendum uero articulis supra dictis ac contra peticionem archiepiscopi supradictus dominus rex illustris sufficienter asseruit se habere raciones si super [463] hijs coram iusto iudice duceret contendendum et maxime contra electionem subiectioni(!) et oblacionem corone de quibus uix uel nunquam posset probari ecclesiam nidrosiensem possessionem habuisse quod nouum genus exactionis uideri poterat illud ab eo exigi quod non fuerat actenus attemptatum uel consuetum. Considerans itaque prefatus pater archiepiscopus et(!) ex una parte se non posse supra memorata absque scrupulo consciencie uel conniuencie pertransire. ex alltera si super hijs moueret questionem posset perturbacio et discordia magna inter regnum et ecclesiam suscitari multorum animabus et corporibus nocitura presertim cum non solum in tollendis consuetudinibus contra populum uerum et in aliis directe contra ipsum regem et tocius regni potenciam agi uideretur pacem et concordiam volens eligere ad dicti domini regis Magni dei gracia illustris clemenciam tam ecclesie quam regno sepius ac manifestius exhibitam et ostensam se conuertit. Supplicans ut inter se de predictis omnibus taliter ordinarent quod cederet ad honorem dei omnipotentis et utilitatem ecclesie maiorem animarum ipsorum et totius sibi commissi populi ad salutem. Prefatus autem dominus rex illustris ex solite benignitatis affectu quem ad honesta queque et maxime circa matrem nidrosiensem ecclesiam habuit et habere dinoscitur. volens eam amplioribus libertatibus et priuilegiis suis temporibus decorari tamquam pacis amator et cultor iusticie post multos tractarus hinc inde habitos super predictis interueniente consilio et assensu episcoporum. baronum et canonicorum nidrosiensium et capitulorum aliarum ecclesiarum cathedralium in Norwegia existencium cum dicto patre archiepiscopo. Anno domini cc°. lxx°. vij°. In uigilia beati Laurencii apud castrum Tunbergense(!) in ecclesia fratrum minorum duxit amicabiliter componendum in hunc modum.
Videlicet quod predictus pater archiepiscopus pro bono pacis et maiori ecclesie comodo et animarum procuranda salute renunciauit cum consilio et assensu capituli sui nomine nidrosiensis ecclesie pro se et successoribus suis canonice intrantibus in perpetuum omni iuri si quod in predicta electione regum subiectione seu oblacione corone habebat uel habere poterat tam inpetitorio quam in possessorio racione dicti priuilegii seu aliarum literarum seu legis uel quocumque alio modo sibi competere uideretur omnibus aliis iuribus ad ecclesiam spectantibus que in legibus patrie continentur et ecclesiarum priuilegijs alijs semper saluis. Dum modo super sit aliquis qui legittime possit et debeat iure hereditario succedere. Si uero nullus inueniatur successor iure hereditario archiepiscopus et episcopi inter ceteros nobiliores et discreciores regni electores in electione tantum modo uoces primas et potissimas optineant protestando secundum suas consciencias quod scinceriter(!) ad illius electionem laborabunt quem regno et regnum in habitantibus iudicauerint apciorem.
Prefatus autem dominus rex renunciauit pro se et heredibus et successoribus suis in perpetuum omni iuri si quod in audicione examinacione et determinacione causarum [464] ad ecclesiam spectancium actenus habuerat inhibens firmiter uniuersis exactoribus et legiferis regijs tam propinquis quam remotis tam presentibus quam futuris per totum regnum ne de ipsis causis presumant iudicare uel pretextu alicu(iu)s consuetudinis quam retroactis temporibus reges habuerant uel habere uisi fuerant se aliquatenus intromittant sed per iudices ecclesiasticos tales caufe de cetero libere dirimantur. vt sunt hee omnes caufe clericorum quando inter se litigant uel a laicis inpetuntur. matrimoniorum. natalium. iuris patronatus. decimarum. votorum. testamentorum. maxime quando agitur de legatis ecclesijs et piis locis et religiosis. Tuicio peregrinorum visitancium limina beati Olaui et aliarum ecclesiarum cathedralium in Norwagia et eorum cause. item cause possessionum ecclesiarum sacrilegij. periurij. usurarum. simonie. heresis. fornicacionis. adulterij. et incestus. et alie consimiles que ad ecclesiam spectant mero iure saluo semper regio iure in hijs causis ubicumque debetur ex consuetudine approbata uel legibus regni mulcta pene pecuniarie persoluenda.
Item denuo concessit dominus rex et firmiter obseruari precepit ut semper licitum sit archiepiscopo et episcopis in capellis a regibus fundatis uel dotatis. sicut et in alijs ecclesijs et cappellis sue prouincie instituere ydoneas sine ipsorum et aliorum laicorum assensu uel presentacione personas.
