In
Nederos munitissimo castro tocius Norvegie regni
1
nobiIissimo rege
Harvard vna cum nobilj sua coniuge dicta
Uesce nobiliter regnante ad partem aquilonis
2
que in extremis illiusterre
3
sita est. sicut
terra aquiloni
4
est
propinquior, ita populus iste est natura glaciali aliis nacionibus hominum crudeliur et ad modum
gelu remocior igne caritatis et durior lapide et ad omne malum pronior, cultu ydolatrie strictior
et sicut
familiarius stringebaulr
glacie, ita eciam
possidebatur temeritate erroris et
infidelitate. De hac quippe regione interrogatur Iremia secundo: Quid vides tu, Ieremia. Qui respondit:
ollam succensam video et faciem
5
eius a facie aquilonis. Et ait dominus ad eum: Bene vidisti quia ab aquilone pandetur omne malum super omnes habitatores terre.
Gloria. Omne malum dicitur suggestio diaboli, set domimus noster Iesus Christus,
qui cum deo patre vnus et spiritu sancto misericors et pius neminem wult perire, set
omnes homines saluos fieri et ad agnicionem sui nominis venire secundum apostolum,
disponit
emollire duritian efferarum gencium illarum, obstinatos eorum
animos calore verbi fideisue vocare, ad regem suum
legatos suos scilicet predicatores vite celeste
misit, ut
predicarent fidem tramitis, ut sic eicerent ab illisincolis incredulum
cultum ydolatrie et
minarent incredulis acerbitatem examinacionis extreme in ultimo iudicio a dei filio faciendam, et
credulis promitterent vitam beatam eternaliter permanentem.
Hiis fascibus(!) diuini amoris nobilis rex regionis eiusdem nomine Harvard pre omnibus
hiis inflammatus causa indulgenciarum proponit visitare limina sanctorum usque
Hispaniam, primo ad
sanctum Iacobum nauigans cum nobili comitatu dirigit iter suum peregre profectus est. Cum igitur
peruenisset in quandam ciuitatem nomine
Bordeus in ultimis finibus scilicet regni
Anglie sitam, hospitatus est apud cuiusdam proconsulis relictam, que circa eum quedam mira
comperit, vnde eciam in quendam amorem singularem quo ad eum in coniugem habere instincta
fuit. Vidit nempe quosdam dealbatos figuram perfulgidam gerentes ut angeli dei, qui
obsequio familiari assistebant ei et cuncta bene et ordinate mundeque ministrabant
ei, vnde coniecturare est hominem sanctum ex eo propagari. et in se spem beatam pictans,
si tanti prolis possit [201 b] fieri mater, temptans jnsuper tanto peregrino concumbi(!).
Vnde eciam eundem scilicet Haruard regem adiens, pollicens nauem eius onustam multis
mercibus, scilicet in auro et argento et preciosis lapidibus et diuiciis quam pluribus,
si contingat concubitus etcetera. At ille spondet se facturum, si tamen facta peregrinacione
obtenta licencia ab uxore. Et sic illa tali spe allecta naues implet regis clenodiis,
procurat insuper circa, vnum ex fidelissimis seruis regis, quem regi semper et continue
adesse swadet et iubet ut diligenter obseruet, ne rex rediens domum regine coeat.
Set deo disponente, ne tam sanctus thorus macularetur, aliud fiet, quia ecce quid
fit. Nocte natiuitatis Christi venit Haruard domum et applicuit sui regni et castri
proprii portum, et regine exeunti in ecclesia venit nuncius regem aduenisse saluum,
vnde regina valde gausia festinat regi in occursum intransque in thalamum ad eum ruit
in eius osculum et nescientibus domesticis opus est factum. Inde breui peracto tempore
rex licencia uxoris obtenta reuertitur versus ciuitatem
Bordeus completurus promissa. Set tunc ab eadem hospita ineustigabatur aliud, quod nec tam
ut prius mirabile sed pocius miserabile, nec tam amabile et affectabile sed prorsus
horribile et detestabile. Vidit enim protunc quosdam nigros et horridos pro ministerio
regis assistentes et omnia bona allata peiorantes. Tunc ipsa bonum opus completum
esse scivit, id quod prius
concupierat fieri recusauit et priorem ac posteriorem visionem regi exponens multo
cum honore eum ad propria remisit. Inde rege ad reginam suam reuertente dilectus domino
et hominibus inclitus
6
scilicet sanctus Olauus natus est et
in urbe Rothomagi baptizatus. Qui crescens cultui diuino erat anhelans et dej minister et cultum dei honorans et
ministeria amplians, ingenio bono pollens atque omnium virtutum exercicio habundans.
Post hec con concipitur
Haraldus odiosus domino et rebellis semper(?) contrarius diuine legi et nascitur in
Trondheym castro patris in grauamen omnibus incolis, Olauus vero cepit bone indolis et morum
probitate a primeua etate proficere et cultum diuinum diligere et promouere, et e
contrario frater eiusdem bona impedire et omnia protriuitatis (!) exercicio promouere.
quia secundum euangelium Christi nulla quia(!) arbor mala fructus bonos facit et equaliter.
Pater igitur horum Haruard rex bono senio obiit et ut decuit sepultus fuit. Olauus
vero rex ab jncolis regni proclamatus [202a] fuit in regem adhuc patre eius viuente
et fauente eo, quod ipsum sciuit ad regimen abiliorem et graciorem in populo et aniorem
moribus fama pellente. Anhelat proinde frater Olaui
Haraldus et regnum magis desiderans, regnum illud Normannorum quam iustum iudicium et regnum
celorum. Instigat igitur omnes principes nobiles episcopos et majores plebis in discordiam
sui fratris, facit conuocacionem, congregat armatorum multitudinem ad regni diuisionem
et in sui fratris expulsionem. Statuir diem, set non seruat statutam fidem eo quod
non curauit officium ac sollempnia missarum, set obsequium demoniorum, conuenit ad
finem in
Walstenn,
7
vbi conduxerunt locum. Ac abinde valde mane et diluculo dominica die abinde furtiue
versus Nedros Norguegie castrum regale ut illud preoccupat nauigat ac suum fratrem
de regno expellat. Sanctus vero Olauus rex pius cui placuit cultus diuinus non est
formidine mortis ac terrore concussus, quamvis percepit impiorum consultus, set secundum
morem solitum seruans diem dominicum et auditis missis et
officiis diuinis et visis sacramentis, inde se et suis ut cunctis laute refectis,
benedicens dominum nauem cum suis conscendit
8
et cum esset valde tarde quia scilicet(?) vltima(?) fere hora vesperarum dominico
die et hora ista transisset, quidam ex seruis indignacione moti dixerunt: Scisne an
ignoras domine quod frater tuus valde mane et in diluculo processit nos nauigando
versus Nederos cogitans te de tegno eicere ut qui tamdiu tardasti etcetera. Qui rex
respondit: optime noui fratrem, non(!) sit vobis cure pro ista parte. Dominus deus
iudex iustus fortis et longanimis est. ipse sua pietate iudicet inter ipsum et me.
voluntas dei fiat, sibi committo causam meam et sue prouidentie. Non est decens die
dominico ante finem officiorum dei de domo dei discedere, quia secundum ewangelium
querite ergo primum regnum dei et hec omnia adduntur vobis etc. et omnia domino sunt
possibilia. Et si ei placet, potest me in regnum meum in breui inducere. Et eleuans
in celum oculos suos dixit: vias taus domine demonstra mihi et semitas tuas edoce
me. virga tua et baculus tuus ipsa me(a) consolamina stunt. At cum hec dixisset, accepit
virgam et percussit nauem in latere dicens semel: jn nomine domini transeas. Et statim
nauis velociter erat gradiens vltra solitum morem jta currens ut sanctus rex Olauus
letus efficitur(!). Et ut hec experiencia suis faceret [202b] dixit vni ex seruis
suis ut balistam acciperet et jaculum de manu emitteret. Et ecce sagitta quam emisit
in citeriorem partem nauis cecidit intus manens. Secunda igitur vice sanctus Olauus
letus in domino factus virga percutiens latus nauis ait: jn nomine domini Iesu Christi
transi. et statim duplo velcoius currit, et iterum sagittare iussit et sagitta in
medio nauis circa malum ac velum nauis cecidit. Et tunc 3
a vice 3
bus ictibus nauem in latus percussit dicens: jn nomine patris et filii et spiriti(!)
nauis transi. Et iterum 30 iussit sagitare. et emissa sagitta retro nauem circa gubernaculum
cecidit quia ita velocissimo cursu impetuose et currens quod omnes mirarentur. Et
inde cum modicum ultra tempus ultra(!) nauigassent (et) ex opposito contra se gubernator
conspiceret, quandam terram se cernere proclamauit et periculum meteuns ab ista parte
diuertere ac declinare dixit. Econtra Olauus sanctus rex gubernatori mandauit ut nauem
contra eandem terram ac insulam dirigeret et nulla(!) timens eam pertransietur(!).