Item concessit quod in electionibus episcoporum et abbatum nidrosiensis prouincie. nulla uis. nulla potencia. nulla auctoritas regis uel principis interueniat. sed ille preficiatur quem ipsi ad quos electio pertinet vacanti ecclesie sciencia et moribus iudicauerint apciorem de nunciantes ante confirmacionem electionem factam domino regi qui pro tempore fuerit per canonicos eiusdem ecclesie vel decens nunicum et honestum nisi presens fuerit vel in uia per quam fuerit ad confirmacionem transiturus 2 ut tunc pro ut moris est regio aspectui personaliter se presentet.
Item concessit quod episcopi abbates seu clerici in expedicione ire cum rege uel ad hoc quicquam de suo impendere minime teneantur nisi forte necessitas tam grauis et euidens immineat quod id a dyacesano episcopo et sapiencioribus ecclesiasticis uiris fieri permittatur.
Item denuo concessit quod regibus non liceat approbatas patrie leges et scriptas ac penas pecuniarias siue in clericis siue in laicis contra antiquam consuetudinem in ecclesiarum seu clericorum dispendium immutare.
Item concessit quod liceat archiepiscopo et eius successoribus emere aues gerofalcones griseos et austures sicut ab antecessoribus suis est actenus obseruatum.
Item annuit et concessit quod in dandis decimis de terris et mansionibus suis reges omnino sequantur canonicas sanctiones.
[465] 
Item concessit quod .xxx. lester farine mittantur ad Islandiam ex parte dicti archiepiscopi quando sibi uisum fuerit illis presertim temporibus quibus id patrie pacietur ubertas. propter hoc in alijs rebus portandis licencia non negata.
Item concessit domino archiepiscopo vectigalia de una naui singulis annis de Islandia ad suam dyocesin ueniente.
Item concessit denuo et mandauit omnes peregrinos limina beati Olaui et dictarum ecclesiarum cathedralium in Norvegia visitantes deuocionis causa tam aduenas quam indigenas siue guerre tempus sit siue pacis in eundo et redeundo firma securitate potiri. Qui uero inuenti fuerint ipsos indebite molestare nisi forte aliquis uel aliqui exploratores esse presumantur et propter hec ipsos ad probacionem capi contingat iuxta quod culpa requirit per iudicem ecclesiasticum pena debita castiguntur(!) et ad parandum(!) iudici ecclesiastico per regem et eius balliuos uel exactores si necesse fuerit compellantur.
Volens autem insuper predictus dominus rex ecclesiam Nidrosiensem ad huc amplioribus beneficijs quam huc usque habuerat suis temporibus honorare domino archiepiscopo et suis successoribus pro se et suis heredibus inperpetuum centum homines ab expedicionibus regijs et uoracionibus et a tractione nauium et specialiter de tributo quod uulgariter leidangr appellatur concessit liberos et inmunes. ita quod quidam ex hijs centum qui scutilsueinar appellantur a predictis sint inmunes eo modo quo homines regis esse solent et tempore composicionis facte habebant cum duabus alijs personis quas ipsi ad hoc de sua familia duxerint eligendas. ceteri uero cum secunda persona predicta gaudeant libertate.
Item cuilibet episcoporum videlicet asloensi. bergensi. stafangrensi. hamarensi secundum modum predictum concessit homines .xl. nisi forte domino regi archiepiscopo et episcopis propter grauem rei publice necessitatem uel regni defensionem uisum fuerit aliter expedire ad tempus. ita quod cessante necessitate seu defensione predicti homines tam episcoporum quam archiepiscopi eo ipso predicta gaudeant libertate.
Cuilibet etiam plebano dictorum episcopatuum siue in rure siue in ciuitatibus morentur concessit quod cum duabus personis de sua familia a dicto tributo quod vulgariter dicitur leidangr sint liberi et unus familiarium quem sibi plebanus magis nouerit necessarium ab expedicionibus regijs sit quietus.
Item concessit quod si homines archiepiscopi centum predicti iniuriati fuerint sibi ad in uicem in curia uel nauibus scilicet propria cum duabus alijs uel comitatu dicti archiepiscopi exhistentes tunc iudicio ipsius archiepiscopi debent stare ab eo secundum quod culpa poposcerit et sibi uidebitur puniendi et ad ipsum in talibus casibus mulcta secundum leges patrie pro transgressoribus debita pertinebit nisi mortem uel membrorum mutillacionem inuicem sibi uel alijs quod absit inferant in quibus casibus ad [466] domini regis iudicium. uel eius exactorum cum mulcta pertinebunt. salua domino archiepiscopo in hoc casu competenti satisfactione ob sue presencie reuerenciam et honorem. si uero dicti centum homines archiepiscopi alibi quam in prenominatis locis deliquerint tunc potest lesus reum non obstante fori excepcione sub quo maluerit regis uel prefati patris iudicio conuenire et mulcte pro talibus extorte medietas ad regem et medietas ad archiepiscopum pertinebit.