Gubernator ait: Si hoc egero, omnes peribimus et omnium reus ero. Olauus autem ait:
Securus esto confisus in domino, tantummodo fac que dico. At ille secundum voluntatem
regis nauem ad terram direxit et statim terra ista se diuisit et nauis libere pertransiit
et post se patentem riuulum (qui ab omnibus usque ad presens dictur sanctus riuule(!),
jn wlgari
de hylleth swndh dicitur) post se dereliquit. Qui ut viderunt miraculum domini tam subito transitu
ipsum laudauerunt. Et sic sanctus Olauus cum suis multo cicius quam frater suus in
Noruegiam peruenit et castrum scilicet Nederos ante fratrem diebus tribus et malum
consilium fratris sui dissipauit.
Vnde et inuidiam sui fratris magis contra se incitauit insuper ut profertur, quod
omnes festiuos dominicam diem et cetera festa sanctorum solemniter celebrauit, ac
de celebracione festi
9
instituit et induxit. Vnde in
quadam die dominica accidit quod sanctus Olauus ex fantasia pocius ex melancolia
quandam virgam manu tenens precideret cum
cultello, cum
vnus seruorum sibi de hoc pre aliis inculpando hoc aduertens dixit: [203a]
Domine dies dominica est et
cras feria 2
a.
Quo audito mitis rex ac simplex
in se reuersus omnia fragmenta ligni fecit recolligi et ipsemet
collegit quecunque abscisa et igne adhibito in propria manu rogum ex eis fecit et
combussit. Quibus combustis
manum illesam comperit.
Valde benginus et misericors erga inopiam proximi et cuiuscunque egeni fuit: quia
nunquam aliquis mendicus egenus ac pauper tristis ab eo recessit sine clenodia(!)
ac consolacione, set quisquis exposcens beneficium ab eo semper misericordiam inuenit
quidquid possibile a quocunque Christi paupere rogatum fuit. Et si quis pro verecundia
sibi non petebat necessaria se(!), sibi sanctus rex vltra(!) optulit et exhibuit.
Nullo insuper tempore se ad mensam posuit nisi prius ipse propria persona quam
plurimis ad mensam ministrans et cibaria elargitus fuit. Cetera vero opera caritatis
et beneficia erga egenos et subditos paucis verbis explicari non sufficit, vnde et
molestias quam multas et diuersas persequciones inde pertulit a suis propriis viris.
In pompa denique
constitutus spiritu semper pauper humilis et
10
negociis quamuis arduis
implicatus regni semper meditabatur celestia. Et
nec contentus salute propria, set
diuina dispensante
11
gracia populos quibus erat prestitutus
vigilanter nitebatur
confirmare in fide et morum Christi obseruancia. Et quia
licet multos
12
conuerteret, plures habuit aduersarios fortes et potentes,
hii erant contraii predicacioni apostolici verbi nobilissimi regis Olaui et verbo
et
opere obuiauerunt sibi et
conabantur euertere totis nisibus
vias domini rectas. Justus autem Olauus
ut leo confidit et
absque terrore fuit. Exemplo Job non expauescebat a
multitudine malignorum nec
terrebat eum despectio propinquorum vel aduersancium minis vel insidiis fiduciam habens in domino a
constancia fidei et
prediacione verbi diuini
non poterat auerti.
Vnde et legitur quod veritatis innimicj sui aduersarii et complices sui fratris congregara(nt)
magnam multitudinem armatorum, sanctum regem Olauum in quadam insula saxosa proprio
nomine
Munsterhauen dicta, vbi eum cum paucis repperunt. Et illic ut eum occiderent cum suis, vndique
cum scaphis et alii(s) nauibus [203b] rapinis ne euaderet obsidunt. Et inde furibundi
ut canes rabidi ad mansuetas oues nimia festinancia ad locus(!) insule de nauibus
ad perimendum scandunt cum armis suis, videlicet lanceis, securibus et alistis et
cum diuersis armis. Et virtus diuina ita sanctos suos defensauit ut nec vnus illorum ex milibus posset perstare ac nocere Olauo cum suis quia diuina
virtus que emittit uerba et liquefacit ea, insule istius lapidee duriciam liquefecit
ut ceram fluentem, ita ut quocunque se diuerterent quasi limo ac molli pice adherent
ad modum erugine reptarent. et alii usque ad genua, alii usque ad femur, alii usque
ad cubitum, alii manibus, alii pedibus quasi glutinio lapidis(!) imprimerent. Quorum
vestigia vsque in presens adhuc ibidem
aparent. Quo labore et lassitudine impediti et pocius metu diuino repressi et a nece
sanctorum occupati.
Inde addidit dominus mirum prodigium mirabilius omnium priorum quia milites sub vexillo
sancti Olaui regis existentes timore pariter et lassitudine et solis feruore fere
duos dies et noctes cruciatibus siti aquarum penuria ibidem existenti et ardore et
potius timore fesssi ad modum filiorum Israel contra Moisem, sic et isti nunc contra
regem Olauum sub balnerio stantes murmurabant et de lassitudine et siti sanctis conquesti.
At sanctus Olauus arripiens bannelum et silicem hasta trudens vexilli dicit: ecce
et nunc cernite infideles beneficiorum non credentes et omnes boni emulatores et firmi.
En de duro hoc lapide poterit dominus deus vobis copiam aque viue ut olim Moisi in
deserto ad nutum producere. Et ecce statim ut hasta petram tetigit aquarum fluxus
effluxit quem mox cruciformiter cum hasta diuisit; qui usque in presens ibidem effluit.
Vnde et tunc exercitus eius aturatus et recreatus fuit et mirabilem deum in omnibus
operibus laudabilem glorificavit. hoc eciam miraculo maxima pars persecutorum cepit
a sua proteruitate desistere et quam plures nondum baptizati sacrum baptisma expetere
et sancto Olauo adherere.
Vnde abinde sanctus rex et apostolus Normannorum
profecit
13
ac de die
in diem numerus credencium augebatur et
confundebantur qui adorabant sculptilia et decrescebat numerus perfidorum et in
multis partibus regionis illus depressa multitudine infidelium et succendebantur [204a] templa ydolorum et
erubuerunt cultores eorum. Ac multi cum deucione magna et alacritate contempnentes tempralia
offerebant deo dona et
donaria et pro
14
peccatis sacrificia. Beatus vero Olauus
provinciis quibus preerat providens ne nobiliores per potenciam inferiores opprimerent diuina spiritus sancti sapientia et disposcione preuia
leges statuit et in publico
promulgauit edicta,
in quibus suum ius vnicuique assignauit et hiis maxime
quantum liceret prelatis exercitum iuris
in subditis et
quantam reuerenciam subditi in prelatis distribuit. singulis terris sui regni iurisdictionis considerans sapienter.
In quibus claret quam sollicitus erga rigorem et
religionem,
quam deuotus erga deum et
quam benignus erga proximum existeret. Non potest explicari paucis
verbis. Unde eciam
15
e converso quam
multas et malas perpessus esta a malignis et sui fratris complicibus
tribulaciones insidias et persecuciones
donec multitudini eorum non valens resistere censuit fore cedendum malicie.
Cecessit in Ruciam non
passionis timore perterritus, sed arbitrans et diiudicaus
cedere ad tempus donec congruum domino volente et
opportunum offerret tempus, ad
utilitatem populorum plurimorum quos ad fidem conuertere et confirmare domino adiuvante et spiritu
sancto tuente ab errore reduceret et ceteros.