Item concessit quod sub prohibicione a se uel suis successoribus aut eorum exactoribus seu balliuis facta uel facienda super empcionibus uenditacionibus uel rebus de loco ad locum transferendis non intelligantur episcopi uel clerici uel eorum laici in eorum negocijs agendis specialiter constituti sine archiepiscopi et episcoporum assensu. dummodo regno uel necessitati rei publice mora super requisiscione episcoporum dispendium siue periculum euidens non generat in premissis.
Item concessit quod liceat domino archiepiscopo habere unum hominem qui cudat denarios prout litera sua super hoc confecta testatur.
Si autem super aliquo articulorum in eadem composicione contentorum contigerit dubitacionem aliquam suborriri ad declaricionem illius due persone ydonee una a rege prefato alia uero ab archiepiscopo uel suis successoribus eligantur que si demum super hoc nequiuerint concordare tertiam aduocandi ad id personam liberam habeant potestatem et ualeat quod ab eis vel duabus earum fuerit declaratum.
Hanc autem composicionem amicabilem inierunt sepe nominati dominus rex illustris et reuerendus pater archiepiscopus presentibus uenerabilibus patribus. episcopis. Andrea osloensi. Arnone stafangrensi. et istis baronibus regni domino Erlingo. domino Rognaldo. domino Andrea plyt. et domino Gautone de Tolgo. domino Bernone Erlingi. domino Thoria Haquini. domino Audoeni(!) Hugleiki. et domino Vigleiko Odoeni. et canonicis nidrosiensis eiudem capituli tunc procuratoribus dominis Siguato. Erlendo. Thorphinno. Odoeno. et aliorum capitulorum iuris prudentibus et discretis qui presentem composicionem ut perpetuum robur optineat firmitatis hinc inde iuramento uallauerunt renunciantes in hoc facto omni excepcioni doli mali fraudis actioni in factum et specialiter restitucioni in integrum et omnibus literis inter ipsos uel predecessores suos actenus quoad renunciata supra dicta habitis et obtentis et omnibus indulgencijs et priuilegijs apostolicis impetratis et impetrandis et omni alij remedio iuris canonici et ciuilis per que predicta composicio et finalis concordia posset impediri seu modo aliquo irritari. Forma autem iuramenti prestiti ex parte domini regis et regni principum talis est. Ego ponens manum meam super sacro sancta ewangelia hoc iuro per deum quod omnia que dominus meus rex Magnus sancte ecclesie concessit que in presenti composicione sunt nominata dominus Magnus seruabit et omnes sui successores et ego seruabo et omnes in statu meo successuri inperpetuum secundum [467] discrecionem et scienciam mihi a deo datam et seruari faciam et adiutor ero pro uiribus meis ut presens composicio ad commodum ecclesie obseruetur. Presto hoc iuramentum in animam domini mei regis Magni et omnium sibi succedencium tam ducum et comitum quam regum in animam meam et omnium in statu meo succedencium. sic me deus adiuuet et hec sancta ewangelia. Forma autem iuramenti prestiti ex parte prelatorum et procuratorum capitulorum talis est. Ego ponens manum meam super sacro sancta ewangelia hoc iuro per deum quod omnia quibus dominus meus Johannes archiepiscopus et episcopi sui ex parte ecclesie renunciauerunt pro se et suis successoribus obseruabit et obseruabunt et ea que in hac composicione nominatim renunciata sunt regie dignitati. ego pro uiribus meis secundum scienciam et discrecionem mihi a deo datam obseruabo et omnes mei successores obseruabunt et adiutor ero ut presens composicio obseruetur et in perpetuum duret. Presto hoc iuramentum in animam domini mei Johannis archiepiscopi et omnium sibi succedencium in animas episcoporum et suorum succedencium in animam meam et successorum meorum. sic me deus adiuuet et hec sancta ewangelia.
In cuius rei testimonium una cum sigillis domini regis et archiepiscopi prenominati episcopi barones et capitula sigilla sua duxerunt presentibus apponenda. Datum apud predictum castrum anno et die predictis regni vero domini Magni dei gracia illustris regis Noruegie .x°. iiij°. consecracionis uero venerabilis patris Johannis nidrosiensis archiepiscopo anno .x°.
3
4


1. I Originalen staar blot n.
2. Saaledes rettet. transituris — Orig.
3. Diplomet er skrevet med 34 Linier paa et stort Stykke Pergament, af 23 Tommers Brede og 10 Tommers Höide. Haanden er meget tydelig, og intet er i Tidens Længde blevet ulæseligt. Under Diplomet har der oprindeligen været 21 Segl, hængende i Lidser, for störste Delen af guulagtig og röd Silke, men alle Seglene ere nu borte, paa det 5te nær, hvoraf et Brudstykke er tilbage af grönt Vox, med omskrift ……NSIS. EPI…., og hvis Figurer ere de paa Biskops–Segl sædvanligt forekommende. Af Lidserne ere kun den 3die, 4de, 5te, 6te og 17de tilbage.
4. Bagpaa staar der med en Haand omtrent fra 1450—60: statuta regalia & prouincialia anno 1277.