In Ruciam vero
ingressus recepit eum humanissime
rex et
16
princeps
Jarsalauus magno honore quandiu ibidem manere
voluit et ab incolis
habitus fuit. At
vbi non paaruo tempore demoratus est, monimentum vite eius laudabilis et virtuose religiositatis et
caritatis paciencie et benignitatis hiis cum quibus coneursatus est prebuit
dereliquit. Nutu igitur diuino
inspiratus ut ad proprium rediret regnum, talis sibi visio scilicet nocte antequam regrederetur
ostensa est. Celitus vidit enim quandam scalam stantem et celum attingentem se ascendere
quoddam pomerium amenisinum intrare et nobilissimos fructus diuersi generis et mire
pulcritudinis et eximii odoris et saporis capere et gustare. quorum gustu et odore
tam corporis quam mentis inestimabili leticia fuit perfusus et delectacionem percipiens
[204b] inde se gustaturum fructus salutis eterne proponit redire et de Rucia
per Sweciam remeauit ad Noruegiam propriam sedem, vbi a
multis cum
magna gloria et honore et gaudio
susceptus est superhabundanciori gracia a domino Iesu
sibi collecta. Indutus ergo lorica fidei et accinctus gladio spiritus, quod est verbum
dei, per infamiam et bonam famam, per gloriam et ignobilitatem, per arma iusticie
a dextris et a sinistris eregius perorator constanter ubique disseminabat verba
dei.
sponte se periculo obiciens paratus pati pro Christo si placuisset deo, libenter
martyrium sitiens, non formidans
non recusans quoniam dignus est operius mercede sua.
Placuit tandem domino agonistan suum educere de ergastulo,
17
quamuis ad regnuum,
ut plenam laborum suorum reciperet superhabundanter mercedem, ut videret regem regum
in decore
suo.
Erat in terra illa
ubi nunc sanctum corpus eius requiescit quidam indurati et pertinaces in sua malicia,
veritatis hostes,
ymmo
ipsi regi rebelles et
execrabiles. In hanc venit prouinciam predicaturus et docturus
verba dei; qui jbi
convenerunt in vnum aduersus dominum et aduersus Christum eius et congregauerunt consilium iniquitatis ut caperent eum ac nocerent
eius
doctrinam (!)
que erat eis contraria, vnde quidam eius adversarii instincti in propria malicia, quidam corrupti pecunia aduersus eum conueniunt, quia videbatur
legibus eorum paternis esse
contrariusm, statuentes diem belli
in loco
Schiliach sculestadh(!) quasi
ignorante rege et
populo eius multum ab eo distante tunc eum
excipiunt bello surrepticio. Sed inuictissimus Christi athleta et
martir gloriosus nihil tyrannidi (!) formidans ac falsitatis terrene vtpote totus in deo
supensus et celestia desiderans. festinat
pro dei
iusticia pugnaturus. non formidans a
facie multitudinis.
18
Porro dominus pro quo tot agones passus est volens
suo martyri reddere mercedem et
gloriam quam diu desiderabat. Nocte
19
igitur
diem sue passionis
precedente apparuit ei dominus demulcens eum
verbis consolatoriis dicit:
accede huc ad me dilecte mi. tempus est ut laborum tuorum dulcissimos fractus recipies(!) et
nostro frueris
consorcio et
coronam eterni honoris assumes. hinc rex inclitus et martir Christi ineffabili
confortatus leticia [205 a] et
quasi supra modum
delectatus consolacione quam acceperat
letus se optulit passioni et martyrio non pressus formidine, set ita in Christo vigebat, quia licet vndique
multitudine circumdatus non tamen ledi potuit, quamuis tota die perlii jaculis hostium
quorumcunque ac inimicorum aduersus eum conueniencium ac thelis nec hastis ac securibus
euelli.Set quia ipsum attingebant vi diuina, crudeliter et grauiter vsque ad exitum
spiritus ita lassati ut exanimes efficerentur. Sic itaqaue stabilitus et confirmatus
in domino magna fiducia exultat. Et exinde cognoscens preostensam sibi visionem veluti
patriarcha Iacob
scalam quam nuper in sompniis viderat erectam etcetera. Et ut Stephanus celum vidit apertum et Ihesum filium dei regem glorie annexum
scale et ad se attendentem et se ad coronam glorie inuitantem et ad fructum vite quem
preparauit suis electis ab inicio mundj et ad constanciam
incitantem. Sitiens ipse mortem velut compos sui gaudii ad mortem se festinat. Indenuo
hostibus proprii fratris manu percussus, securi et
jaculis inniquorum transfixus, inmaculatum
20
spiritum deo reddidit et
coronam martyrii optulit, qui circa
annos domini millesimo centesimo (!)
et octau 4
to kalendas augusti pro defensione fidei catholice
fideliter
migrans a castris ad pacem que exsuperat omnem sensum peruenit ad laudem ominj Iesu Christi, cui est omnis honor et gloria in secula seculorum.